Tíminn - 04.08.1928, Blaðsíða 2

186
TlHXNN
hald annaðhvort ár, fyrir for-
ingja flokksins Jóni Magnússyni.
Sjö íhaldsmenn í Ed. greiddu þá
atkvæði móti þeirri sömu þinga-
fækkun, sem íhaldið, fyr og síðar,
segist vilja koma fram.
3. Þingið afgreiddi tvö merki-
leg frv. um síldarmálið. Annað
er einkasala á síld, þar sem út-
vegsmenn og verkamenn eru
skyldaðir til að vinna saman í stað
þess að berast á banaspjótum.
Oddamaðurinn er frá bændum
landsins, er stilla til friðar og
stýra ofurkappi beggja nábúanna
í hóf. Hitt var um síldarbræðslu.
Böðvar Bjarkan hafði árið 1916
sýnt fram á nauðsyn síldareinka-
sölu, en Magnús Kristjánsson hef-
ir verið brautryðjandi síldarverk-
smiðjunnar. Eru það því bein
ósannindi, að verkamannaflokkur-
inn hafi stýrt aðgerðum þings og
þjóðar í því máli. Það eru Bjark-
an og M. Kr. sem þar hafa rutt
brautina. íhaldsmenn ætluðu að
hnupla hugmynd Bjarkans og ár-
ið 1926 komu Líndal og ól. Th.
með frv. um einkasölu á saltsíld.
Báðir höfðu áður barist með
hnúum og hnefum móti allri
einkasölu og einkum með síld. Nú
snerust þeir inn á hina „nýju
vegi“ Bjarkans. Framsóknarmenn
studdu frv. Líndals og ólafs, því
að aðalstefnan var rétt, þótt
formið væri ófullkomið. Magnús
Guðm. átti að koma málinu í
framkvæmd með samherjum sín-
um. En úr framkvæmdum varð
aldrei neitt. Tvö ár liðu og sfldar-
einkasala íhaldsins var ekki nema
pappírslög, af því að flokkinn
vantaði þekkingu og manndóm til
að koma málinu í framkvæmd.
Nú í vetur tóku Framsóknar-
menn upp bjargráð Bjarkans,
feldu úr gildi hin ófullkomnu sfld-
arlög ólafs og Líndals, sköpuðu
nýtt kerfi, sem aldrei hefir verið
notað áður í íslenskum atvinnu-
rekstri, en sem á eina þekta og
glæsilega fyrirmynd í þingstjóm
Svisslendinga. í Sviss leggja marg
ir flokkar til menn í landsstjóm-
ina. Minni flokkamir eru ekki af-
skiftir. Frv. þetta var samþ. Nú
sat ekki við orðin tóm. Eftir fáa
daga var komin hin samsetta
stjóm bænda, verkamanna og út-
vegsmanna. Eftir fáar vikur var
stjórn einkasölunnar farin að selja
síld þessa árs fyrir hærra verð
en nokkum síldarspekúlant gat
dreymt um að fá undir ægis-
hjálmi leppmenskunnar. Sá auð-
virðilegi lýður, síldarleppamir
hverfa nú hljóðalítið úr sögunni.
Á fáum mánuðum verður síldar-
salan íslensk atvinnugrein, undir
sterkri innlendri stjóm.
Eftir tillögum M. Kr. samþykti
þingið 1927 að láta rannsaka skil-
yrði fyrir síldarbræðslustöð á
Siglufirði. Jón Þori. bauðst til að
gera þetta, og fékk nálega 3000
kr. fyrir ómak sitt. 1 skýrslu þess-
ari reyndist að vera meinleg villa
og munaði um 60 þús. á niður-
stöðu, af því að Jón Þorláksson
margfaldaði vitlaust. Forsætisráð-
herra vinnur nú að undirbúningn-
um; hafa Siglfirðingar brugðist
vel við og lagt mikinn hlut í verk-
smiðjuna. Tryggvi Þórhallsson
hefir gert ráð fyrir að bændum
landsins standi til boða allveru-
legur hluti fóðurmjölsframleiðsl-
unnar í verksmiðju þessari, fyrir
sannvirði. Er málið þannig í einu
bjargráð lands- og sjávarbænda.
Fóðurmjölið er hin hollasta upp-
bót fyrir búpening, einkum er
hey hrekjast. Hver er ástæðan til
þess að svo vitrir menn sem þeir
Bjarkan og M. Kr. hafa beint
þjóðinni út á þá braut að hafa
landseftirlit með síldarverslun og
síldarbræðslu ? Og hver er ástæð-
an til að allir flokkar hafa hnigið
að úrræði þeirra? Svarið er ein-
falt. Útvegsmenn fóm að eins og
böm í síldarmálunum. Yfirráð
síldarvinnunnar lentu í höndum
útlendra hringa og leppa. Síldar-
mennimir bruðluðu stórfé, sínu
og einkum bankanna í heimsku-
legan atvinnurekstur. Og þegar
flestir síldarkóngamir voru orðn-
ir gjaldþrota. og búnir að rýja
bankana inn að skyrtunni, þá varð
að taka af þeim valdið til að eyði-
leggja sjálfa sig og landið. Á
þessu byggjast afskifti síðasta
þings af síldarmálunum. Þjóðar-
hættu er afstýrt. Voðinn er tek-
inn úr höndum óvitans. Þeir, sem
hafa gert síldarmálin að vitleysu
og landssvívirðingu eru eingöngu
íhaldsmenn. Þeir sem hafa fundið
bjargráðið og eru að beita því
eru Framsóknarmenn.
4. Skifting Gullbringu- og
Kjósarsýslu er andstæð hags-
munum bænda, eftir því sem mið-
stjóm Ihaldsflokksins segir. Hvað
hafa bændur gott af þingsetu ÓI-
afs Thors og B. Kr.? Aldrei neitt.
Báðir hafa þeir sí og æ verið í
fjandmannaflokki sveitanna. Hug-
arþel B. Kr. er alkunnugt. Við
Þjórsárbrú lofaði ólafur Thors að
fengur „aflaklónna“, þ. e. útvegs-
gróði manna eins og hans skyldi
ganga í að rækta hið frjóa land
austanfjalls. En úr því loforði
ólafs hefir ekkert orðið nema
svik. Sjálfur lýsti hann yfir í
Borgamesi nýlega að hann gerir
annað með peningana. Þá hrósaði
hann sér af því í viðurvist mörg-
hundruð manna, að hann væri sí-
felt ölvaður, „fullur í gær, fullur
í dag, fullur á morgun“. Það væru
skrítnir „bændur“ sem teldu slík-
an mann og B. Kr. sína fulltrúa.
Það var fullkomið réttlætismál að
gera Hafnarfjörð að sérstöku
kjördæmi. Sá bær er næststærsti
kaupstaður landsins. Því á Seyð-
isfjörður með 1000 manns að hafa
þingmann, en Hafnarfjörður með
3000 manns engan? Framsóknar-
menn hafa fylgt skiftingu Gull-
bringu- og Kjósarsýslu sem rétt-
lætismáli á mörgum undanfömum
þingum. Og ef svo skyldi fara að
verkamannafulltrúi kæmi á þing í
Hafnarfirði, sem greiddi á þingi
atkvæði með öllum mestu umbóta-
tillögum til viðreisnar sveitunum
eins og Jón Baldvinsson og sam-
herjar hans á þingi hafa gert á
undanfömum þingum, þá borgar
það sig beinlínis vel fyrir bænda-
flokkinn að hafa fylgt þessu rétt-
lætismáli, því að verri andófs-
menn en Ólaf og B. Kr. hafa
sveitimar ekki átt á þingi.
5. Þá þykir „miðstjóminni“
furðulegt að við Tr. Þ. höfum báð-
ir farið utan í erindum landsins,
og telur eftir ferðakostnað. Báðir
munum við til samans hafa þurft
minna en Jón Magnússon í einni
af ferðum sínum. Þegar menn
skilja þýðingu þess samnings sem
Tr. Þ. gerði í Berlín, þar sem
hann trygði landinu lægsta frum-
verð og bein skifti við stærsta
áburðarfirma heimsins, mun ekki
verða talin eftir ferð hans. Og
þar sem eg tók við hegningarmál-
unum í því ástandi, að betnmar-
hús landsins eru ein ófullkomn-
asta stofnun sama eðlis í siðuðum
löndum, og þar að auki svo lítil
að bæjarfógetinn er nú í vor og
sumar að senda þangað „árgang-
inn 1926“, þá mun það varla
þykja úr leið, er eg kynti mér,
fyrstur af öllum íslenskum ráð-
herrum fyrirkomulag fangelsa
eins og það gerist nú hjá ment-
uðum þjóðum. Auk þess undir-
bjó eg smíði á nýju gæsluskipi.
Magnús Guðmundsson sigldi í
sinni tíð til að undirbúa óðinn.
Reynslan sýnir hvort hið síðara
skip muni komast nálægt því að
farast að sumarlagi inni á Siglu-
fjarðarhöfn, eins og hitt, sem
var árangurinn af „siglingu“ M.
G. til skipakaupa.
íhaldsmenn telja eftir að for-
ráðamenn landsins fari smáferðir
milli landa, er þeir þurfa að ráða
fram úr málum, þar sem aðgerð-
imar hafa víðtækustu afleiðingar.
En hvert farþegaskip milli Islands
og útlandar er fult af verslunar-
pröngurum. Kaupsýslulýður Is-
lands er sífelt í siglingum. Hvað
kostar það landið? Hvað margir í
þeim hóp koma fram þannig að
landinu væri betra að gefa þeim
töluvert fé til að fara ekki út
fyrir landsteinana? Meðan mang-
aralýður sá, sem stendur að Mbl.
og dilkum þess , eyðir miljónum
í fávíst ferðaslark til útlanda mun
erfitt að halda því fram, að þeir
menn, sem á hverjum tíma eiga
• að standa í fararbroddi í fram-
farabaráttu og viðreisnþjóðarinn-
ar, eigi ekki erindi til útlanda í
sambandi við lausn stórmála. x
6. M. Guðm. áfellir Tr. Þórhalls-
son fyrir að senda mann til Spán-
ar. Lög eru í gildi um þetta efni,
og samdi íhaldið þau lög. Sendi-
maður þessi er ekki enn farinn.
Ekki hefir enn verið samið við
hann um kaup, og eru það því
ósannindi er bréfritararnir segja
um laun hans. Og aldrei mun Tr.
Þ. fá Helga Guðmundssyni 14
þús. kr. í ferðakostnað til Spánar
eins og M. Guðm. stakk í vasa
Gunnars Egilssonar. Geta íhalds-
menn vel fengið þá ánægju enn,
að greiðslur þeirra til Spánar-
fulltrúans verði birtar. En
lítillæti er það er miðstjóm
íhaldsins vill svívirða andstæð-
inga sína með því að þeir geri hið
sama og íhaldið áður.
7. Um berklakostnaðinn ætti
íhaldið lítið að tala. Eyðslan þar
fer sívaxandi og ekki rénar sýkin.
Hafa sumir af fremstu mönnum
íhaldsins gengið þar fremstir í
eyðslu. Dæmi eru til að læknir
fær frá landinu jafnmikið og
venjuleg embættislaun í aukagetu
fyrir svokallaðar berklalækningar.
Berklalögin eru orðin ein mesta
eyðsluhít landssjóðs og besta
mjólkurkýr allmargra lækna.
Stjómin hefir hafið nokkra mót-
stöðu gegn óhófseyðslu til berkla-
lækninga í höfuðstaðnum. En Mbl.
og nokkur hluti læknastéttarinnar,
sem hagsmuna hafði að gæta í
þessu efni hefir risið upp með
þjósti allmiklum út af spamaðar-
tilraunum landsstjórnarinnar. Nú
gengur það svo, að mörg hundmð
þús. kr. renna árlega úr lands-
sjóði til svokallaðra berklavama
án þess að nokkur kunnáttumaður
hafi skipulegt eftirlit með þess-
ari eyðslu. Það hefir komið til
crða að óvenjulega samviskusam-
ur og þróttmikill læknir, ólafur
Thorlacius, sem áformað hafði að
flytja til bæjarins, hafi eftirlit
með útgjöldum ríkisins vegna
berklalaganna, auk annara skyldra
starfa. Á kaup hefir ekki verið
minst í því sambandi. Geta má
þess að hann var einn af þeim fáu
læknum 1919, sem ekki vildi beita
verkfallshótun gegn Alþingi til að
knýja fram launahækkun. Mun
svo enn fara að drengskapur ólafs
mun þjóðinni giftudrýgri en
frekja og landssjóðsféfletting
sumra stéttarbræðra hans. Mætti
svo fara að eftirlit með berkla-
lögunum hefði svipuð áhrif og
eftirlit sr. Bjöm Þorlákssonar
með áfengiseyðslu lækna. Þá
aylgjar miðstjómin um son ólafs,
er hafði í vetur smáþóknun fyrir
eftirlit með áfengisútlátum í bæn-
um. Upp úr því eftirliti hafðist
alt að því 20 þús. kr. gróði, á
einum lið vínverslunarixmar, þar
sem íhaldsmenn leyfðu útlendum
manni, einum af eigendum Mbl.
að græða of fjár árlega vegna
þess hve áfengi úr ríkisverslun-
inni var afhent honum með lágu
verði. Eina skemtilega lygi hefir
Mbl. og sagt um þennan son ól-
afs í Búlandsnesi að hann væri
erlendis við hárvatnagerð fyrir
áfengisverslun. En sannleikurinn
er sá að þessi efnilegi kennari,
hafði þegar fyrir löngu ákveðið
að ganga í uppeldisháskóla í
Svisslandi næsta vetur!
8. Mikinn rógburð hafa íhalds-
menn haft í frammi út af vín-
versluninni. Þar neyddist stjómin
til að gera verulegar breytingar.
Mikill meiri hluti útsölumanna
stóð í skuld við verslunina. Sum-
staðar verður tap á þessum mönn-
um. Víða var þessi skuld forstöðu-
mannanna við verslunina svo mik-
il að þeir gátu ekki borgað hana
nema með samningi á nokkrum
árum. Á einum stað hafði íhaldið i
mesta drykkjumanninn í þorpinu j
fyrir útsölumann. Fyrir áramót I
var búist við því, að gjaldþrot I
hans kynni að verða nokkur j
hundruð þúsund krónur. En auð- j
vitað datt íhaldinu ekki í hug að !
ástæða væri til að skifta um þenn- j
an mann. Sama var að segja um j
kaupgreiðslumar. Mogensen hafði !
18 þús. kr. í laun, eða jafnmikið j
og fátækling-ur vinnur sér inn með j
stöðugu striti á 9—10 árum. Mið- j
stjóm íhaldsins dylgjar um að
laun núverandi forstjóra séu of j
há. Þau eru 500 kr. fram yfir j
helming af árskaupi þess for- i
stjóra sem íhaldið réði. Ráðnaut- ;
ur verslunarinnar í lyfjamálum j
vinnur starf sitt þar í hjáverkum
sínum fyrir mjög litla þóknun,
enda fer ekki mikil vinna í það. j
Gott dæmi um eyðsluna í tíð
fyrverandi stjómar er endurskoð-
un vínverslunarinnar. Áður voru
endurskoðendur þessir þrír að
minsta kosti, hver með 2400 kr.
um árið. Þó virðist endurskoðun-
in ekki hafa verið betri en það
að ár mun hafa fallið úr framan
af, án endurskoðunar. Nú eru
endurskoðendur ekki nema tveir, i
hvor með 1000 kr. þóknun um ár-
ið. Og þessir endurskoðendur eru
færustu sérfræðingamir í þessari
grein, sem til eru í landinu, þeir
Jón Guðmundsson og Bjöm
Steffensen.
Annars mun rógi Jóns Þorláks-
sonar og félaga hans við vín-
verslunina verða hnekt bráðlega
með sérstakri grein. Kemur þá í
ljós að nú er starfsfólk við vín-
verslunina til muna færra en áð-
ur var, og öll ógengd í launum
látin hverfa, þannig að spamað-
urinn á starfrækslu verslunarinn-
nemur nú þegar stórfé.
9. Jón Þorl. þykir það býsn að
Tr. Þ. skuli telja sjálfsagt að
vinna að verðfestingu krónunnar.
Jóni ætti að vera minnisstæð
hrakför sín í gengismálinu. Hann
hækkaði krónuna, sumpart af
baraalegum metnaði, sumpart af
eigingirni innstæðumannsins. Með
þessu athæfi hækkaði hann lág-
gengisskuldirnar um nálega 30
gullaura hverja krónu. Atvinnu-
vegimir eru að sligast undir
þessu fargi og reikningar bank-
anna sýna, hvað krónuhækkunin
hefir þýtt fyrir þá. Kjósendur
launuðu Jóni Þorl. með kosninga-
ósigrinum 9. júlí í fyrra. Sigur
Framsóknarmanna var sigur fest-
i ngarstefnunnar. 1 skjóli þess sig-
urs dafna atvinnuvegir landsins
vel, vitandi að meðan íhaldið er í
minnihluta hækkar krónan ekki.
Fyrir hvert ár sem líður á hækk-
unarstefnan erfiðara. Auk þess
vita menn nú betur en fyr hvað
krónuhækkun þýðir fyrir atvinnu-
vegina. Alt skraf íhaldsmanna um
festingu er skemmileg vitleysa.
Finnland hefir fest og hefir blóm-
legt atvinnulíf. Frakkland hefir
fest frankann og er miklu lengra
frá gjaldþroti en miðstjómar-
menn íhaldsins hér. Finnland og
Frakkland eru til muna sjálfstæð-
ari en Island, þrátt fyrir hækkun
íhaldsins 1924 og 1925 og fest-
ingu áðumefndra landa.
10. Þá kastar tólfunum, þegar
íhaldið vill telja bændum trú um
að það sé höfuðsynd móti þeim,
að taka ekki nema 25 ungmenni
í fyrstu deild mentaskólans. Skóli
þessi er nálega eingöngu fyrir
Rvík. Aldurstakmarkið svo lágt,
að sveitaungmenni eru útilokuð,
nema þau eigi stórríka að. Bænd-
ur í hverri sveit á landinu geta
talið á fingrum sér þá, sem farið
hafa í fyrsta bekk mentaskólans
síðustu 24 árin. íhaldið hefir í
aldarfjórðung með ofsa og ofbeldi,
sem ekki á sinn líka í nokkru
nálægu landi, útilokað sveitaböm
frá neðri bekkjum skólans. íhalds-
menn Reykjavíkur hafa ætlað að
leggja undir sig skólann. Bænda-
bömin vom útilokuð með aldurs-
takmarkinu. Böm verkamanna,
sem fylgdu skoðunum feðra sinna
áttu heldur ekki erindi í skólann,
því að íhaldið hefir reynt að
flæma hvern einasta skólagenginn
verkamannasinna úr embættum,
eða hindra að hann nyti embættis-
prófs síns. Mentaskólinn var orð-
inn alt of stór. Útbúnaður hans
var lélegur. Merkur kennari við
skólann hefir haldið því fram, að
milli 20—30 nemendur hafi kent
þar brjóstveiki síðastliðinn vetur.
Skólinn óx út fyrir sín takmörk,
og ekkert var líklegra en að hann
færi að hafa útibú hér og þar
um bæinn. Til að bjarga kensl-
unni, skólalífinu og heilsu nem-
enda varð að grípa í taumana.
Og það varð ekki gert með öðru
en að draga úr aðstreymi. Veggir .
mentaskólans stóðu kyrrir þó að
nemendunum fjölgaði Miðstjórn
íhaldsins hefir ekkert á móti því
að skólar, sem búa börn bænd-
anna undir lífið, eins og Hvann-
eyri, Staðarfell og Laugar, neyð-
ist til að vísa frá tugum nemenda
ár hvert. Ihaldsmenn í Rvík vilja
að Mentaskólinn geti stækkað ó-
takmarkað fyrir þá. Aðrir mega
lenda í vandræðum. 1 þessu sést
ofsi og rangsleitni. En harma-
kvein íhaldsins um bændabörnin,
sem ekki komist í mentaskólann
er sama eðlis og krókódílatár.
Jón Þori. segir að stjómin hafi
keypt tvo bíla, annan á 12000,
hinn á 8000. Hvortveggja verð-
upphæðin er ósönn. Fátt sýnir
betur innræti íhaldsins en þessi
fullyrðing. Minni bíllinn er af
allra algengustu tegund, sem til er
j í heiminum. Hver óviti, hvað þá
; flokksleiðtogar, veit að þessir bíl-
í ar fást fyrir rúm 4000 kr. Mið- ,
stjóm íhaldsins lætur sér ekki
nægja að skrökva um nálega helm
ing, og m. a. um atriði, sem al-
staðar má reka ofan í hana.
Betri bílinn myndi Jón Þorláksson
og Ólafur Thors líklega hafa orð-
ið að borga 12000 kr. fyrir. En
landsstjómin er hygnari í kaup-
um en þeir, og fékk hann til muna
ódýrari.
Jón Þorl. er hræddur um að
heimild hafi brostið til að kaupa
þessa bíla. Veit hann ekki að
landið á nú þegar fjölda bíla?
Hvers vegna kaupir landið bíla til
vega vinnu, en leigir þá ekki? Af
því reynslan sýnir, að það er
ódýrara fyrir landið að eiga bfl til
malarflutninga heldur en leigja
hann. Sama er að segja um mann-
flutninga. Svo að segja hver
mangari 1 íhaldsliðinu í Rvík á
bíl. Helstu gjaldþrotsmenn íhalds-
liðsins eiga bíl. Langstærstu
skuldunautar bankanna eru íhalds-
menn, sem éiga marga bíla. Og
svo kemur miðstjórn íhaldsins og
ætlar að telja landsmönnum trú
um, að það sé óhæfa, að landið
eigi eina eða tvær mannflutninga-
bifreiðar.
Jón Magnússon og Magnús
Guðmundsson komu upp í algerðu
heimildarleysi hestaeign ríkisins,
vegna gesta landsins. Og þetta
kostaði töluvert. Einn hest van-
skapaðan svo að um munaði,
keypti Jón Magnússon af Þórami
á Hjaltabakka fyrir 700 kr. Er-
lendir gestir landsins kölluðu
þann klár „Skjaldbökuna", af því
hann var nálega hálslaus. Hestar
eign Stjómarráðsins byrjaði í
heimildarleysi. Og þegar stjómar-
skiftin urðu var alt í ólagi með
hestana eins og annarsstaðar.
Allir hestamir sem íhaldsráð-
herramir höfðu keypt, voru út-
taugaðar húðarbykkjur, keyptir
af gæðingum íhaldsins, Þórarai,
Einari í Brimnesi, Einari á Geld-
ingalæk o. s. frv. Eitt fyrsta
verk mitt var að selja húðar-
bykkjur íhaldsins og fá sómasam-
lega ferðahesta í staðinn. Og úr
því íhaldið hafði álitið sér leyfi-
legt að koma sér upp hestaeign,
þótt léleg væri, til að nota handa
gestum landsins, þá var næsta og
eðlilega sporið að kaupa í viðbót
hið nýja farartæki bílinn. Eg
keypti góðan en einfaldan bíl,
sem getur enst til muna lengur
en eitt kjörtímabil. Ef íhaldið
gerir sér von um að vinna við