Tíminn - 26.01.1928, Blaðsíða 1

©faíbfert
09 afgrei&sluma&ur tE i m a n s er
Sannoeig f> o r s i e t n s öó ttir,
Samfcanösfyúsinu, SeyfjaDÍf.

^fgteifcsía
(E i tn a n s er í Sambanösfjúsinu.
(Ðpin úaglega 9—\2 f. I).
Simi 490.
XIL ár.
Reykjavík, 26. janúar 1928.
5. blaö
Ágrip af ræðu
Magnúsar Krístjánssonar, fjármálaráðherra
við fyrstu umræðu fjáriaganna á Alþingi 1928.
Jafnframt því að þetta frum-
varp til fjárlaga fyrir næstkom-
andi ár, er lagt fyrir þingið, mun
réttast að fylgja þeirri venju,
að skýra frá því eftir því sem
föng eru á, hvemig akoma liðna
ársins hefur orðið.
Oft hefur verið kvartað um, að
erfitt væri að gefa slíkt yfirlit,
svo ábyggilegt sé, jafnvel þótt
þing hafi komiÖ saman á venju-
legum tíma (í miðjum febrúar).
Liggur því í augum uppi hversu
miklu erfiðara þetta er nú, þar
sem undirbúningstími er í þetta
sinn nærfelt mánuði styttri, og er
því illkleift að afla í tæka tíð
allra þeirra gagna, víðsvegar af
landinu, sem nauðsynleg eru.
Eftir þeim upplýsingum, sem
feng-nar eru, verður yfirlitið á
þessa leið:
T e k j u r:
Umfram Undir
Fjlgr. Áœtlunl Retkningur áætlun áætlun
kr. kr. kr. kr.
2. gr. 1. Pasteignaskattur 225000 253628 28628
2. Tekju- og eignaskattur 950000 794917 55083
3. Lestagjald af skipum 35000 44729 9729
4. Aukatekjur 375000 464273 89273
5. Erfðafjárskattur 40000 39777 223
6. Vitagjald 300000 363159 63159
7. Leyflsbréfagjöld 10000 12170 2170
8. Stimilgjöld 325000 356634 31634
9. Skólagjöld 15000 15000
10. Bifreiðaskattur 25000 37388 12388
11. Útfiutningsgjald 1000000 1162214 162214
12. Áfengistollur 650000 420495 ,229505
13. Tóbakstollur 775000 898203 123208
14. Kaffi- og sykurtollur 1000000 1116671 116671
15. Annað aðflutningsgjald 150000 189562 39562
16. Vörutollur 1375000 1127431 247569
17. Verðtollur 850000 926530 76530
18. Gjald af sætindagerð 20000 51335 31335
19. Pósttekjur 400000 483400 83400
20. Símatekjur 1300000 1448000 148000
21. Víneinkasalan 500000 300000 200000
3. gr. 1. Eftirgjald e. jarð.r. 30000 30000
2. Tekjur af kirkjum 100 100
3. Tekjur af silfurbergi 5000 5000
4. gr. 1. TJekjur af bönkum 50000 7500 42500
2. Vextir af bankav.br. 29000 27324 1676
3. Útdregin vaxtabr. 25000 38200 13200
4. Vextir af innst. í b. 6000 9891 3891
5. Vextir af viðlagasjóði 75000 55000 20000
6. Aðrir vextir 140000 98080 41920
5. gr. 1. Óvissar tekjur 50000 43797 6203
2. Endurgr. fr.greiðsl. 2000 16000 14000
3. Endurgr. lán og and-
virði seldra eigna 102034 84486 17548
4. Greiðslur skv. lögum 35000 35000
10834134 10950894
Gjöld:
7. gr. 1. Vextir af innl. lánum 186831
Vextir af dönskum lánum 255501
Vextir af enska 1. 1921 190386
632718 574256 58462
2. Afborgun af lánum 907259 783311 123948
3. Praml. til Landsb. 100000 100000
8. gr. Borðfé H. H. Konungs 60000 60000
9. gr. Til alþingiskostnaðar 195000
Til yfirskoð. landsreikn. 4800 235816 36016
10. gr. Ríkisstjórnin, Hagstofan
og utanríkismál 322500 346812 24312
ll.gr. Dómgæsla og lögreglu-
stjóm og embættiskostn. 877178 841779 35399
12. gr. Til heilbrigðismála 945639 1000636 54997
13. gr. A. Póstmál 436967 452041 15074
B. Vegamál 921620 967199 45597
C. Samgöngur á sjó 330200 373858 53653
D. Símsk. og tal8(ma8.b. 1261300 1002246 259054
E. Vitamál 307910 332183 24278
14. gr. A. Til andl. stéttar 363656 575838 12182
B. Kenslumál 1241894 1218912 22982
15. gr. Til vís., bókm. og lista 284245 278626 5619
16. gr. Til verkl. fyrirtækja 962610 1021073 58463
17. gr. Til alm. styrktarstarfs. 664700 752246 87546
18. gr. Eftirlaun og styrktarfé 185450 169073 16377
19. gr. Til óvissra útgjalda 100000 147456 47456
20. gr. Til lögboð. fyrirframgr. 4000 25947 21947
23. gr. Til Eimskipafél. íslands 60000 60000
26. gr. Greiðslur samkv. lögum
og fjáraukalögum 642861
Mismunur á gengiBr. 20000
11169646 11782169
Samkvæmt yfirlitinu hér að
framan, hafa tekjumar orðið
116760 kr. umfram áætlun, og
gjöldin sömuleiðis, 672523 kr. um-
fram. Þessi niðurstaða er allólík
reynslu tveggja undanfarinna ára,
því þá hafa tekjumar verið
áætlaðar svo, að þær hafa ríf-
lega getað staðið straum af út-
gjaldahækkun þeirri, sem orðið
hefir umfram áætlun bæði á fjár-
lögum og eins samkvæmt sér-
stökum lögum, t. d. reyndust
tekjumar 1925 hér um bil helm-
ingi hærri en gert var ráð fyrir,
og þrátt fyrir það þó gjöldin
reyndust hátt á þriðju miljón um-
fram áætlun, þá varð samt tekju-
afgangurinn rúmar 5 miljónir.
Árið 1926 urðu tekjumar ná-
lægt 2V2 miljón, en gjöldin rúm-
um 2 miljónum hærri en áætlað
var.
Af þessu verður augljóst, að
það er árferðið sem ræður mestu
um afkomuna, þótt afleiðingar
þess komi venjulega ekki fullkom-
lega í ljós þegar í stað. Þess
vegna virðist svo, sem erfiðleikar
atvinnuveganna 1926 hafi aðal-
lega komið í ljós á síðasta ári.
Með þeim tekjuaukafmm-
vörpum, sem samþykt voru á
þingi 1924 var nokkum veginn
séð fyrir því að tekjur og gjöld
gætu haldist í viðunandi hlutföll-
um, en sú hefir ekki orðið raunin
á nú, vegna þess, að þing og
stjórn ljetu of snemma undan
síga fyrir kvörtunum, sem kom\i
fram úr ýmsum áttum, um ó-
hæfilegar skattaálögur.
Það er eigi að undra, þó þess
gæti nokkuð nú þegar, og muni
koma enn frekar í Ijós síðar, að
tollur á ýmsum þungavöruteg-
undum, svo sem kolum, salti og
komvöru, var lækkaður til muna.
Ennfremur að verðtollurinn var
skertur mjög, og gengisviðaukinn
afnuminn að nokkru leyti. Þess-
ar breytingar munu valda árlegri
tekjurýmun sem nemur nokkuð
á aðra miljón króna.
Að öllu þessu athuguðu mun
stjómin telja sig knúða til að
hlutast til um, að annaðhvort
verði framangreindir tollar sem
niður fjellu, teknir upp að nýju,
eða aðrir nýir lögleiddir, ef það
þykir hagkvæmara. Þörfin á
auknum tekjum verður því
brýnni, sem fyrirsjáanlegt er, að
næstu árin 1929 og 1930 muni
hafa óvenjuleg útgjöld í för með
sjer.
8 k ý r s 1 a .
Skuldir ríkiasjóðs 31. des. 1927 sundurliðast þannig:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
1.
2.
3.
5.
6.
7.
Lán frá 1920 . . . . Kr. 2000000,00
Háskólalánið 1919 — 1000000,00
íslandsbankalán 1918 . . . . . . 100000,00
Silfurbergsnámulán 28000,00
Staðarfellslán 7269,17
Landhelgissjóðslán Kr. 504622,03
Þar frá dregst: Framlag sjóðsins til rekstrarkostnaðar 1927 . . . — 135000,00 369622,03
Landsbankalán, til ritsíma, tekíð 1916 til 25 ára með bankav.. . Kr. 56000,00
Sama 1918 — 51000,00
Sama (Hlaupar. 1039) .... — 589652,62 696652,62
Dönsk lán
Tekið hjá dönskum bönkum 1909 til 30 ára til að kaupa 3. fl. banka- vaxtabrjef, með 4V20/0 vöxtum D.Kr. 575000,00
Lán tekið hjá lífsábyrgðarstofn- uninni í Kaupmannahöfn 1912 til 30 ára, til að kaupa 3. fl. banka- vaxtabrjef með 4Vj!0/o vöxtum . 129166,60
Lán hjá Norr. ritsímafj. til síma- lagninga, með 4°/0 vöxtum, tek- ið til 30 ára 1913 340185,62
Lán hjá Norr. ritsímafj. tekið 1917 til 30 ára, með 5% vöxtum 400056,04
Lán hjá Handelsbanken, tekið 1917 til 10 ára og viðbótarlán 1923, vextir l/30/o hærri en for- vetir þjóðbankans danska . . . 180000,00
Lán hjá dönskum bönkum, tekið 1. júli 1919, með 5°/0 vöxtum, til 20 ára 2700000,00
Lán tekið í Bicuben til heilsu- hælisins á Vífllstöðum .... _ 128474,24
Enska lánið 1921
Þegar litið er á skýrsluna hér
að framan, kann ýmsum að virð-
ast, að aðalupphæðin rúmar 12
miljónir, sé ægilega há, þetta er
eins og það er virt, en þess ber
að gæta, að aðalatriðið er, hvers
eðlis lánin em, hvort þau eru
eyðslulán, eða notuð til kaupa á
nytsamlegum eignum, og til arð-
berandi fyrirtækja.
Það vill nú svo vel til, að nokk-
ur hluti þessara lána er með mjög
hagkvæmum vaxtakjörum og þau
hafa verið notuð að nokkru leyti
til kaupa á bankavaxtabréfum,
sem gefa fulla vexti og hafa ver-
ið keypt í þvl skyni að afla fjár,
D. Kr. 4452H82,50 á »/„>“ 5343459,00
$ 121679-5-0 á ”/— »2676943,50
ísl. kr. 12221946,32
sem hægt væri að lána almenn-
ingi, til brýnustu þarfa með
vægum vaxtakjörum. Nokkur
hluti þessara lána var að vísu á
sínum tíma notaður til skipa-
kaupa á stríðstímunum og munu
eigi skiftar skoðanir um að þau
kaup hafi verið vel ráðin eins og
þá var ástatt.
En því miður hefir nokkur
hluti lánanna farið í óþarfa
eyðslu, en slíkt verður að varast
framvegis.
Það er ekki enn hægt að segja
um árangur af starfsemi ýmsra
stofnana, sem nákomnar eru rík-
isejóði, 8vo sem banka, ræktunar-
sjóðs, ríkisverslana, landsímans,
póstflutninga, skipa, útgerðar o.
fl. vegna þess, að reikningsskil-
um þeirra er enn ekki svo langt
komið. Hinsvegar mun væntan-
lega gefast tækifæri, meðan þing
situr, til að fá allar nauðsynleg-
ar upplýsingar um þessi efni.
Jafnvel þó það sje afar mikils-
vert, að fjárhagur ríkissjóðs sé
ætíð svo öruggur, að tekjumar
séu jafnan nægar til að mæta út-
gjöldunum eða ríflega það, þá er
það engu síður mikilsvert, að at-
vinnuvegimir geti blómgast, en
því miður hefir orðið á því mis-
brestur síðustu árin.
Naumast geta verið skiftar
skoðanir um, að atvinnuvegimir
hafa verið reknir með tekjuhalla
síðustu árin, þrátt fyrir hagstæða
veðráttu og mikla framleiðslu til
lands og sjávar. Hin mikla geng-
ishækkun árið 1925 hefir að
margra áliti átt mikinn þátt í
erfiðleikum atvinnuveganna.
Orsakirnar til hinnar óhagstæðu
afkomu hljóta meðai annars að
vera þær, að hagnýting afurð-
anna hafi ekki verið í samræmi
við kröfur tímans og eftirspum-
in á heimsmarkaðinum þess vegna
minni og verðið lægra en þurfti
að vera, til þess að atvinnurekst-
urinn gæti borið sig, eða gefið
sæmilegan arð. Það er nú svo
komið, að mönnum er farið að
verða það ljóst, að brýna nauðsyn
beri til að breyta verkunaraðferð-
um og sölufyrirkomulagi, til þess
að komast út úr ógöngunum. Þess
vegna er nú allmikil hreyfing haf-
in um land alt til þess að bæta
kjötmarkaðinn, með þvi að flytja
kjötið fryst og kælt til útlanda,
eftir því sem við á, til þess að
létta á saltkjötsmarkaðinum, en
aðalskilyrðið fyrir því er talið,
að fjölga til muna frystihúsum frá
því sem nú er.
önnur hreyfing, sem menn gera
sér miklar vonir um árangur af,
miðar að því að koma upp nýtísku
mjólkurbúum þar sem þau eiga
við, til þess, jafnframt því sem
jarðrækt fer vaxandi og fram-
leiðslan eykst, að geta komið af-
urðunum á útlendan markað, jafn-
óðum og þær eru framleiddar.
Til þess að framkvæma þessar
hugmyndir, þarf meira fé til stofn-
kostnaðar og reksturs en ein-
staklingamir eru færir um að
leggja fram í byrjun, af eigin
ramleik. Það hlýtur því að verða
hlutverk þings og stjómar að
finna ráð til að afla þess fjár, sem
nauðsynlegt er til þess að þessar
framkvæmdir komist á. Nú er það
sjáanlegt, að fjárframlög til
nefndra fyrirtækja geta ekki í
nánust uframtíð greiðst af fjár-
lagatekjunum. Það er því eigi
neraa um tvent að velja, annað
hvort að ríkið taki lán til styrkt-
ar þessum fyrirtækjum, eða veiti
ábyrgð sína fyrir lánum til þeirra
félaga, sem stofnuð yrðu á svo
traustum gmndvelli að örugt
þætti að þau gætu sjálf staðið
straum af greiðslu vaxta og af-
borgana.
Þá eru einnig mikil verkefni
fyrir hendi, sem þarf að vinna
sjávarútveginum til viðreisnar,
svo sem það, að bæta skipulag af-
urðasölunnar og létta á saltsíldar-
markaðinum með stofnun bræðslu-
stöðva. Bæri þing og stjóm gæfu
til að hrinda þessum málum í fram
kvæmd á skömmum tíma, mætti
segja að mikið og gott verk væri
unnið í þarfir þjóðfélagsins.