Tíminn - 18.02.1928, Blaðsíða 2

28
TÍMINN

ið dómur Ellen Key um Kr. A.,
sem áleit sig gæddan rithöfundar-
hæfileikum, en sem tókst á hend-
ur níðritun í hagsmunaþágu
þröngsýnna sérgæðinga, vann ár-
um saman vísvitandi á móti ná-
lega hverskonar umbótaviðleitni í
landinu, og sem þóttist sétla að
verða fyrirmynd blaðamanna, en
setti varanlegan smánarblett á ís-
lenska blaðamensku? — Til fróð-
leiks um það hvemig blaða-
menska Kr. A. hefir ltomið fyrir
sjónir þeim mönnum, sem álengd-
ar standa og hlutlausir um stjóm-
málabaráttuna hér á landi, skal
bent á ummæli Heimskringlu 5.
okt. síðastl. Ritstjórinn, Halldór
Sigfússon frá Höfnum, greindur
maður og gætinn, ritar þar um
stjómarskiftin á Islandi og rek-
ur ummæli íslenskra blaða. Mixm-
ist hann meðal annars á grein
Kr. A. „Með lygum skal land
vinna“, tekur upp nokkur ummæli
úr henni og segir síðan:
„Þessum rithætti myndu
menn frekar búast við á Balk-
anskaganum en frá greindum,
ungum maxmi, er ætlaði sér að
bæta blaðamensku á Islandi.
FuUyrðingin um að íslenskir
bændur velji sér foringja, er
byggi alt líf sitt á hollustueið
við lygina fer svo hátt yfir
markið, að átakanlega miimir
á blaðamenskuna í Tennesee,
•eins og Mark sálugi Twain lýsti
henni".
— Þannig skipar þessi hlut-
lausi áhorfandi blaðamensku „sið-
bótarniannsins" á bekk með því
lakasta, sem sögur fara af! Sann-
ast átakanlega á Kr. A. að „hver
sem upphefur sjálfan sig mun
niðurlægjast". — Sjálfs sín vegna
ætti Kr. A. að hverifa undir yfir-
borð íslenskrar blaðamensku.
Þögnin og gleymskan hæfir hon-
um best.
Sig. Eggerz og skuldir bænda.
Kr. A. segir í Varðargrein sinni
4. febr. að ritstjóri Tímans hafi
kallað Sig. Eggerz náníðing fyrir
þær einar sakir, að hann hafi
minst lítilsháttar á skuldir bænda.
Fæst hér eim eitt dæmi um
blaðamenskuráðvendni Kr. A. —
Sig. Eggerz, sem hefir smjaðrað
og hræsnað fyrir samvixmubænd-
um í Dölum, lætur við og við
dreifa um Reykjavíkurgötur rit-
sneplum, þar sem haldið er á
lofti svívirðilegu illmæli B. Kr.
og annara ofsækjenda samvinnu-
félaganna um forystumenn
bænda í samvinnumálum. Illmæli
þetta er á þá leið, að foringjam-
ir, sem B. Kr. kallaði „félag í
Reykjavík“ hafi vísvitandi sökt
bændum í skuldir, til þess að
leggja með skuldum og ábyrgðum
pólitískan fjötur um fót þeirra.
Nú vita það allir að Hallgrímur
Kristinsson var mestur samvinnu-
frömuður í landinu á uppgangs-
árum félaganna, enda er Sam-
band íslenskra samvinnufélaga,
form þess og starfshættir merki-
legasta lífsafrek H. Kr. og sam-
verkamanns hans Péturs á Gaut-
löndum. — Þegar S. E. segir að
skuldir bænda eigi, samkvæmt
láðstöfunum foringjanna, að
verða hin „pólitíska kjölfesta“ í
Framsóknarflokknum, þá hittir
illmæli þetta fyrst og fremst H.
Kr., sem mótaði núverandi fé-
lagsskipun bænda. — Dómur Tím-
ans um S. E. er því síst ofmæli.
óskamfeilni MbL
Jón Kjartansson fyrrum þm.
V.-Skaftfellinga sneri sér nýlega
til stjórnarinnar um að fá til af-
nota skjöl í máli því er Gísli
Sveinsson hefir haft til meðferð-
ar í þrjú ár vegna uppsagnar á
einu íhaldsblaði þar úr sýsl-
unni. Var málaleitun Mbl. um að
fá skjöl úr stjómarráðinu lánum,
neitað með þeim rökstuðningi að
Ihaldsstjómin hefði álitið málið
rannsakað í botn, og að rannsókn
hjá Mbl. gæti tæplega haldið
áfram, bæði af alveg formlegum
ástæðum, og þá ekki síður af hinu
að Mbl. falsaði daglega nálega all-
an sinn fréttaburð, úr dómsmálum,
eins og kunnugt er frá Hnífsdals-
málinu og úr þingmálum eins og
sannast á hverjum degi í þing-
fréttum blaðsins. Má það heita
furðumikil dirfska, að sorpblað
eins og Mbl. skuli leyfa sér að
biðja um skjöl lánuð úr dóms-
málaráðuneyti landsins.
„Stýfingin“ og Mbl.
Eins og kunnugt er hefir Tr.
Þórhallsson forsætisráðherra bar-
ist manna mest á móti krónu-
hækkunaræði Jóns Þorlákssonar.
Snögg og gífurleg hækkun hafði
nær komið öllum atvinnurekstri
landsmanna ofan fyrir bakkann.
Árið 1926 borguðu öll togarafé-
lög Reykjavíkur samanlagt um
3000 kr. í eigna og tekjuskatt.
Framsóknarfélag Reykjavíkur
klukkan 8l/2 e
heldur fund í Sambandshúsinu þriðjudaginn 21.
m.
UMRÆÐUEENI:
Landbúnadariög-gjöfin
Málshefjandi: Bernharð Stefánsson, alþ.m
febrúar
Stjórnln
Verðfestingin var samskonar
nauðsyn eins og að fá fastan
grunn undir byggingar lands-
manna. — Nú hamast Mbl. að
Tr. Þ. fyrir það, að bera ekki
fram „stýfingar“-frumvarp. Þann-
ig hefir blaðið, sem jafnan barð-
ist á móti verðfestingunni, alger-
Iega snúið við blaðinu og heimtar
nú skjótar stýfingarráðstafanir.
En þessi óþolinmæði Mbl. er
óþörf. Stefna Framsóknar var aö
stöðva gengið og koma í veg fyr-
ir frekari sveiflur. Eru miklar
vonir um að það muni takast,
Enda munu nú fáir óska gengis-
breytingar. Vitsmunaskortur og
fáfræði Mbl. veldur því, er það
álítur að ástæða sé til að setja
; ný myntlög, áður en alment verð-
í lag í landinu hefir að fullu leitað
I sér jafnvægis. — Hitt er vísvit-
andi fals MbL að Framsóknarfl.
hafi lofað að lækka skuldir bænda
með gengisráðstöfunum. Árásir
Mbl. á Framsókn og forsætisráð- |
herrann sérstaklega út af gengis-
málinu eru því á engu bygðar.
„Takmörkuð samábyrgð“.
Mikið er brosað að samábyrgð-
arbaráttu íhaldsmanna í Ed. Nú
láta þeir Mbl. flytja nýtt heiti á
samábyrgðinni og kalla „takmark-
aða samábyrgð“. Eins og sýnt
verður fram á hér í blaðinu, áður
langt um líður, er samábyrgð B.
Kr. & Co. alveg samskonar og í
samvinnufélögum bænda. Þetta
samábyrgðarmál íhaldsmanna
verður kýmnilegasti þáttur þing-
sögunnar að þessu sinni.
----o----
Alþingi
Ingvar Pálmason og Erlingur FriÖ-
jónsson ílytja frv. til áfengislaga.
Eru þar fœrð saman þau lagaákvæði,
sem til eru um meðferð áfengis, en
auk þess ýmsum nýmælum bætt við.
M. a. er ákvæði um að innsigla skuli
áfengisbirgðir allra skipa, annara en
erlendra herskipa á fyrstu höfn og
ekki leyft að leysa neitt af þeim und-
an innsiglum, fyr en skipið fer al-
farið frá landinu.
Jóhann Jósefsson flytur írv. um að
verja alt að 70 þús. kx. úr rikissjóði
til viðgerðar og fullkomnunar á
hafnargörðunum i Vestmannaeyjum,
gegn tvöföldu framlagi úr hafnarsjóði
Vestmannaeyja.
Bernharð Stefánsson flytur svo-
hljóðandi breytingartill. við þál.till.
Magnúsar Jónssonar nm gagnfræða-
skólann á Akureyri:
„Neðri deild Alþingis ályktar að
lýsa ánægju sinni yfir stefnu ríkis-
stjórnarinnar gagnvart Akureyrar-
skóla og fylgi við þá ráðstöfun, að
stjórnin hefir gefið skólanum, rétt til
að útskrifa stúdenta".
Jón Sigurðsson, Bernharð Stefáns-
son og Magnús Guðmundsson flytja
þál.till. um rannsókn vegarstæðis
milli Siglufjarðar og Haganesvikur.
Magnús Torfason og Jörundur
Brynjólfsson flytja frv. um Strandar-
kirkju og sandgræðslu í Strandar-
landi. Strandarkirkju hefir, eins og
kunnugt er, safnast mikið fé í áheit- ,
um, og á nú rúml. 40 þús. kr. í sjóði \
Vilja fim. frv. verja nokkru af þessir j
ié til þess að græða upp land í !
kringum kirkjuna og byggja garða,
til þess að vernda það fyrir sjó-
gangi.
Sigurjón Ólafsson flytur frv. um að
banna næturvinnu við affermingu
skipa oa báta í Reykjavik og Hafnar-
firði. Samskonar frv. hefir verið flutt
tvisvar áður á Alþingi, en eigi náð
fram að ganga.
Sigurjón Ólafsson og Haraldur Guð-
mundsson flytja frv. um átvinnu-
lcysisskýrslur, að mestu samhljóða
frv., sem borið var fram a síðasta
þingi. ■
Haraldur Guðmundsson, Sigurjón
Ólafsson og Héðinn Valdimarsson
flytja frv. um einkasölu á saltfiskl,
eins og það, sem Jón Baldvinsson
hefir borið fram á undanfarandi
þingum.
Sigurjón Ólafsson og Haraldur Guð-
mundsson flytja þál.till. um að skora
á stjórnína að láta endurskoða sigl-
lngalöggjöfina.
Erlingur Friðjónsson og Ingvar
Pálmason flytja frv. um að heimila
ríkisstjórninni að stofna og starf-
rækja síldarbræðslustöðvar. Skal
henni heimilt að taka lán til þessa,
alt að 1 milj. kr., sem greiðist af
tekjum stofnananna á næstu 25 ár-
um.
Erlingur Friðjónsson flytur þáltill.
um að skora á stjórnina að innheimta
ekki útflutningsgjald af síld þeirri,
sem seld var til Rússlands síðastl.
hausi. Samkv. skýrslu frá söluneínd
síldarseljenda, hefir hver tunna síld-
ar, sem til Rússlands var send, selst
kr. 4,71 undir raunverulegum fram-
leiðslukostnaði. Hefir sölunefndin
því sótt um eftirgjöf þá, sem farið er
fram á í frv.
Magnús Guðmundsson og Ólafur
Thors flytja þál.till, um aukið lán til
frystihúsa og byggingu nýs kælisklps.
Hákon Kristófersson flytur frv. um
sauðfjárbaðanir, samhljóða því, sem
meirihi. landbúnaðamefndar .Nd.
flutti á síðasta þingi
Ingvar Pálmason flytur frv. um aö
leggja niður aðstoðarlæknisembættln
á ísafirði og Akureyri.
Magnús Torfason og Jörundur
Brynjólfsson flytja frv. um samþyktlr
um sjúkraskýli og læknisbústaðl.
9 þingmenn flytja þáltill. um undir-
búning ríkisforlags, svohljóðandi:
„Sameinað Alþingi ályktar að fela
mentamálanefnd fslands að íhuga,
hvort tiltækilegt sé, að ríkið setji á
stofn bókaforlag, i því skyni að bæta
kjör íslenskra rithöfunda og sjá þjóð-
intii fyrir nægum kosti góðra og
ódýrrá bóka. Ætlast þingið til þess,
að nefndin hafi skilað áliti sínu fyr-
ir næsta þing“.
Ingvar Pálmason og Jón Baldvins-
son flytja, að tilhlutun dómsmála-
ráðherra frv. um gjaldþrotaskifti. Eru
þar ýms nýmæli, sem eiga að
stemma stigu fyrir því, að þeir, sem
selja fram bú sín til gjaldþrotaskifta,
geti með brögðum hoft fé af lánar-
drottnum sínum og skotið því undan
til eigin afnota. Af nýmælum frv. má
nefna:
„27. gr. . . . Hafi gjaldþrotl gert
kaupmála tveim árum eða skemri
tíma fyrir gjaldþrot sin, er hann
ógildur, þótt gjaldþroti hafi þá átt
nægilegt fé fyrir skuldum.
Hafi gjaldþroti afsalað sér arfi, er
hann átti í vændum, á árinu næsta
áðjjr en hann varð gjaldþrota, er
það afsal ógilt gagnvart þrotabúinu,
nema gjaldþroti sanni, að hann hafi
þá átt nægilegt fé fyrir skldum.
7. gr. . . . þegar skiftaráðandi hefir
úrskurðað gjaldþrotaskifti, skal gjald-
þroti tafarlaust leiddur fyrir lögreglu-
rétt og þar skýra frá ástæðunum til
gjaldþrotanna, eyðslu sinni og lifn-
aði á síðastliðnum missirum, og einn-
ig gera grein fyrir tekjum sínum og
gjöldum á sama tíma“.
8. gr. . . . Virðist dómara það koma
í ljós við rannsóknina, að eigi sé
ástæða til þess að ætla, að gjaldþroti
eða aðrir hafi með sviksamlegum
liætti átt sök á gjaldþrotinu, og eigi
að neinu leyti brotið sett lög og regl-
ur í sambandi við gjaldþrotið, skal
dómara þó ávalt skylt að senda dóms-
Gengismálíð
Það hefir heyrst á íhaldsblöð-
unum sumum, að þau telji Fram-
sóknarflokkiim hafa brugðist
stefnu sinni 1 gengismálinu og
eru helst tilfærð þau rök, að nú
sé ekki borið fram á þingi geng-
isfrumvarp það, er núverandi for-
sætisráðherra, Tryggvi Þórhalls-
son flutti á undanförnum þing-
um. Eru blöðin út af þessu kank-
vís framan 1 kjósendur, og væri
þó meiri ástæða til að hryggjast
af fyrir hönd íhaldsmanna flestrá
eigi síður en Framsóknarmanna,
ef stjómin skyldi nú reynast svo
ótrú einu höfuðmáli flokksins, —
þvi þá ætti öll þjóðin, án tillits
til flokka, um sárt að binda. Þó
mun nú fátt ólíklegra en það, að
Framsóknarflokkurinn reynist
deigur í þessu máli, og mun hann
1 öllu gera það, sem í valdi
stjómarflokks stendur til að leiða
til lykta verðfestingu íslenskra
peninga í því gildi, sem þeir nú
hafa.
Getsakimar um stefnuleysið í
gengismálinu eiga rót sína í van-
þekkingu á málinu sjálfu og á-
huga á því að afflytja Fram-
sóknarstjómina fyrir þjóðinni.
Meðan Framsókn var í minni
hluta í þinginu og átti engin ítök
í stjóm landsins var ekki annað
ráð fyrir flokkinn til að koma
fram vilja sínum í gengismálinu
en að reyna að binda landsstjóm-
ina með lögum frá Alþingi við
festingarstefnuna. Þess vegna
bar Tryggvi Þórhallsson fram
frumvarp sitt, sem að mestu
leyti var sama efnis og lögin frá
1924 og 1925 um gengisskráning
og gjaldeyrisverslun, en svolát-
andi grein prjónuð framan við:
„Leita skal stöðvunar á verð-
gildi íslenskra peninga á þeim
grundvelli, að gengi þeirra
gagnvart erlendum peningum
sé í samræmi við kaupmátt
þeirra innanlands — með því
markmiði að festa endanlega
verðgildi peninganna á þeim
grundvelli“.
Fyrverandi stjóm bar hækkun-
arstefnuna fyrir brjósti og var
því ekki nema um tvent að gera,
annaðhvort að koma fram bind-
andi lagaboði um að genginu
skyldi haldið föstu eða koma
stjórninni frá völdum. Hið fyrra
tókst ekki meðan íhaldsstjómin
sat að völdum, þó vitanlegt væri
að margir íhaldsþingmenn væru
henni ósammála um gengismálið,
en hið síðara varð upp úr kosn-
ingunum á síðasta sumri, er
Framsóknarstjómin tók við völd-
um. Má óhætt fullyrða, að ekkert
eitt mál muni hafa átt jafn mik-
inn þátt í úrslitunum og gengis-
málið.
Við stjómarskiftin breyttist
aðstaðan í gengismálinu. Festing-
arstjóm var komin til valda.
Hana rak enginn nauður til að
bera fram áskorun til sjálfs sín
og gengisnefndar una að „leita
stöðvunar á verðgildi íslenskra
peninga“. Slíkt lagaboð var á sín-
um tíma nauðsynlegt til að
hindra íhaldsstjómina frá hækk-
unarviðleitni, en þarf ekki nú til
að binda Framsóknarstjómina
við stefnu flokksins og hennar
sjálfrar í gengismálinu. Frum-
varp Tryggva Þórhallssonar átti
að vera fjötur á stjóm, sem
hafði aðra stefnu, en er nú orðið
óþarft eftir stjómarskiftin. Á
síðasta þingi taldi Jón Þorláksson
fmmvarpið óhæft, enda hefðu
slík fmmvörp ekki verið borin
fram á þingum þeirra þjóða,
sem fest höfðu gjaldeyrinn svo
sem Finna og Belga. Var honum
þá bent á, að þar hefði verið
öðm máli að gegna, því þar
hefðu ríkisstjómir og seðlabanka-
stjórnir haft forastuna um fest-
ingarráðstafanir. „En þegar nú
þetta bregst og forustan fæst
ekki úr þeirri átt, sem hennar
hefði helst átt að vera að vænta,
frá landsstjóm og gengisnefnd,
þá verða þingmenn að taka til
sinna ráða“. (Alþt. 1927, C. bls.
1235). En nú er ekki yfir því að
kvarta að fomstan fáist ekki frá
hinni nýju ríkisstjóra og geng-
isnefnd, sem formannsskifti hafa
orðið í, og er því nú líkt ástatt
hér og í þeim löndum, sem Jón
Þorláksson benti á að engin lög
hefðu sett í líkingu við frum-
varp Tryggva Þórhallssonar. En
það er fyrst nú eftir stjómar-
skiftin, að ekki er þörf á aðhaldi
slíkrar löggjafar.
„En einhverrar löggjafar þarf
þó til að stýfingin sé til lykta
leidd“, segja menn, og er það
mála sannast. En menn mega
ekki blanda saman framvarpi um
festingarviðleitni, eins og
Tryggvi Þórhallsson reyndi að fá
samþykt til að binda stjóra er
hafði aðra stefnu í gengismálinu,
og þeirri breytingu á peningalög-
gjöfinni, myntlagabreytingunni,
sem bindur endahnútinn á fest-
ingarviðleitnina, Myntlagabreyt-
ingunni er ekki vert að hraða
um skör fram. Um það segir Jón
Þorláksson á síðasta þingi: „Þeg-
ar þessar þjóðir (Finnar og
Belgar) höfðu ráðist í að verð-
festa hinn fallna gjaldeyri sinn,
þá hafa þær allar gert það á
einn veg. Þær hafa fyrst reynt
að halda peningunum um langan
tíma*) í ákveðnu gildi, — en
síðan gert þá breytingu á pen-
ingalöggjöf sinni, sem lögfestir
peningagildið sem næst því gildi.
sem verið hefir þennan reynslu-
tíma“. Höfuðskilyrðið fyrir því
að gætilegt megi teljast að gera
myntlagabreytinguna er, að sam-
ræmi sé komið á milli hins er-
lenda (gengis) og hins innlenda
kaupmáttar peninganna, en því
mun ekki að fagna hér á landi
ennþá, þrátt fyrir hinn langa
tímá sem liðinn er frá hinni síð-
ustu, stórfeldu gengisbreytingu,
haustið 1925. Sýnir það best
hversu óverjandi sú breyting
*) AuBkent hór.
var og hversu örðug er brekkan
upp á tind gamla gullgildisins.
En auk þess sem komast verður
á sæmilegt kaupmáttarjafngengi,
þá þykir ekki varlegt að gera
myntlagabreytingu nema ýms
önnur skilyrði séu fyrir hendi
svo sem góð afkoma þegnanna
og ríkissjóðsins og hagstæð við-
skifti við aðrar þjóðir, en því
mun enginn halda fram að sé til
að dreifa hjá oss nú sem stendur.
Myntbreytingin verður að bíða
enn um nokkurt skeið, en að
henni stefnir núverandi stjóm og
flokkur hennar — og er í þess-
ari stefnu núverandi valdhafa
fólgið alt efni frumvarps
Tryggva Þórhallssonar um „að
leita stöðvunar á verðgildi ís-
lenskra peninga“. Það væri alt
annað en gætilegt að fara að
brjótast í að gera myntlaga-
breytinguna nú þegar, en von-
andi verður ekki langt að bíða
skilyrðanna fyrir fullnaðarúr-
lausn í þessu máli. En þar fyrir
er nú mikið unnið. Þegnamir
geta rólegir rekið atvinnu sína í
því trausti að stjóm landsins
geri alt sem í hennar valdi stend-
ur til að varðveita það gengi,
sem íslenskir peningar hafa haft
nú á þriðja ár. Þetta em mikil
gæði móts við þá óvissu, sem
löngum hefir ríkt í gengismálinu,
og er það þess vert, að þeir taki
eftir, sem þessa njóta, — en það
er allur landslýðurinn. Z.
----o----