Tíminn - 18.02.1928, Blaðsíða 1

Tíminn - 18.02.1928, Blaðsíða 1
©faíbferi oo, afgrci&5luma6ur íímans er XunnDeig }5 o r s t e t n s öó I li r, Sambanöstjúsinu, Xeyfjapíf. jS^fgrriböía timans er í Sambanösfjúsinu. ®pin öaglega 9—\2 f. Ij. Simi 496. xn. ftr. Reykjavík, 18. febrúar 1928. 8. blaö. Tryggingar atyÍRiiurekstrarlána. 1 frumvarpi Ihaldsmanna í Ed. um atvinnurekstrarlárt er eitt at- riði, sem hingað til hefir verið of lítill gaumur gefinn. En það eru tryggingar lána til atvinnu- rekstrar. Er þar gert ráð fyrir, að höfuðstóll og vextir atvinnu- rekstrarlána, er bændum yrðu veitt, samkvæmt frumvarpinu. skuli verða endurgreitt að fullu fyrir 15. des. ár hvert. Og í c-lið 3. gr. frumv. er komist að orði á þessa leið: „Ef ekki er staðið að fullu í skilum með greiðslu höfuð- stóls og vaxta á réttum tíma, verður félagið (rekstrarlánafélög) svift rekstrarláni næsta ár, eða lengur, ef miklar sakir eru“. Mörgum mun þykja, að hér sé gert ráð fyrir hörðum kostum. Skal ekki fjölyrt hér um einstök skipulagsatriði né um það, hvers- konar vottur slík ákvæði eru um glöggan skilning á verslunarhög- um bænda. En meginhugsunin, sem á bak við felst um trygging- ar lána til atvinnurekstrar, er fyllilega þess verð, að henni sé gaumur gefinn. Fjármálasaga landsins á síð- ustu árum og ástæður íslenskra peningabúða votta það, svo að ekki verður á móti mælt, að tryggingum lána til atvinnu- rekstrar landsmanna hefir verið stórlega áfátt. Er mál til komið, að gera um það umbótaráðstaf- anir þær, er færar þykja. Hér eiga þó ekki allir landsmenn óskilið mál. I skipulagi samvinnu- félagi bænda er fólgin sú fylsta trygging, sem atvinnurekendum er unt að setja. Tiltölulega lítiU hluti ag veltufé bankanna hefir staðið í lánum hjá íslenskum sam- vihnubændum, enda hafa bank- arnir nær engu tapað af þeim lán- um. Eigi að síður mun tap bank- anna á lánum til atvinnurekstrar nema 2 eða á 3. tug miljóna króna á síðustu 8 eða 9 árum. Hefir það fé nálega einvörðungu tapast á sjávarútveg og mishepn- uðum verslunarbrögðum. Væri það ekki vonum seinna, þó nú yrði tekið til athugunar á hvem hátt unt væri að koma í veg fyr- ir þessu gífurlegu fjártöp og van- tryggingar atvinnureksturslána. Er þá einsætt, að láta eitt yfir ganga alla atvinnurekendur bæði til sjávar og sveita. Hitt, að vilja gera ráðstafanir til þess að setja skilamönnum landsins hörðustu kosti, sem verða má, en láta fjár- málaóreiðu og vanskil útgerðar- manna og kaupmanna afskifta- laus, er sú tegund af fjármála- réttlæti og víðsýni í þjóðfélags- málum, sem sver sig ótvírætt 1 ætt feðra sinna, Jóns Þorláksson- ar og Bjöms Kristjánssonar. Óverjandi dirfska bankanna í útlánum til fjárgróðabralls, óspil- unarsemi, fjáreyðsla og prettvísi atvinnurekenda við sjóinn hefir alt til samans komið þjóðinni í það fjármálaöngþveiti, sem hún á nú við að stríða. Orsök þessa er vitanlega sú, að eigi hafa verið settai- fullnægjandi tryggingar fyrir lánum til atvinnurekstrar. Hafa og risið grunsemdir um, að sum þau gjaldþrot, sem orðið hafa, séu fjárprettir einir, til þess gerðir, að stelast frá skuldbind- ingum og réttmætum kröfum. Af- leiðingar þessarar fjármálaóreiðu, eru gífurleg fjártöp bankanna, sem þeir verða að vinna upp með okurvöxtum um óyfirsjáanlegan tíma. En slíkir fjármálakostir hafa í för með sér margvíslegt okur og dýrtíð, sem vandséð er, hvenær af muni létta. Þannig verða þung syndagjöld þessarar fjármálaléttúðar og prettvísi hluti af þeim arfi, sem núlifandi kyn- slóð skilar í hendur eftirkomenda sinna. Sú gjaldabyrði, er nú ærið þung orðin og því mál komið að leita þeirra mótvama, sem fært þykir að yfirsýn gætnustu manna og réttsýnustu. Nú mun því verða haldið fram, af hálfu íhaldsmanna að torvelt muni að grípa hvaivetna inn í útlánastarfsemi og tryggingar- ráðstafanir bankanna. Er því til að svara, að bankamir hafa til ráðstöfunar annaðtveggja fé landsins beinlínis eða erlent láns- fé á ábyrgð ríkissjóðs. Er því einsætt að slíkar mótbárur yrðu veigalausar. Fjártöp bankanna og ófarnaður kemur að lokum niður á allri þjóðinni. Er henni þess vegna bæði rétt og skylt að sjá, eftir föngum, ábyrgð sinni borg- ið. Af undanfarinni reynslu er þegar ljós orðin ótvíræð nauðsyn að setja hinu hættulega valdi bankastjóma þær lagaskorður, sem unt er. Dapurleg reynsla hefir nú loks sannfært síldarútvegsmenn um það, að þeim sé leiðin framundan algerlega ófær án einhverskonar skipulags. Eru því líkur til, að á þessu þingi verði sett lög um það efni. Isfirðingar efna til skipu- legrar sjávarútgerðar. Þannig hníga hugir manna til þeirrar niðurstöðu, að samkepnin og skipulagsleysi í lífi og atvinnu- brögðum þjóðarinnar, sé háska- leg þjóðfélagsmeinsemd. Eru því miklar líkur til að leitað verði skipulegrar atvinnustjómar og afurðasölu í öllum atvinnuvegum landsins. Verða 0g á þann hátt og engan annan skorður reistar gegn þeim fjárhagslega og sið- ferðislega voða, sem þjóðinni er búinn af völdum núverandi at- vinnuhátta samkepnismanna landsins. — En gegnum þesshátt- ar skipulagslöggjöf er auðvelt að koma við ákvæðum um trygging- ar rekstursfjárlána. Af framangreindum ástæðum vill Tíminn gera þá kröfu til þings og þjóðar, að svo fljótt sem unt er verði tekin til rann- sóknar eftirfarandi tvö atriði: 1. Á hvern hátt unt kynni að vera að styðja atvinnuvegi lands- ins með skipulagslöggjöf. 2. Á hvem hátt verði við kom- ið gildum tryggingum rekstrar- fjárlána. Utan úr heimi. Danir þekkja sína. Tíminn hefir orðið þess á- skynja frá Danmörku, að þeir báðir Magnús Guðmundsson og Jón Þorláksson hafa verið sæmd- ir stórkrossi Dannebrogsorðunn- ar; annar í fyrra, hinn árið þar áður. Hvorugur virðist hafa þor- að, að láta blöð sín skýra frá þessm-----Aldrei varð Hannes Hafstein í þvílíkum metum hjá Dönum. — Vill ekki Morgunblað- ið upplýsa hvort þessi fregn muni vera á rökum bygð og ef svo er, hversveg^te. þessir stór-dansk- heiðruðu menn hafa haldið þessu leyndu? -----0---- Enn um norsk stjómmál. Sú varð raunin á að stjóm verkamanna í Noregi varð ekki lengi í sessi. Skömmu eftir að Hornsrud og félagar hans höfðu tekið við völdum gaf verkamanna- stjórnin út opinbera tilkynningu í anda róttækra sameignarmanna. Var þar lýst yfir, að stjómin skoðaði það aðalviðfangsefni sitt að undirbúa hið nýja sameignar- i'íki sem vaxa skyldi upp af rúst- um auðvaldsfyrirkomulags nú- tímans. Vinstrimannaflokkurinn mun hafa heitið Homsmd einskonar hlutleysi til bráðabirgða og gert þá ráð fyrir að norskir verka- menn myndu fylgja fordæmi Brantings og Stauningsstjórn- anna í Svíþjóð og Danmörku, sem störfuðu í anda venjulegra um- bótaflokka, en reyndu ekki að framkvæma aðaláhugamál flokks- ins, meðan verkamannastefnan var í minnihluta í landinu. Þegar vinstrimenn sáu hve rót- tæk stjóm Homsrud vildi gerast, fól flokkurinn Mowinckel foringja sínum að bera fram vantraust á stjómina, Fylgdu vinstrimönnum þá að málum bæði bændaflokkur- inn og hægidmenn. Mowinckel var falið að mynda stjórn og er hann bæði forsætis og utanríkisráð- herra. Ekki hefir enn borist fregn um það hverjir aðrir stjómmála- menn skipa ráðuneyti hans. En telja má víst að bændur 0g hægri- menn láti stjórn hans hlutlausa fyrst um sinn, og að verkamenn séu einir í andófi. Ef gera á sér grein fyrir til- drögum þessara snöggu og óvénjulegu veðrabrigða verður að líta á séreðli norska verkamanna- flokksins. Hann er og hefir verið miklu lengra til vinstri en hlið- stæðir flokkar annarsstaðar á Norðurlöndum. I Svíþjóð er verkamannaflokkui’inn nú lang- öflugastur allra flokka 0g þykir sennilegt að innan fárra ára muni hann ná meirihluta í báðum deild- um þingsins. En þó að svo færi, myndi engin bylting verða í Sví- þjóð. Verkamenn myndu halda við her og flota, eins og venjuleg borgaraleg stjóm, en vinna að hægfara umbótum, en gera ráð fyrir að þúsund ára ríkið þyrfti langan aldur til að myndast. Mjög svipað er ástandið í Dan- mörku. Þar eru verkamenn sterk- ur en hóflegur umbótaflokkur. I engu landi í Evrópu er jafnvel séð fyrir jarðneskum þörfum ör- eiganna eins og þar. Þeir eru trygðir móti hverskonar verald- legum ófamaði, og líta ekki á jarðlífið eins og sérstakan tára- dal. En í Noregi er alt öðru máli að gegna með kjör verkamanna og hag þeirra. Dýrtíðin er mikil, kaupið lágt, og lífsbaráttan hörð. Iðnaðurinn í Noregi hefir þotið upp á svipstundu. Mikill hluti verkamannanna er alinn upp í hinum dreifðu bygðum, synir og dætur fjalla- og fjarðabænda. Unga fólkið hefir streymt til hinna ungu iðnaðarbæja, fengið þar vinnu að vísu, en í gífurlegri samkepni við harðmúlaða gróða- menn og spekúlanta, sem lifðu í dýrlegum fagnaði, að því er vlrð- ist á afrakstri erfiðis hinna að- komnu manna. Undir slíkum kringumstæðum verður stétta- baráttan hörð og óvægin. Bænda- bömin úr sveitinni, sem alin eru upp við frjálsmannlegt jafnrétti öreiganna sættu sig ekki við stéttaskiftinguna og auðkúgun : iðjuvaldsins. I þessu liggur ástæð- 1 an til að verkamenn Noregs taka ; meir með djörfung en framsýni j á málum sínum. Og af fáu staf- | ar þroska Noregs og framtíð ! meiri hætta, en af of hröðum vexti fésýsluvaldsins í landinu. J. J. Um landhelgisgsslu. í nýútkomnu hefti af Ægi er farið allhörðum orðum um at- hafnaleysi af hálfu dönsku varð- skipanna hér við land og gefið í skyn, að íslensku varðskipin muni vera á góðri leið með að læra hæglætið af gæsluskipum Dana hér við land. En sagan er sjaldan sögð öll, þegar einn segir. Ef þess er getið að Fylla og Fálkinn séu oft inni á höfnum, þá er rétt að geta þess um leið, sem þau hafa vel gert. Árið 1925 komu í landhelgissj óð rúmar 200 þús. kr. fyrir tilverkn- að dönsku varðskipanna. Árið eftir rúm 180 þús. og síðastliðið ár 100 þús. kr. Alls hafa dönsku i varðskipin síðustu þrjú árin afl- | að í landhelgissjóð fyrir hálfa miljón króna, en fyrir þá upphæð getur landið keypt sér nýtt strandgæsluskip jafngott öðni. Til að gefa lesendum blaðsins sem ljósasta hugmynd um mál þetta yfirleitt, hefir Tíminn snúið sér til eins af starfsmönnum lands- ins, sem um mörg undanfarin ár j hefir kynt sér vel framkvæmd landhelgisvamanna og birtist álit hans í næsta blaði. Á víðavangi. Fjáihagsarfurinn. Eftir alt fjárstjómargrobbið skildi Ihaldsflokkurinn við ríkis- sjóðinn með um 800 þús. króna tekjuhalla. Ástæðan var sú, að þegar að kosningum dró, tók íhaldsflokkurinn að vingast við kjósendur sína einkum við sjóinn, með því að fella niður skatta þá, sem í fullri nauðsyn voru settir 1924 og suma jafnvel eldri, eins og kolatollinn. Við fyrstu umræðu fjárlaganna á þingi nú orðaði Magnús Kristjánsson fjármála- ráðherra þetta á þá leið, að Jón Þorl. hefði skipað sjúklingnum (þ. e. ríkissjóðnum) að fara á fæt- ur fyr en heilsa hans hefði leyft. Eina ráðið, sem fyrir hendi verð- ur, er að grípa aftur til fyrri tolla auk annara úrræða, til þess að verjast áframhaldandi ófam- aði ríkissjóðsins og algerðri kyr- stöðu í framkvæmdum. — Árið 1924 vom þingmenn yfirleitt sam- taka um fjárhagsviðreisnina. Má vænta að íhaldsmenn telji sig nú siðferðislega skuldbundna, til þess að styðja þessháttar. ráðstafanir. Elliglöp B. Kr. Furðuleg endaskifti hafa nýlega orðið á Birai gamla Kristjánssyni gagnvart samábyrgð. Eins og kunnugt er hefir hann varið miklu af kröftum sínum 0 g nokkm af öreigaeyri sínum, til þess að hnekkja því skipulagi í félagsmálum bænda. Nýlega sagði hann að slíkur háski væri hvergi í skipulagsmálum nema á Rúss- landi og í íslenskum samvinnu- félögum. Nú hefir hann, ásamt félögum sínum í Ed. borið fram frumv. til laga, þar sem stofnað er til nýrra samábyrgðarfélaga, sem að ábyrgðarskipulagi yrðu al- gerlega hliðstæð samvinnufélög- um bænda. Nú er þrent til: Að ! alt, sem B. Kr. hefir hingað til sagt um samábyrgð bænda, hafi verið sagt á móti betri vitund, að hann hafi nú öðlast nýjan og rétt- an skilning í því máli, eða að elli- glöp valdi því, að hann hefir far- ið svo hastarlega í gegnum sjálf- an sig. Mun síðasta tilgátan sanni næst. Enda hefir honum nú skil- i ist hversu aðstaða hans er skop- i leg og vill nú óvægur fá mönnum bætt í fjárhagsnefndina til þess I að þurfa ekki, í augsýn þing- heims, að kara þann draug sem hann hefir um tugi ára stimpast i við að kveða niður, en vakið síð- an sjálfur upp á gamals aldri. i • ■ #• i Þingfréttir Mbl. j. munu að þessu sinni vekja meiri 1 furðu allra smekkvísra manna en ! nokkru sinni áður. Hefir það 1 tekið upp þann hátt að birta út- drátt úr umræðum á þingi og er Valtýr höfundurinn. I einu orði i sagt beitir hann svipaðri sann- | sögli og smekkvísi í frásögn eins I og Vesturland gerði í Hnífsdals- i málinu og verður þá ekki lengra i jafnað! Er þar gefinn fegraður ; útdráttur úr ræðum íhaldsmanna, 1 en afskræmd sundurslitur og út- j úrsnúningar úr ræðum andstæð- i inga blaðsins og varla annað en ! það, sem það þykist geta hengt i hatt sinn á. Þar á ofan fellir það inn í þessar frásagnir lýsingar á líkamsútliti þingmanna og per- sónulegar skammir og dylgjur í þeirra garð. Þessar svívirðingar setur blaðið oftast innan sviga. .— Mundi víða mega leita í sið- uðum heimi, til þess að finna því- líka fréttaritun, sem Ihaldsblöðin íslensku temja sér. Enda þykir slík sorpblaðamenska bera vott | um lágt andlegt og siðferðilegt þroskastig þeirra, er á bak við standa. Eftirhreytur. Reyndar má telja að lagst sé á náinn, með því að veita Kr. A. I fyllri blaðamenskueftirmæli en J orðið er. Grein hans í Verði 4. ; febr. síðastl. gegn ásökunum Tím- ! ahs er ekki annað en veikróma J stuna sakbitins manns, sem leitar afsakana fyrir það, hversu smán- arlega honum tókst „siðbótar“- starfið meðal íslenskra blaða- manna. Er hún þannig af sama toga spunnin eins og tímarits- grein hans síðastl. sumar, þai’ sem hann reyndi að breiða marg- mælgi óheilindanna yfir ávirðing- ar sínar í blaðamenskunni. I fyr- nefndri Varðargrein kemst hann að þeirri niðurstöðu, að hann geti verið mikilmenni(!) þrátt fyrir sorpritun sína og lítilmann- legasta orðbragð, sem óprýtt hef- ir blaðamensku hér á landi. Dreg- ur hann þá ályktun út af um- mælum erlends rithöfundar, sem hann hefir fundið í afsakanaleit- inni. Að vísu er ályktunin óbein, með því að umræddur rithöfund- ur hefir ekki kynst störfum þessa kynlega afbrigðis í hóp ritandi manna. En hver myndi hafa orð-

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.