Tíminn - 21.12.1927, Blaðsíða 2

210
TIMINN
á milli rifjanna, t. d. 20—30
rifja. Með þessari bökunaraðferð
líkist dúnninn því mest að vera
kaldhreinsaður.
I framtíðinni þyrfti að koma i
upp dúnhreinsunarstöðvum, þar ;
sem dúnninn væri bakaður við
miðstöðvarhita, eða að stærri
varpeigendur kæmu sér upp mið-
stöð í þessu augnamiði, mundi
það fljótt borga sig í betri og
þyngri dún, — Dúninn þarf að
flokka þannig:
1. flokkur. Blæfallegur (grá-
blár) alveg fisa- og fjaðralaus
dúnn, seigur og samfeldur, svo
hægt sé að taka upp punds visk
með því að taka í hana tveim
fingrum. Heyrist hátt rif- eða
snarkhljóð þegar hann er rifinn
sundur. Rykast ekkert úr honum
þegar hann er hristur milli
handa.
2. flokkur. Blæljótur, mógrár
eða mórauður, ósamfeldur, hnökr-
óttur. Heyrist mjög dauft ríf-
hljóð þegar hann er táinn sund-
ur. Miklar dúntætlur og ryk
fýkur úr honum, sé hann hristur
milli handa.
3. flokkur. Sambland af báðum
þessum tegundum með meira og
minna af fisum og fjöðrum.
4. flokkur. Hvítur dúnn. Nokkr-
ar æður (i/4—1/>%) í hverju
varpi eiga hvítan eða ljósgráan
dún, ekki ólíkan gæsadún. Dún
úr þessum hreiðrum þarf að taka
sér og hafa til heimilisnota eða
innanlandssölu, en flytja hann
ekki út. Sé þessum dún blandað
saman við aðaldúninn gerir hann
sama óleik og mislitir lagðar í
hvítri ull.
Kostnaður yrði dálítill við
framkvæmd á þessu mati, en ekki
væri nema eðlilegt og sjálfsagt
að varan borgaði það sjálf. Þó
dúnninn yrði skattlagður um alt
að 1 kr. á kg. (c. 2%) er það
skoðun mín að þeir peningar
kæmu margfaldir aftur.
Það er einungis ríkisfólk sem
kaupir dúninn og ekki lætur sig
verðið svo miklu skifta, ef það á
annað borð er ánægt með vöruna.
Varpbóndi.
-----o----
Vígslubiskup norðanlands hefir ver-
ið kosinn í stað Geirs Sæmundsson-
ar Hálfdán Guðjónsson prófastur á
Sauðárkróki með 16 atkvæðum.
Bændaskólarnir
og jarðræktin
L
„Gömlu fomu — hrumu Hól-
ar“. Þessi orð Matthíasar duttu
óefað fleirum en mér í hug í
fyrra þegar skólahúsið á Hólum
brann til kaldra kola. Ekki svo
að skilja að það væri nein eftir-
sjá að því, það var gamall hjall-
ur og gisinn, en margir sem til
þektu óttuðust, að bruninn yrði
endir á sögu Bændaskólans á Hól-
um. Það niðurlægingar- og ó-
fremdarástand sem skólinn er
kominn í, virtist fyllilega geta
gefið þeirri hugmynd byr, að
leggja hann niður sem bænda-
skóla.
Sem betur fer var staðurinn
aftur hýstur á síðastliðnu sumri.
Og um leið er það trygt að skól-
inn megi enn starfa þess vegna.
En hið nýreista skólahús er ekki
nema lítill liður í því endurreisn-
arstarfi sem þarf að vinna á Hól-
um. Það þarf meira en stein-
veggina til þess að hefja skólann
til gagnlegs gengis, frá aðsóknar-
leysi og leiguliðabúskap. Það þarf
meira en góð hús og góða kenn-
ara. Það þarf breytt fyrirkomu-
lag.
Nú eru skólastjóraskifti fyrir
höndum á Hólum. — Er ekki rétt
að nota tækifærið til þess að
breyta rækilega til og reyna að
gera skólann að nýtilegum bænda-
skóla, sem sé nær veruleikanum
og hinni brýnustu lífsnauðsyn
Stúdentafundurinn
og skólamálin.
Tveir langir fundir hafa orðið
út af mentaskólamáli Norðlend-
inga í stúdentafélaginu. Kenslu-
málaráðherra hélt inngönguræðu
um málið. Margir Ihaldsmenn í
Reykjavík og víðar hafa litið
homauga til Akureyrarskólans,
og munu þeir hafa haft nokkum
hug á að sækja á stjómina fyrir
forustu Framsóknarmanna við að
endurreisa Hólaskóla. En úr því
varð ekki neitt. Kvað svo ramt
að því að einn helsti andstæðing-
ur skólamálsins, Sig. Eggerz,
kvartaði beinlínis undan því að
fundurinn væri með stjóminni
og það svo mjög, að hann drótt-
aði því að þeim mörgu hundruð-
um manna, er í salnum voru, að
þeir sýndust allir vera að^hugsa
um að fá embætti hjá stjóminni.
Að lokum viðurkendi J. Þorl. að
núverandi stjórn myndi hafa
1 nægilegt þingfylgi í málinu. En
j það var sama eins og að ósanna
; alt hjal Kr. Alb. og hans nóta.
! Mátti segja að fundimir væm
| 'oáðir sókn af hálfu Hólamanna,
; en ósigur fyrir þá sem haldið
| hafa fram einveldi skólans í
i Reykjavík og ótakmarkaðri stúd-
! entafjölgun. Mun mega segja að
j allir helstu kennarar háskólans
séu einhuga um að áfella hinn gá-
lausa vöxt skólans, undir menta-
málastjórn Jóns M., Sig. Egg.
og M. Guðm. I öðru lagi sannað-
ist að íhaldið hefir mjög van-
rækt útbúnað mentaskólans. Jón
Ófeigsson sagðist hafa heimsótt
25 mentaskóla ytra og ekki nema
einn verið lakar útbúinn en skól-
inn hér. Guðm. Bárðarson jarð-
fræðingur lýsti hversu Rvík hefði
bygt fast upp að skólanum, jafn-
vel steinolíuskúra, og ef kenslu-
hlé yrði í bekk hefðu nemendur
hvergi athvarf, yrðu að fara úr
bekknum, skólagöngunum, og ef
þeir reyndu að fara í knattleik
á blettinum framan við húsið,
þá færi knötturinn um leið í
glugga nábúanna. Kenslumálaráð-
herra taldi þjóðarvanvirðu að
nemendur skólans skyldu þurfa
að geyma skóhlífar og yfirhafnir,
oft blautar, inni í yfirfyltum
bændastéttarinnar, en þeir bóka-
skólar sem nú leiða bændalýðinn.
Eins og fyrirkomulag skólanna er
geta þeir ekki, hversu góðir sem
kennararnir eru, gefið bændaefn-
unum frumgrundvöllinn sem
sjálfstæði þeirra bæði sem stétt-
ar og einstaklinga verður að
byggjast á ef vel á að fara.
Skólarnir geta ekki leitt bænd-
ur þá ræktunarbraut sem þeir
verða að ganga ef alt á ekki að
fara í kalda kol von bráðar.
Bændur eru farnir að sjá hvað
fiamundan er. Þeir vita að rækt-
unarstarfið bíður óunnið. Það
þarf ^eira en lán og styrki til
þess að verkið verði unnið. Það
þaif verklega mentun og leikni.
Bændaskólarnir kenna ekki
bændaefnunum algengustu rækt-
unarstörfin. Störf sem þeir verða
að vinna þegar þeir eru orðnir
bændur, ef þeir eiga að komast
feti framar en feður þeirra sem
bjuggu við úthey, órækt, og ill-
an hag, og börðust í bökkum
alla sína búskapartíð. Þessir
| sömu feður voru löglega afsakað-
j ir frá því að kenna sonum sín-
! um nýtísku ræktunarstörf. Þeir
! höfðu ekki alist upp við þau, ekki
i lært þau og kunnu þau ekki.
Bændaskólarnir (= íslenska rík-
. ið) hafa enga löglega afsökun.
Það má ekki eiga sér stað
: lengur að bændaskólarnir útskrifi
ár eftir ár „búfræðinga" sem
aldrei hafa plægt einn plógstreng,
aldrei grafið einn faðm í lokræsi,
aldrei sáð einum hnefa af gras-
fræi, aldrei séð algengustu teg-
undir af tilbúnum áburði o. s.
frv., o. s. frv. .
j kenslustofum. Var það alment á-
i lit manna, að fundur þessi myndi
i gera mentaskólanum mest gagn,
faraménn landsins varla hætta
fyr en búið væiú að bæta úr þeirri
meginvanrækslu, sem Ihaldsmenn
og Sig. Egg. hafa sýnt skólanum
og nemendum. Fimdarmaður.
---o--
Á víðavangi.
Skólamálaumræðurnar.
Umræðufundur Stúdentafélags-
ins um skólamálin var mjög fjöl-
sóttur og ræður fjörugar. Mætti
margt greina frá þeim umræð-
um ef rúm leyfði. Vörður síðasti
lætur mikið yfir því, að stjómin
hafi átt mikilli andúð að mæta.
En skyldi Kr. A. geta minst þess,
að nokkur nákominn maður Verði
hafi á öðrum stað harmað, hvað
gengi stjórnarinnar hafi verið
mikið á fundinum og hvað róg-
ur blaðsins hafi orðið tregverk-
andi jafnvel á eindregna and-
stæðinga stjómarinnar. Ber og
að minnast þess, að Vörður hefir
lýst sig sammála kenslumálaráð-
herranum um hættuna af gegnd-
arlausri stúdentafjölgun. Og
frelsispostulinn Jón Þorláksson
hefir enn ekki kúgað Kr. A. til
þess að taka það aftur. Aftur
á móti hefir Valtýr orðið að
taka út þunga refsingu fyrir um-
mæli sín um aðgerðir stjórnar-
innar í mentaskólamáli Norður-
lands. Hann taldi málið sólskins-
blett í lífi stjómarinnar og gerð-
um. Nú hefir hann verið kúgaður
til þess að margeta það ofan í
sig. — Afstaða stúdenta gagn-
vart takmörkun stúdentafjölgun-
ar er reyndar ekki torskilin.
Æskumenn em jafnan andvígir
hindrunum. Annað mál er, hvort
þeir hafa enn skoðað málið ofan
í kjölinn. Og kynlegt var að
heyra menn tala eins og aldrei
hefðú verið neinar hömlur á
skólagöngu manna. Það er þó vit-
anlegt að þær hafa alt af verið
settar með fastbundnum kröfum
um lágmarkseinkunnir til áfram-
halds úr einum bekk í annan. —
Það sat einstaklega vel á Jóni
Þorlákssyni að taka undir með
Ekki er von að vel fari.
I sumum kauptúnum landsins
j rekst maður á „búfræðinga" inn-
an við búðarborðið í hverri búð.
Þeim er vorkun. Bændaskólarnir
hafa hjálpað til þess að flæma
; marga þeirra úr bændastéttinni. 1
i skólanum lærðu þeir — af bók-
j um — að margt mætti betur
fara í búskapnum er þeir
voru vanir við frá barnsbeini.
Margt sem þyrfti að gera, og
mætti gera. En þeir lærðu ekki
að gera það. Þegar þeir voru „út-
skrifaðir" óaði þeim við að fara
að búa með gamla laginu sem
; þeir höfðu lært að væri ólag, —
þeir voru hræddir um að það
j yrði basl. En þeir treystu sér ef
til vill ekki heldur til að búa
ræktunar- og viðreisnarbúskap.
Þeir fundu kannske vanmátt sinn.
' Þeir höfðu lesið um það sem
þyrfti að gera, en ekki lært það
verklega, Það var að mdnsta kosti
auðveldara að hverfa inn fyrir
; búðarborðið eða að annari at-
vinnu sem ekki gerði neinar kröf-
ur um verklega kunnáttu.
1 Ætli þetta sé ekki ein af orsök-
um þess hve margir búfræðingar
hafa horfið til starfa sem ekki
virðast eiga mikið skylt við
aukna ræktun í sveitum landsins?
| Ætli það geti ekki skeð að
vöntun á verknámi við bænda-
skólana eigi líka einhvern þátt í
því hve lélega mörgum búfræð-
ingnum hefir vegnað sem „lögðu
út í það“ að gerast bændur?
II.
Um aldamótin síðustu var
I frelsiskröfum æskunnar! Hann
hefir verið forsprakki þeirra
manna, sem hafa viljað gera
Mentaskólann samfeldan lærðan
; skóla, þungan með mikilli latínu
j og lágu aldurstakmarki byrjenda.
; Alt myndi þetta verka eins og
I skorður gegn piltum, sem eigi
j geta byrjað nám fyr en undir
þroskaaldur. Enda var svo komið
1921 að af 160 nemendum skól-
ans voru 110 úr Rvík.
Fréttaritunin.
Mbl. segir, að dómsmálaráð-
j herrann hafi tilkynt Fréttastof-
unni að ríkissjóðsstyrkurinn til
hennar myndi verða bundinn því
skilyrði, „að hún hætti að fá
skeyti fi’á ritstjóra Vesturlands".
Þetta er rangt frá skýrt. Ráð-
herrann krafðist þess að Frétta-
stofan trygði sér hlutlausa frétta-
ritara, eftir því, sem föng væru
á. Hin svívirðilega misbeiting
ritstj. Vesturl. á hlutverki frétta-
ritarans var vitanlega tilefni um-
kvörtunar Tímans og þessarar af-
stöðu ráðherrans. Þegar skeyti
ritstj. Vesturlands um handtöku
Eggerts Halldórssonar varð ekki
skilið annan veg, en að maðurinn
hefði verið dreginn allsnakinn úr
rúminu og varpað á vörubifreið,
eins og dauðu hræi, þá blöskraði
öllum, nema Mbl. og Vesturl., sú
fréttaritun og sáu að slíkt var til
vanvirðu fyrir íslenska blaða-
mensku og til tjóns.fyrir sann-
indi hvers þess máls, er ritstj.
Vesturlands kæmi nærri. Er það
vel farið, að árangur hefir orðið
að þessum umkvörtunum og hef-
ir Fréttastofan gert ráðstafanir
til þess að fá hlutlausa fréttarit-
ara hvarvetna.
Blástur
hljóp í Sig. Eggerz á skóla-
málafundinum yfir frelsistali
ungra manna. Kvaðst hann vona
að það væri upphaf þeirrar öldu,
er kæmi til leiðar algerðu per-
sónulegu frelsi „þessarar þjóð-
ar“. Efalaust vill Sigurður að
kandidatarnir vaði sjálfir inn í
embættin, eins og hann gerði
sjálfur. Um það væri hann sjálf-
um sér samkvæmur. En honum
tókst lakar í mentaskólaumræð-
unum. Sýndi mentamálaráðherr-
ann fram á, að þrátt fyrir andúð
bændaskólunum breytt í tveggja
vetra bóknámsskóla. Áður voru
þeir tveggja ára skólar, eins og
kunnugt er. Nemendurnir unnu
fyrir sér á skólunum og vinnan
átti að vera verkanám, eftir því
sem föng voru á og kringum-
stæður leyfðu. Skólunum hafði
vegnað dapurlega upp á síðkastið
áður en þessi breyting var gerð,
svo eitthvað þurfti að gera. Hitt
er álitamál hvort það sem gert
var, var hið eina rétta. Það er
auðveldara að sjá það eftir á.
Breytingin á fyrirkomulagi
skólanna var gerð aðallega eftir
norskum fyrinnyndum. Fyrir-
myndirnar hafa þó tæplega verið
skoðaðar niður í kjölinn. Norð-
menn höfðu um langt skeið rekið
búnaðarskóla sína sem ársskóla
og lagt mikla áherslu á verklega
námið. Uih aldamótin voru bún-
aðarframfarir komnar það vel á
veg hjá Norðmönnum að þeim
þótti ekki brýn nauðsyn að
bændaefnin gengju í búnaðar-
skóla til þess að læra hin ýmsu
bústörf verklega. Mjög mörg af
bændaefnunum gátu lært þau í
föðurgarði eða hjá bændum hvar
sem vera vildi, því svo að segja
á hverju býli var farið að vinna
þau nýtísku ræktunar- og bú-
störf, sem áður urðu ekki lærð
nema að leita til úrvals- og for-
ystu bænda eða til búnaðarskól-
anna. Af þessum ástæðum
breyttu Norðmenn búnaðarskól-
um sínum. En ekki lögðu þeir
samt niður verklegu kensluna.
Skólamir störfuðu framvegis sem
ársskólar, en það var aukið við þá
bóklegum vetrardeildum, sum-
! gegn mentaskólamáli Norðurlands
: hefði hann eigi staðist hinn
| þunga straum í fari þess máls,
j þegar hann var mentamálaráð-
1 herra, heldur gerst djarftækur á
! ríkisfé, til þess að hlynna að skól-
j anum hið ytra. Aftur á móti
j hefði hann aldrei snúið hendi né
j fæti til þægðar mentaskólanum í
Rvík, sem hann þættist nú bera
fyrir brjósti. Þannig hefði
straumur atvikanna skapað Sig.
i Eggerz sömu aðstöðu gagnvart
innra manni sínum eins og Páli
postula, er hann sagði: „Það
| góða, sem eg vil, geri eg ekki, en
það vonda, sem eg vil ekki, það
geri eg“.
í
„ „Kvint“ að kílóum“.
Á skólamálafundinum skaut
Ólafur Thórs því fram í fyrir
einum ræðumanni, að eigi mættu
„kvintin" verða gerð að kílóum í
landinu. Þá brostu þeir, sem
heyrðu, og kom í hug, að ef fisk-
urinn í hlöðum Kveldúlfs hefði
tekið þeim „stakka“-skiftum síð-
ustu tvö árin, þá hefði það góða
fyrirtæki fremur orðið sambæri-
legt við eldabuskur ólafs um
framtal til tekjuskatts.
----o----
Lj ósálf ar.
Kvæði eftir Sigurjón Jónsson.
Með þessum línum vildi eg
| vekja athygli ljóðvina á þessari
i bók, þótt ekki sé tök á að skrifa
um hana ítarlegan ritdóm. Efnið
er fjölbreytt og víða viðað að:
Heimsádeilur, geðhrif líðandi
stundar, rómantískar náttúrulýs-
ingar, draugasögur, eftirmæli,
forn söguefni og þýðingar. Höf.
hefir hneigst til guðspeki og
mun sumum þykja skorta á, að
náttúrumyndir hans sé ætíð raun-
verulegar, t. d. kvæðið Dísir, sem
þó er haglega orkt. Látlaust að
búningi en þó eitt af bestu kvæð-
unum er Reinkarnation. En einna
best nýtur höf. sín í dýrum
háttum. Hann yrkir fallega eftir
fomum fyrirmyndum og notar
skáldmálið vel og smekklega.
Eftirmæli eftir Sig. Kr. Péturs-
son eru vel og rösklega ort.
Einna glæsilegast kveðinn er
staðar með 1 vetrar námi en víð-
ast með tveggja vetra námi.
| Það mætti ætla að þessi breyt-
; ing hefði aðeins verið spor á-
leiðis, von bráðar hefði verið
meira aðgert. Mér leikur grunur
j á því, að þeir menn sem áttu
| frumkvæðið að því að breyta
; bændaskólum vorum í vetrarskóla
j hafi haldið að Norðmenn væru
komnir vel á veg með að gera hið
j sama og að þeir næmu ekki stað-
ar með breytingar á sínum skól-
um fyr en þeim væri breytt í
einhliða vetrarskóla og vetramám
og vinnuskylda alveg lögð niður.
Ef til vill hafa Norðmenn sjálf-
ir búist við því sama. Það fór á
annan veg. Ársskólamir — vinnu-
skólarnir — blómgast enn og
hafa tæplega nokkru sinni verið
betur sóttir og meira í heiðri
liafðir en einmitt nú. Aðsókn að
bóklegu vetramámi er aftur á
móti í rénun síðustu árin, þó
allir viðurkenni nauðsyn þess að
halda uppi slíku búnaðarnámi,
auk áisskólanna, því ekki hafa
allir nemendur aðstöðu til þess
að dvelja við námið að sumrinu,
og svo yrði tala þeirra, sem not-
ið gætu búfræðifræðslu, of tak-
mörkuð með því móti að skól-
arnir væru eingöngu ársskólar.*)
Nú segir af okkur. Ennþá er-
um við alls ekki komnir það á-
leiðis í verklegri búfræðikunn-
áttu, að réttmætt sé að reka
*) Ársskólamir svokölluðu eru
víðast þriggja missira skólar. Nem-
endur dvelja þar 2 vetur og 1 sumar
Aðrir skólar hafa þó aðeins 1 árs
nám.