Tíminn - 10.12.1927, Blaðsíða 2

202
TlMINN
stefnu, þá hefir þó nefndin að
sjálfsögðu viljað tryggja öðrum
nærsveitum, að bændur þar fái
að njóta viðskifta við búið eftir
því sem við verður komið, sbr.
bls. 69 í nefndarálitinu.
í nefndarálitinu bls. 44 eru upp-
lýsingar um neysluvatnið, sem fá-
anlegt er í Flóanum, þar sem
nefndin leggur til að búið verði
reist, en þar er bæði kostur á
brunnvatni og lindarvatni mjög
nálægt og hefir brunnvatnið
verið rannsakað og reynst
ágætt, en lindarvatnið af þeim
sem til þekkja, viðurkent fyrir
gæði. Er því engin hætta á að
þurfi að nota mýrarvatn né leiða
lindarvatn utan yfir ölfusárbrú,
enda hvergi á það minst í álitinu.
Eru því síst nokkur „vandkvæði
við vatnið“ á þessum stað.
Reykjavík, 30. nóv. 1927.
Geir G. Zoega.
r
A víðavangí. !
—
Framsýni Flóanefndarinnar.
Einn af forráðamönnum í skipu-
lagsmálum Rvíkur sagði eitt sinn
fyrir löngu síðan, að óþarft væri
að hafa Laugaveginn svo breiðan
að vagnar gætu mæst; þar yrði
ekki svo mikil umferð! Laugaveg-
urinn .ber þess og menjar, að eitt-
hvað ánnað en framsýni hefir ver-
ið þar að verki. — Nú hefir Flóa-
nefndin svonefnda valið væntan-
legu mjólkurvinslubúi stað með
það, auk annars, fyrir augum, að
framtíðarflutningatækin í Flóan- :
um eigi að verða kerrur. Og í j
nefndinni er vegamálastjóri
landsins! — Auk þess myndu
framsýnir menn láta sér hug-
kvæmast, að setja mjólkurbú
fyrir vesturhluta Ámessýslu nið-
ur á vegamótum þriggja blóm-
legra sveita: ölfuss, Grímsness og
Flóans. Verða þá Reykir í ölfusi
sjálfsagður staður. I ljósi heil-
brigðrar framsýni um samstarf
manna á þessu svæði verður kot-
ungshugsun vegamálastjóra um
kerruflutning í Flóanum og vænt-
anlegur brunngröftur nefndarinn-
ar álíka ráðsnilli eins og ef Lauga-
vegurinn hefði verið gerður ein-
gengur stígur. •— tJtreikningar
nefndarinnar um mismun flutn-
ingskostnaðar myndu snúast til
gagnstæðrar niðurstöðu, ef nefnd-
in næði út yfir hið samfelda verk-
efni þessara þriggja sveita. Enn
má benda á það, að nefndin gerir
eklci ráð fyrir að hagnýta mys-
una til ostagerðar í mjólkurbúinu,
heldur láta bændur flytja hana,
sem er meginmagn mjólkurinnar,
aftur heim í kerrunum! En niður-
suða osta myndi auka orkuþörf-
ina til stórra muna og þá eru
Reykir nærtækaii en kolanámur
Bretlands. Loks má benda á það,
að erlent eldsneyti getur orðið
dýrkeypt og jafnvel ófáanlegt, en
orkan í ölfusinu kostar það eitt,
að hún sé þegin.
Sölvi og Einar.
Vesælmannlegur og illmaimleg-
ur er viðskilnaður Ihaldsmanna
við Einar fyrv. sýslumann Barð-
strendinga. Er það vafalítið að
Ihaldið hefir hvatt hann til mót-
þróa gegn stjóminni. Birti Mbl.
úrskurð Einars eins og eitt af
merkilegustu viðburðum og skip-
aði þann sess, að ótvíræðlega
varð litið á sem samúðarmerki
Þetta var nú meðan blaðið hélt
að fávitaskapur Einars gæti
orðið dómsmálastjórninni til
hneisu eða óþæginda. En um leið
og snöggur endir var bundinn á
villu Einars, snýr Mbl. við blað-
inu og sparkar eftirminnilega í
þennan ógæfusama samherja.
Þykist það nú hafa gleiðletrað
úrskurðinn í sama skyni og birt-
ur hafi verið „reisupassi" Sölva
Helgasonar, þ. e. til þess að láta
hlæja að ógæfu Einars! Slíkur er
drengskapur íhaldsins!
Málsvari öfganna.
Mbl. segir: „Grundvallarstefn-
urnar í stjómmálunum hér sem
annarsstaðar eru aðeins tvær,
stefna sósíalista og hinna, sem
byggj a á einstaklingsframtakinu“.
Samkvæmt þessu neitar blaðið
tilverurétti milliflokka eins og
Framsóknarflokksins. Það vill að
þjóðfélagið verði framvegis sam-
ansett af tveimur öfgaflokkum,
sem hnykkjast á með fólsku og
ofbeldi án nokkrar vonar um sam-
komulag; þar sem annarsvegar
eru uppi hótanir um allsherjar-
verkföll, hinsvegar tilraunir að
skapa flokksher til þess að berja
á verkamönnum, og þar sem af-
leiðingamar verða þær sömu og í
Rússlandi, byltingar og gagnbylt- j
ingar. Slíkt er sæluland framtíð-
arinnar frá sjónarhól Mbl. En
samvinnumenn eru ekki tiltakan- j
lega hrifnir af þessari útsýn.
Þeim stendur jafnmikill stuggur
af heimskunni og ofurkappinu,
hvort heldur það er til hægri eða ;
vinstri. öfgamenn í flokkunum til
beggja handa, hafa fyrri mót- j
mælt því, að Framsókn og yfir-
leitt hófsamir milliflokkar ættu j
rétt á sér. En slík ærsl eru næsta j
brosleg enda virt að verðleikum
hjá þjóðinni.
Réttarfarsumhyggja Ihaldsins.
Mbl. klifar jafnt og þétt á því, j
að núverandi stjóm sé átöluverð
fyrir að veita ekki embættin á
i
varðskipunum og láta skipverja j
vera skrásetta. Skyldi þetta vera
af umhyggju fyrir lögum og
rétti? Naumast verður litið svo
á, þegar það er athugað, að blað- (
ið forðast að nefna að M. G. * 1
gerði líka þetta hvorttveggja. Hví
ásakar Mbl. hann ekki ? Virðist
blaðið reyndar vera að fara þessa
krókaleið, til þess að koma M. G.
í vanda. Hann má þó síst við
því, þar sem telja má að hann
j hafi hangandi yfir sér skilyrðis-
j bundinn dóm. Hann þverbraut
' siglingalögin í fyrra og er, hve-
nær sem vera vill, hægt að draga
j hann til stórsektar fyrir það. Ef
! íhaldsmenn vilja láta ganga dóm
j út af varðskipunum, er óhjá-
1 kvæmilegt að prófa sektarskraf
j Mbl. fyrst á honum. Virðist ekk-
ert því til fyrirstöðu að draga
M. G. fyrir landsdóm í vetur og
láta hann sæta ábyrgð fyrir brot
á siglingalögunum. Myndi það
verða honum þungt í skauti.
Stefnismálið yrði væntanlega ekk-
ert sælgæti heldur.
Jón Þorl. og síldarvinslan.
Mbl. forðast að minnast á það
að Jón Þorl. bauð núverandi
stjóm að rannsaka tillögu þá um
þjóðnýtingu á síldarbræðslu, er
samþykt hafði verið á síðasta
þingi. Mbl. heldur að spamaðar-
nefnd hafi verið stofnuð til þess
að Haraldur Guðm. hefði þar at-
vinnu. Nú er víst auðvelt að
sanna, að engir af þeim sem era
í sérstakri vinnu fyrir núverandi
stjóm, hafa boðið fram krafta
sína nema Jón Þorl. Ef brigsli
Fyrir veitta aðstoð og hluttekningu við fráfall og jarðarför
konu og móður okkar, Jensínu Kristínar Jónsdóttur, vottum við
hjartans þakkir og biðjum guð að launa ykkur öllum.
Eyjólfur Stefánsson, börn og tengdaböm.
Mbl. um kaupgræðgi eiga við
nokkum, þá er það vitanlega
helst sá sem bar sig eftir björg-
inni. Annars hefði mátt vænta
að Mbl. sýndi J. Þ. meiri virð-
ingu í þessu sambandi en það
hefir gert. Blaðið hefir alls ekki
minst á þessa forfrömun Jóns,
enn síður rómað víðsýni og
hleypidómaleysi núverandi stjóm-
að, að verða við tilmælum for-
ingja andstæðingaflokksins, um
leið og þau komu fram. Er helst
að sjá, sem Mbl. líti á störf Jóns
Þ. í síldinni líkt og hispursfólk á
lausaleikskróa sem slæðst hefir
inn í ættina. Stjórnin hefir feng-
ið nokkurt ámæli fyrir að trúa
J. Þ. til að inna verkið af hendi.
En bæði munu fleiri athuga mál-
ið og í öðru lagi mun mörgum
finnast að úr því J. Þ. sýndi
verulegan áhuga fyrir þjóðnýt-
ingu síldariðnaðarins, þá færi vel
á að lofa innri þróun hans að
halda áfram.
Skrifstofuhald íhaldsins.
Mikið var brosað að þeim J.
Þorl. og M. G. meðan þeir voru
ráðherrar. Höfðu þeir biðher-
bergi á milli sín og gat hver sem
þar sat heyrt samtöl og þó eink-
um símtöl í báðum herbergjun-
um. Vissu allir að þeim gekk til
vöntun á verksviti að halda þessu
fyrirkomulagi. Annað skrifstofu-
afrekið var niðri. Dómsmálaskrif-
stofan hefir þrengst húsrúm,
tvö fremur lítil herbergi. Situr
skrifstofustjórinn í hinu innra,
en undirmenn hans fjórir í
fremra herberginu, og er alt af
þröngt um þá. Ekki þótti íhalds-
ráðherrunum þetta nóg og vöndu
fólk á, einkum broddborgara úr
Rvík, að nota skrifstofu þessa
sem biðherbergi. Vora stundum
5—7 gestir inni, og varð þá varla
þverfótað þar. Gátu gestimir án
þess að við yrði gert, lesið það
sem verið var að vélrita og eink-
um heyrt samlestur. Loftið varð
óþolandi í herberginu, er svo
margir vora þar og aðstaða
starfsfólksins hin versta. Nú hef-
ir þessu verið breytt og bíða
allir í sömu • biðstofu og koma
þaðan á hinar ýmsu skrifstofur
í réttri röð. Hlýta flestir þessu
vel nema einstaka gæðingar í-
haldsins, sem ekki sjá hve mikil
ókurteisi það er og vöntun á
mannasiðum, að gera starfsstofu
í stjórnarráðinu að biðherbergi.
Fyrirspurn til Mbl.
Mbl. getur þess að 10 lögfræð-
ingar séu í stjómarráðinu og
ámælir núverandi stjóm fyrir
að spara ekki fé, með því að nota
þá til sendiferða í rannsóknar-
erindum. 1 fyrsta lagi eru menn-
imir ráðnir til ákveðins starfs.
1 öðru lagi ætti Mbl. að gera
ráð fyrir, að Ihaldsstjómin hafi
fengið þeim nægilegt verkefni,
þar sem þeir eru. I þriðja lagi
mun það hafa verið venja, að
gjalda slíkum mönnum kaup í
sendiföram auk fastra launa
þeirra og mun það kaup hafa
stundum verið ósparsamlega úti
látið. 1 sambandi við þessa að-
finslu Mbl. leyfir Tíminn sér að
skora á það að upplýsa með
hvaða kjörum Steindór Gunn-
laugsson fulltrúi í stjórnarráðinu
hafi verið ráðinn rannsóknardóm-
ari í Hnífsdalsmálinu og setu-
dómari í öðrum málum í tíð I-
haldsstjómarinnar og hversu
mikið hafi sparast við þá ráð-
stöfun.
Faðmur íhaldsins.
óspilunarmenn og broddborgar-
ar Reykjavíkur, sem hafa nú
komið fyrir kattamef mestum
hluta af fé bankanna og steypt
s j ávarútveginum í óbotnandi
skuldafen, láta nú Mbl. hvað eftir
annað breiða faðminn á móti
bændum landsins og bjóða
þeim að frelsa þá frá vélráðum
Tryggva Þórhallssonar, Jónasar
Jónssonar, forystumanna sam-
vinnufélaganna og annara þeirra
manna, sem hafa beitt sér fyrir
málefni sveitanna! Telur blaðið
að bændur þurfi að varast, að
skipa sér í þann flokk, sem Tím-
Uppruní
samábyrgðar.
Blöð Ihaldsmanna klifa jafnan
á því, að samábyrgðin svonefnda
sé uppátæki þeirra manna, er á
síðari árum hafá beitt sér fyrir
málefnum bænda og eigi sam-
vinnublöðin höfuðþátt 1 að koma
henni til leiðar.
Væri þarfleysa að hnekkja
þessu sögulega falsi vegna sam-
vinnumanna sjálfra. En margir
menn í landinu, sem einkum lesa
blöð Ihaldsmanna, búa við ónóga
og villandi fræðslu um þessi efni.
Upprani samábyrgðarinnar, hér
á landi var í Þingeyjarsýslu ár-
ið 1882. Þá var stofnað þar
fyrsta samvinnufélag landsins,
Kaupfélag Þingeyinga. Um þær
mundir var sterk selstöðuversl-
un í Húsavík einráð um verslun
héraðsins. Einkunnir verslunar-
innar vora hinar sömu og ann-
arsstaðar, þar sem líkt stóð á.
Ekkert hirt um vöravöndun
bænda eða hagsmuni þeirra yfir-
leitt. Kaupmaðurinn einráður um
verð innlendrar og erlendrar vöra.
öllum verslunararðinum sópað úr
landi í vasa erlendra eigenda. —
Samfara verslunaránauðinni var
hið grimmasta árferði. Vora því
ástæður bænda hinar erfiðustu,
þegar þeir hófu sjálfsbjargar-
samtökin. Skorti og ekki við-
leitni kaupmanns, að hnekkja
þeim.
Liggja í augum uppi ástæður
bænda, þegar þeir færðust í fang
sjálfstæðan verslunarrekstur.
Yfirleitt voru þeir mjög fátækir
og margir nálega örþrota. Engin
lánsstofnun var þá tiltækileg þar
sem unt væri að fá verslunarlán.
^Þeir urðu því að fá vörulán er-
lendis og höfðu. eigi aðra trygg-
ingu að bjóða, en eignir sínar og
loforð um að standa í skilum
eftir ítrasta megni. Og þetta
hvorttveggja lögðu þeir fram í
því formi, sem tekið var gilt af
hinum erlenda lánardrotni, formi
samábyrgðarinnar. Af þessu sést
að samábyrgðin er í upphafi
risin af knýjandi ástæðum. Enga
aðra tryggingu var unt að setja
og engin önnur trygging gat orð-
ið tekin gild af hinum erlenda
lánardrotni.
Nú munu menn ef til vill segja,
að þó svo hafi verið háttað í
upphafi, eins og nú var greint,
þá sje öðra máli að gegna um
síðari tíma að breyttum ástæð-
um. En svo er reyndar ekki og j
skal hér bent á helstu ástæður. ;
Þegar Hallgrímur Kristinsson I
gerðist erindreki Sambandsins og |
tók að byggja upp starfsemi í
þess um sameiginleg innkaup
vara jafnt og sameiginlega sölu ,
urðu hinir sömu örðugleikar um j
tryggingamar á vegi hans eins !
og fyrrum á leið Kf. Þing. Eng-
in önnur ábyrgð var af erlendum 1
lánardrotnum tekin gild. Heim- j
ildir fyrir þessu era í bréfi H.
Kr. til Sambandsstjómarinnar,
er lesið var upp á aðalfundi Sam-
bandsins vorið 1915.
Eins og margsinnis hefir verið
bent á hér í blaðinu era bændur
nauðbeygðir til þess að taka að
láni lífsnauðsynjar sínar, alt frá
byrjun hvers árs og uns vara
þeirra er seld og andvirði hennar
greitt, sem jafnaðarlega verður
ekki fyr en seint á árinu. Þessar
ástæður eru risnar af landshátt-
um og framleiðsluháttum okkar.
Meginhlutinn af framleiðsluvör-
unni kemur ekki á markaðinn
fyr en á haustin.
Hingað til hafa einstakir bænd-
ur ekki átt greiðan aðgang að
bankalánum til verslunarþarfa.
Fé bankanna hefir verið veitt í
aðra farvegi, eins og kunnugt
er. Ástæðumar, sem í upphafi
gerðu það óhjákvæmilegt, að
bændur tækju upp sameiginlega
ábyrgð hver með öðrum, era að
mestu óbreyttar. Þess vegna er
þörfin fyrir slíkt form ábyrgðar-
innar enn hin sama.
Af framanrituðu sést að sam-
ábyrgðin er jafngömul samvinnu-
félögunum hér á landi. Allir
fremstu menn samvinnuhreyfing-
arinnar eins og fyrstu forsprakk-
ar Þingeyinga og síðar þeir
menn, er bygðu upp Samband
íslenskra samvinnufélaga hafa
viðurkent nauðsyn hennar og yf-
irburði. Og reynsla bænda, borin
saman við fjármálaógæfu sam-
kepnismanna, mun verða þeim
drýgri til skilnings á þessum
málum og til varúðar gegn rógi
og afflutningi Ihaldsblaðanna,
heldur en þau blöð myndu vilja
vera láta.
----o-----
Þann 6. nóv. 1926 skipaði þá-
verandi atvinnumálaráðherra,
samkvæmt fyrirmælum 2. gr.
viðaukalaga frá 1926 við lög
Flóaáveitunnar frá 1917, 3
manna nefnd til að gera tillögur
um hver mannvirki skuli gera á
Flóaáveitusvæðinu. Nefnd þessa
skipuðu þeir herrar Geir G. Zo-
ega vegamálastjóri, Þ. Magnús"
Þorláksson bóndi á Blikastöðum
og Valtýr Stefánsson ritstjóri, og
var undirritaður skipaður að-
stoðarmaður nefndarinnar.
Stjórnin hafði samkvæmt
heimild í fymefndum viðaukalög-
um látið danskan sérfræðing
gera rannsóknir um stofnun
mjólkurbús í Flóanum til undir-
búnings starfi hinnar væntanlegu
nefndar, og var eg af stjórninni
fenginn honum til aðstoðar.
Nú hefir nefndin lokið störfum
og birt álit sitt, sem meðal ann-
ars ræðir mjólkurbúsmál Flóa-
manna.
Þar sem hlutaðeigendur á
svæðinu og aðrir sem til þessa
máls þekkja, ef til vill gera ráð
fyrir að eg eigi þátt í þeim nið-
urstöðum, sem nefndin kemst að
um það mál, er rétt í upphafi að
geta þess, að hún hefir eigi kvatt
mig til starfa þess er eg var
skipaður til, og á eg því engan
þátt í tillögum þeim, sem hún
gerir um fyrirkomulag og rekst-
ur búsins.
Með því að eg í ýmsum atrið-
um er ósamþykkur áliti nefndar-
innar leyfi eg mér að benda á
nokkur atriði er virðast þurfa
nánari ransóknar.
1 nefndarálitinu er gert ráð
fyrir, að mysan sé aðeins notuð
til fóðurs; á framleiðslu mysu-
osta er ekki minst einu orði, þeir
eru þó keyptir hér erlendis frá
dýru verði í stó/um stíl. Það er
full ástæða að taka þann mögu-
leika til' athugunar, hvort eigi
ekki að nota mysuna til osta-
framleiðslu. Sérstaklega þegar að-
ferðir við framleiðslu þeirra hafa
verið endurbættar, svo reksturs-
kostnaður við tilbúning ostsins
er alt að því helmingi ódýrari en
við eldri aðferðir.
Hér verður þá gerð lausleg á-
ætlun yfir kostnað við að sjóða
mysuost úr 1400000 lítrum af
mysu, en það er það mysumagn,
sem áætlað er að búið hafi.
Áhöld til suðunnar eru áætluð
12000 kr., Þar í er ekki reiknað
húsrúm eða hreyfivél af því að
áætlað er að þetta standi í sam-
bandi við hið fyrirhugaða mjólk-
urbú.
Hinn árlegi reksturskostnaður
við suðu mysunnar verður um
12740 kr.
Ostaframleiðslan verður, sé
reiknað með 13 kg. mysu til 1
kg. ost: 1400000:13 = 107692 kg.
Sé mysuost kg. aðeins reiknað
á 60 aura, gefur þetta 64615 kr.
64615 kr. minus hinn árlegi
reksturskostnaður 12740 kr. gef-
ur 51875 kr. netto.
Reiknum við með að kaupa