Tíminn - 07.04.1928, Blaðsíða 1

©jaíbfeti
og afgrei6&íuma&ur Cimans er
JíjsnnDeig J?orsteins6óttir,
5dlinban6sl;úsinu< Seyfjamf.
^fgteiböía
íimans er i Sambanbs^úsinu.
©pin baglega 9—[2 f. t).
Simi 490.
XII. ár.
Reykjavík, 7. aprfl 1928.
19. blað.
i oo „[kknasjóðir IsMs"
. I.
Stórslysið á Stafnesrifi mun nú
vera í þann veginn að líða úr
minni þorra manna. Slíkt höfuð-
slys og önnur þaðan af ægilegri
valda jafnan umróti í hugum
manna. Hluttekningin verður sár
og almenn 0g menn hefjast handa
og fara djúpt í vasann, til þess
að afstýra nokkru af hinum ytri
þjáningum af völdum svo hörmu-
legra atburða. En hluttekningin
líkist mest snöggu sársaukavið-
bragði. Eftir nokkra daga eða fá-
ar vikur, í mesta lagi, líður sárs-
aukinn' úr minni, raddir harmsins
þaggast og auðhrærð en ístöðu-
lítil hluttekningarsemi manna
bíður þögul, uns næsta stórslys
ber að höndum.
Eins og bent var á í g-rein J.
J. ráðherra hér í blaðinu 17. f.
m.: „Hver borgar manngjöldin?“,
hefir Guðm. Björnson landlæknir
sýnt fram á, að mannfall Islend-
inga við annan höfuðatvinnuveg
landsins er að tiltölu þvílíkt sem
gerist afhroð stórþjóða í mann-
skæðum styrjöldum. Þegar tveir
togarar fórust í miðsvetrarofviðr-
inu og um 70 manns létu lífið,
var sá mannskaði þvílíkur fyrir
okkur fslendinga eins og ef
Bandaríkjamenn hefðu af slys-
förum eða í höfuðorustu látið 84
þúsundir manna. Mætti því ætla
að slíkir atburðir yrðu þjóðinni
ekki einungis minnisstæðir, held-
ur vektu almenning í landinu til
umhugsunar og athafna til varn-
ar gegn slysunum og til vamar
gegn algerðu niðurbroti og ör-
birgð þeirra heimila, sem missa
höfuðstoð og ástvini í herpaði
þeim, sem rekinn er á hafinu um-
hverfis strendur landsins.
Fyrir atbeina ýmsra dugandi
manna hefir nýlega verið stofnað
„Slysavarnafélag íslands". Má
vænta góðra ráða og viturlegra
frá hendi ýmsra þeirra er þar
beitast fyrir. Varð og skamt að
bíða þeirra atburða er gæfu
þeirri hreyfingu byr í seglin. Nú
hefir verið hafist handa um kaup
á vönduðum björgunarbát er
verði til taks í Sandgerði og hafi
til yfirsóknar einn þann hluta af
strandlengjunni, sem mannhættu-
legastir eru taldir. v
En hér er aðeins um að ræða
aðra af tveimur hliðum þessara
slysavarna. Hin er sú, að verjast
höfuðósigrum í lífi þeirra, sem
láta ástvini sína og því mannfalli
á landi, sem sjóslysin orka. Sam-
skot líknarfjár, þegar er slys-
in verða, hefir að þessu verið
eina úrræðið. En slíkt er vitan-
lega engin úrlausn á þessum
vanda. Samskotin geta orðið mik-
il að tiltölu og bætt úr brýnustu
þörf, en þau verða aldrei annað
en bráðabirgðarúrræði, enda mjög
háð atvikum um, hversu slysin
ber að höndum. — Samskotafé,
þó ríflegt megi virðast, gengur
fljótt til þurðar, þegar höndin,
sem stritaði fyrir meginþörfum
heimilisins er stirðnuð. Og þá ber
örbirgðin að dyrum með því, sem
henni fylgir: Neyð og sálarstríði,
algerðu niðurbroti og sundrun
heimilanna • og höfuðósigri í lífi
fjölda manna.
n.
Um þær mundir, er sem hæst
oe-
stóðu samskotin til ástvina þeirra
sem létu lífið við skipreikann á
Stafnesrifi, sat kona ein við dán-
arbeð mannsins síns í Landakots-
spítala í Reykjavík. Eftir lang-
varandi veikindi, gífurlegan
kostnað og ægilegar þjáningar
var hann að heyja þungt og
kvalafult dauðastríð. Heima biðu
4 börn eftir komu móður sinnar
með föðurinn andaðan.*)
Hér var reyndar ekki um eins-
dæmi að ræða, heldur aðeins eina
af mjög mörgum samskonar
hannsögum, sem eru alt af að
gerast í kyrþey um alt Island.
Böl þessarar konu leiddi til sams-
konar úrslita og þeiiTa kvenna,
sem mistu menn sína á Stafnes-
rifi. Aðstöðu hennar var um það
ólíkt háttað, að hún var fremur
viðbúin úrslitunum. Aftur á nióti
höfðu veikindi og sjúkrakostnað-
ur herjað heimili hennar og lífs-
þrek um langan tíma.
Af þessu verður séð, að sama
daginn og 7 konur verða ekkjur
og yfir 30 böm missa feður sína
við stórslys á sjónum, getur svo
til borið, enda mun svo oft við
bera, að sjö önnur heimili í land-
inu bíði við sjúkdómsáföll og
dauða þau sár, er blæða til ólífis.
Munurinn er aðeins sá, að hín
stóru slys hrópa til þjóðarinnar
gegnum storm og brimgný. En í
afdölum landsins og afskektu
bygðum er háð þögul barátta,
sem leiðir til samskonar úrslita
og veldur svipuðu böli. I þögn
hinna dreifðu bygða grúfir sig
harmur niðurbrotinna heimila,
sem hafa fórnað öllu er þau
máttu, til þess að verjast þeim
hamingjuslitum, sem ekki varð
hjá komist.
Almennar tryggingar Islendinga
eru skamt á veg komnar. Auk
óbætanlegs ástvinamissis veldur
dauði hvers heimilisföður þjóðfé-
lagsáfalli. Heimilin eru eins og
steinn við stein í grunni þjóðfé-
lagsin§. Niðurbrot þeirra veldur
háskalegum veilum í allri bygg-
ingunni. Fyrir því verður það eitt
af brýnustu þjóðfélagsmálum, að
gera heimili þjóðarinnar fær um
að standast um ytri kjör, þau
þungu áföll, sem þeim eru búin
af slysum og sjúkraböli bæði á
sjó og landi.
III.
Hér hefir verið sýnt, að sam-
fara slysavömum í landinu, þarf
að vera annar þáttur almennrar
tryggingar, sem geti vamað að
einhverju leyti afleiðingum þeirra
slysa, sem verða munu, því mið-
ur, þrátt fyrir ítrustu slysavam-
ir. Og ennfremur hefir verið sýnt,
að sú trygging þarf að vera al-
menn og ná til allra þeirra heim-
ila, er verða fyrir þeim áföllum,
sem fyr hefir verið lýst. Slík
þörf er engu minna brýn á heim-
ili þess manns, er tekur út af bát
við Vestmannaeyjar, eða deyr á
besta aldri á afskektu heimili í
sveit, heldur en hinna, sem far-
ast, er stórslys verða.
Á meðan ekki komast í kring
almennar, fullnægjandi trygging-
ar, verður að grípa til annara
ráða:
Við verðum að stofna
„Ekknasjóð Islands“!
! IV.
| Undir lok 19. aldar var stofnað-
, ur „Ekknasjóður Reykjavíkur“.
Stofnandinn var „Framfarafélag
Reykjavíkur“ en aðalforgöngu-
maður var gamall sjómaður og
góður borgari, Pétur Gíslason,
faðir Gísla læknis á Eyrarbakka.
Megintilgangurinn mun hafa ver-
ið sá að stofna sjóð til hjálpar
ekkjum sjódruknaðra manna.
Sjóðurinn var stofnaður af árstil-
lögum félagsmanna, fyrst 2 kr.,
nú 5 kr„ og úr honum veittur
styrkur árlega bágstöddustu
ekkjum. Sjóðurinn er nú 50 þús.
krónur.
| Að baki þessa sjóðs liggur sú
meginhugsun, sem þarf að verða
almenn í landinu. Urlausnir geta
verið misjafnar að formi til og
jafnvel ýmsar aðferðir samverk-
! andi. Getur þpð verið efni í sér-
: staka grein, enda skal lítt fjölyrt
! um það efni hér.
J. J. ráðherra hefir í fymefndri
grein bent á að með útflutnings-
gjaldi á sjávarafurðum verði að
; koma úr auðæfum hafsins fé til
manngjalda fyrir þá, er láta lífið
í atvinnubaráttu á hafinu. — Við
útfærslu slíkrar tryggingar yrði
hlutdeild í manngjöldunum að ná
til allra landsmanna. Ef viturlega
og með samtaka hugum manna
: yrði á slíku máli haldið, myndu
margar stoðir renna undir þess-
háttar nauðsynjastofnun alþjóð-
ar. Gæti þar orðið um að ræða
frjáls framlög og dánargjafir, á-
lieit og fleira, auk sjálfsagðra
ráðstafana af hálfu löggjafar-
valdsins.
| Verkefni þessarar greinar er
einkum það, að slá til hljóðs fyr-
ir þeirri hugsun, sem þarf að
verða almenn og alþjóðleg, að á
bak við líf og heimili landsmanna
þarf að standa trygging, er varni
niðurbroti heimilanna í landinu,
er slys og áföll ber að höndum,
| hvort heldur sem er við sjó eða í
! sveit. Ástvinamissirinn verður
ekki bættur með mannlegri
hyggju eður ráðum. Hitt er hluti
af almennri þjóðfélagsviðleitni,
að sporna með fjárhagslegum úr-
ræðum gegn þeim ósigrum í lífi
manna og heilla heimila, sem
lama þjóðina og hindra fram-
! sókn hennar og æskilega þróun.
I
Utan úr heimi.
*) Konan er Briet þórólfsdóttir á
Iðu í Biskupstungum. Mun vera
sama konan og „Árnesingur" skrifar
um í Mbl. 3. þ. m. Er þess getið þar
að Mbl. og Vísir taki á móti sam-
skotum til konu þessarar.
! „Minsti flokkurinn“
i á þingi, Sig. Eggerz hlaut skop-
S lega útreið í orðasennu milli hans
! og Tryggva Þórhallssonar for-
sætisráðherra, síðastliðinn þriðju-
i dag. Með venjulegu yfirlæti, gat
„minsti flokkurinn" þess, að
1 stjómin myndi að lokum þurfa að
j taka meira tillit til „flokksins"
en hún gerði nú. Forsætisráð-
herrann benti á að „minsti flokk-
i urinn“ væri alvarlegast íhugunar-
; efni fyrir Sig. Eggerz sjálfan, ef
j hann fengi skilið hvers vegna
; þau sviplegu tíðindi hefðu gerst
| í lífi flokksins, að hann, sem eitt
sinn var stærsti flokkurinn, væri
nú orðinn sá minsti og svo lítfll,
sem raun bæri vitni um!
Auður og f járkreppur.
Styrjöldin mikla orkaði megin-
breytingum í iðnaði og þjóðhags-
málum stórveldanna. Sérstaklega
urðu mikil umhvörf í iðnaðarmál-
um Evrópustórveldanna og ekki
síst Bretlands. Nytsömum iðju-
verum var breyt í vopnasmiðjur,
miljónum manna svift burt frá
nytjastörfum og orku þjóðanna
gervallri beitt til manndrápa og
eyðingarstarfa.
En með’an þjóðir Evrópu sóuðu
lífi sínu og fjármunum í æði
styrjaldarinnar, gildnuðu sjóðir
Bandaríkjanna. Bandaríkin urðu
matvælabúð Evrópu. Þangað
streymdu auðæfin eða réttara
sagt ávísanir á auðæfi þeirra
landa, sem lögðu alt í sölumar til
þess að geta fengið sigur í stríð-
inu. Að styrjöldinni lokinni voru
Bretar og þó einkum Frakkar,
sokknir i skuldir við Bandaríkja-
menn, ofan á þær gífurlegu ríkis-
skuidir, er fyrir voru.
Afleiðingar styrjaldarinnar
verða ljósar af samanburði á ut-
anríkisverslun Breta fyrir og eft-
ir stríðið. Á stjómarárum Vict-
oríu drotningar var mestur upp-
gángur Bretaveldis og bresks iðn-
aðar. Þá lögðu Bretar undirstöðu
að iðnaðarframförum í nýlendum
sínum og —náðu tangarhaldi á
auðsuppsprettum og verslunar-
samböndum víða um heim. Enda
voru þeir sterkasta iðnaðarþjóðin
um skeið og áttu ekki um slíkt að
keppa við aðrar þjóðir í Evrópu
en Þjóðverja.
En með styrjöldinni hljóp sá
afturkippur í utanríkisviðskifti
Breta, að þau voru árið 1927 ekki
helmingur til móts við það, sem
þau voru 1913.
Bandaríkin eru gullkista heims-
ins bókstaflega talað. Ofan á
geysilegan og hraðvaxandi þjóð-
arauð bættist styrjaldargróðinn.
Þátttaka Bandaríkjamanna í
styrjöldinni var .skammvinn og
þeim tiltölulega léttbær, miðað
við Evrópuþjóðir. I fjármunaleg-
um efnum varð stríðið þeim fé-
þúfa. Árlegar þjóðtekjur þeirra
eru nú taldar 18 miljarðar sterl-
ingspunda. Þjóðtekjur Breta eru
taldar 4 miljarðar. Munar þar
stórmiklu þó litið sé á stærðar-
mun þjóðanna.
Ástandið er þá í stuttu máli
sem hér segir: Bandaríkin eru
gagnauðug. Allir bankar eru full-
ir af peningum. Af þeim ástæð-
um eru Bandaríkjamenn útfalir á
lánsfé með sæmilegum kjörum.
Iðnaður Evrópu er kreptur af
völdum styrjaldarinnar. Hafa
sambönd x*askast og þjóðir stefnt
til einangrunar og sjálfsbjargar
í iðnaðai*málum. Þrent þai*f, tii
að leysa þjóðframfarir Evrópu
úr viðjum. I fyrsta lagi að friður
haldist, nytsamleg störf og bætt
atvinnuskipulag. I öðru lagi að
hin mikla fjárvelta Ameríku
komist í umferð aukinna iðnaðar-
starfa. I þriðja lagi, að lífsþarfir
og kröfur þjóðanna í Asíu, Af-
ríku og Austur-Evrópu taki þeim
breytingum, að þar opnist mark-
aðir fyrir iðnað heimsins. En á
þessum svæðum er talið að búi
um 1240 miljónir manna, sem eru
enn aðeins að litlu leyti háð iðju-
menningu Vestur-Evrópu og
Ameríku.
Gætilega síefnan
Mbl. birti nýlega ræðuslitur eft-
ir Jón Þorláksson. Segir J. Þ. þar
frá atburði, sem gerðist á fundi
einum í Borgamesi. En vegna
þess, að frásögn Jóns er ósönn og
blekkingar, eins og von er til, þá
vil eg sem heymarvottur að orð-
um hans á þessum fundi, skýra
frá atburðinum eins og hann
gerðist.
Af ræðu J. Þ. er svo að sjá að
dómsmálaráðherra hafi mint hann
á, að æskulýðurinn væri honum
mótsnúinn. Getur J. Þ. þess, að
ráðherrann endurtaki þetta oft,
bæði í ræðu og riti. Er auðséð að
Jóni er þetta hin mesta hrelling.
Kveðst hann nú ætla að segja á-
stæðuna til þess að ráðherrann
minni sig svo títt á þetta. Og
saga Jóns er svona:
„Við vorum eitt sinn á fundi í
Borgarnesi. Á fundi þessum var
meðal áheyrenda, hópur ungra
manna, er sátu nálægt ræðustóJ.
Þeir gáfu mjög til kynna velþókn-
un sína á J. J. Eg gat þess eitt
sinn í ræðu, að þessir ungu menn
væru meðal andstæðinga minna.
Þetta er tilefnið til þess, að hann
hefir nú undanfarin ár útbásúnað
að eg hafi viðurkent, að æskulýð-
ur landsins sé mér yfirleitt and-
vígur. En þetta er ekkert eins-
dæmi. Því svona rangt segir ráð-
herrann altaf frá. Það er nú al-
viðurkent meðal þjóðarinnar, að
engu orði hans er ti*úandi“.*)
I fyrsta lagi era það ósannindi
að hópur ungra manna sæti ná-
lægt ræðustól. Nálægt ræðumönn-
um sátu eldri menn og konur en
yngri menn voru dreyfðir um all-
an salinn.
I öðru lagi eru það því ósann-
indi, að J. Þ. talaði sérstaklega
til ungi-a manna „nálægt ræðu-
stól“.
I þriðja lagi eru það busaleg
skrök, að J. Þ. beindi orðum sín-
um til nokkurs sérstaks hóps
ungra manna á ákveðnum stað í
fundarsalnum.
Flestum, sem á fundinum voru,
mun vera það vel minnisstætt,
hversu allur þorri ungra manna,
um allan fundarsalinn, lét greini-
lega í ljósi „velþóknun“ sína á
Jónasi Jónssyni og málefnum
hans. Og svo mæðusamt varð J.
Þ. þetta, að hann virtist ekki geta
orða bundist. Hann talaði þeim
orðum til ungra manna á fundin-
um, að þeir myndu vera meðal
andstæðinga sinna. En um leið
„strammaði hann sig upp“ með
þeirri von, að þeir myndu hníga
til fylgis við íhaldið, þegar aldur-
inn færðist yfir þá.
Sjálfur snýr J. Þ. frásögninni í
bein ósannindi og lýsir því síðan
yfir, að „svona rangt segi ráð-
herrann altaf frá“.
Um langt skeið virðast íhalds-
nienn hafa átt eitt áhugamál, það
að níða Jónas Jónsson persónu-
lega. Mikill hluti allra íhaldsblað-
anna hefir ár eftir ár verið með
frásagnir um þenna eina mann.
Og árum saman hafa frásagnim-
ar verið nálega hinar sömu, að J.
J. fari með ósannindi í hverju
máli og engu orði hans sé trúandi.
Þessi iðja blaðanna hefir á ýms-
um stöðum komið á stað óvönd-
uðum heimilisiðnaði úr sama efni.
En hvemig hefir svo þessum á-
*) Leturbr. Mbl.