Tíminn - 23.12.1927, Qupperneq 2

TlMINN
S&4
Mannkynsfræðarinn
Nýlega eru út komnar hér á
landi tvær bækur, er snerta
mannkynsfræðarann Krishna-
murti. önnur er „Koma mann
kynsfræðarans“, fjórir fyrirlestr-
ar, er dr. Annie Besant flutti 1
Lundúnum sumarið 1926. Þeir
eru boðskapurinn um komu
mannkynsfræðarans, viðtökur
hans og væntanlegt starf meðal
mannanna. Erindin hefir þýtt frú
Kristín Matthíasson á Akureyri.
Hin er „Ræður og kvæði“, sem
J. Krishnamurti flutti við eldana
í Ommen á móti félagsins
„Stjaman í austri“ síðastliðið
sumar, þar sem saman voru kom-
in menn og konur úr öllum álfum
heims. Forseti íslensku deildar
félagsins, frú Aðalbjörg Sigurðar- !
dóttir hefir þýtt og gefið út. j
Mannkynsfræðari er kominn.
Um það verður ekki deilt. Hann
á höfuðstöðvar í þremur megin-
álfum heims. Söfnuður hans
skiftir þegar tugum þúsunda
manna. Sókn hans er í yfir 40
þjóðlöndum. Og hvaðanæfa úr
veröldinni streyma til hans hóp-
ar manna, er þrá nýtt hjálpræði,
til þess að sitja við fætur hans
umhverfis eldana í Ommen og
hlýða á kenningar hans.
Um hitt verður ekki sagt, að
svo stöddu, hvort fræðsla Kris-
hnamurtis muni flytja mönnun-
um nýtt hjálpræði og greiða þeim
götu til sannrar hamingju. Er
hyggilegt fyrir þá, sem álengdar
vilja standa, að bíða um það
úrskurðar reynslunnar. Um hitt
verður ekki ágreiningur, að
mannkyninu sé þörf stefnuhvarfa
og annara hátta, en tíðkast hafa,
í leit eftir friði og hamingju.
1 fljótu bragði skoðað virðist
kenning hans eigi ljós. Er því lík-
ást, sem orð skorti, þau er séu
við hæfi manna, til þess að
kynna það, sem honum býr í
brjósti. Þó er eitt Ijóst þegar í
byrjun: Hann boðar ekki ný
sannindi, heldur nýja sannleiks-
leit, ekki ný kenningakerfi og
heimspekisflækjur, heldur nýtt
líf. Hann boðar einskonar inn-
hvarf að einfaldleik lífsins við
frumlindir þess í meðvitund sér-
Háskóla- og
stúdentamál.
Eftir að núverandi landstjórn
tók við af Jóni Þorl. og M. Guðm.
hafa margir af merkustu kenn-
urum Háskólans lýst átakanlega
þeim erfiðleikum, sem Háskólinn
á við að búa, sökum þess, að
hann vantar húsrúm og ýms skil-
yrði til að taka við hinum sívax-
andi stúdentafjölda er þangað
leitar. í öðru lagi er a. m. k. sum-
um af kennurum Háskólans á-
hyggjuefni, ef margir af nemend-
um þeirra hafa að námi loknu,
ekki neitt að gera sem þeir sætta
sig við.
Framhaldsnámið á Akureyri
breytir engu í þessu efni. Reykja-
vík hefir um undanfarin ár fylt
mentaskólann og Háskólann að
mestu leyti. Akureyrarskólinn
hefir þá þýðingu að gefa fátæk-
um en efnilegum mönnum, er
vinna fyrir sér sjálfir, tækifæri
til að búa sig þar undir embætta-
og vísindanám. Akureyrarskólinn
er sjálfsbjargarúrræði bygðanna
móti einokunarhneigð höfuðstað-
arins í mentamálum. Ef stúd-
entar verða of margir á vori
komandi, þá voru þeir of margir
áður, og kemur þá til greina að
finna hve margra stúdenta þjóð-
in þarfnast árlega. Þing og stjórn
verður að sjá um kenslu jafn-
margra og þjóðin þarf. Ef fleiri
vilja verða stúdentar, er ekkert
til fyrirstöðu að þeir geti það, en
hvers manns. Hér skal gripið
niðri á víð og dreif í þessum
sex stuttu ræðum. Hann segir:
„Af þvl að eg vil fela yður öll í
hjarta mér og gefa yður þann skiln-
ing sem eg hefi öðlast, þá bið eg yð-
ur að útrýma öllum yðar hugsana-
flækjum, öllum yðar kreddukerfum
og allri dómgimi, því þá fyrst getið
þér skilið sannleikann. — — þegar
þér komið heim héðan þá munu
menn spyrja yður frétta, og þeir
munu sjá ljómann í augum yðar og
fögnuðinn í hjörtum yðar, og þeir
munu óska að njóta þess með yður.
Hvernig ætlið þér að fara að því að
miðla öðrum af þessum gæðum?
Ætlið þér að segja: „þér verðiö að
trúa á þennan og þennan mann,
sem sagður er að vera þessi og
þessi", eða ætlið þér að segja: „Hann
hefir opnað hjarta mitt og gefið mér
nýjan skilning á lífinu, þann skiln-
ing vil eg gefa yður með mér“. Eft-
ir þessu verðið þér dæmdir, því að
eins með hinum brejdta skilningi
getið þér hjálpað. Menn hirða yfir-
leitt ekki um nöfn, merkimiða, fé-
lagsskírteini eða reglur, þeir gera sig
ekki ánægða með trúarjátningar,
kreddur eða valdboð, en þeir þrá
skilning, samúð og elsku. — — Öll
vandamál heimsins eru vandamál
einstaklinga; ef einstaklingamir yrðu
friðsamir, ánægðir, umburðarlyndir
og hefðu ríka löngun til þess að
hjálpa öðrum,. þá væru vandamál
veraldarinnar úr sögunni. þér brjótið
heilann um vandamál heimsins áður
en þér leysið yðar eigin vandamál.
þér viljið koma á friði í hug’um
annara, í löndum og ríkjum heims-
ins, áður en þér hafið sjálfir öðlast
frið og skilning í eigin hjörtum og
hugum.-------Ef þér tilbiðjið persón-
una Krishnamurti og elskið hann
sem einstakling, þá mun það hafa
sársauka í för með sér, vegna þess
að líkami Krishnamurtis mun deyja
og rotna, af því að hann tilheyrir
efnisheiminum. Ef þér aftur á móti
eruð lærisveinar sannleikans, þá
munuð þér sameinast honum. þegar
þér horfið á fegurð sólarlagsins, þá
flytur sú fegurð yður ekki nein sið-
ferðisboðorð, engin lög, reglur, trúar-
setningar eða trúarjátningar, en ef
þér rennið saman við fegurðina, þá
þurfið þér ekki að hafa neinar á-
hyggjur út af lögum, reglum, tísku,
siðferðisboðorðum og þvílíku. Ef þér
hafið öðlast þennan skilning, þá get-
þá verða þeir að kosta kensluna
sjálfir.
Þar sem vitanlegt var að kenn-
arar Háskólans vilja taka alvar-
lega á þessu þjóðmáli og að ein-
hverju leyti í samstarfi við stjóm
og þing, sneri stjórnin sér til
allra deilda Háskólans og lagði
fyrir þær sjö spumingar, er
fylgja hér á eftir. Sumar deild-
imar svömðu sérstaklega og
verður eitt þeirra svara birt hér
á eftir. En aðalsvar Háskólans
kom frá nefnd, er kosin var til
að athuga málið, og er þar í
fyrsta sinni tekið föstum tökum
á máli þessu.
Spuraingar stjómarinnar til allra
deilda Háskólans:
1. Hve marga nemendur hefir
deildin nú?
2. Hve margir áður útskrifaðir
úr deildinni eru nú atvinnulausir?
3. Hve margir af nemendum úr
deildinni ættu á venjulegum tím-
um að geta fengið atvinnu utan
lands og innan ár hvert?
4. Má gera ráð fyrir að nem-
endur úr deildinni gangi inn í
framleiðslustarfsemi, svo sem bú-
skap eða útgerð, ef þeir fá ekki
vinnu hjá landinu, og verður að
álíta að námið við Háskólann hafi
búið þá undir slík störf?
5. Álítið þér yfirvorandi hættu
af lærðum öreigalýð?
6. Sé stúdentafjölgun of mikil,
hver eru þá ráð til að takmarka
hana?
7. Hvað álítið þér að deild yðar
ætti að útskrifa marga sérfræð-
inga árlega, þegar litið er á allar
ástæður?
ur ekki hinn hverfuli margbreyti-
leiki jarðnesks lífs haldið yður í
neti sínu.----Eg veit að þér elsk-
ið Krishnamurti og viljið leggja mik-
ið í sölurnar fyrir hann, ,en það er
ekki nóg. Vinir minir! þessa fáu
daga, sem þér dveljið hér, verðið þér
að öðlast skilning á þeim sannleik,
að þér þurfið ekki annað en að
skygnast inn í yðar eigin hjörtu, til
þess að í'inna Krislmamurti; þar
munuð þór finna hann, eins og eg
heíi fundið ástvin minn. Og þegar
þér hafið íundið hann, þá hafið þér
oðiast friðinn og opnað hliðið aö ríki
hamingjunnar og veginum til lausn-
ar. — — Sökum þess að margir
hyggja að lausn sé sama og að snúa
bakinu við öllu, sem teist þessum
heimi, varpa frá sór ölluru verald-
legum gæðum og bera fyrir borð
listir, íegurð og visindi, þá vil eg
leggja yður það á hjarta, að einmitt
við það að göfga, fegra og full-
komna alla þessa hluti öðlist þér
iausn. En þó verðið þér jafnframt
að vera öllu óháðir. Eins og blómið
angar og sendir ilminn með andvar-
anum út i geiminn, en er sjálft hið
sama eítir sem áður, svo er og mað-
ur, sem hefir öðlast lausn. Unaður
og hreinleiki stafar af honum til
allra, sem hann er með. þeir yðar,
sem leita lausnar þessarar og ham-
ihgju mega ekki una við drauma
eina, þeim hlítir ekki að draga sig í
einveru og una íhugunum. þeir
verða að starfa í þessum hverfulleik-
ans heimi, fegra hann og göfga. —
— Viljið þér sigra efnisheiminn
verðið þér fyrst að fullkomna hann,
viljið þér öðlast lausn megið þér
ekki vanrækja hann“.
Þessir sundurlausu molar,
gripnir á víð og dreif, gefa vitan-
lega ófullkomna en þó nokkra
hugmynd um innihald kenning-
anna og kjama. Sjálfur fræðar-
inn virðist hafinn yfir mannleg-
ar takmarkanir. Þeir sem hafa
fylkt sér um, hann munu flestir
álíta að hann sé Kristur endur-
kominn. Sjálfur varar hann við
öllum þrætum um það efni; segir
það litlu máli skifta. Hitt skifti
máli, að við kenningu hans sé
tekið og lagt inn á þá leið, er
hann vísi í leitinni að sannleikan-
um og hamingjunni.
Varla þarf að efa, að þrætur
muni rísa um persónu Krishna-
murtis. og að sú gagnsemi er af
Greinargerð nefndar þeirrar, er
kjörin var af deildum Háskólans
til þess að athuga orsakir stúd-
entaviðkomunnar og finna ráð við
aðstreyminu að embættadeildum
Háskólans.
Vér, sem kosnir vorum í nefnd
þessa, höfum nú átt nokkra fundi
með oss undir forustu rektors og
komist að niðurstöðum þeim, sem
nú skal greina:
I. Orsakir stúdentaviðkomunnar
telur nefndin þessar helstar:
1. Flótta frá líkamlegri vinnu.
2. Aðstreymið til bæjanna,
einkum til Reykjavíkur.
3. Vaxandi velmegun.
4. Vaxandi kröfur til mentunar.
5. Vaxandi námslöngun.
6. Oftrú manna á velgengni
embættisstéttanna.
7. Hinn greiða aðgang að lær-
dómsdeild og stúdentsprófi, er
varð með hinni nýju skólaskipun
1904 og 1907.
Ilt er að greina orsakir þessar
í sundur og enn örðugra að segja,
hve mikinn þátt hver þeirra hef-
ir átt í stúdentaviðkomunni, en
þó ætlum vér, að hin síðast talda
eigi einna mestan þátt í henni.
Áður þurfti sérstakan undir-
búning utanskóla til þess að kom-
ast inn í lærða skólann, sem þá
var, og latneskur stíll var gerður
við inntökupróf, en á honum varð
mörgum hált. En með þeim á-
kvæðum hinnar nýju skólaskipun-
ar, að sérhver sá, er gagnfræða-
próf hefði staðist, þætti tækur í
lærdómsdeild, var opnuð bein
braut til stúdentsprófs, þannig
að menn, sem lokið höfðu gagn-
komu hans og kenningu kynni að
mega fljóta, verði hindruð af
deilum og fordómum. Ber að var-
ast hvorttveggja gagnrýnislausa
auðtrygni og blinda fordóma. Er
hverjum manni holt að íhuga það
í sambandi við þessi mál sem
önnur, að tilveran á bak við
hverful fyrirbæri efnisheimsins.
er í engu háð trú okkar eða neit-
unum, heldur stendur óhögguð,
hvað sem vér álítum um hana.
Eins mun því og háttað um komu
þeirra, er sendir eru mönnunum
til hjálpræðis, að ráðsályktanir
forsjónarinnar munu eigi vera
háðar fordómum manna.
---o--
Sumarkvedja
Tll cjúkllnoa á Lauganeti
haustið 1927.
Kveður sumars-faðmlag frítt,
fitlar hrönn við sandinn,
heilsar öllum bróður-blítt,
bjartur vetrarandinn.
Kvíðir fimum fannakífs,
fleygur loftsins vængur,
blómin gráta gyðju lífs,
ganga nú til sængur.
Sólin fölan signir dag,
svartar nætur gnauða.
Vakir yfir hauðurshag,
herra lífs og dauða.
Hræsvelgur þó herði róm,
hægt er vel að þreyja,
því að fögur Braga-blóm,
blikna ei né deyja.
Bjartfleyg lund þó braut sé hál,
breytir vetrar-hörkum,
sé þar ætíð sumarmál,
sól í hádagsmörkum.
Sálarlífs við sjónarhól,
sökkvi skugganætur,
alkæi’Ieikans ylji sól
inn við hjartarætur.
Þó að fölni og fymist hey,
Fróns á brautum hálum.
Guðlegt trúar-„gleim-mér-ei“,
grói í ykkar sálum.
Misjafnt stendur mannlífstafl,
margra flæða tárin,
hreinsi, græði, heilagt afl
holds- og andar-sárin.
Hverjar dýrstar gjafir gaf,
göfugt valdið hæða?:
fræðaprófi, tældust til þess að
halda áfram í lærdómsdeild alla
leið til stúdentsprófs.
Tölur þær, sem hér fara á eft-
ir, sanna þetta best:
Af 248 nemendum, sem luku
gagnfræðaprófi við mentaskólann
í Reykjavík árin 1907—16, hættu
aðeins 16 (7 piltar og 9 stúlkur),
en 232 héldu áfram eða 93,5%
af öllum fjöldanum.
Af 244 nemendum, sem luku
prófi við Akureyrarskóla árin
1909—16, héldu 93 eða 38% á-
fram.
Árin 1917—26 tóku 415 nem-
endur gagnfræðapróf við menta-
skólann (af þeim fengu 95 lægri
einkunnina frá 1923, er lágmarks-
ákvæðið fyrir inntöku í lærdóms-
deild var sett, 5,67 í aðalein-
kunn), en 311 nemendur eða
75% af öllum fjöldanum héldu
samt áfram til stúdentsprófs eða
með öðrum orðum, allir sem gátu
það, að einum 9 undanteknum.
Árin 1917—26 tóku 341 nem-
andi gagnfræðapróf frá Akureyr-
arskóla, þar af settust 126 í lær-
dómsdeild mentaskólans, en 1924
—26 stunduðu 15 nemendur
framhaldsnám á Akureyri; hald-
ið hafa því áfram 141 nemandi
frá Akureyri eða 41%.
Þessar tölur sýna, að gagn-
fræðaprófsréttindin hafa tælt
menn og togað inn í lærdóms-
deildina og alla leið til stúdents-
prófs. Þó hefir aðsóknin að
mentaskólanum, eins og vænta
mátti, verið mest héðan úr Reyk-
javík, eins og sjá má af því, að
1921 voru 52 af 161 nemanda
utan Reykjavíkur og voru því þá
Þá sem hafa yndi af,
að ylja mýkja’ og græða.
Þeirra bíður upphefð á
æðri og fegri vegi,
sem að líkna, launin fá,
lifa þótt þeir deyi.
Þungbært stríð og neyðin næst
nauðstaddan þó hrelli,
guð í ykkar hugsun hæst
haldi ætíð velli.
Eilífð nærir allra þré,
offrar hinsta svari:
Heilbrigð verður hugsjén á
hnetti fullkomnari.
þeim, sem dygðin prýðir;
Þá mun létt hið þyngsta spor
þar sem kærleiks-vona-vor
vetri aldrei kvíðir.
Bak við hugans hæstu brún
heimsins mótlætinga
verður skýrð hin ramma rún
reynslu og tilfinninga.
Þungstíg létti þrautaspor
þeim, sem reynslan kallar,
minninganna vinhýrt vor
vetrarstundir allar.
Nú í líki kvæða-kyns
kveðju sendi’ eg vottinn,
vor í faðmi vetrarins
veiti ykkur drottinn.
J. S. Húnfjðrð.
----o----
Leiðrétting. I Lögréttu 21. þ.
m. er skýrt frá því, að forsætis-
ráðherrann hafi talað um sér-
leyfismálin á Framsóknarfélags-
fundi á þriðjudaginn var og hafi
orðið nokkur ágreiningur. Þetta
er algert mishermi. Forsætisráð-
herrann talaði ekki um sérleyfis-
málin og um þau varð heldur
ekki neinn ágreiningur.
Fyrirlestrar um Þi:ngvöll. Gísli
Sigurðsson, kennari, sem verið
hefir umsjónarmaður á Þingvöll-
um um nokkur ár, leggur af stað
í fyrirlestraferð eftir hátíðarnar.
Ætlar hann víða að fara og lýsa
í fyrirlestrum og með myndasýn-
ingum þingstaðnum að fomu og
nýju. Er það vel til fallið, því nú
beinast hugir margra til hins
helga staðar og líklegt að mörg-
um verði kærkomið að kynnast
staðnum af myndum og frásögu
nákunnugs manns.
rúmlega * I. 2 3 4 5 6 7/3 allra nemenda skól-
ans úr Reykjavík.
Árið 1923 voru þær hömlur
settar, að enginn gagnfræðingur
skyldi tækur í lærdómsdeild nema
hann hefði náð aðaleinkuninni
5,67, og skyldi maður ætla, að
það hefði dregið nokkuð úr stúd-
entaviðkomunni og aðstreyminu
að Háskólanum. En svo reyndist
ekki, aðstreymið að Háskólanum
varð aldrei meira en eftir það.
1918—19 voru 86 manns í Há-
skólanum; 1920—21: 94; 1922—
23: 113; 1924—25: 119 og nú
1927—28: 150 nemendur.
Með þessu er sýnt, að reisa
verður einhverjar rammari skorð-
ur neðan við lærdómsdeild en
gert hefir verið til þessa, til þess
ef auðið er að draga úr stúdenta-
viðkomunni, svo hún verði ekki
óhófleg. Annarsstaðar er það tal-
ið hóflegt, að l°/0o stundi há-
skólanám, en hér eru þeir þegar
orðnir IV2V00 á Háskólanum ein-
um saman.
II. Ráð til þess að stemma stigu
fyrir aðsókninni að lærdómsdeild.
Nú mætti hugsa sér ýmisleg
ráð til þess að stemma stigu fyr-
ir aðsókninni að lærdómsdeild og
meðal annara þessi:
1. Að stofna 2 samfelda 6 ára
lærðaskóla í Reykjavík og á Ak-
ureyri, því að annað myndu
Norðlendingar ekki láta sér lynda
úr þessu.
2. En þá þyrfti jafnframt að
stofna tvo sjálfstæða gagnfræða-
skóla í Reykjavík og á Akureyri.
3. Að hafa ekki nema 2 ára
gagnfræðanám 9 mánaða neðan