Tíminn - 28.07.1928, Blaðsíða 1

©faíbfert
o® afgreiðslumaður (Tfmans er
Sannpeig þorsteins6óttir,
Sambanösþústnu, SeyfjaDÍf.
^fgreibsía
Ctmans er i Sambanðsíjúsinu.
©pm öaglega 9—(2 f. 4»
Simi 496.
m ftr.
Reykjavík, 28. júlí 1928.
36. blað.
w
Ihaldsmenn og tekjuhallinn
Síðan Ihaldsmenn töpuðu kosn-
ingunum í fyrra hefir gremja
þeirra verið takmarkalaus. 1
fyrsta sinni er flokkur þeirra nú
í algerðum minnihluta. Löngunin
eftir að ná í völdin aftur er orð-
in að ástríðu, sem veldur flokkn-
um sárra þjáninga. Hafa foringj-
ar flokksins sér það eitt til afsök-
unar, að menning þeirra og sið-
ferðisþroski er ekki meiri en svo,
að þeir telja sig sjálfkjöma for-
ráðamenn í landinu. Minnir það
nokkuð á einvaldana gömlu er
sögðu: „Vér einir vitum“.
Afleiðing þessa hugsunarháttar
og siðferðisþroska er bardagaað-
þeirra sem minnihluta. íhaldið
ræðst nú ekki á einstök mál og
gagnrýnir þau, eða ber sjálft fram
nokkur mál svo teljandi sé. Það
reynir ekki á þann hátt að marka
stefnu og vinna fylgi. Helstu
menn flokksins og blöð hans beita
annari aðferð. Hún er sú að ráð-
ast á alt sem núverandi stjóm og
síðasta þing hefir gert. íhalds-
menn reyndu að spilla málunum
og tefja fyrir framgangi þeirra á
þinginu. Og síðan þingi sleit
dreifa þeir rógsmálum um landið
í blöðum sínum og leynibréfum.
Einn liðurinn í þessari almennu
rógsaðferð íhaldsins er sá, að
breiða það út, að stjómin og síð-
asta þing hafi hækkað skattana
að óþörfu.
Fjárhag ríkissjóðs var að
nokkru líkt komið í byrjun síðasta
þings eins og í byrjun þingsins
1924. Ríkissjóðurinn var þá í
sökkvandi skuldum, sem að mestu
leyti höfðu myndast undir for-
sjón Magnúsar Guðmundssonar og
pólitískra samherja hans, sem síð-
ar mynduðu íhaldsflokkinn. Á
meðan Framsóknarflokkurinn fór
með fjármálastjómina hið fyrra
sinn, hófst viðnámið gegn skulda-
söfnuninni. Tryggvi Þórhallsson
var fyrsti maðurinn, sem skýrt
og skorinort kvað upp úr með
það, hvemig fjárhag landsins
væri komið, í ritgerðum sínum í
Tímanum um „Fjáraukalögin
miklu“. Það var sem þjóðin vakn-
aði þá af svefni og sæi, að við
svo búið mátti ekki standa. Fjár-
málaráðherra Framsóknar gerði
þá það tvent í einu að stöðva
tekjuhallann og skuldasöfnunina.
Fjárlögin fyrir 1924, sem sam-
þykt vom á þinginu 1923, reynd-
ust þannig, að tekjuafgangur
varð IJ/2 miljón kr. Hann tak-
markaði útgjöldin samkv. fjárlög-
unum og lagði fyrir þingið 1924
frv. um tekjuauka allverulegan,
25% gengisviðaukann. Á sama
þingi var einnig samþykt frv. um
verðtollixm og mun Jakob Möller
hafa átt þá hugmynd. Frv. var
flutt af fjárhagsnefnd Nd. og í
henni vom þá 3 Framsóknarmenn
og 1 stjómarandstæðingur að
auki. Þannig vom fjárlögin lögð
upp í hendur íhaldsins er það tók
við stjóminni og tekjuaukafrv.
þessi ásamt einmuna góðæri
nægðu til þess að greiða með
lausu skuldimar á árunum 1924—
25, en þær námu 43/4 miljónum
króna. Á þinginu 1925 viðurkennir
Jón Þorláksson þetta. Hann kemst
svo að orði í framsögu sinni við
1. umr. fjárlaganna. „I fyrra, á
fyrsta þinginu eftir kosningamar,
var sú stefna tekin afdráttarlaust
og ágreiningslaust milli þingflokk-
anna að stöðva tekjuhallann og sjá
um, að gjöld ríkissjóðs færu ekki
fram úr tekjunum. Jeg þykist vita
að engin hætta sé á að kvikað
verði frá þessari braut“ (Alþ.tíð.
B. bls. 42).
En frá þessari braut kvikaði
stjóm Ihaldsmanna. Á þinginu
1926 lækkaði hún allvemlega toll- t
ana, einkum á útgerðarvörum og
árleg útgjöld ríkissjóðs hafa stór-
um aukist á meðan hún sat að
völdum. Hún hefir minkað tekjur j
ríkissjóðs en aukið, útgjöldin og j
afleiðing þessarar stjómvisku ,
hefir orðið stórfeldur tekjuhalli á
ríkisbúskapnum tvö síðustu árin, j
sem hún sat að völdum 1926 og
1927.
öll útgjöld ríkisssjóðs vora:
Árið 1923 ......... 10.341.378.35
— 1924 .......... 9.503.352.37
Meðal-útgjöld fyrir þessi tvö ár
hafa þá orðið nál. 9 miljónum 927
þús. krónum.
Árið 1926 vom öll útgjöld ríkis-
sjóðs 12.640.685,13 og 1927, sam-
kv. greinargerð fjármálaráðherra
á þinginu í vetur 11.782.169.00.
Meðal útgjöld ríkissjóðs þessi
ár hafa þá orðið nál. 12 milj.
211 þús. kr. Útgjaldahækkun rík-
issjóðs nemur þá 2 milj. 284 þús.
á ári fyrir þessi 2 síðustu ár, sem
íhaldsstjómin sat að völdum. Af-
leiðingin af þessari gífurlegu út-
gjaldahækkun ríkissjóðs samfara
því að tekjur hans minka sökum
þess að tollarnir em lækkaðir,
verður því tekjuhalli, sem samkv.
landsreikningunum fyrir 1926
nemur 203 þús. kr. og samkvæmt
greinargerð fjármálaráðherra á
síðasta þingi nemur tekjuhallinn
fyrir 1927 832 þús. kr.
En sagan er því miður ekki öll
sögð enn: Tekjuhalli ársins 1926
er í raun og veru miklu meiri
heldur en jafnaðartala landsreikn-
inganna sýnir. I fjárlögunum fyr-
ir árið 1926 er áætlað til greiðslu
af lánum ríkissjóðs og framlag til
Landsbankans, sem nemur 100
þús. kr. á ári samtals krónum
2.638.488.00 en á árinu em ein-
ungis greiddar í þessu skyni kr.
1.764.613.58. Mismunurinn á þess-
um upphæðum sem er kr. 873.
874.42 verður að eyðslueyri hjá
stjóminni, en skuldir ríkissjóðs
eru þeim mun hærri. Hinn raun-
verulegi tekjuhalli fyrir árin 1926
og 1927 er því kr. 203+832X
873 þús. Samtals kr. ein miljón
níuhundmð og átta þús. krónur.
Afleiðing þessa gífurlega tekju-
halla verður sú, að á árinu 1926
aukast lausar skuldir ríkissjóðs
um rúmlega hálfa miljón króna
eða 507.210.26 kr. Er það kald-
hæðni forlaganna að mestalla
þessa upphæð verður Ihalds-
stjórnin að lána hjá Landhelgis-
sjóði. Hafa Ihaldsmenn hingað til
ekki sparað gífuryrðin um fjár-
málastjórnina hjá ráðh. Fram-
sóknarmanna, er haxm varð að
taka lán hjá þessum sjóð 1923.
Nú geta þeir tekið öll þau ummæli
til sín og sannast á þeim „að sá
er eldurinn heitastur er á sjálfum
brennur“.
En auk skattalækkunar og auk-
inna árlegra gjalda ríkissjóðs
skal nefnd þriðja ástæðan —
gengishækkunin — sem studdi að
því að skapa tekjuhalla ríkis-
sjóðs. Þótt árin 1926 og 1927
væm góðæri breytti fjármála-
stefna Jóns Þorlákssonar þeim í
illæri fyrir atvixmuvegina og af
þeirri ástæðu rýrnuðu eiimig tekj
ur ríkissjóðs að miklum mun.
En jafnvel þótt síðasta Alþingi
liafi tekist að spara nokkuð á
ýmsum liðum fjárlaganna og
komið fram frv. um sparaað við
embættismaimahald í Reykjavík
o. fl. og jafnvel þótt búast megi
við að smátt og smátt minki upp-
hæð sú, sem ríkissjóður verður
að greiða árlega í vexti og af-
borganir af lánum sínum, verður
þó í nánustu framtíð að greiða
tekjuhalla síðustu ára. Á síðasta
þingi var og veitt um 400 þús.
kr. meira til landbúnaðarfram-
kvæmda en áður hefir verið. Auk
þess hlýtur undirbúningur alþing-
ishátíðarinnar 1930 að kosta ár-
lega töiuvert fé. Og loks mun
þjóðin ekki gera sig ánægða með
annað en haldið sé í horfinu með
verklegar framkvæmdir.
En afstaða Framsóknar og I-
haldsins til tekjuaukafrv. er ólík.
Framsókn undirbjó og lagði upp
í hendm- íhaldsstjórnarixmar
tekjuaukafrumvörpin 1924. Hún
áleit þá og hefir ávalt álitið að
miklu nauðsynlegra væri að sjá
fjárhagslegri afkomu ríkissjóðs !
borgið heldur en að skapa and- j
stæðingum sínum erfiða fjárhags- !
lega afstöðu, jafnvel þótt það í
auðsjáanlega gæti flýtt fyrir falli j
þeirra.
Um íhaldsflokkinn verður ekki
sagt það sama. Hann barðist á
móti tekjuaukafrv. á síðasta
þingi. Sá leikur var ljótur. Senni-
lega hefir flokkurinn búist við að
fulltrúar verkamanna mundu snú-
ast til fylgis við sig gegn auknum
sköttum. Ef svo hefði farið var
fyrirsjáanlegur tekjuhalli á fjár-
lögunum eða framkvæmdir stöðv-
aðar. Framsóknarmenn hefðu þá
fengið erfiða fjárhagsaðstöðu.
Skuldir ríkissjóðs hefðu aukist,
og Ihaldið haft von um að kom-
ast til valda aftur til þess „að
rétta við fjárhaginn“. Vonandi
kann þjóðin að meta þetta bragð
íhaldsins að verðleikum.
Fjármálaráðherra lýsti því yfir
á þinginu í vetur, að skattalækk-
un Ihaldsst j órnarinnar mundi
skerða tekjur ríkissjóðs um nokk-
uð á aðra miljón króna á ári.
Áætlað var að tekjuaukafrv.
þingmeirihlutans í vetur mundu
gefa ríkissjóði um 750—800 þús.
kr. tekjur á ári. Framsögumaður
fjárlaga Ingólfur Bjamarson lýsti
því yfir við framsögu fjárlaganna
að ekld væri hægt að halda í
horfinu með verklegar fram-
kvæmdir nema tekjuaukafi'v.
næðu fram að ganga.
Vona eg að framanskráð grein-
argerð nægi til þess að sannfæra
menn um að sú yfirlýsing var
rétt. En íhaldsmenn í fjárveit-
inganefnd neðri deildar vildu
halda áfram verklegum fram-
kvæmdum, þótt tekjuhalli yrði á
fjárlögunum.
i Hvort sem Framsóknarflokkur-
inn hefir verið meiri eða minni
hluti þingsins hefir hann jafnan
fylgt þeirri meginreglu um af-
greiðslu fjárlaganna að láta tekj-
ur og gjöld standast á. Þá reglu
ber vitanlega hverjum stjóm-
málaflokki að styðja, og það engu
síður þó að aðrir beri ábyrgðina
á fjármálastjóminni. H. J.
Bændaskólinn á Hvanneyri
getur enn tekið á móti nokkrum
október.
nemendum. Skólinn hefst 15.
Utan lírheinii.
Landið helga.
Ein af ákvörðunum Versala-
fundarins, sem friðarsamningana
gerði eftir ófriðinn mikla, var að
endurreisa hið foma ríki Gyðinga
i landinu helga. Síðan Rómverjar
eyddu Jerúsalem á 1. öld e. Kr.
hafa Gyðingar verið dreifðir víðs-
vegar um heim. Ættjarðarvana
hafa þeir hröklast land úr landi,
löngum hraktir og ofsóttir af j
kristnum mönnum, sem átakan-
lega hafa látið Gyðingaþjóðina 1
gjalda synda feðra sinna.
En þrátt fyrir andúð þá, sem
Gyðingar mættu í flestum lönd- !
um, tókst þeim snemma að koma
ár sinni vel fyrir borð fjárhags- j
lega og safna fé. Fjöldi mestu .
stóreignamanna heimsins em
Gyðingar. Og sumir þessara j
manna a. m. k. vom fúsir til að j
fóma fjármunum sínum til að j
þjóðin fengi ennþá einu sinni að
koma inn í hið „fyrirheitna land“.
Það varð að ráði að Gyðinga-
land skyldi gert að lýðveldi. En
Englendingum var falin umsjá 1
með hinum unga ríki. Jafnframt
hófst innflutningur Gyðinga
hvaðanæfa að inn í landið.
En það er nú komið í ljós, að
veldi Davíðs og Salomons verður
ekki endurreist fyrirhafnarlaust.
Þegar ísraelsmenn komu frá
Egyptalandi á dögum Móse og
vitjuðu ríkis feðra sinna, höfðu
erlendir þjóðflokkar og fjandsam-
legir tekið sér bólfestu í landinu.
En drottinn lét borgarmúra þeirra
hrynja og leiddi svo Israelsmeim
til óðala sinna. Nú stóð líkt á.
Landið hafði lotið Tyrkjum og
öðrum Múhamedstrúarmönnum
öldum saman. Ibúar þess vora
flestir arabískir. Og þeir litu Gyð-
inga óhým auga og vom ófúsir
að veita þeim viðtöku. En krafta-
verk eru nú fátíðari en áður og
enginn yfimáttúrlegur máttur
hefir lostið Arabana í Kanaan-
landi. Þeir sitja að sínu, og era
enn í miklum meirahluta í land-
inu.
Mjög hefir reynst erfitt að sjá
Þ.eim Gyðingum, sem inn flutt-
ust, fyrir atvinnu. Atvinnuleysið
er örðugasta viðfangsefni lands-
ins um þessar mundir. 1 febrúar
í vetur vom taldir í landinu um
30 þús. verkamenn af Gyðinga-
ættum. 5 þús. af þeim höfðu ekk-
ert að gera. Ef ekki kæmi til sög-
unnar fjárframlög Englendinga
og auðugra Gyðinga, mundi illa
fara. Og þrátt fyrir þá hjálp er
atvinnuleysið farið að hafa þau
áhrif, sem illu spá um framtíð
hins nýja ríkis. Síðastliðið ár
fluttust 2700 Gyðingar inn í land-
ið. Það ár hafa innflytjendur
verið fæstir síðan 1921. En 5 þús.
manna fóm alfamir burt úr land-
inu. Flestir þeirra vom innflytj-
endur undanfarinna ára, er nú
j kusu að hverfa í útlegðina á ný
! fremur en búa við harðréttið
heima. Helmingur þeirra settist
að í Póllandi og margir fóm til
Vesturheims.
Nefnd einni hefir nú verið fal-
ið ráða fram úr vandamálum Gyð-
inga. Framtíð landsins er undir
tvennu komin: Að takast megi
gott samkomulag með Gyðingum
og Aröbunum, sem fyrir vom í
landinu, og að framleiðsla lands-
ins verði aukin. Landið er veg-
laust, og úr því þarf að bæta hið
bráðasta. Og stór landflæmi með
góðum ræktunarskilyrðum bíða
framkvæmda. Akrar hinna fomu
Gyðinga, em nú í órækt. Það þarf
að ræsa fram votlendi og ryðja
skóga til þess að þjóðin geti lifað
á landbúnaði eins og í fyrri daga.
Iðnaður er hafinn, þó að í smá-
um stíl sé. Getur hann haft
nokkra þýðingu í framtíðinni, þó
að eigi sé landið auðugt að nám-
um. Ennfremur búast sumir við
að Dauðahafið verði mikil auðs-
uppspretta, þegar tímar líða.
Á fyrri öldum lögðu Vestur-
landaþjóðirnar of fjár og miljónir
mannslífa í sölumar til að vinna
landið helga úr höndum Mú-
hamedstrúarmanna; þær fómir
bára eigi þann árangur, sem til
var ætlast. Nú gefst afkomendum
hinna djörfu miðaldariddara kost-
ur á að taka þátt í nýrri kross-
ferð, mun auðveldari en þeim, sem
forfeður þeirra hættu sér i.
Það væri vel, ef Vesturlanda-
búum tækist að bæta fyrir brot
sín og þröngsýni í fyrri daga og
minnast þess, að allur hinn
kristni heimur stendur í þakkar-
skuld við Gyðingaþjóðina.
Auíúsugestir
Laugardagsmorguninn 21. þ. m.
kom til Reykjavíkur farþegaskip-
ið „Mira“ frá Noregi. Flutti það
hingað rúmt hundrað Norðmanna
sem tekist höfðu ferð á hendur
til að kynnast landi vom og rifja
upp forna frændsemi við oss Is-
lendinga.
I flokki þeirra „Austmannanna"
var fjöldi hinna merkustu manna
hvaðanæfa úr Noregi. Fararstjóri
var Torleiv Hannaas prófessor frá
Björgvin. Hann er einn af braut-
ryðjendum landsmálsins norska
og hefir helgað þvl æfistarf sitt.
Þá má nefna Jóhannes Lavik frá
Björgvin, fyrrum ritstjóra
„Bændablaðsins" norska og nú-
verandi ritstjóra tímaritsins Nor-
röna. Lavik er nú háaldraður
maður, og hefir sýnt lifandi á-
huga á sjálfstæðisbaráttu Norð-
manna og Islendinga um 50 ára
skeið. Ennþá er hann einn hinn
öruggasti talsmaður norrænnar
samvinnu.
Og síðast en ekki síst má nefna
hinn þjóðkunna mentafrömuð
Lars Eskeland, fyrverandi skóla-
stjóra lýðháskólans á Voss. Lars
Eskeland má óhætt telja meðal
hinna tryggustu vina Islands í
Noregi. Um 60 íslendingar hafa
stundað nám í skóla hans á Voss
og ljúka allir lofsorði á hæfileika
hans og skólastjórn.
„Mira“ kom hingað austan um
haf sömu leið og landnámsmenn-
irnir til foma — um Orkneyjar,
Hjaltland og Færeyjar. Var
flokknum hvervetna vel fagnað,
eins og vera ber, þegar frændur