Tíminn - 26.11.1927, Blaðsíða 2

194
TÍMINN
ar hér á landi. Er hreyfingu
þessari reyndar gefinn of lítill
gaumur af landsmönnum. Hlut-
verk hennar er að kenna bömum
og unglingum að verja frístund-
um sínum á nytsamlegan hátt
sér til líkams- og sálarþroska.
Upphafsmaður reglunnar var Sir
Robert Baden-Powell, enskur her-
foringi í Búastríðinu. Reglan
starfar á þann hátt að halda uppi
skipulegum félagsskap ungling-
anna með reglubundnum æfing-
um. Fara þá hóparnir einkennis-
búnir með tjöld sín út í náttúr-
una, hlíta þar strangri stjórn og
skipulegum vinnubrögðum. Á-
hersla er lögð á að- innræta böm-
unum gegnum starf og reynslu
margvíslegar dygðir eins og sann-
sögli og orðheldni, trygð, hæ-
versku í hugsunum, orðum og
verkum, hlýðni, glaðværð, hjálp-
semi, háttprýði og drengilega
framgöngu, sparsemi, dýravin-
áttu og góða lagsmensku. — Af
engu stafar þvílík þjóðspillingar-
hætta, eins og eftirlitslausu upp-
eldi barna á götum bæja og sjáv-
arþorpa. Hreyfing sú, er með
nytsamlegum og viturlegum ráð-
um dregur úr þeirri hættu, er
því harla þörf og ætti að mæta
góðvilja og stuðningi lands-
manna. Áðumefnd skátasaga ætti
að verða keypt og lesin um alt
Island.
Þeim brá við.
Eins og sjá má í Mbl. 22. nóv.
hefir þeim brugðið við gáttaþef-
um Mbl., sem sendir eru í stjóm-
arráðið og ráðherrabústaði, til
þess að snuðra og standa á hleri,
þegar loku var skotið fyrir iðju
þeirra í stjómarráðinu.
„Hirðin“.
Ut af röggsemi dómsmálaráð-
herra spyr eitt Ihaldsmálgagnið
hér í bænum: „Hví er engin hirð
um slíkan mann?“ Hefir annað
Ihaldsblað s'\SBi'að og bent á, að
ráðherranum fylgja að málum
þorrinn af bændum, æskumönn-
um og skólamönnum landsins.
Telur blaðið, sem rétt er, að þetta
sé sæmileg hirð. Dregur ritstj. að
lokum dár að þjáningabróður sín-
um, hinum Ihaldsritstjóranum,
fyrir „starblindni“. Hefir blaðinu
ratast þar satt á munn. En það
er talið heldur sjaldgæft.
Póstgangnabreyting.
Sú breyting hefir verið gerð á
póstgöngum, að pósturinn frá
Akureyri til Seyðisfjarðar geng-
ur nú ekki um Hólsfjöll og
Möðrudalsheiði, heldur nyrðri leið
um bygðir. Ganga aukapóstar frá
Grenjaðarstað um Skútustaði og
Reykjahlíð og frá Skinnastað um
Grímsstaði og Möðrudal. — Er
mælt að það hafi reynst hálfrar
aldar starf að koma póststjóm-
inni íslensku í skilning um, að
meginpóstflutning bæri að flytja
um bygðir fremur en yfir einn
af illkleifustu fjallvegum landsins.
„Álfagull“.
Hér er önnur bamabókin eftir
Bjama M. Jónsson kennara, æfin-
týrí með myndum eftir Tryggva
Magnússon. Frágangur bókarinn-
ar er góður. Letrið stórt og
hreint. Frásögn höfundar er ljós,
myndauðug og víða hnittin. Mál-
ið gott. Efnið af íslensku bergi
brotið og bygging æfintýrísins
góð. Hitt munu margir telja galla,
að í æfintýrinu er sýnd ákaflega
ruddaleg persóna. Telja margir að
sálarlífi og þroskun bama sé holl-
ast að nærast við fegurðarlindir
einar og séu slík aðvarandi dæmi,
sem sýnt er í ruddamensku
Bjarnar, vafasamt uppeldismeðal.
Afneitunin.
Þorsteinn Gíslason gerði Morg-
unblaðinu eftirminnilegan ógreiða,
þegar hann, að skilnaði, ljóstraði
upp ættemi blaðsins og vinnu-
brögðum „skúmaskots“-mann-
anna. Nú vilja ritstjóramir fyrír
hvern mun dyljast hins sanna um
ættemið og kalla að alt séu það
íslenskir Danir, sem að blaðinu
standa! Maður er nefndur Ber-
léme. Hann er búsettur við Eyrar-
sund, en á nokkrar selstöðuversl-
anir hér á landi. Hann er vel
kunnur að eindregnum fjandskap
gegn sjálfstæðismálefni íslands.
Árið 1916, er Islendingar urðu
fyrir átakanlegu skiptjóni, varð
blaðaumtal um, að hlakkað hefði í
Berléme og hefði honum þótt að
líkum fara um mikillæti Islend-
inga, er þeir ætluðu nú líka að
fara að sigla! Þótti honum þá
kippa í kynið til Höepfners, sem
gladdist við þá von, að skip
Gránufélagsins myndi grotna
niður í flæðarmálinu á Oddeyri.
— Þessi maður rétti Morgunblað-
inu 2000 kr., samkv. upplýsingum
Þorsteins Gíslasonar, en lét það
fylgja, að hann vænti að verslun-
arstjóri hans fengi sæti í útgáfu-
stjórninni! Ekki var nú íslenska
þjóðarsálin metin á marga fiska!
En eigendumir vora meiri kaup-
sýslumenn en það, að þeir létu
slíkar stöður fyrir svo litla borg-
un. Samt voru krónumar þegnar..
Islendingur á Akureyri mun eiga
góðan hauk í homi, þar sem Ber-
léme er. Nú afneita ritstjóramir
honum með öllu. En hvað stoðar
það? Er það ekki landskunnugt að
Valtýr hljóp úr liði bænda, til þess
að ganga í þjónustu hans og ann-
ara þessháttar íslandsvina ?
Myndi honum reynást fært að
breyta framkomnum staðreynd-
um, þó hann gerist svo mikill
hræsnari, að þykjast vera að
vinna fyrir sjálfstæðismálefni
landsins með því að greiða götu
erlendra fépúka að auðsuppsprett-
um þess? Eða mun það orka
nokkra um að draga úr vesæl-
mensku hans og pólitísku auðnu-
leysi, þó hann minni bændur á
víkingablóðið ? Nei. Aðstaða Val-
týs og annara ritþjóna Mbl. verð-
ur því hörmulegri, sem þeir segja
fleira til varnar sjálfum sér og
því dansklundaða sérhagsmuna-
málgagni, sem þeir starfa fyrir.
Berléme og hans líkar hætta ekki
að vera andlegir feður og forráða-
menn blaðsins, þótt þeim sé af-
neitað.
Bjargráð verkfallslaganna.
I umræðum um varðskipalög-
in bæði á þingi og í blöðum I-
haldsmanna hefir því verið haldið
fram sem aðalástæðu fyrir lög-
unum, að með því að gera starfs-
menn á varðskipunum að em-
bættismönnum, væri þeim kom-
ið undir verkfallslögin frá 1915,
sem leggja bann við verkföllum
starfsmanna ríkisins. Láta Ihalds-
menn í veðri vaka, að með þess-
ari ráðstöfun sé það trygt að
aldrei verði verkfall á skipunum.
Nú er annaðtveggja, að íhalds-
menn halda þessu fram á móti
betri vitund, ellegar að þeir koma
ekki auga á staðreyndimar, sem
á móti mæla. Það hefir sem sé
komið í ljós að starfsmenn lands-
ins virða umrædd lög að vettugi
og fara sínu fram, þegar þeim
býður svo við að horfa. Árið
1919 gerðu læknar landsins sam-
blástur og kröfðust launahækkun-
ar. Létu þeir fylgja hótun um
verkfall. Hafði atferli þeirra til-
ætluð áhrif en engar refsingar í
för með sér. — Árið 1922 kúg-
aði félag símamanna bæði land-
símastjóra og sjálfa landstjóm-
ina með verkfallshótunum. 1 stað
þess að uppreistarforingjunum
væri vísað úr þjónustu landsins,
fengu þeir öllum sínum kröfum
framgengt. Þannig hefir það sýnt
sig að verkfföllin eru jafnhættu-
legt vopn í höndum starfsmanna
ríkisins eftir sem áður og ör-
yggi verkfallslaganna er reykur
einn. Og þar sem þetta hafa
| verið einu rökin, sem íhaldsmenn
; hafa reynt að halda til streitu,
sem ástæðu fyrir embættafjölg-
uninni, fer málstaður þeirra að
j verða nokkuð afsleppur.
i
■ Málverk ríkisins.
Árlega ver ríkið nokkru fé ti!
kaupa á málverkum handa land-
inu. Var Matthíasi Þórðarsyni
fommenjaverði um skeið falið að
velja málverkin. En er Ihalds-
ráðuneytið fékk í hendur um-
sjón þess máls, fól það Valtý
Stefánssyni ritstjóra að sjá um
val málverkanna. Virtist það ekki
óhyggileg ráðstöfun, með því að
frú hans, Kristín Jónsdóttir, er
listmálari, eins og kunnugt er.
Niðurstaða starfsins hefir samt
orðið sú, að ekkert málverk hefir
verið keypt af aðalmálara lands-
ins, Ásgrími Jónssyni, og að
mestu keypt málverk eins mál-
ara annars. Skal hér látið ódæmt
um hvað valdið hefir þeim vinnu-
brögðum. — Nú hefir dómsmála-
ráðherrann keypt nokkur mál-
verk og þar á meðal þrjú eftir
Ásgrím Jónsson. Hefir hann
fengið Mentaskólanum, Akureyr-
arskóla og Kennaraskólanum sitt
málverkið hverjum til gejrmslu.
Er það nýlunda. Ihaldsblöðin
veltu vöngum yfir því, er hann
færði Akureyrarskóla forkunnar-
fagurt málverk af Baulu, hvort
hann hefði gefið ríkisstofnuninni
þessa ríkiseign! Málverkin sjálf
eru ekki gjöf í venjulegum skiln-
ingi, en þeim fylgir ný gjöf til
skólanna og það er skilningur á
fegurðarþörf æskulýðsins í land-
inu. Hingað til hafa þessi lista-

Sigurður heitinn ráðunautur
sagði eitt sinn að hann héldi að
í engri sýslu á landinu væru menn
jafn afkastamiklir við líkamlega
vinnu eins og í Ámessýslu. Gera
má ráð fyrir að einhver átthaga-
metnaður hafi blandast í dóminn.
En svo mikið er víst að Ámes-
ingar era yfirleitt miklir elju og
atorkumenn. Því undarlegra er
það, að yfirvofandi hallæri, af
orsökum sem era einstakar í sinni
röð, vofir yfir vissum hlutum
sýslunnar. Það er ekki um að
kenna atorkuleysi fólksins. Held-
ur ekki neinni sérstakri grimd
náttúrunnar. Mein Árnessýslu
stafa nálega eingöngu af mis-
hepnaðri forgöngu „sérfróðra“
manna bæði um verklegar at-
hafnir og í fjármálum. Andi
íhaldsráðsmenskunnar hefir birst
í mynd sjóndapurrar „sérfræði“
og skapað hallæri í góðu héraði,
þar sem atorkusamir menn hafa
lagt fram krafta sína. Nú er svo
komið að mistök hinna sérfróðu
eru orðin það afleiðingarík, að
þau eru hætt að snerta ein-
göngu þær bygðir sem lent hafa
í óláninu. Afleiðingamar era
famar að snerta landið alt. Þess
vegna þarf þjóðin. öll að fylgjast
með í þessum hallærismálum „sér-
fræðinganna“.
Laust fyrir stríðið var byrjað
á Skeiðaáveitunni. Mikill skurður
var grafinn úr Þjórsá gegn um
slétt land. Heill hreppur, Skeið-
in, áttu að verða áveitunnar að-
njótandi. Hver verkfræðingurinn
af öðrum mældi fyrir verkinu.
Endanleg áætlun var gerð og
verkið átti að kosta liðugar 100
þús. kr. Bændumir á Skeiðunum
álitu að þetta gæti borgað sig.
Þeir bjuggust við að geta risið
undir kostnaðinum. Þeir trúðu
leiðsögn hinna „sérfróðu“. En
þegar verkið var búið kostaði það
um 450 þús. Um sama leyti gerði
einn af starfsmönnum Búnaðarfé-
lagsins efnahagsskýrslu í hreppn-
um. Þá kom í ljós að ef alt var
talið sem bændumir áttu, jarðir,
búslóð og kvikfénaður, þá vant-
aði samt um 300 þús. til að þeir
ættu fyrir skurðinum, sem ætlað
var að verða lyftistöng undir bú-
skap þeirra. Rétt er að geta þess,
að dýrtíð stríðsáranna olli tals-
verðu um að verkið varð svo
dýrt. En langdrýgsti þátturinn
var þó „óbilgjama klöppin“, sem
einn af þingmönnum Ámesinga
nefndi svo í þingræðu. Hinum
„sérfróðu“ hafði yfirsést svo
greypilega, er þeir mældu fyrir
verkinu, að þeir fundu ekki klöpp
er varð að sprengja burtu á
löngu svæði úr skurðbotninum.
Sá viðauki einn var um 120 þús.
kr. Ef trúnaðarmenn landsins
sem mældu fyrir verkinu hefðu
gert það sem til var ætlast af
þeim myndu þeir að sjálfsögðu
hafa fundið klöppina. Og ef þeir
hefðu sagt satt frá þeim erfið-
leikum myndu Skeiðabændur vit-
anlega alls ekki hafa lagt út f
verkið.
Áveitan hefir að vísu borið
þann ávöxt að gras er enn meira
á Skeiðunum en áður var. En
skuldabyrðin af verkinu liggur
eins og farg á bændunum. Arið
sem J. Þorl. hækkaði mest krón-
una, hækkaði áveituskuld Skeiða-
bænda um 30 þús. kr. Það var
önnur „óbilgjöm klöpp“ Skeiða-
bændunum til handa og hin síð-
ari, raunveralega búin til af
verkfræðingi.
Þó að gengið sé að Skeiða-
bændum og þeir flæmdir burtu
frá heimilum sínum, er ekki hægt
að fá nema nokkum hluta skuld-
arinnar greiddan. Samt yrði eftir
svo mikið að næsta kynslóð af
bændum sem inn yrði flutt myndi
ekki rísa undir bagganum. Eins
og nú er komið mun varla hægt
að bjarga málinu við með öðra
en því að landið gefi eftir ca. 100
þús., taki að sér aðrar 100 þús.
og lönd fyrir og verði þaj* síðan
komið upp nýbýlum. Áður hefir
landið lagt fram hluta af
frumkostnaði. Sést af þessu að
mistök hinna sérfróðu verða
nokkuð dýr landinu í heild sinni.
Neðar við Þjórsá var áður gerð-
ur skurður úr ánni og veitt yfir
svokallaða Miklavatnsmýri. Jón
Þorl. stóð fyrir gerð skurðar þess
sem nú er notaður og steinsteypt-
ar flóðgáttar. I haust komu hrað-
boðar frá bændum, er gagn áttu
að hafa af þessari framkvæmd,
til landsstjómarinnar, og báðu
hjálpar móti draug þeim, er sér-
fræðin hafði vakið upp þeim til ó-
þurftar. Vora ýmsir af bændun-
um helst á því að fá stuðning hins
opinbera til að fylla skurðinn með
mold og sandi. Jón Þorl. hafði
látið reka hér um bil 1 meters
langar fjalir niður í sandinn und-
ir fremri brún hinnar stein-
steyptu flóðgáttar, en að öðra
leyti hvíldi steinsteypan á mold
og sandi. Um jólin í fyrra voru
miklir vatnavextir. Þjórsá flæddi
þá mjög inn í skurðopið og foss-
aði inn yfir flóðgáttina, og gróf
sá foss undan steinsteypunni inn-
anverðri, uns „þjóðgat“ verkfræð-
innar steyptist ofan í hyliim og
var úr sögunni. Þjórsá flæddi nú
inn yfir bygðina og gerði spjöll
allmikil, og endurtók sú saga sig
aftur í haust. Bændumir á þessu
áveitusvæði þóttust nú eiga sök á
landssjóð, því að landið hefði
lánað þeim verkfræðinginn og
bæri þar af leiðandi ábyrgð á
axarsköftum hans. Ef mokað var
ofan í skurðinn til að firra meira
tjóni, var vitaskuld úti um áveit-
una, og auk þess engin von að
bændur borguðu landinu alt að
því 20 þús. kr. skuld frá þeim
tíma er J. Þ. var að láta gera
þetta mannvirki. Sá kostur var
tekinn að bjarga áveitunni og var
nú búið um traustlegar en áður,
og kemur kostnaður sá bæði á
bændur og landssjóð. Er landsins
hluti einskonar sekt fyrir sein-
heppilega „sérfræði“, áður látna
í té.
Niður á Eyrarbakka og Stokks-
eyri eru rústiraar frá blómaöld
Ihaldsins mjög áberandi. Hin svo-
kölluðu kaupfélög, Hekla og Ing-
ólfur, era bæði uppleyst frá
miklum skuldum við lánardrotna,
Þakkarávarp.
Við undirrituð þöbkum innilega
vinum og sveitungum þá hjálp er
þeir með peningasamskotum og ann-
ari góðvild sýndu okkur i veik-
indum mínum síðastliðið sumar.
Háreksstöðum, 10. nóv. 1927.
Ingibjörg Skarphéðínsdóttir.
Heigi pórðarson.
verk verið eins og í læstri kistu,
— í Alþingishúsinu og ráðherra-
bústaðnum. Hefir ekki brytt á
því fyr, að listaverk væra tekin
í þjónustu uppeldismálanna hér
á landi. — Eru dæmi til þess um
listhneigða menn, er höfðu eng-
in kynni af málverkum í uppvext-
inum, að augu þeirra hafa verið
lokuð fyrir öðra en yfirborði
þeirra. Fögur málverk í heimil-
um og uppeldisstofnunum verða
annað og meira en augnagaman.
Þau verða, fyrir augu æsku-
mannsins, eins og opinn gluggi mn
í heim listarinnar.
---o---
Baskur.
Edourd Laboulaye: Abdallah
eða fjögra laufa smárinn. —
þýtt hefir Sig. Kristófer Pét-
ursson. — Rvík 1923.
Það hefir verið undarlega hljótt
um þessa bók, síðan hún kom út,
f.vrir tæpum fjórum árum. Man
eg ekki eftir að nokkur maður
hafi minst hennar í blöðum, og
hefir þó margt verið lofað, sem
minna hafði til brunns að bera en
hún. Sagt er og að hún hafi lítið
selst. Og það er nú einmitt þess
vegna, sem eg vil minna á hana,
þótt sumum kunni að Þykja það
koma eftir dúk og disk.
Sagan á skilið að seljast. Hún
er bæði fræðandi og skemtileg,
siðakenningin, sem hún flytur,
fögur og bókin gefin út til þess
að styðja ágætt mál.
Höfundur sögunnar prófessor
Laboulaye er frægur fyrir rit sín
um líf og háttu Austurlandabúa,
og er Abdallah einhver vinsæl-
asta bók hans. Hefir hún verið
þýdd á margar tungur og jafnan
hlotið vinsældir manna.
Yfir sögunni er heillandi æfin-
einkum bankana í Reykjavík. For-
stöðumenn beggja félaganna unnu
með kaupmönnum héraðs síns
móti eiginlegum samvinnufélags-
skap, og þóttust kunna betur
skil á þeim málum en kaupfélög
þau er bygt hafa upp Sambandið.
Sparisjóður mikill var á Eyrar-
bakka undir stjórn fjármála-
fróðra íhaldsmanna. Þar varð
líka vart við „óbilgjömu klöpp-
ina“. Sparisjóðurinn lánaði all-
mikið fé til létt^tígustu gróða-
brallsmanna landsins og tapaði á
þann hátt tugum þúsunda af
sparifé bænda á Suðurlandi. Þeg-
ar „sérfræðin“ í fjármálum hjá
íhaldsforkólfunum á Eyrarbakka
var komin í algleyming, tók Al-
þingi og Landsbankinn í taum-
ana og björguðu sparisjóðnum
frá algerðu hrani.
Nálega sömu menn sem höfðu
staðið fyrir þessum fjármála-
framkvæmdum, bera ábyrgð á
stofnun Eyrarbakkaspítalans. Hið
beina tilefni til spítalastofnunar-
innar er af kunnugum talið það,
að ein verslun, sem hálfútlendur
íhaldsmaður átti, þurfti seglfestu
í skip til Eyrarbakka. Steinlím
var hentug seglfesta, enda keypt
til þess. En þegar steinlímið var
komið á staðinn þurfti að byggja
og upp úr því varð til spítalinn.
Nú stendur sjúkrahús þetta við
þjóðveginn til Eyrarbakka. Það
er mikil steinbygging, komin und-
ir þak, en óviðgerð að innan og
gluggar nálega allir brotnir. Hús-
ið hefir kostað um 120 þús. En í
haust var það selt á nauðungar-
uppboði á rúm! 20 þús. Lands-