Tíminn - 19.11.1927, Síða 2

190
TlMINN
markaðssambandi við Breta aukn-
ar ástæður, til þess að taka þetta
mál að nýju til athugunar. Frá
hlið íslenskra stjórnarvalda hefir
meira gætt þverúðar gegn mál-
inu, en athugunar og rannsókna.
Er þetta mál miklu merkilegra en
svo að slík megi verða hin end-
anlega afgreiðsla þess. Má vænta
þess að upp verði tekin að nýju
rannsókn um þessa hluti og til-
raunir, ef fært þykir til fram-
kvæmda.
----o---
Á víð og dreif.
„Siðameistarinn“.
Kristján Albertsson fer í síð-
asta tbl. Varðar á hnén frammi
fyrir dómsmálaráðherranum og
sárbænir hann um, að skrifa nú
eftir sinni „formúlu“ og sér að
skapi! Enginn maður hefir gert
sig að jafnháðulegum skotspæni
meðal íslenskra blaðamanna eins
og Kr. A. Hann hóf blaðamensk-
una með því að látast vera fær
um að knésetja aðra íslenska
blaðamenn og gerast siðameistari
þeirra. I upphafi „siðbótarstarfs-
ins“ varð hann þegar hfandi við-
vörun allra ritandi manna vegna
hneykslanlegs orðbragðs. Þóttist
hann og eiga rétt til stórra orða,
með því að hann ræki erindi
sannleikans. Kvaðst hann hafa
hervæðst gegn óráðvandlegri með-
ferð heimilda, blekkingum 1 frá-
sögn og öðru þessháttar misferli
í starfi blaðamanna. Ekki hafði
hann þó margt að athuga við
sannleiksmeðferð Mbl., Varðar
(undir stjóm M. M.), Vestur-
lands, Islendings og Hænis. Tím-
inn varð einkum aðnjótandi leið-
beininganna! Varð því ekki um
vilst sannleiksást og einlægni Kr.
A.! Tómahljóð fúkyrðanna var
órækur vottur um innri fátækt og
reynsluleysi þessa oflátungs.
Enda hefir hann ekki verið of-
hlaðinn landsmálaáhuga eða átt
við að stríða skoðanir um þau
efni. Þess mun ekki verða minst,
að hann hafi nokkumtíma ritað
nýtilega grein um landsmál. Hann
hefir ekkert gert annað en að
hanga í hælunum á Jónasi Jóns-
syni. — Og um meðferð hans á
sannleikanum skal þess getið, að
innan um alt siðbótargasprið
hefir hann verið nógu andlega
latur og hirðulaus, til þess að
fara í smiðju til Morgunblaðsins
og fella blekkingarsmíðar þess og
vísvitandi ósannindi í dálka blaðs
síns. — Verður ekki dvalið hér
mikið við það ófrjóa starf, að
rekja sögu þeirrar háðungar.
Skal þó bent á greinina „Gerræði
dómsmálaráðherra. Hverjum blæð-
ir?“ í Verði 15. okt. síðastl. Er
hún ritstjómargrein. Innihald
hennar eru ómengaðar blekkingar
Mbl. En þráðurinn er á þessa
leið: Dómsmálaráðherrann hefir
unnið það til stuðnings Jafnaðar-
manna, að fresta framkvæmd varð-
skipalaganna. Það er gert „til að
hjálpa jafnaðarmönnum, til þess
að koma fram hækkuðum kaup-
kröfum“, á þann hátt að forða
hásetum á varðskipunum frá að
komast undir lögin frá 1915, þar
sem sýslunarmönnum landsins er
bannað að gera verkfall. — Sam-
kvæmt þessu er dómsmálaráð-
herrann að stofna til þess með
ráðnum huga, að verkfall geti
orðið á skipunum, sem hann þarf
að beita til löggæslunnar! Hann
er með opnum augum að stofna
til þess „að landhelgin verði ofur-
seld erlendum ránsmönnum“, en
bændum og smábáta-útvegsmönn-
um verði íþyngt með hóflausum
kaupkröfum. — Hér sjá menn
fyrirmyndina í meðferð sannleik-
ans! Ekki mun Kr. A. voga sér
að berja í bresti þessa smíðis. Er
þá fenginn raunalegur vitnisburð-
ur um auðnuleysi hans sem blaða-
manns, þar sem hann er nú olt-
inn um hrygg í blekkingarsorpi
Mbl. — Mun nú „siðbótar“-skrúð-
inn verða torkennilegur hér eftir!
— Kunningjum Kr. A. hefir
mörgum runnið til rifja ham-
ingjuleysi hans. Hann hefir átt
eitt áhugamál en unnið það til
matar sér, að ofsækja fremsta
stuðningsmann þess! Sjálfur er
hann maður pennafær. En hæfi-
leikum sínum hefir hann drep-
ið á dreif í ófrjórri og óglæsilegri
baráttu gegn þeim öflum í þjóð-
lífinu, sem þó einna helst munu
eiga ítök í hans veiku sál.
Mbl. og kosningasvikin.
Megn andúð almennings gegn
frumhlaupi og æsingum Ihalds-
blaðanna í Hnífsdalsmálinu hefir
þrýst Mbl. til hófsemi í umræð-
um um fulltrúa réttvísinnar. Mun
blaðið og hafa fengið þungar
ákúrur hjá betri mönnum í liði
Ihaldsins. Var uppi sterkur orð-
rómur um það, að gætnustu
mönnum og smekkvísustu íhalds-
megin hefði stórlega blöskrað
heimska og óskamfeilni Ihalds-
blaðanna. Hafa margir vænst
þess, að forystumenn Ihaldsins
gerðu hreint fyrir dyrum flokks-
ins og tækju afstöðu gegn ósóm-
anum. Mun slíkt þykja óhæfileg
niðurlæging og því er látið nægja
að veita ritstjórunum ákúrur í
kyrþey.
Áburður og hagsmunir.
Mbl. vonskast út af sendiför
Bjarna Ásgeirssonar til útlanda í
þeim erindum að undirbúa löggjöf
ym innflutning á tilbúnum áburði
og leitast við að koma til leiðar
verulegri lækkun á verði þeirrar
nauðsynjavöru landbúnaðarins.
Fer það með þá vísvitandi blekk-
ingu, að förin myndi hafa orðið
kostnaðarminni, ef hún hefði ver-
ið farin af öðrum hvorum bún-
aðarmálastjóranna, heldur en
manni úr stjómarnefnd Búnaðar-
félags Islands. Sendimaðurinn
fær aðeins greiddan ferðakostnað
og myndi hann efalaust hafa orð-
ið svipaður, hver sem farið hefði
af þeim, er til greina gátu komið.
— Reyndar kemur engum á ávart
að ritstjórar Mbl. ýfast við þess-
ari ráðstöfun. Þeir eiga atvinnu
sína komna undir geðþótta þeirra
manna, sem hafa haft stórkost-
lega hagsmuni af því að selja
bændum þessa vöru. Ráðstafanir,
sem kynnu að orka stórlega lækk-
uðu verði á tilbúnum áburði og
aukinni ræktun mega þeir einskis
meta hjá hinu, að húsbændurnir
geti haldið áfram að skattleggja
bændur og skara eld að sinni
köku. Slíkur er hugurinn í garð
landbúnaðarins — hinn sami og
hann hefir ávalt verið.
Tolleftirlitið.
Mbl. hefir ekki skotið því á
langan frest að taka upp hansk-
ann fyrir húsbændur sína — toll-
svikara landsins. Ýfist það í
morgun mjög við þeirri ráðstöf-
un stjómarinnar að skipa fjóra
tollþjóna utan Reykjavíkur. —
Vefst blaðið í villu um, hvort
tollþjónar megi teljast eftirhts-
menn laga eður eigi og kemst að
þeirri niðurstöðu að einn toll-
þjónn í hverjum fjórðungi lands
sé ríkislögregla á borð við herinn,
sem togaraeigendur báðu Jón
Þorláksson um, til þess að berja
á verkamönnum. Emjan Mbl.
undan þeim ráðstöfunum, sem
halda húsbændum þess til réttra
laga, mun hggja Framsóknar-
mönnum í léttu rúmi. Shkur sárs-
Framsóknarfélag Reykjavfkur
heldur fund mánudaginn 21. nóvember kl. 9 e. m.
í S&mbandshúsinu.
Jónas Jónsson ráðherra flytur erindi.
Stjórnin.
auki hlýtur að verða hlutskifti
þess blaðs, sem hefir tekið
að sér að verja hverja sví-
virðingu, sem gerist bak við
íhalds-tjöldin. — Af viðtali við
bæjarfógetann í Vestmannaeyjum
nú samstundis fást þær upplýs-
ingar, að ritstjórar Mbl. hafa
viljandi falsað viðtal við bæjar-
fógetann á þann hátt að sleppa
úr þeirri viðbótarskýringu hans,
að hann sjálfur hefði óskað eftir
aukinni aðstoð við tolleftirhtið.
Dýrtíðareinokun í mentamálum.
Fjandskapur Ihaldsmanna í
Reykjavík gegn ráðstöfunum
stjórnarinnar í mentaskólamálum
mun að mestu leyti byggjast á
viðsjárverðum höfuðstaðarhroka.
Eins og kunnugt er hefir húsa-
leiguokrið og dýrtíðin í Reykja-
vík skapað einskonar einokun
Reykjavíkurbúa um mentaskóla-
nám. Námskostnaður manna úr
öðrum landshlutum hefir orðið ó-
kleifur öðrum en vel fjáreigandi
mönnum. Nú verður sú skipun
gerð, að leið opnast öðrum lands-
mönnum, fátækum jafnt og rík-
um, til mentaskólanáms norðan
lands. Reykjavíkurbúar njóta eft-
ir sem áður sinnar góðu aðstöðu
til námsins. En óefað verða
gerðar ráðstafanir til þess að
stilla aðsókn manna til námsins
í hóf á báðum stöðum. Er þá
fengin viturleg og réttlát úrlausn
málsins. Myndi áframhaldandi
dýrtíðareinokun höfuðstaðarbúa í
mentaskólamálum ekki horfa til
þjóðheilla. Og þó að Reykjavík
hafi efalaust góðu liði á að skipa
um margt, mun það ekki vera
nein sérstök vitsmunaleg eða sið-
gæðisleg nauðsyn, að embættis-
menn landsins verði allir Reykja-
víkur-uppalningar.
Starfsmenn Framsóknar.
Mbl. finnur sér það til ólundar,
að stjórnarráðið hefir falið tveim-
ur jafnaðarmönnum, þeim Har-
aldi Guðmundssyni og Stefáni
Jóh. Stefánssyni, störf að vinna.
Setur það staðreynd þessa í sam-
band við stuðning þann, er það
telur, að stjómin njóti hjá Jafn-
aðarmönnum. En blaðið gleymir
að minnast á tvo aðra starfs-
menn stjómarinnar, sem hafa
að þessu þótt eftirtektai*verðir
menn íhaldsmegin. En það em
fyrverandi ráðherrar, Jón og
Magnús! Vitanlega er það á-
stríða blaðsins til pólitískrar ó-
hlutvendni, sem veldur því, að
það gerir húsbændum sínum
þessa minkun. Jafnframt falla á-
sakanir blaðsins máttlausar niður.
Getur ekki á réttlátari hátt til
skipast um val starfsmanna, en
að taka þá til beggja handa, eft-
ir því sem störfin horfa við og
menn eru til þeirra fallnir.
----o-----
Bækur og listir.
„Sérhver“.
Sjónleikur í þrem þáttum.
Fyrir nokkmm dögum kom
hingað einn af fremri leikendum
Dana., Adam Poulsen og leikur
aðalhlutverk í leikriti er nefnist
„Sérhver". Leikurinn er eftir
þýskan mann, en samið eftir
hollensku miðaldaleikriti. Efni og
form leiksins er nýstárlegt, og
kennir þar að nokkru guðfræði-
legra hugmynda, er höfðu fyrmm
tök á hugum manna en hafa það
ekki lengur. Aðalpersónan „Sér-
hver“ er persónugervingur hins
veika og spilta í mannseðlinu.
Þar er nokkuð úr „sérhverjum"
manni. öfl ljóss og myrkurs heyja
baráttu um sál mannsins og að
lokum sigra hin góðu öfl og synd-
arinn frelsast. Poulsen leikur að-
alhlutverkið prýðilega svo sem
vænta mátti, íslensku leikendum-
ir hafa flestir lítil hlutverk en
fara vel með þau. En yfirleitt
verulegur fengur að leik þessum
og ætti oftar að fá dugandi er-
lenda leikara til að koma hingað.
Áhorfandi.
frnii opnum llii
Eitt af einkennum þeirra
manna, sem um langt skeið hafa
farið með þingvald í umboði
kjósenda og framkvæmt stjómar-
störf hér á landi, hefir verið það
að láta borgara landsins vita sem
minst um hinar raunverulegu á-
stæður landsins. Aðgerðir þeirra
manna hafa verið bak við lokuð
tjöld. Þegar sjóðþurðin mikla
kom upp á Siglufirði, var hún í
orði kveðnu goldin, en með því
að taka eignir fyrir marga tugi
þúsunda upp í skuldina fram yf-
ir raunverulegt verð .þeirra. Þeg-
ar þeir, sem áttu að meta eignim-
ar í hendur landsins virtu ekki
í fyrsta sinn nógu hátt, var sett
„yfirmat", sem ekki lét staðar
numið með virðingampphæðina
fyr en sjóðþurðin virtist að formi
til fullborguð og blekkingin gagn-
vart gjaldendum í landinu full-
komnuð.
Annað dæmið var Vífilsstaða-
máhð. Þegar Tíminn hafði um
stund knúð á um að rannsaka
kærur sjúkhnganna var sett til
þess nefnd. Hún fann að flest var
rökstutt af kærunum. Hún gerði
ítarlegt áUt. En með það var farið
laumulega. Þingmenn fengu með
sérstöku leyfi að sjá skýrsluna,
en hún var aldrei lögð fyrir þing-
ið, og aldrei birt. Ástæðan var
ljós. Þeir sem hindraðu birtingu
hennar litu fremur á hagsmuni
þéirra, sem stjómað höfðu á hæl-
inu, heldur en á þörf hinna mörgu
sjúklinga, vandamanna þeirra og
landsmanna allra, sem borga
rekstur þessarar stofnunar.
Skoðanamunur flokkanna um
það hvort ljúka ætti almennum
málum fyrir opnum tjöldum, eða
að tjaldabaki kom óvenjulega
glögt fram í fyrra á þingi í með-
ferð áfengismálsins. Tveir Fram-
sóknarþingmenn báru fram kröfu
um það, að landstjómin léti birta
opinberlega nokkrum sinnum á
ári hve mikið áfengi hver læknir
í landinu notaði til lækninga eða
sölu. Framsóknarmenn og full-
trúar verkamanna studdu kröf-
una. Ihaldið beitti sér alt 4 móti
og tillagan féll. Menn sem annars
misbrúka ekki vín eins og J. Kr.
á Sauðárkróki stóðu þar við hlið-
ina á mönnum, sem margsekir
voru í málinu. Ihaldsflokkurinn
vildi leyna því hvaða læknar og
lyfsalar voru brotlegir í þessum
efnum. Þeim þótti vænna, að því
er virtist, um hina fremur fáu
brotlegu lækna, sem gert höfðu
stéttinni allri minkunn og þjóðinni
allri skaða, heldur en hina tiltölu-
lega mörgu lækna, sem fara vel
með þetta trúnaðarvald. En þá
fyrst veit almenningur um dygð
þeirra, þegar í ljós kemur hverjir
brjóta.
Síðan vitanlegt var að Bjöm
Þorláksson undirbjó skýrslu um
áfengisverslun lækna hefir stór-
lega dregið úr lyfseðlasölu af því
tæi, bæði hér í Rvík og víðar á
landinu. Vitneskjan um að nú
ætti að vinna fyrir opnum tjöld-
um hefir bætt læknana í þessu
efni, þá sem höfðu þess mesta
þörf.
Þegar fréttin barst úr um land
um það að spamaðamefnd væri
sest að vinnu lét hátt í blöðum
íhaldsmanna. Mönnum var frá
byrjun kunnugt um starf nefnd-
arinnar. Hún átti að opna fyrir
kjósendum tjaldið, sem lokað hefir
verið fram að þessu, hvernig hátt-
að er eyðslu landssjóðs. Um mjög
marga af liðum fjárlaganna á það
við að tæpur helmingur gjaldanna,
er eftir lögum en meira en helm-
ingur er eftir valdboði stjórnar-
valdanna. Mjög oft eru aukalaun
og bitlingar meira en sjálf frum-
launin. Spamaðamefndin ræður
þessar rúnir, og birtir í prentaðri
skýrslu, sem mun fylgja stjórnar-
í tíðindunum í hvem hrepp, sundur-
liðað yfirlit um það hvernig
landssjóðnum er varið. Þegar
borgarar landsins hafa þá skýrslu
í höndum geta þeir fyrst, svo að
verulegt gagn sé að, gert tillögur
um endurskipan á störfum lands-
ins. Þá fyrst er hægt að byrja
á sparnaði, þegar gjaldendur sjá
hvað gert er við peninga þeirra.
Sjóðþurðin í Brunabótafélaginu
segir ljóslega sorgarsögu aðgerð-
anna fyrir lokuðum tjöldum. M.
Kr. og Sv. Bjömsson eru feður
hins íslenska brunabótafélags.
Þeir unnu að þessari félagsstofn-
un til að slíta af íslendingum
einn fjármálalegan kúgunarþátt.
Fyrstu árin stýrði Sv. B. félag-
inu og á meðan gekk alt vel.
Þegar hann varð sendiherra í
fyrra sinn tók ungur íhaldslög-
fræðingur við stjórninni. Síðar
hafa tveir aðrir íhaldsmenn farið
þár með forstöðuvöld. Og nú í
maí í vor uppgötvaði skrifari í
félaginu, að 70 þús. kr. vantaði í
sjóð. Þessar 70 þús. af sparifé
almennings hafa verið að eyðast
án þess að borgurum landsins
væri það kunnugt, undir stjóm
eftirmanna Sv. B. síðustu 6—7
árin.
Þegar fyrsti íhaldsforstjórinn
lét af stjórn kemur í ljós að 5000
kr. vanta hjá gjaldkeranum. Hann
tekur víxil í banka fyrir þeirri
upphæð og borgar hana í sjóðinn.
Og forstjóraskiftin gerast án
þess að formlegir gallar séu á
frá hálfu hins fráfarandi, nema
það að hann hefir ef til vill ekki
sagt eftirmanni sínum frá vönt-
un gjaldkerans, sefn að vísu vai’
greidd 1 bili. Næsti forstöðumað-
ur Brunabótafélagsins var löng-
um í ferðalögum erlendis, í öðr-
erindum er fyrir félagið. Gjald-
kerinn var æðsti maður þess að
jafnaði. Eitt af því fyrsta sem
hann gerir er að borga víxilinn
með fé félagsins. Sjóðþurðin held-
ur áfram og vex.
Forstjórinn hafði annað fjár-
málafyrirtæki undir höndum og
þar annan ungan mann til for-
ráða. Þar kemur upp sjóðþurð
meðan forstjórinn er í útlöndum.
Málið er rannsakað og allmikil
vöntun sannast. Vinir og vanda-
menn borga nokkuð af þeirri
sjóðþurð og hún er látin falla
niður. En um leið kemur í ljós, að
því er virðist af slysi, að sá sem
í óláninu lenti hafði líka haft að-
gang að fjármunum í Brunabóta-
félaginu og tekið þar til sinna
þarfa innihald svo sém 20—30
bréfa, að því er hann sjálfur
giskaði á 2—3000 kr. Gjaldkeri
Brunabótafjelagsins símar nú
yfirmanni sínum til útlanda um
hvar komið er, en hann svarar
aftur að ekkert skuli aðhafst til
rannsóknar fyr en hann komi
heim. Gjaldkerinn leggur skeytið
fram í réttinum og rannsókn er
hætt. Einhver hluti af þessari
játuðu upphæð var goldin Bruna-
bótafélaginu, en það verður aldrei
sannað hve mikið af núverandi
tapi í félaginu var framkomið
fyrir tilverknað annara en gjald-
kerans.
Nú liðu ár og enn verða for-
stjóraskifti. íhaldið veitir einum
af góðvinum sínum stöðuna sem
bitling. Engin úttekt fer fram á
eignum félagsins, en eftir því sem