Tíminn - 21.01.1928, Page 1

©faíbfeti
99 afgreiðslumaður <E i m a n s er
XannDeig þ o r s t e 1 n s öó 11 ir,
Sambanösíjúsinu, SeyfjoDÍf.
^fgtciböCa
Cimans er i Sambanösljúsinu.
©pin öaglega 9—\2 f. t).
Sími 496.
XH. ár.
Reykjavík, 21. janúar 1928.
3. blað.
Stjórnarfar
Yfirlit um gerðir Framsóknar-
stjómarinnai’.
------- Frh.
Áf engislögg jöf in.
Með samþykt Spánarsamning-
anna voni bannlögin raunveru-
lega úr gildi numin hér á landi.
Eftir urðu sundurleit ákvæði á-
fengislöggjafai’, sem í höfuð-
dráttum miðuðu til útrýmingar
nautn sterkra drykkja, Fram-
kvæmd bannlaganna hefir frá
öndverðu verið mjög ábótavant.
Lögin mættu upphaflega harð-
vítugri andspymu en títt er um
lög landsins. Þó mun hafa mestu
oi'kað um sleifarlag framkvæmd-
anna, að þeir menn er löggæzlu
höfðu á hendi voru með litlum
undantekningum andvígir lögun-
um og skorti fyrir þá sök innri
hvöt og áhuga borinn uppi af
sannfæringu fyrir réttmæti lag-
anna, til þess að fylgja fram
lögboðnu eftirliti og refsiákvæð-
um. — Hefir það verið altítt, að
lögreglan í bæjum landsins hefir
skamtað skipunum ríflegan skamt
áfengis undan innsigli hafna á
milli. — Mælt er að dæmi séu til
þess að bryti hafi fengið úr á-
fengisbúri skipsins alt að 300
flöskur á dag meðan það lá við
bryggj u. Af þessum og fleiri
missmíðum í löggjöfinni og eft-
irlitslitlu sjálfræði maxma, lög-
reglunnar og umráðamanna skip-
anna, . hefir leitt gríðarleg mis-
notkun og óhófleg meðferð víns
á skipunum og óleyfilegur inn-
flutningur víns í iandið. Nýlega
varð uppvíst, að bryti á einu
skipinu flutti upp á höfn austan
lands 400 flöskur af áfengi. Er
það að vísu aðeins eitt dæmi af
mörgum, sem ástæðulaust er upp
að telja.
Framsóknarstjómin hefir nú
tekið sér fyrir hendur að fram-
kvæma áfengislöggjöfina, sem
hefir legið lítt um hirt og þver-
brotin í tíð fyrverandi stjómai’.
Skulu hér taldai’ helstu athafnir
stjórnarinnar í þessa átt:
Stjórnin fól séra Bimi Þor-
lákssyni frá Dvergasteini að taka
saman yfirlit um áfengisútlát
lækna og lyfjabúða og mun síð-
an láta birta það yfirlit opinber-
lega. Þegar umtal varð um það
á þinginu í fyrra að láta fram-
kvæma þessháttar eftiriit með
þessum lið lagaframkvæmda 1-
haldsins, beitti það sér á móti
og afstýrði rannsókninni. Er það
og alkunnugt að afbrotamenn í
þessu efni hafa verið sérstakir
skjólstæðingar fhaldsstjómarinn-
ar eins og til dæmis að taka
Kerúlf læknir á fsafirði. Enda
hefir pólitískt fylgi, og ekkert
annað, ráðið afstöðu stjómarinn-
ar til þeirra afbrotamála sem
hafa komið til hennar kasta.
Enda má segja að siðgæði og
trúmensku í opinberri starf-
rækslu væri þar komið undir
handleiðslu íhaldsstjómarinnar,
að fjöldi manna í hennar eigin
liði fagni þeim umskiftum, sem
orðið hafa um opinbert eftirlit í
landinu.
Þá hefh’ stjórnin skipað svo
fyrir, að víndruknum mönnum,
sem alloft verða farþegum til á-
troðnings og skapraunar, skuh
ekki leyfð vist á strandferðaskipi
ríkissjóðs, heldur verða vísað í
land á næstu höfn, er skipið
kemur á, eftir að þeir gerast
ölvaðir.
Stjórnin hefir falið tveimur
mönnum, þeim Felix Guðmunds-
syni og Pétri Zóphóníassyni að
gera rannsókn að talningu á upp-
tæku áfengi, sem komið hefir ver-
ið fyrir til geymslu í Hegningar-
húsinu. Er það kunnugt að þar
hefir verið safnað áfengi því, sem
| gert hefir verið upptækt sam-
■ kvæmt áfengislöggjöfinni. Nú
| kom það í ljós við eftirgrenslan,
að ekkert eftirlit. eða yfirlit hefii’
verið haft um þessar byrgðir né
talning farir fram um mörg ár.
Eins og áður getur, hafa nú
birgðirnar verið taldar og skýrsla
gefin um þær. Enn hefir sömu
mönnum verið falið að rannsaka,
hversu miklu áfengi hefir verið
komið fyrir á þessum stað sam-
kvæmt dómum í brotamálum
áfengislöggjafarinnar og hversu
því kann að hafa verið ráðstafað.
Kemur þá væntanlega í ljós,
hvort „Steinninn“ hefir lekið
einhverju og þá hve miklu.
j Veigamesta aðgerð stjóniarinn-
| ar í áfengismálinu er lögskýring
sú, er hún hefir sent öllum lög-
reglustjórnum og skipherrum, er
sigla stöðugt hér við land um
hversu framkvæma beri þau
ákvæði áfengislöggjafarinnar, er
lúta að meðferð áfengis á skip-
um er sigla hér við land. Eru
fyrirmælin í stuttu máli á þá
leið, að innsigla beri alt áfengi i
skipunum þegar á fyrstu höfn,
sem það kemur á hér á landi og
hafa vínbirgðirnar innsiglaðar,
alt til þess er skipið lætur úr
landhelgi á leið til útlanda. Þó
skal á tilteknum höfnum fara
fram eftirlit með því, að innsigli
séu óhreyfð og áfengið með kyrr-
um kjörum. — Vegna ákvæða í
lögunum varð að gera nokkra
undantekningu að þvi er snerti er-
lend skip í siglingum hér við land.
Leyfist þeim að hafa á hverri
ferð sem svarar líter áfengis
á hvem skipverja,
Að því er virðist hefir þjóðin
alment fagnað þessum röggsam-
| legu ráðstöfunum. Andstöðublöð
stjórnarinnar hafa að kalla má
látið þeim ómótmælt. Mun þjóð-
inni falla vel í geð sú nýstárlega
reynsla að gengið sé eftir því að
opinberir starfsmeim og almenn-
ingur í landinu sýni siðferðislegan
manndóm í því að halda uppi lög-
um og almennu velsæmi.
Loks má benda á það, að skip-
uð hefir verið 5 manna nefnd, þar
sem eiga sæti templarar ásamt
lögfræðingi úr stjórnarráðinu, til
þess að semja frumvarp til heil-
steyptrar áfengislöggjafar, sem
miðar til þess að vinna bug á
ofdrykkjunni í landinu.
Toligæsla,
Fáu hefir verið meira ábóta-
vant í landinu en eftirliti með því
að tolllögum væri hlýtt. Stjórnin
hefir gert bráðabirgðaráðstafanir
! til þess að bæta nokkuð úr þessu
j og skipað fjóra löggæslumenn,
einn í hverjum landsfjórðungi, til
þess að hafa eftirlit með því, að
i að tollögum og áfengislöggjöfinni
j sé hlýtt. Sem dæmi um þörf á
þessum aðgerðum má benda á, að
fyrir nokkru varð uppvíst um að
bryti ú einu skipinu hafði flutt
inn 5000 tollsvikna vindla. Skaði
ríkissjóðs af því bragði einu
myndi nema 5000 kr. Fyrir að-
gerðir eins af honum settu lög-
gæslumönnum áskotnaðist i-íkis-
sjóði 2000 kr. fyrsta mánuðinn,
sem maðurinn starfaði, umfram
það sem ella hefði orðið. Þessi
tvö dæmi benda á það, sem reynd-
ar er alkunnugt, að ríkissjóður
muni árlega bíða stórtjón af
v’öldum tollsvika og vangeymslu
þein’a laga, sem um þau efni
fjalla.
Þessar ráðstafanir stjómarinn-
ar hafa þegar borið mikinn á-
rangur. Eftir að fyrirskipuð var
rannsókn á áfengisútlátum lækna
minkuðu þau um helming hér í
Reykjavík. Ennfremur hafa, að
sögn farþega, orðið gagnger um-
skifti á skipunum. Vín er þar
ekki haft um hönd svo teljandi
sé og reglusemi og siðmennileg
umgengni ríkir, þar sem áður
þótti mjög út af bera um hóf-
semi og prúðmensku farþega.
Utan úr heimi.
Kirkjudeila Breta.
Um þessar mundir hafa ver-
ið uppi í Bretlandi mjög harð-
ar og eftirtektarverðar deilur
um kirkjuna. Hafa þær risið
af breytingartillögum, sem fram
komu við nýja handbók kirkjunn-
ar. Hafa þar tekist á tvær megin-
kirkjudeildir Breta: Annarsvegar
hin ensk-kaþólska kirkja með
erkibiskupinn af Kantaraborg í
fylkingarbrjósti. Hinsvegar mót-
mælendakirkjan. Deilan hefir
snúist um hvorki meira né minna
en það, hvort kirkja Breta eigi
að hneigjast til fylgis við páfann
og hina rómversku kirkju eða
halda fast við þann kirkjulega sið,
sem kendur er við Lúther. Breyt-
ingartillögumar við handbókina
voru allar fram komnar frá for-
vígismönnum í ensk-kaþólsku
1 kirkjunni, sem hefir staðið í
meira og minna sambandi við
páfakirkjuna og aðhylst suma af
helgisiðum þeirrar kirkju, eins og
sálumessur, Maríudýrkun, notkun
vígðs vatns o. fl. En á móti hafa
staðið fremstu menn í mótmæl-
endakirkju landsins.
Deila þessi hefir verið háð í
blöðum landsins og nýlega var á
þingi Breta háð úrslitadeila í mál-
inu. Breytingartillögumar áttu
meirihlutafylgi í lávarðadeildinni,
þar sem eiga sæti 26 biskupar
landsins. Vom 22 af þeim fylgj-
andi breytingunni en 4 á móti.
Var andstaða mótmælendalávarð-
anna talin veik og gengu breyt-
ingarnar fram með miklum meiri-
hluta atkvæða.
Þann 15. desember síðastliðinn
kom málið síðan til umræðu og
úrslita í neðri deild þingsins.
Umræðurnar voru þrungnar af
alvöru margra trúaðra manna og
markaðar hinni alkunnu fast-
heldni og ræktarsemi Breta við
þjóðsiði og venjur.Þjóðin beið úr-
slitanna með ótta og eftirvænt-
ingu, eftir því sem menn áttu
1 stöðu í kirkjufylkingum lands-
ins. Málið hlaut í neðri mál-
stofunni gagnstæðar móttökur
þeim í lávarðadeildinni. Sókn
breytinganna varð veik, en mót-
staðan hörð og ákveðin. Eru
tilnefndir ýmsir ræðuskörungar í
liði mótmælenda, sem talið er að
hafi orkað með ræðum sínum
mjög miklu um úrslitin. Kvað
þar einkum mikið að innanríkis-
ráðherranum Sir William Joynson
Hicks. Enda hafði hann talið, að
ef breytingai’nar yrðu samþyktar
myndu þær gera þjóðina kaþólska
á einum mannsaldri.
Úrslit málsins urðu þau að
breytingartillögurnar féllu og
þing Breta lýsti yfir því, að
kirkja landsins væii og skyldi
vera mótmælendakirkja. Fregnun-
um var samstundis víðvarpað um
gjörvalt England. Mælt er að
erkibiskupinn af Kanataraborg,
sem er áttræður öldungur tái’feldi
er atkvæðagreiðslunni var lokið
og málið tapað. Mun þessi úr-
slitadagur á þingi Breta verða
talinn meðal merkustu daga í
sögu þjóðarinnar.
SamYinnumál
Samvinnu-útgerð.
Síðan stóriðjusnið færðist á
sjávarútveg íslendinga, hefir
hann verið rekinn eins og gróða-
fyrirtæki einstakra manna, en
ekki eins og atvinnufyrirtæki al-
mennings. I þessu liggur höfuð-
meinsemd atvinnuvegarins. Er
það og eitthvert alvarlegasta
meinið í atvinnulífi þjóðarinnar
og stefnir til ófarnaðar, bæði í
fjárhagslegum og siðferðilegum
efnum.
Einstakir stórhuga og meira og
minna áhættugj arnir menn hafa
fengið næstum ótakmörkuð um-
ráð yfir veltufé þjóðarinnar og
sett það fast í veiðiflota. Umráð
þeirra yfir rekstri atvinnutækj-
anna hafa verið óskoruð og al-
gerlega háð þeirra eigin geðþótta,
eins og féð, sem þeir hafa fengið
að láni hjá þjóðinni, væri einka-
eign þeirra og engum öðrum en
þeim kæmi það við, hversu með
það væri farið og því ráðstafað.
Samfara þessu hefir svo verið al-
gert úrræðaleysi verkalýðsins.
Hann hefir verið keyptur á torg-
inu af hæstbjóðanda eins og
vinnudýr eða þrælar. Aðilar þeir,
sem hafa unnið að framleiðslunni:
annarsvegar atvinnurekendur með
fullar hendur sparifjár þjóðarinn-
ar, hinsvegar verkalýður með
tvær hendur tómar hafa skipast
í tvær fjandsamlegar sveitir, sem
halda uppi látlausum illdeilum í
daglegum viðskiftum. Hagsmunir
þeirra og viðhorf er ósamrýman-
legt.
Afleiðingar þessarar skipunar
eru margvíslegar og háskalegar.
Áhættugirni og gróðafýst ein-
staklinga hefir leitt til ofurkapps.
Miljónir á miljónir ofan hafa
sokkið í mishepnuð gróðabrögð. í
kaupstöðum landsins hefir risið
upp eyðslulýður á aðra hönd, en
öreigalýður á hina. Óskynsamleg
atvinnustjórn, samkepni og at-
vinnudeilur hefir meðal annars
leitt til ófarnaðar þess, er víða
ríkir í sjávarútvegsmálum lands-
manna.
Fáir hafa orðið jafnhart leiknir
af öfugstreymi þessara mála eins
og ísfirðingar. Samkvæmt um-
sögn Alþbl. 10. þ. m. var útgerð-
armálum þeirra svo komið á síð-
astliðnu hausti að einir 6—6 vél-
bátar gengu þaðan til veiða. Á
þeim, nokkrum róðrarbátum og
þeim hluta af afla tveggja tog-
ara, sem lagður er á land á Isa-
firði, eru reistar atvinnuvonir
bæjarbúa.
Framsýnir menn á Isafirði hafa
séð, að hér stefnir til algers
ófarnaðar, nema hafist sé handa
pv-r
um nýja skipun atvinnureksturs-
ins. Hefir nýlega verið stofnað
Samvinnufélag ísfirðinga. Af því
að hér eru um nýmyndun að ræða
í skipulags og félagsmálum og
eitthvert hið merkasta framtíðar-
málefni landsins skal hér skýrt
frá fyrirhuguðu skipulagi félags-
ins og starfsháttum.
Upphaf félagsins eða tildrög
; voru þau, að nokkrir skipstjórai’
; og sjómenn í félagi keyptu af
bönkunum þau 5—6 vélskip, sem
; gengu frá ísafirði í haust. Eru
bátarnir sameign mannanna og
njóta þeir sameiginlega arðs eftir
afla, enda bera tiltölulegan hlut
af halla, sem verða kynni. Utan
um þessi samtök er svo félagið
stofnað. Verkefni félagsins er
einkum í þrennu lagi:
Að útvega félagsmönnum hent-
ug skip til fiskiveiða,
að verka og selja aflann og
að sjá um sameiginleg innkaup
á iðnaðarvörum.
Svo er til ætlast, að bátar og
skip verði sameign þeirra er á
þeim vinna. Vinnur þá hver að
sínu og hefir hina mannlegu hvöt
sjálfshagnaðarvonarinnar til þess
að vinna af alhug og ósérplægm
að sameiginlegum velfamaði fé-
lagsins.
Þá er ætlast til að skip og vél-
ar sem félagið kaupir verði ná-
kvæmlega af sömu gerð svo að
ódýrt og handhægt reynist að
afla viðgerða og varahluta. Hefir
það orðið ærið útdráttarsamt fyr-
ir útgerðina, að vélar skipanna
hafa verið af mjög mismunandi
gerðum og þessvegna ókleift að
liggja með birgðir af nauðsynleg-
um varahlutum.
Sameiginleg verkun aflans og
sala á að tryggja þeim, sem að
fyrirtækinu vinna allan arðinn af
vinnu sinni.
Loks er til þess ætlast, að
ákveðinn hluti af tekjum félags-
manna af atvinnunni verði lagð-
ur í sjóð til þess að tryggja fram-
tíð félagsskaparins. Verður að
telja þetta mikilsvert spor með
því að algert fyrirhyggjuleysi
um myndun tryggingarsjóða bak
við atvinnuvegina hefir orðið
þeim að fótakefli.
Tilraun ísfirðinga að færa
skipulag atvinnureksturs síns á
samvinnugrundvöll er merkileg
og verðskuldar athygli og stuðn-
ing góðra manna.
Einsdænti.
Það mun vera í fyrsta sinn í
sögu þingsins að bóndi verður
forseti í efri deild Alþingis. Með-
an hinir konungkjörnu sátu þar,
var þar jafnan forseti einhver
embættismaður og þeim sið hefir
íhaldið trúlega haldið, enda hef-
ir það haft völdin í efri deild
þangað til nú. Fer vel á því að
Guðmundur í Ási leysir þá nú af
hólmi og ætti efri deild eftirleið-
is að geta verið borg framsókn-
ar og frjálslyndis í stað íhalds og
afturhalds. — Það er sennilega
I líka í fyrsta sinn í sögu þingsins
; að enginn þjónandi prestur á þar
j sæti. Tveir þm. eru að vísu
i prestvígðir, M. J. og Tr. Þ. og
j þriðji prestslærður, Á. Á. —
Loks er það áreiðanlega í fyrsta
sinn í sögu þingsins að kosning
er undir sakamálsrannsókn, og
henni ekki lokið er þingið kemur
saman. St.