Tíminn - 17.12.1927, Side 1

(S)aíbferi
99 afgreiðslumaður Címans er
Sannoetg o r s t e t n sðó ttir,
Sambanðstjúsinu, Xeyfjapíf.
JK-fgreibsía
tE i m a n s er í Sambanðstjúsinu.
©pin ðaglega 9—(2 f. I).
Sfrni ^96.
XI. ár.
Reykjavík, 17. desember 1927.
Saga málsins og yfirlit um rannsóknir
Inngangur.
Ekkert mál hefir um lang't
skeið vakið þvílíkan óhug meðal
landsmanna sem Hnífsdalsmálið.
Hefir það og verið mest umtal-
að mál í landinu síðan það hófst
og eigi síst hinar síðustu vikur,
er gagnger rannsókn hefir verið
látin fara fram. — Fer það og
að líkum, að öllum alvörugefnum
mönnum standi mikill stuggur af
þvílíku máli. Það mun teljast
vera sannað, að í kosningunum á
síðastliðnu sumri hafi verið, með
atkvæðafölsun, ráðist á kosninga-
frelsi manna í þremur af kjör-
dæmum landsins: Norður-lsa-
f j arðarsýslu, ísaf j arðarkaupstað
og Strandasýslu.
Glæpur þessi er einstæður í
sögu landsins, svo að uppvíst
hafi orðið. Hann er drýgður gegn
lýðræðisskipun þeirri, sem stjóm-
arfar okkar hvílir á og snertir
þess vegna almenning á víðtækan
og alvarlegan hátt. Atkvæða-
fölsun miðar til þess að raska
eðlilegri niðurstöðu í úrslitum
kosninga og getur því á hverjum
tíma leitt til þess að lagasetning
Alþingis og stjómarfarið í land-
inu hvíli á fölskum grunni. Er
rétt að benda á það hjer, að árið
1923 varð mikið umtal um að
eigi hefði alt verið með feldu um
heimagreidd atkvæði á Isafirði
og víðar á landinu. Hefir síðan
verið uppi grunur um það, að 1-
haldsstjómin síðasta hafi, að því
leyti sem hún studdist við eins
atkvæðis meirihluta á þingi, ver-
ið studd af fölsuðu meirihluta-
valdi. Hefir grunur þessi enn
styrkst við atburði þessa máls.
Vegna mikilvægi málsins og
vegna þeirra missagna, er risið
hafa í fari þess þykir hlíða að
birta allítarlega yfirlitsskýrslu
um sögu þess, rannsóknimar og
staðreyndir þær, er fyrir liggja.
Almenningur í landinu á sérstaka
heimtingu á, að fá að vita, eftir
því sem framast er unt, deili
þeirra tilrauna, sem gerðar hafa
verið til þess að hnekkja lýðræð-
isréttindum manna og jafnframt
hver gangskör hefir verið gerð í
tíð fyrverandi og núverandi
landsstjómar, til þess að komast
fyrir sannindi þeirra mála. — T
annan stað hefir hlutdrægur og
villandi fréttaburður Vesturlands
á Isafirði og Morgunblaðsins
valdið óviðeigandi deilum um
málið. Hefir blaðið Vesturland
lagt mikla stund á, að tortryggja
starf rannsóknardómarans, Hall-
dórs Júlíussonar sýslumanns, og
afflytja málstað hans á þá leið,
að telja verður alveg ósæmilegt
og óviðunandi. Af illum gusti
blaðsins í garð rannsóknarinnar
og ósvífni þess gagnvart fulltrúa
réttvísinnar verður bert, að rann-
sóknardómarinn hefir átt að
mæta fullri andúð sumra Ihalds-
manna á Isafirði, þeirra sem að
blaðinu standa. Sú staðreynd að
blaðinu hefir haldist uppi að tor-
tryggja rannsóknardómarann og
spotta starf hans, verður ekki
skilin öðruvísi en tilraun að kefja
rannsókn í málinu. Staðreyndir
málsins og rannsóknarinnar, eins
: og þær liggja fyrir í gögnum
! þess, skera úr um starf dómar-
ans. Eins og nokkuð verður ráðið
af því, sem hér fer á eftir, mun
verða litið svo á, að Halldór Júlí-
usson hafí leyst starf sitt af
hendi, eins og samviskusömum
rannsóknardómara bar að gera.
Ennfremur verður ljóst, að hann
! hefir með einurð og festu yfir-
stigið þær hindranir, er ofstopa-
menn vildu leggja á leið rann-
sóknarinnar. Loks munu réttar-
prófin þykja bera vott um góða
hæfileika, til þess að hafa slík
mál með höndum.
Af öllum þessum ástæðum hef-
ir Tíminn snúið sér til rannsókn-
ardómarans og óskað eftir að fá
aðgang að bókum málsins og
rannsóknargögnum. Hefir hann
orðið við þeim tilmælum. Birtist
hér á eftir yfirlit um sögu máls-
ins og greinargerð nokkur um
málsefni þau og staðreyndir, er
fyrir liggja.
Yflrlit um sösru máls'Tis
Upphaf.
Ár'1927, hinn 5. júlí, var lögreglu-
réttur ísafjarðarkaupstaðar settur á
skrifstofu embættisins og haldinn af
hinum reglulega dómara, Oddi Gísla-
syni.*) Var þar telcið fyrir að halda '
rannsókn út af kærum þriggja
manna, er greitt höfðu utankjörstað-
aratkvæði hjá hreppstjóranum í
Hnífsdal, Hálfdáni Hálfdánarsyni.
Kæruna höfðu undirritað þessir ;
menn:
Kristinn Pétursson,
Sumarliði Hjálmarsson og
Halldór Kristjánsson
ailir sjómenn í Hnífsdal.
Skýra kærcndurnir svo frá, að þeir !
hafi kvöldið Aður farið til hrepp-
stjórans, til þess að neyta þar at-
kvæðisréttar sins, með því að þeir
hefðu ætlað á sjó til fiskiveiða og
gerðu ekki ráð fyrir að verða heima
á kjördegi, 9. júlí. Lýsa þeir síðan
atvikum við kosninguna og var þar
viðstaddur, auk hreppstjórans, skrif
ari hans Eggcrt Halldórsson. Aðstoð-
uðu þeir báðir við frágang kjör-
plagga. En á leiðinni heim til sín
kveðast kærendurnir hafa heyrt talað
um það, að óvarlegt væri að skilja
atkvæðin eftir hjá hreppstjóranum
og betra væri að gæta þeirra sjálfur.
Fóru þá tveir af kærendunum, þeir
Sumarliði Hjálmarsson og Kristinn
Pétursson, aftur til hreppstjórans
og kröfðust þess, að fá atkvæðin af-
lient, líka fyrir hönd þriðja kærand-
ans, Halldórs Kristjánssonar. Af-
henti hreppstjórinn þeim atkvæðin
sjálfur.
Jafnskjótt og heim kom, opnaði
Sumarliði Hjálmarsson atkvæðisum-
slag sitt í votta viðurvist og kom
þá í ljós, að nafninu á seðlinum
hafði verið breytt. Kveðst hann hafa
kosið Finn Jónsson, en á seðlinum
stóð nafn hins frambjóðandans, Jóns
A. Jónssonar. Samstundis opnaði þá
Kristinn sitt umslag einnig i viður-
vist votta og kom hið sama í ljós,
*) Allar leturbreytingarnar eru
blaðsins.
að nafni hafði verið breytt á sömu j
!eið. Atkvæðisumslag Halldórs Krist-
jánssonar opnuðu þeir ekki fyr en
að morgni þess 5. júlí, í viðurvist
votta. Kom þá enn hið sama í ljós,
að nafninu hafði verið breytt á
sömu lund og hinum fyrr töldu.
Hinir þrír fölsuðu seðlar, sem hér I
um ræðir eru nr. 1, 3 og 4 i prent-
myndunum hér á eftir.
Eftir að dómarinn hafði yfirheyrt
liina þrjá nefndu kærendur, mætti
enn í réttinum SigurSur Guðm. Sig-
urðsson sjómaður í Hnífsdal. Skýrir
hann svo frá, að hann eins og hinir
íyrri kærendur hefði daginn áður
greitt atkvæði lijá Hálfdáni hreppstj.
í 1-Inifsdal. Segist honum svo frá, að
hann hafi skrifað í einrúmi nafn
þess frambjóðanda, er hann vildi
kjósa, Finns Jónssonar, á seðilinn,
síðan brotið seðiiinn saman og látið
hann í umslagið. Kveðst hann hafa
mætt hreppstjóranum á ganginum og
fengið honum þar umslagið. Hefði
hreppstj. sagst vilja athuga, hvort
það væri límt aftur. Hefði hann síð-
an gengið á undan kærandanum inn
á skrifstofuna en kærandinn rétt á
eftir honum. Hefði Eggert Halldórs ;
son setið þar við skrifborðið. Hefði j
hreppstj. lagt umslagið, að því er
kærandanum virtist, á borðið fyrir j
framan Eggert. En þar sem kærandi j
hafi staðið að baki hreppstj. kveðst i
hann ekki liafa getað fylgst nógu vel j
með því sem fram íór. Kveður hann
lireppstj. hafa lagt umslagið „nokk- j
uð langt inn á skrifborðið" en með !
þvi að hann hafi verið grunlaus, j
þótti honum það ekki athugavert j
fyr en eftir á, að hann frétti að j
rjálað hafði verið við atkvæði fyr-
nefndra kærenda. — Kveðst kærandi !
hafa þegar tekið atkvæðið með sjer, j
fór með það morguninn eftir inn til
ísafjarðar og opnaði það á bæjar
skrifstofunni að viðstöddum vottum.
Kom þá í ljós að á seðlinum stóð
nafnið Jón A. Jónsson, en kærandinn
kveðst hafa kosið Finn Jónsson. Auk
þess hafi seðillinn verið ósaman-
brotinn, en hann kveðst hafa brotið
sinn seðil saman. Atkvæðisseðill kær-
andans prentmynd nr. 2.
þegar hinn sama dag, 5. júlí, að
áliðnum degi, setti dómarinn rétt í
skólahúsi Eyrarhrepps, til þess að
lialda áfram rannsókn málsins. Mætti
þá fyrir réttinum Hálfdán Hálfdán-
arson hreppstjóri, sá er stýrt hafði
atkvæðagreiðslu kærendanna fjög-
urra. Lýsti dómarinn kærunum fyrir
mættum og lagði fyrir hann seðla
þá, er töldust falsaðir, ásamt rit-
handarsýnishornum kærendanna og
benti mættum á, „að auðsýnilegt væri
að um mismunandi handskrift væri
að ræða“. Einnig mætti þá fyrir rétt-
inum Eggert Halldórsson skrifari
Hálfdánar og fór þarna fram hið
fyrsta rannsóknarpróf yfir þessum
mönnum, sem urðu þegar í upphafi
sterklega grunaðir um að vera vald-
ir að atkvæðafölsun þeirri, sem yfir
var kært. — Einnig mættu þá fyrir
réttinum kære.ndurnir ásamt fleiri
mönnum, er báru þar vitni.
Framburður Hálfdánar og Eggerts
var á þá leið að þeir játuðu ýmsar
staðreyndir, eins og til dæmis, að
kærendurnir hefðu kosið í Hnífsdal
og sumt um atvik þau, er grcind
voru í kærunum, en neituðu öðrum.
Hinsvegar neituðu þeir þverlega að
þeir vissu nokkur deili þess að um
atkvæðaseðla hefði verið skift eða
að þeir væru á nokkurn hátt valdir
að slíku.
í lok réttarhaldsins úrskurðaði
dómarinn að Hálfdán Hálfdánarson
skyldi settur í gæsluvarðhald.
Síðan var rétturinn fluttur í hús
,t ■w>~r;v; -rrr.n--srrswrK:-;"1 n*ra; .—~n
Hálfdánar og afhenti hann þar, að
tilhlutun dómarans, atkvæði þess-
ara manna:
Sigurðar Kristóberts Sigurðssonar,
Árna Jónssonar,
Gísla Jóns Hjaltasonar,
Hjartar Guðmundssonar og
Kristjáns Jónssonar.
Ennfremur tók dómarinn með sér
ónotuð kjörgögn þau, et* voru í vörsl-
um hreppstjórans.
Tveimur dögum siðar hélt dómar-
inn áfram rannsókn málsins og þann
10. júlí feldi hann úrskurð um að
Eggert Kalldórsson bæri að setja f
gæsluvarðhald fyrst um sinn. For-
sendur úrskurðarins voru þœr, að
Eggert hefði jafnan aðstoðað hrepp-
stjóra Eyrarhrepps við atkvæða-
greiðslu þá, er nefndur hreppstj. væri
grunaður um, að hafa falsað og að
handskriftin á kjörseðli í málinu nr.
1 þætti líkjast handskrift mætts á
réttarskj. 6 og 7. Sjá prentm. nr. 4
og nr. 33.
Ekki fengust i þessum fyrstu próf-
um frekari upplýsingar í málinu.
Vitni voru leidd, er staðfestu fram-
i>urð kærendanna. Hinsvegar neituðu
gæslufangarnir með öllu að þeir
væru valdir að atkvæðafölsuninni.
Víkur nú sögunni á Strandir.
3 :fá,hdaþútiur.
Með símskeyti dómsmálaráðuneyt-
isins dags. 11. júlí 1927 var lagt fyrir
sýslumannihn í Strandasýslu, Hall-
dór Kr. Júliusson, að taka fyrir rétti
skýrslur af mönnum í Strandasýslu,
„er citthvað gætu upplýst í svo-
nefndu Hnífsdaismáli". Var jafn-
framt lagt fyrir hann að hafa sem
best samband við dómarann, er um
sömu mundir fór með rannsókn máls-
ins í ísafjarðarsýslu.Setti hann fyrsta
réttarhald að Heydalsá í Stranda-
sýslu 18. júlí. Mætti þar fyrir réttin-
um Aðalsteinn Aðalsteinsson bóndi
að Heydalsá. Hafði hann eitt sinn
verið vinnumaður um tveggja ára
skeið hjá Hálfdáni hreppstjóra í
Hnífsdal en síðan oft hjá honum um
skemmri tíma að vorlagi og síðast
frá miðjum maí og til júniloka þ. á.
Skýrði liann svo frá, að þeir Hálfdán
og Eggert, einkum hinn síðarnefndi,
liefðu haft eftirgangsmuni við sig
um að kjósa. Hefði Eggert skýrt sér
frá, að hann (Eggert) „þyrfti að afla
sér álits hjá Birni Magnússyni og
þessum heldri mönnum með þvi að
safna atkvæðum fyrir þá“. Kveðst
yfirheyi'ður hafa hliðrað sér hjá
þessu og ^agst þurfa að fá urnhugs-
unartíma. En daginn eftir hefði Egg-
ert enn komið til sín og sagt „að
nú yrði að skriða til skarar um
þetta, því hann yrði að fara að skila
seðlunum af sér“. Færði hann og
sem ástæðu að hann fengi ekki ann-
an mann (Runólf) til að kjósa nema
yfirheyrður (Aðalsteinn) kysi líka.
Hefði þá yfirheyrður látið tilleiðast.
Kvað liann Eggert Halldórsson hafa
tekið atkvæðið i sínar hendur og síð-
an viti hann ekkert hvað um það
hafi orðið. — Yfirheyrður skýrir frá
því, „að áður hafi Eggert verið bú-
inn að tala um það við sig, hvort
sér stæði ekki á sama um, þó hann
fengi Birni seðlana og hann flytti þá
norður, því honum (Eggert) þætti
gaman að sýna honum (Bimi), að
þessa seðla hefði hann útvegað hon-
um“. Hefði yfirheyrður sagt að sér
væri sama, ef ekkert væri hróflað
við atkvæðaseðlunum „og segist i
því sambandi hafa verið hræddur
við Hálfdán", segir, „að sér hafi þótt
alt þetta framferði undarlegt, þar
sem hann aldrei var beðinn um að
kjósa Bjöm“, en þeir „hafi fyllilega
55. blað.
verið búnir að heyra það ofan í sig
hvoru megin hcinn væri“. Og er
; dómarinn spurði yfirheyrðan hvort
lmnn hefði nokkuð á móti því að
skýra frá, hvom hann hafi kosið,
| segir hann sér sé engin launung á
! því, að það hafi verið Tryggvi pór-
: hallsson.
Síðar mætti fyrir réttinum Bjttm
Halldórsson hreppstjóri á Smáhömr-
um. Lagði hann fram innsiglað um-
slag með ummerkjum og frágangi
undirkjöi-stjórnarinnar i Kirkjubóls-
hreppi. Var umslagið auðkent í rétt-
inum og sfðan brotið upp og hafði
inni að halda kjörplögg Aðalsteins
Aðalsteinssonar öll með löglegum
frágangi. En á atkvæðaseðlinum stóð
nafnið Bjöm Magnússon. Sjá prent-
mynd nr. 5.
Enn mætti fyrir réttinum Runólfur
Jónatansson húsmaður á Gestsstöð-
um í Kirkjuhólshreppi. Hafði hann
verið kaupamaður hjá Hálfdáni Hálf-
| dánarsyni í Hnífsdal síðastliðið vor
og kosið þar eftir tilmælum þeirra
Iiálfdánar og Eggerts. Kveðst hann
liáfa kosið Tryggva þórhallsson. En
á kjördegi hefði hann fengið sér af-
hent kjörplagg sitt og er hann hefði
farið að athuga það, hefði nafn
Björns Magnússonar staðið á seðlin-
i um. Kveðst hann hafa brent kjör-
' plaggið, er hann kom heim til sin
um kvöldið, með þvi að hann hafi
ekkert viljað úr þessu gera.
þann 19. júlí þingaði dómarinn í
málinu að Kálfanesi í Hrófbergs-
hreppi. Mætti þar íyrir réttinum Sig-
urður Jens Aðalsteinsson vinnumað-
ur á Ósi í Steingrimsfirði. Skýrir
bann svo frá, að hann hafi verið
i 1
vormaður á ýmsum bæjum í Ögur-
hreppi í Norður-ísafjarðarsýslu.
Kveðst hann hafa greitt atkvæði ut-
an kjörstaðar, hjá Vemharði Ein-
; arssyni hreppstjóra í Hvítanesi. Hafi
Vernliarður komið að Ögri og haft
með sér kjörgögn og hafi yfirheyrð-
ur greitt þar atkvæði, „því óvist
hefði verið hvort hann myndi kom-
inn nægilega snemma heim eða
fyrir kjördag 9. júlí“. Lýsti mættur
| atvikum að atkvæðagreiðslunni, sem
fór fram í símastofunni á Ögri;
! kveðst hafa skrifað nafnið á seðil-
inn í einrúmi í öðrum enda stórrar
| stofu. þar hafi að visu verið fleiri
: menn viðstaddir í hinum endanum.
| Segir hann að löglega hafi verið
gengið frá kjörplagginu en síðan viti
hann ekki hvað um það hafi orðið,
fyr en sér hafi verið afhent það á
kjördegi í Hólmavík. — Kveðst yfir-
heyrður, er hann greiddi atkvæði,
hafa farið skakt með föðumafn
frambjóðandans; hefði ætlað að
kjósa Björn Magnússon en hefði
skrifað á seðilinn „Bjöm Guðmunds-
son“. En á seðli þeim er fylgdi kjör-
plagginu, er hann opnaði það i
Ilólmavík hefði staðið „Bjöm Magn-
ússon“.
„þráspurður segist yfirheyrður
muna það glögt að hann skrifaði
„Bjöm Guðmundsson", því hann
hefði orðið mjög hissa, þegar hann
sá frambjóðandann nefndan Magn-
ússon, í Tíma-blaði, sem hann las i
rúmi sínu í Ögri nokkru eftir at-
kvæðagreiðsluna þar“.
Segist yfirheyrður hafa, vegna
| þessa annmarka á seðlinum, fengið
! sér hann afhentan á kjördegi. Marg-
. spurður segist hann muna það fyrir
j vist, að Björn Magnússon stóð á
seðlinum er hann tók við honum í
Hólmavík, „hafi á honum verið stór
skrift, hér um bil á miðjum seðli,
eklcert svipuð sinni hendi, en á sinn
seðil hyggur yfirheyrður, að hann
hafi skrifað ofantil". — Loks skýrir
yfirheyrður svo frú að hann hafi