Tíminn - 26.01.1928, Page 2

16
TlMINN
Um frumvarpið sjálft, eins ogr
það liggur fyrir, þarf ekki að fjöl-
yrða, umfram það, sem tekið er
fram í athugasemdunum, sem því
fylg-ja.
Tilefni til frekari skýringa
kann að gefast, þegar þingmenn
hafa haft tækifæri til að kynna
sér frumvarpið og málið kemur
síðar til umræðu.
Það virðist þegar orðið aug-
ljóst, að jafnvel þótt frumvarpið
sýni lítilsháttar tekjuafgang, eins
og það nú liggur fyrir, muni verða
nauðsynlegt að gera ráðstafanir
til tekjuauka, því ef að vanda
lætur, má búast við að sumir
gjaldaliðir kunni að hækka eitt-
hvað og einhverjir nýir að bætast
við, áður en málið verður afgreitt
til fullnustu.
Eins og öllum mun kunnugt,
er yfirgnæfandi hluti gj aldalið-
anna fyrirfram lögboðinn og aðrir
þannig, að erfitt er að draga úr
þeim svo nokkru nemi. Það yrðu
þá einungis framlögin til verk-
legra framkvæmda, sem einhverju
mætti um þoka. En slíkt verður
að teljast neyðarúrræði, og það
því fremur, sem þeir þegar hafa
verið skertir nokkuð frá því sem
áður var, og til muna frá því sem
forstöðumenn hinna ýmsu ríkis-
stofnana hafa lagt til.
Það virðist ^igi á Jtæða til að
fjölyiða frekar um fjárhagsá-
standið að svo komnu, en hins veg-
ar verður leitast við að gefa upp-
lýsingar um sérstök atriði, sem
kynnu að þurfa frekari skýringa.
Að endingu skal þeim tilmælum
beint til háttvirtrar fjárveitinga-
nefndai- að hún taki til athugunar
hvort ekki muni hægt að breyta
starfstilhögun nefndarinnar þann-
ig, að fjárlögin gætu orðið af-
greidd á skemri tíma en átt hefir
sér stað að undanfömu.
----o-----
Kosningar í Færeyjum eru nýlega
um garð gengnar. Sækjast þar á
tveir stjórnmálaflokkar, Sjálfstæðis-
menn og Sambandsmenn. Auk þeirra
hafa og Jafnaðarmenn sfn flokks-
samtök. Úrslit kosninganna urðu þau
að kosnir voru 13 sjálfstæðismenn
og einn jafnaðarmaður, sem fylgir
þeim að málum en 8 sambandsmenn.
Hafa sjálfstæðismenn, sem berjast
fyrir auknu stjómfrelsi Færeyinga
þannig i fyi-sta sinn komist í meiri
hluta á þingi Færeyja. Er og meiri-
hlutinn greinilegur. Var úrslitunurn
mjög fagnað meðal sjálfstæðismanna
um allar eyjar og efna Færeyingar
til hátíðar og gleðisamkvæmis heima
hjá foringja Sjálfstæðismanna Jo-
hannesi Patursson.
Þrír fslenskír
málarar
(íslenska málverkasýningin í Kaup-
mannahöfn er nýafstaðin og virðist
yfirleitt hafa fengið góðar viðtökur.
I tilefni af sýningunni hafa birst
margar greinar um íslenska málara-
list; i dönskum blöðum, sem hafa
verið skrifaðar af skilningi og vel-
vild. Hefir hrafl úr sumum þeirra
verið birt í dagblöðum Reykjavíkur.
Grein þessa, sem hér fer á eftir, hef-
ir Georg Gretor ritstjóri — sem að
miklu leyti sá um undirbúning sýn-
ingarinnar — skrifað. þar sem eg
veit að marga út um sveitir þes^g.
lands mun fýsa að heyra hvað sagt
er um ísienska málaralist erlendis,
hefi eg þýtt hana og beðið um rúm
fyrir hana í dálkum Tímans.
R. Ásg.).
Þegar dæmt er um íslenska
málaralist, má maður ekki gleyma
að íslenska þjóðin telur ekki
meira en 100.000 sálir og að mál-
aralistin íslenska er eiginlega að-
eins 25 ára að aldri. Þegar tekið
er tillit til hins stutta tíma og
smæðar þjóðarinnar, er undrun-
arvert hve listin er á háu stigi í
bestu verkunum. Þrír bestu mál-
aramir eru Ásgrímur Jónsson,
Jón Stefánsson og Jóhannes
KjarvaL
Á víðavangi.
í andófi.
Sú nýstárlega reynsla Ihalds-
manna, að öðrum en þeim séu
l falin úrslit mála á þingi, er þeim
ærið þungbær, enda taka þeir
ósigiánum eins og vanstilt gamal-
menni. Gleiðletraðar fyrirsagnir
og upphrópanir blaða þeirra bera
vott um ástand sálarinnar í
flokknum. — Þykir sýnt, hverja
' meðferð þeir ætla að hafa um
i andstöðuna á þingi. Þeir ætla að
| beita talfærum Magnúsar dósents
i til hrellingar þingi og þjóð. Magn-
; ús er allra manna framhleypnast-
! ur í andstöðuliðinu, óstaður í máli
en hugmyndasnauður. Hann er
samskonar áhald í þingliðinu eins
og Mbl. meðal málgagn, vel fall-
inn til margmælgi og blekkinga.
— Þessum manni hafa Ihalds-
menn nú falið að stangast í
hverju máli og valda þeim mál-
töfum er hann megi við koma,
| Um leið og íhaldsmenn eru svift-
ir aðstöðunni til beinna skemda-
verka í málefnum þjóðarinnar,
leitast þeir við að gera það næst-
versta, að vefjast fyrir umbóta-
málum Framsóknarfl. Ógreindasti
og málhvatasti liðsmaður íhalds-
ins í Nd. situr í andófi.
Enn meira Iítillæti
hefir ritstjóri Varðar sýnt fyr-
j ir hönd flokks síns en fyrir sína
eigin hönd. Sjálfur hugsar hann
ekki hærra en að gerast slíkur
blaðamaður sem Kr. A. Hinsveg-
ar hefir hann þegjandi játað að
pólitískur skipreiki Ihaldsins lík-
ist þeim óglæsilegu atburðum,
sem gerðust, er „Mafalda“ fórst
fyrir ströndum Brasilíu. Ósatt er
það, að Tíminn hafi líkt Fram-
sóknarflokknum við „Titanic“.
Hins vegar mun Framsóknar-
mönnum annan veg farið en
Ihaldsmönnum um það að þeir
myndu fremur kjósa að sýna
drengilegt þreklyndi, eins og far-
þegamir á „Titanic" heldur en að
berja hver annan af kili eins og
„samkepnismennimir“ á „Maf-
alda“.
Komið við kaun.
Fyrir nokkru síðan leitaðist Jón
Þorláksson við, að sýna fram á,
að landsverslun stríðsáranna hefði
valdið fjártöpum og ófamaði
sumra kaupmanna. Hugsunar-
gangurinn var þessi: Af því að
landið tók í sínar hendur sumt
af versluninni, losnaði handbært
fé kaupmanna og var sett í
áhættufyrirtæki og óspilun og
tapaðist þannig. Hæpin mun þessi
ásökun í garð landsverslunar, að
hún eigi að bera einskonar sið-
ferðislega ábyrgð á fyrirhyggju-
bresti og áframsýni kaupmanna.
Var það sök landsverslunar að
Garðar Gíslason fór ekki að ráð-
um félaga síns, Óskars Halldórs-
sonar, um sölu síldarinnar árið
1919 og tapaði, að sögn, miklu fé
af þeim sökum? Misfellur, sem
kunna að vera í heilabúi sumra
kaupmanna og sú staðreynd, að
þá brestur verslunarhyggindi á
móts við Óskar Halldórsson, er
landsverslun algerlega óviðkom-
andi. Hefir Jóni Þorl. tekist ófim-
lega, er hann þannig í afsóknum
sínum gegn landsverslun kom við
kaun Garðars og fleiri manna í
liði sínu.
Alþingi
Tíminn getur ekki, vegna skorts á
rúmi, flutt ítarlegar fréttir af hverju
einu, sem gerist á Alþingi. AðstöÖu
lúaðsins er og þann veg háttað, að
þess gerist lítil þörf. Bæjarblöðin
flytja nærstöddum lesendum ítarleg-
ar fréttir daglega. þingfréttir berast
ekki til þeirra, er 1 fjarsveitum búa,
fyr en löngu eftir að atburðirnir ger-
ast. Síðar meir flytja Alþingistiðind-
in heildarfréttir af þinginu og um-
ræður í málum til allra þeirra, sem
hirða um að vita full deili þess, er
gerist á Alþingi. Hitt skiftir miklu
fyrir allan þorra manna í landinu,
að liann fái glögt yfirlit um höfuð-
stefnur i landsmálum og meginátök
á þingi þjóðarinnar. Tíminn mun þvi
leitast við að segja sögu þingsins á
þann hátt, að dvelja nokkuð við þau
atriði er mestu máli skifta, en láta
fremur hjá líða að greina frá því, er
minna varðar.
Tafir þingmanns N.-ísfirðinga.
Sú varð niðurstaða í rannsókn
kjörbréfa, að kosning allra þing-
manna var athugasemdalaust tekin
gild, að undanskilinni kosningu þm.
N.-ísfirðinga. Tíminn hefir áður flutt
skýrslu um hvar komið var rann-
sóknum i atkvæðafölsunarmálinu i
N.-ísafjarðarsýslu. Síðan skýrsla sú
var birt, hefir málið enn verið nndir
rannsókn. Meiri hluta þingsins, þ. e.
Framsóknarflokknum og Jafnaðar-
mönnum þótti einsætt að athuga
bæri gaumgæfilega hversu með skyldi
fara slikan hlut, sem kosningu og
þingmannsréttindi manns, sem kos-
inn er í kjördæmi, þar sem sannað
er að glæpsamlegt athæfi hefir átt
sér stað í sambandi við kosninguna.
— í Englandi gildir sú regla, að ef
það sannast að kosinn þingmaður eða
nánir fylgismenn hans og samverka-
menn í stjórnmálum eiga beinan eða
ólæinan hlut að kosningasvikum, þá
er kosning hlutaðeigandi manns ekki
einungis gerð ógild, heldur er kjör-
dæminu ekki gefinn kostur á að úr-
skurða um kcsninguna að nýju,
heldur andstæðingur mannsins tek-
inn inn í þingið. — petta gerist í
landi, þar sem lýðræðisréttindi eru
meira virt en einstaklingar, jafnvel
slíkir sem Jón Auðunn Jónsson og
þar sem siðferðisvitund þjóðarinnar i
opinberum málum myndi krefjast
fylstu refsingar fyrir,slík afbrot, sem
hér um ræðir. — Hiutverk þingsins
og skylda er að rannsaka eftir föng-
um afstöðu þingmannsefnisins gagn-
vart kosningasvikunum. Úrskurður
þess í slíku máli á að vera reistur,
ekki einungis á grundvelli laganna
heldur jafnvel fremur á þeiiTÍ sið-
ferðislegu vitund og réttlætiskend,
sem er undirstaða kviðdóma. —
Ihaldsmenn á þingi voru allir sem
einn maður mótfallnir því, að mál
þetta væri nánar athugað og kröfð-
ust þess, að J. A. J. yrði tafarlaust
leiddur til þingsætis. — Er einsætl
að afgreiða beri með gætni og athug-
un svo óvenjulegt mál og mikilsvarð-
andi og skapa varanlegt og réttlátt
fordæmi, þó um stund vei’ði frestað
þingsetu fulltrúa þess kjördæmis, sem
hefir fóstrað í skauti sér þá mein-
semd, er valdið hefir kosningasvik-
unum.
pingstytting.
Höfuðástæðan fyrir stjórnarskrár-
breytingu þeirri sem verið hefir á
döfinni á fyrri þingum og samþykt
var á síðasta þingi var tilraun að
draga úr kostnaði við þinghaldið. En
breytingin um þinghald annað hvort
ár og breytingar stjórnarskrárinnar
yfir höfuð, hafa fengið mjög daufar
undirtektir hjá þjóðinni og munu sæta
mikilli andstöðu á þingi. þykir mörg-
uni einsætt að þjóðfél. verði að halda
aðalfund árl. eigi síður en hin smæstu
félög innan þess og að þverrandi fari
þær ástæður í lífi að starfsemi þjóð-
ariunar sem gera það fært, að taka
ákvarðanir um fjármál hennar og
önnur efni, svo löngu fyrir fram,
sem verða myndi við þinghald ann-
aðhvort ár. — Munu margir kjósa
nð hverfa íremur að þvi ráði að
leita spamaðar í hreyttum og bætt-
um vinnubrögðum þingsiiis. Hafa nú
verið gerðar ráðstafanir til þess
nð fjárveitinganefndir geti lagt meiri
vinnu daglega í afgreiðslu fjárlaga-
frumvarpsins, en verið hefir á undan-
förnum þingum. Gera menn sér von-
ii um, að unt verði að stytta þingið
á þennan hátt, ef það verður ekki
dregið á langinn með máltöfum og
orðaskvaldri andstöðuflokksins. Mun
vera full þörf á að endurskoða
ákvæði þingskapanna um umræður á
þingi. { bættu skipulagi á því sviði
mun vera að finna veigamestu ráð til
þess að stytta þingið.
Frá þingfundum.
Fátt hefir enn gerst á þingfundum
er sérstök ástæða sé til að greina
frá. Ráðherramir hafa lagt frumvörp
sín fyrir þingið og liafa þau gengið
umræðulitið til nefnda. Skal þó laus-
lega drepið á fátt eitt, sem gerst
hefir í sambandi við framlagning
frumvarpanna.
þegar dómsmálaráðherra lagði
lram i Nd. frv. um sundhöll í Reykja-
vík, stóð upp Magnús Jónsson 1. þm.
Itvikinga til þess að þakka stjórn-
inni fyrir málið. En þakkarræðan
var kynlega saman sett, því hún var
nálega öll skammir og brigslyrði í
garð stjómarinnar og einstakra
þingmanna fyrir Reykjavíkurandúð.
Teygði hann orðlopann um aukaat-
riði og fjarskyld málinu eins og
teikningu af sundhöllinni og heima-
vistir við Mentaskólann. Magnús
Guðmundsson tók og i strenginn með
honum og þótti kynlegt er ráðherr-
ann vildi veita Reykjavík meira að
tiltölu en sveitum væri veitt til bygg-
inga sundlauga. Benti ráðherrann á,
að hann hefði á fyrri þingum barist
fyrir hækkuðum styrk til sveitanna
en ekki fengið því framgengt fyrir
mótspyrnu íhaldsmanna. M-yndi kost-
ur að lagfæra það á þessu þingi. Við
íyrstu umræðu máls, sem M. J.
Ivvaðst vera þakklátur fyrir, tókst
hoíium að teygja svo orðlopann með
hnútukasti og tilsletni i ýmsar áttir,
að kalla varð til fjóra þingskrifara,
sem áður voru öráðnir.
Kátlegt mátti það heita, að velvilji
dómsmálaráðherrans til sundhallar-
málsins virtist koma þeim á óvart
nöfnunum. þó var það fyrsta málið
sem hann flutti er hann hlaut sæti
a Aiþingi og mun eiga drýgstan þátl
í-að málinu er komið i núverandi
horf.
Á þriðjudaginn iagði forsætisráð-
ráðherrann stjórnarskrárfrumv. fram
í Ed. Er það óbreytt eins og það var
samþykt í fyrra. Urðu litlar umræð-
ur. Forsætisráðherra kvaðst vera
sama sinnis og í fyrra um aðalefm
frumvarpsins. Hinsvegar gerðu önn-
ur atriði frumvarpið líit fýsilegt. Jón
þorláksson kvaðst vænta, að ekki
brýsti fylgi Framsóknarflokksins, er
slík yæri afstaða forsætisráðherrans.
Dómsmálaráðherra bar þá frani
íyrirspurn til Jóns þorlákssonar:
, Hversvegna drápu íhaldsmenn í Ed.
árið- 1924 stjórnarskrárfrumvarp það
er þeirra eigin forsætisráðherra Jón
Magnússon bar fram?“ — Jón þor-
láksson kvað fyrirspurnina of seint
fram komna með því að hann hefði
þá talað sig dauðan. Dómsmálaráð-
herra kvaðst bíða rólegur svarsins.
Fjármálaráðherra lagði fram fjár-
lagafrumvarpið i Nd. á þriðjudag-
inn. Ágrip af ræðu hans birtist á
öðrum stað í blaðinu. Að ræðu hans
lokinni þurfti M. J. að taka til máls.
Kvaðst ekki sjá í fjárlagafrumv. að
gert væri ráð fyrir fjárlögum til
tveggja ára vegna stjómarskrár-
breytingar þeirrar er fyrir lægi. Út
af ummælum ráðherrans um væntan-
lega greiða afgreiðslu fjárlaganna í
nefnd spurði M. J. hvort nú ætti að
fara að kasta höndunum til fjár-
lagagerðar. — Fjármálaráðherra
svaraði því að frumvarpið væri bygt
á þeim lögum er nú giltu í landinu,
en ekki þeim, sem enn væru ekki
til. Væri og allsendis óvíst um af-
Ásgrímur Jónsson er þeirra
elstur, nýlega orðinn fimtugur.
Ásgrímur er sonur fátæks bónda
á Suðurlandi og honum var í æsku
komið fyrír hjá ókunnugum.
Þrátt fyrir að drenghnokkinn
hefur varla haft nokkurt tæki-
færi til að sjá jafnvel hin ófull-
komnustu myndablöð, þá hneigð-
ist hugur hans frá blautu bams-
beini að teikningu. Honum var
komið í búð á Eyrarbakka, og
menn yptu öxlum yfir unglingn-
um sem hugsaði meir um að
teikna heldur en um verslunar-
störfin. Þó vann hann sér þar inn
og sparaði saman svo marga
skildinga, að hann gat farið fyrir
þá til Kaupmannahafnar árið
1897. Þar varð hann fyrst að
vinna fyrir sér við húsamálningu,
en seinna fékk hann þó efni á
að kynna sér hina svokölluðu
„listmálningu“, hjá Otto Bache,
Jerndorff og Grönvold. En aðal-
áhrifin fjekk Ásgrímur óbeinlínis
frá öðrum og sjálfur segir hann
svo frá:
„I Danmörku var eg hrifnast-
gestur á Listasafni ríkisins og
þar fékk eg náin kynni af hinum
dýrðlegu frummyndum þessa
mikla meistara. Og eg reyndi
einnig að ná í sem flestar prent-
myndir af Rembrandtsmálverk-
um. En eg hafði aðeins lítinn
skilning á verkum dönsku málar-
anna sem mest var talað um þá
í Kaupmannah. Ancher, Kröyer,
Skovgárd og Zahrtmann. Seinna
fékk eg ferðastyrk til Þýska-
lands, Austurríkis og Italíu og í
þeirri för sá eg sýningu hinna
frönsku „Impressionista“ í Berlín.
Svo hrifinn varð eg af þeim, að
meðan eg lifi man eg eftir hverri
einustu mynd, sem eg sá þar,
enda var sýning þessi blátt á-
fram opinberun fyrir mig.
I fyrsta sinn sýndi eg málverk
í\ Charlottenborg áríð 1903, og
tveim árum seinna keypti lista-
' safnið í Randárósi(Randers)eina
I mynd eftir mig. En ekki gat eg
I hætt að vinna að húsamálningu
fyr en eg fékk; 600 króna styrk
árlega frá íslenska ríkinu. Og þar
að auk fékk eg ferðastyrki nokkr-
um sinnum. Síðan 1909 hef eg átt
; heima í Reykjavík. Á sumrin
j ferðast eg um sveitir, en kem
1 heim þegar haustar, með frum-
drætti að mörgum málverkum,
sem eg svo mála landlagsmyndir
j mínar eftir á vetuma. Og við
| og við mála eg einnig andlits-
myndir“. —
Ásgrímur er mikilvirkur og
leikni hans hefir vaxið við þann
. fjölda mynda, sem hann hefir
! málað. Þó kemur fyrir að ein-
j stöku mynd sé óþarflega nákvæm
! stæling á náttúrunni. Á íslandi
■ má oft sjá 10—12 myndir af
j svipaðri eða næstum því sömu
j fyrirmynd, sem eru aðeins endur-
tekningar, en virðast ekki beint
sprotnar af innilegri þrá eftir að
sýna fyrirmyndina á listrænan
hátt
Við nánari athugun á málverk-
um Ásgríms, er hægt að skipa
þeim niður á viss tímabil. En
stundum verður hann víst að
fara nokkuð eftir óskum þeirra,
sem panta myndir hjá honum og
hvert tímabil í list hans hefir því
til miður heppileg verk við hlið-
ina á afbragðsgóðum myndum.
En það er auðvelt að benda á sí-
felda þróun í list Ásgríms Jóns-
sonar. Hann hefur glögga tilfinn-
ingu fyrir aðalatriðum landslags- j
ins og getur lýst því með þrótti ,
og karlmensku. Og einkanlega í
vatnslitamyndunum, hefir honum
tekist undur vel að sýna hið ynd-
islega tæra, gagnsæa loft íslands, I
sem stundum virðist nærri því
sjálflýsandi. Ásgrímur Jónssin er
sá af öllum íslenskum málurum, ,
sem er léttast um að mála. • j
Jón Stefánsson er nokkru yngri ;
en Ásgrímur og hefir hingað til ;
ekki málað eins mikið og hann. j
Og það er eins og hann eigi erf- !
iðara með það, en þó er hann j
ef t. v. meiri málari. Og hann er j
ef t. v. sá af öllum íslenskum j
málurum, sem hefir mesta þróun- .
armöguleika.
Myndir hans eru vel hugsaðar, ;
efninu vel raðað á myndflötinn, '
litimir oft mjög djarfir, en þó j
fult samræmi í öllum blæbrigð- j
um. Og á þennan hátt hepnast * 1
Jóni Stefánssyni framúrskarandi
vel að skýra frá því sem er geig-
vænlegt og sálrænt í íslenskum
fjallheimi og hinum dulsagna-
kenda blæ sem yfir þeim er. Jón
Stefánsson segir svo frá lær-
dóms- og þroskaárum sínum:
Eg byrjaði fyrst að mála eftir
að eg hafði gengið í verkfræð-
ingaskólann í Kaupmannahöfn í
nokkur ár. Og eg fór ekki að
mála vegna þess að eg væri sér-
lega hrifinn af málaralistinni,
eins- og maður skyldi búast við,
heldur til að reyna að skýra frá
ýmsu er mér lá á hjarta. En
þegar eg var byrjaður að mála
gat eg ekki hætt þvír en hætti
aftur á móti við verkfræðinámið.
Til þess að komast á listaháskól-
ann teiknaði eg allmargar mynd-
ir, en þegar til kastanna kom
hætti eg við það, en gekk í þess
stað 1 málaraskóla Zahrtmanns.
Hið þýðingarmesta fyrir mig frá
þeim skóla var hin ástríðufulla
aðdáun á listinni sem við lær-
lingarnir urðum aðnjótandi frá
þeim góða kennara. Einmitt þett-
að varð miklu þýðingarmeira fyr-
ir mig heldur en aðferð sú sem
við lærðum þar. Árið 1909 fór
eg til Parísar og gekk þar í mál-
araskóla hjá Henry Matisse í þau
3 ár sem hann var opinn. Þar
fékk eg þá ákjósanlegustu kenslu
sem hugsast gat. Eftir ströngum
og ákveðnum reglum var reynt að
kenna okkur að vinna sjálfstætt.