Tíminn - 22.09.1928, Side 1

©faíbferi
og aferei&sluma&ur Œimans er
Honnuetg J? o r s t e t n s öó t tir,
Sámbcmösfyúsinu, HeyfjaDÍf.
j2S.fgceifcsía
Cimans er i Sambanbsljúsinu.
©pin öagle^a 9—(2 f. i).
Simi ^96.
XII. ftr.
Reykjavík, 22. sept. 1928.
45. blaS.
Nábýlið við Reykjavík
Nýkomnar „Búnaðarskýrslur"
fyrir árið 1926 bregða upp eftir-
tektarverðri mynd um landshag-
ina. Meðal annars fróðleiks er >ar
skýrsla um nautgripafjölgun í
hinum ýmsu landshlutum árið
1926. Samkvæmt þeim hefir naut-
gripum fjölgað mest í þessum
sýslum: Gullbr.- og Kjósarsýslu,
Eyjaf j arðarsýslu, Þingeyj arsýsl-
um og Múlasýslum, eða frá 11—
13%. Aftur á móti er fjölgunin
minst í Árnessýslu, eða aðeins
1%.
Fjölgun nautpenings í Gullbr.-
og Kjósarsýslu er auðskilið mál.
Vegna vaxandi mjólkunnarkaðar í
Rvík hafa nábýlisbændur lagt
áherslu á fjölgun kúa. Hafa og
risið upp stórbýli í nágrenni
Reykjavíkur, bygð á aukinni gras-
rækt. Má þar til nefna Korpúlfs-
staða og Vífilsstaðabúin.
Hitt mætti aftur valda nokk-
urri furðu hvílíkur munur er
sýslnanna í Norður- og Austur-
landi annarsvegar og Árnessýslu
hinsvegar um fjölgun nautgripa
árið 1926. Staðhættir eru þessir.
Norður- og Austursýslur landsins,
austan Vaðlaheiðar eni betur
fallnai- til sauðfjárræktar en gras-
ræktar og nautpenings. Aftur á
móti er Árnessýsla ein best gróna
sýsla landsins og búin fremstu
skilyrðum um grasrækt.
Efalaust má telja að fjölgun
nautgripa sé vottur um bústofns-
aukningu og bætt búþrif yfirleitt
ekki síst í héruðum,sem betureru
fallin til sauðfjárræktar. Verð-
ur því tæplega komist hjá að á-
lykta að meiri hafi orðið búnað-
arframfarir í Norður- og austur-
sýslum landsins árið 1926 heldur
en í Árnessýslu.
Hverju sætir þetta? Ámes-.
sýsla er í nágrenni Reykjavíkur
og býr við besta innanlands
markaðinn, sem kostur er á. Með
stórauknum bílaferðum hefir hún
búið við mjög sæmilegar sam-
göngur nú um nokkurt skeið.
Svarið við spumingunni verður
efalaust margþætt. Hér skal eink-
um minst á einn þáttinn, sem
Tíminn hyggur að muni vera ekki
veigaminstur.
Meginþorrinn af bændum í
Norður- og austursýslum lands-
ins hafa um langt skeið verslað
í samvinnufélögum og varðveitt
verslunararðirm. í búum sínum,
viðskiftareikningum og sjóðum,
meðan Árnesingar hafa, með litl-
um undantekningum, goldið versl-
unararð sinn til kaupmanna í
Reykjavík. Samvinnan hefir átt
örðugt uppdráttar í héraðinu,
vegna nábýlis við of sterka
keppinauta.
Verslunararðurinn er, þegar
djúpt er skoðað, hinn raunveru-
legi afgangsarður af striti bónd-
ans; — það sem hann ber úr
býtum fram yfir nauðþurftir til
fæðis, klæða og viðhalds eigna
sinna. Líf manna er svo mjög
háð viðskiftunum að ávinningur
sá, sem verður þegar afurðir eru
að fullu seldar og aðkeyptar vör-
ur greiddar kemur fram í niður-
stöðum viðskiftareikninganna. Ef
þessi ávinningur er, gegnum ó-
hagstæða og dýra verslun, reitt-
ur af bóndanum frá ári til árs,
verður strit hans þrældómur,
meðan arðinum af striti hans er
safnað í pyngjur kaupsýslu-
Áskornn
manna og varið til þess að byggja
upp heimili handa oddborgurum
landsins í kaupstöðunum.
Tökum tvö héruð til saman-
burðar, Ámessýslu og Eyjafjarð-
arsýslu. Báðar eru vel fallnar til
grasræktar. Munur búnaðarfram-
fara árið 1926 hgfir orðið sá, sem 1
fyr var lýst. Eyfirðingar hafa
nálega lokið að greiða þær þungu
skuldir er féllu á þá eins og aðra
bændur landsins árin 1920 og
1921. Auk þess hafa samvinnu-
bændur héraðsins safnað skifti-
legum og óskiftilegum sjóðum í
kaupfélagi sínu, sem munu nema
um miljón króna. Ræktun og
framfarir í húsabótum munu vera
að tiltölu miklar í héraðinu. Ár-
nesingar eiga því miður eftir að
greiða mikið af stríðsskuldum
sínum. Arðurinn af striti þeirra
gengur til þess að byggja upp
höfuðstað landsins!
Ávnesingar munu vera menn
vel hæfir til menningarframfara
þegar málefni þeirra verða tekin
réttum tökum. Hingað til hafa
þeir farið á mis við holla og vekj-
andi héraðsfræðslu. Sjálfbjargar-
samtök þeirra hafa að nokkuð
miklu leyti mishepnast vegna
nábýlis við Rvík. Þar á ofan hafa
verið gerðar í sýslunni stórfeld-
ar tilraunir í búnaði, sem hvíla
með gífurlegum fjárhagsþunga á
lífi þeirra og efnahag. En sam-
fara þessum ytri örðugleikum er
skortur á fræðslu um félags-
menningu nútímans og krafta-
verk þau er samtök bænda orka
hér á landi og í öðrum löndum
og þar af leiðandi skortur hollr-
ar vakningar og samstarfs innan
héraðs.
Glsli Guðmundsson
stud. mag.
Hann tók sér fai' með „Dron-
nig Alexanderine“ nú síðast heim-
leiðis í átthagana og mun dvelja
þar um nokkurra vikna skeið.
Gísli hefir eins og kunnugt er,
haft á hendi ritstjóm Tímans í
forföllum mínum frá því í apríl
síðastliðnum. Kaim eg honurn
bestu þakkir fyrir vel unnið
starf. Gísli hefir með hófsemi og
rökvísi haldið fast á hverju máli
og mun fátítt að jafnungir menn
og .óreyndir gefi slíka raun sem
blaðstjórar. Mætti vona, að hann
yrði við æfingu, þroska og
reynslu hlutgengur í fremstu röð
þeirra blaðamanna, sem þjóðin
hefir á að skipa.
Jónas Þorbergsson.
Varfæmi
Sigurðar Eggerz um að láta
það vitnast að hann færi á veg-
um íhaldsins á stjómmálafundi í
austursýslunum náði hámarki
þegar hann sendi Ólafi Thors
skeyti á latínu til Víkur. Vitnað-
ist þetta fyrir þá sök að ólafur
hafði gleymt orðabókinni heima,
og ætlaði því að reynast torvelt
að ráða dulrúnir Sigurðar austur
þar. Er ekki ólíklegt að Dala-
mönnum þyki notkun latínunnar
allgott vitni um hina innilegu en
leyndu sambúð Sigurðar og 1-
haldsins. ^ f
Hr. Magnús Guðmundsson, fyr-
verandi dómsmálaráðherra!
Þér segið í grein um Árbæjar-
málið, sem þér birtuð í 39. tbl.
Varðar þessa árs:
„Eg þekki marga dóma bæði
frá yfirrétti og hæstarétti, þar
sem ekki er dæmt í harðari refs-
ingu en hér er um að ræða fyrir
samskonar brot“.
Viljið þér gjöra svo vel að
birta skrá yfir þessa dóma, sem
þér vitnið til, í næsta tölublaði
Varðar, sem væntanlega kemur
út laugardaginn 29. september
næstkomandi.
Ritstjóri Tímano.
lltan úr heiini.
Rínarlöndin.
Frá því sögur hófust hafa
héröðin við ána Rín verið einn
af vígvöllum mannkynsins. Þegai'
dagsljós sögunnar varpaði fyrstu
geislum sínum yfir Miðevrópu
börðust þar Gallar og Germanar
og síðar Rómverjar við Germana
og nú hafa Frakkar og Þjóðverj-
ar háð þar hildarleik, altaf öðru
hverju, í meir en þúsund ár.
Á friðarfundinum í Versailles
var það ákveðið að bandamenn
skyldu hafa setulið í Rínarlönd-
unum um langt tímabil, meðan
Þjóðverjar væru að borga mikinn
hluta af stríðskostnaðinum. Auk
þess fengu Frakkar yfirráð yfir
námuhéröðunum við Saar í fimt-
án ár. Þetta hefir valdið ákaf-
lega mikilli gremju meðal Þjóð-
verja eins og við er að búast,
því fátt getur sært mikla og
stolta þjóð meira, en að hafa
setulið óvinanna innan landamær-
anna. Hvað eftir annað hafa þeir
farið þess á leit við bandamenn,
að þeir kölluðu setuliðið heim,
en því hefur altaf verið neitað
þangað til nú fyrir viku, að full-
trúi Frakklands á Genfarfundin-
um, Boncour, lagði til að banda-
menn kölluðu setuliðið í Rínar-
löndunum heim, gegn því að Þjóð-
verjar gengju að því að skipuð
verði nefnd til þess að hafa eft-
irlit með héröðunum beggja meg-
in landamæra Frakklands og
Þýskalands. Fulltrúar Þjóðverja
og bandamanna skyldu sitja í
nefndinni. Þjóðverjar tóku vel í
þetta, en óskuðu þess þó að
nefndin skyldi hætta að starfa
árið 1935, en Frakkar voru treg-
ir til þess að ganga að því. Síð-
an hefir máhð verið rætt fram
og aftur og Genfarfundurinn varð
sammála um eftirfylgjandi at-
riði:
1. Nú skal þegar hefja opin-
berar samningstilraunir um heim-
köllun setuliðsins úr Rínarlönd-
unum fyrir þann tíma, sem á-
kveðinn var í Versaillessamningn-
um. 1 \
2. Að endanleg úrlausn skaða-
bótamálsins sé nauðsynleg á und-
an fullnaðarsamningum um heim-
köllun setuliðsins, og skipuð skuli
nefnd sérfræðinga, sem öll hlut-
aðeigandi ríki eigi fulltrúa í, til
að athuga skaðabótamálið.
3. Skipuð skal eftirlits- og
sáttanefnd.
Frekari samningatilraun fer
ekki fram á Genfarfundinum,
l, heldur seinna milli stjórna Þjóð-
verja og bandamanna.
Svo virðist sem stjórnir banda-
manna, að minsta kosti Frakka
og Englendinga, séu fylgjandi
þessum tillögum. Stjóm Þýska-
lands lét þegar í ljós, að þær
væru merkilegar vegna þess, að
nú hefðu bandamenn í fyrsta
sinn viðurkent það opinberlega,
að til mála gæti komið að kalla
heim setuliðið fyr en ákveðið var
í Versaillessamningunum. Hins-
vegar þótti mörgum Þjóðverjum
það sárt, að ekki skyldi verða
meiri árangur af Genfarfundin-
um. Þýsk blöð halda því fram,
að mörg þýðingarmikil ágrein-
ingsmál séu enn óútkljáð, til
dæmis hvort eftirlitsnefndin eigi
að sitja um óákveðinn tíma. Enn-
fremur er því haldið fram, að
Þýskaland geti ekki fallist á, að
úrlausn skaðabóthamálsins sé
skil.vrði fyrir heimsendingu setu-
liðsins, en hinsvegar þykjast
Þjóðverjar vera reiðubúnir til
að semja um skaðabótamálið um
leið og samið sé um heimsending
setuliðsins.
Það má því segja svo, að þess-
ir samningar séu enn á byrjun-
arstigi. En það eitt er merkilegt,
að Frakkar skuh nú loks geta
hugsað sér að kalla heim setulið-
ið. Það sýnir að heipt og hefnd-
arhugur frönsku þjóðarinnar er
farinn að dvína. Stríðsæðið er
farið að renna af þjóðunum og
friðsamlegar 0g sáttgjamar hug-
leiðingar að koma í staðinn. Það
er því nokkur von um að innan
skamms náist fulkomið samkomu-
lag með Frökkum og Þjóðverj-
um, og það væri sannarlega mik-
ill ávinningur fyrir heimsmenn-
inguna, að sátt og samlyndi tak-
ist milli þessara gáfuðu og ment-
uðu stórþjóða. H. H.
Á víóavangi.
Landsmálafundunum
í Skaftafells- og Rangárvalla-
sýslum lauk í gær og komu leið-
angursmennimir allir heim í nótt.
Margt frásagnarvert gerðist á
fundum þessum, enda mun Tíminn
flytja allnákvæma skýrslu um
ferðina og fundina alla. Verða þær
frásagnir bygðar á sjón og reynd
ritstjóra blaðsins, sem var við
staddur á öllum fundunum. Fund-
irnir voru allsstaðar vel sóttir og
fóm vel fram. Um liðskost flokk-
anna á fundunum verður vitan-
lega aldrei sagt með vissu.Mun þó
mega telja að Framsóknar- og
Ihaldsflokkarnir hafi átt nær alt
lið hvarvetna og hafi ýmsum veitt
betur að höfðatölu. Um viðureign
manna og orðaskifti verður ekki
fjölyrt að sinni. Hitt mun óhætt
að fullyrða að fylgi Framsóknar-
flokksins hafi hvergi haggast við
þá atlögu er Ihaldsmenn hugðust
að gera með ferð þessari. Verður
sú staðreynd skiljanleg, er ger
verður skýrt frá atburðum.
Fundaskýi-slur MbL
Mbl. hefir jafnan þann hátt, er
það skýrir frá stjómmálafundum
að fylla dálka sína með uppspuna
um það, er fram fer, þar sem
annarsvegar eru fráleitar öfgar
um frækilega framgöngu flokks-
manna blaðsins; hinsvegar ein-
hliða og staðlaust last um and-
stæðinga. Þessi fréttaritun er
gerð fyrir vissa tegund af lesend-
um: — æstan og þröngsýnan odd-
borgaralýð, sem hatar blöð um-
bótaflokkanna og býr nær ein-
göngu við fræðslu þeirra Magnús-
ar, Valtýs og Jóns. — Sjaldan
mun blaðið hafa gerst óskamfeiln-
ara né skotið fjær marki en nú i
skotspónafregnum sínum af lands-
niálafundunum í Skaftafells- og
Rangárvallasýslum. Er ekki senni-
legt að slík heimska og vísvitandi
ósannindi, séu að skapi hinum
varfæmari og glöggskygnari
mönnum flokksins og síst foringja
hans Jóni Þorlákssyni, sem sjálf-
ur hefir tekið þátt í fundunum.
Virðist það vera vafasamur bú-
hnikkur að ofbjóða velsæmiskend
sjónar- 0g heymai*votta í fyr-
nefndum sýslum til þess eins að
halda við heimsku, fáfi*æði og æs-
ingum lakast menta hluta af les-
endum Mbl. í Reykjavík.
Valtýr og landafræðin.
Horfur eru á því, að Valtý
Stefánssyni muni takast að setja
nýtt met í heimsku, þar sem eru
athuganir hans bygðar á land-
fræðislegum ástæðum. Einn af
hinum landkjömu þingmönnum
hefir nýlega boðað til funda um
tvö af mikilvægustu héraðsmál-
efnum á undirlendi Suðurlands og
boðið til þeima funda þeim mönn-
um úr viðkomandi héruðum, sem
einkum má ætla að beitist fyrir
þeim málum, er til greina koma.
Á fundunum mun fara fram byrj-
unarrannsókn á afstöðu hérað-
anna sjálfra til þessara mikils-
verðu einkamála þeirra. Nú virð-
ist Valtý, að er slíkt verkefni
liggur fyrir, þá beri að taka það
fram, að fulltrúa Strandasýslu sé
boðið á fundina. Eru slíkar land-
fræðisniðurstöður nýstárlegar og
samboðnar þeim manni, sem hefir
fengist við það undanfarin ár, að
gróðursetja „fjólur“ sínar um ger-
valla landsbygðina.
Veðrabrigði.
Jón Þorl. og Magn. Guðm. voru
taldir forystumenn Ihaldsins með-
an flokkurinn var við völd. Eftir
kosningaósigur Ihaldsins í fyrra
sagði einn af máttarstólpum
flokksins, að hann hefði tapað
kosningunum af því miðstjórn
flokksins hefði haldið að „hund-
arnir“ væru „matadorar“. Og um
sama leyti skrifar M. M. skamm-
ir um J. Þ. í storminn. Þetta er
byrjunin. Blöð Ihaldsins hafa
síðan þeir veltust úr völdum Jón
og Magnús, lítt haldið á lofti
afrekum þeirra. Þetta þarf ekki
að koma þeim á óvart, sem
þekkja snýkjulýðinn sem stjóm-
ar Ihaldsblöðunum. Á meðan M.
G. og J. Þ. voru í ráðherradómi
flatmöguðu þeir Valtýr, Magnús
og Árni frammi fyrir hásætum
þeirra, í von um tnirra þjóna
verðlaun. En þeir eru sagðir
sinkir á eigið fé J. Þ. og M. G.
og því léleg atvinna að vinna
fyrir þá sem prívatmenn. Þess
vegna er nú öllu lofinu hlaðið á
ólaf Thors og Sig. Eggerz. Olaf-
ur er örlátur á bita og sopa með-
an Kveldúlfur hefir einhver aura-
ráð. Sigurður er nú hvorki ríkur
né örlátur, en það er eins og
einhver peningalykt sé af honum
síðan hann kom í bankann, — og
snýkjulýðurinn rennur á lyktina.
x.
__'