Tíminn - 29.09.1928, Blaðsíða 1

©Jaíbferi
og aígtei6sluma&ur Cimans er
XjinnDeig o r s t e t n s ö<5111 r,
Sírmban&ðfyúsinu, Heyljapit.
XIL ir. Reykjavík, 29. aeptember 1928. Í 46. blað.
1 .
0
Stjórnmálaflokkar á Islandi
Biöð Íhaldsmanna og fremstu
menn í flokki þeirra leggja jafnan
megináherslu á að vilia mönnum
sýn um eðii og undirstöðu fiokka-
skipunar í iandinu. Tilgangur
þeirra er jafnan sá að vekja póli-
tíska andúð, — ýmist bæjabúa
gegn bændum eða bænda gegn
jaínaðarmönnum. Þessháttar
stjórnmáiastarfsemi ber vott um
siæman málstað, brest á vitsmun-
um og lélegt innræti forráða-
mannanna.
Verður hér á eftir gerð tilraun,
að skýra fyrir mönnum uppruna
og stefnumið stjórnmálaflokkanna
á Islandi, eftir því sem ráðið verð-
ur af sögulegum drögum, dæmi
annara þjóða og pólitískri fram-
komu flokkanna á undanfömum
árum.
Ríkisréttardeilan við Dani
greindi þjóðina í tvo meginflokka.
Báðir flokkar höfðu reyndar sama
markmið en greindi á um leiðir
og aðferðir. Deilan skifti mönnum
í flokka eftir lundarfari og lífs-
skoðunum.
Áður bráðabirgðarúrslit feng-
ust í deilunni, hófust tvær nýjar
stefnur og stjómmálaflokkar í
landinu. Með stórútgerðinni og
vexti bæjanna myndaðist öreiga-
stéttin og flokkur Jafnaðarmarma.
Jafnframt hófst flokkur í sveit-
unum, sem þótti nauðsyn til bera,
að snúa sér að innanlands verk-
efnum, þar sem ótölulegar sakir
fyrri alda hnignunar lágu óbætt-
ar hjá garði. Það var Framsókn-
arflokkurinn. Átti hann upptök
sín einkum meðal yngri sam-
vinnumanna í sveitum landsins.
Auk þessara flokka voru síðan
brot og hópar ýmiskonar stétta-
samtaka, sem beitti sameiginlegri
mótstöðu gegn áður greindum
umbótaflokkum. Voru það kaup-
menn og útgerðarmenn, sem
höfðu umráð yfir fé og atvinnu-
rekstri við sjóinn, embættismenn
og fleiri tegundir þessháttar
þjóðfélagsborgara, sem telja sig
til svonefndra yfirstétta í hverju
landi, þar sem auður, aðstaða eða
metorð greina þá frá hinum
stritandi stéttum í borgum og
sveitum. Árið 1924 tóku þessi
flokkabrot á sig sameiginlega lög-
un og völdu sér nafnið fhalds-
flokkur.
Flokkaskifting nútímans er um
heim allan reist á stéttabaráttu
þeirri, sem efnishyggjan og kapp-
samleg eftirsókn auðs og valda
hefir orsakað. Það er barist og
tekist á um aðstöðu í lífsbarátt-
unni og lífsviðurværið sjálft (ný-
lendupólitík, togstreita um verzl-
un og siglingar, verkföll, verk-
bönn o. fl.). En aðstaða manna
og lífskjör eiga drjúgan þátt í
að móta hugarfar þeirra og lífs-
skoðanir. Greinast menn þá eink-
um í tvær sveitir. Annarsvegar
eru menn, sem trúa á yfirburði
þess skipulags, sem ríkt hefir,
þar sem fáir, sterkir einstakling-
ar fara með óskoruð umráð fjár
og atvinnureksturs í löndunum.
Hinsvegar eru menn sem .telja
þá hættu fólgna í ríkjandi skipu-
!agi, að einstaklingarnir skari eld
að sinni köku, en hirði ekkert
um fólkið, sem þarf að hafa lífs-
uppeldi sitt af atvinnurekstri
þjóðanna.
Annarsvegar eru þá kyrstöðu-
menn, sem vilja í engu breyta
ríkjandi skipulagi í atvinnu-
rekstri.
Hinsvegar eru umbótamenn,
sem vilja láta reka atvinnuvegina
með heill almennings fyrir aug-
um.
Ihaldsflokkurinn íslenski ei
kyrstöðuflokkur í skipulagslegum
efnum. Hann er einkum samsett-
ur af þeim mönnum, sem hafa
haft fé bankanna milli handa og
atvinnureksturinn við sjóinn al-
g'erlega á valdi sínu. Þeir menn
vilja halda óskertri aðstöðu sinni
og mikla valdi, til þess að drotna
á atvinnusviðinu.
Framsóknarflokkurinn íslenski
og flokkur Jafnaðarmanna eru
hvortveggja umbótaflokkar, sem
vilja láta reka atvinnuvegi lands-
ins með heill almennings fyrir
augum.
En er kemur til starfsaðferða
og úrlausnarráða greinir Fram-
sóknarflokksmenn og Jafnaðar-
menn mjög á. Skal nú afstaða og
stefnumið hvors flokks um sig
skýrt nokkru nánar.
Jafnaðarmannaflokkurinn ís-
lenski er ein grein af alheims-
hreyfingu. öreigalýðurinn í öllum
þjóðlöndum verður einkum fyrir
barðinu á auðkúgun þeirra
manna, sem ná valdi yfir auðs-
uppsprettum, fjármagni og at-
vinnurekstri landanna. Talið er
að auðæfi Bandaríkj anna, ríkasts
lands í heimi, séu saman komin í
höndum mjög lítils hluta af þjóð-
inni, en allur þorrinn megi telj-
ast öreigar. Þar er valdi auðsins
beitt gegn um allar stofnanir,
eins og blöðin, kirkjuna, skólana,
félög, þingin og dómstólana, til
þess að halda þjóðinni fastri í
járngreipum auðherranna, blinda
henni sýn, móta hugsunarhátt
fólksins, halda frá því fræðslu um
þjóðfélagsmálefni, dylja mein-
semdir þjóðskipulagsins og klæki
valdhafanna með mútum. Þar
sem svo háttar til, telja Jafnað-
armenn að ekkert dugi nema
þjóðskipulagsbyltingar. Þessar
byltingar telja þeir að geti farið
fram á tvennan hátt: Með meira
og minna bráðgerri skipulags-
breytingu gegn um löggjöf og
stjórn, ellegar með snöggri um-
byltingu þar sem ríkjandi
skipulagi sé kollvarpað með of-
beldi, þegar mótstaðan gegn um-
bótum sé undanlátslaus. En í
iivorttveggja falli hyggja Jafnað-
armenn á það skipulag, að ríkið
komi í stað einstakra umráða-
manna,að í stað einstaklingsfram-
taksins komi hið almenna fram-
tak þjóðanna gegnum yfirstjóm
ríkjanna, að ríkið taki atvinnu-
fyrirtækin í sínar hendur og reki
þau með heill almennings -fyrir
augum. Þessi er meginstefna
Jafnaðannannaflokksins íslenska
eins og allra Jafnaðarmanna-
flokka um heim allan, enda þótt
að fáir eða jafnvel engir menn á
landi hér, láti sér í hug koma, að
hér gæti orðið gripið til ofbeldis
og blóðsiithellinga.
Jafnaðarmennimir hafa einnig
til glöggvunar á stefnu þeirra,
verið nefndir sameignarmenn,
með því að þeir telja hentast,
að auðæfi landsmanna og ö!l
framleiðsla verði sameign þjóðfé-
lagsborgaranna. Um það eru þeir
bein mótsetning íhaldsmanna,
sem hafa verið nefndir séreigna-
menn og samkepnismenn, með
því að þeir telja að alls eigi megi
skeröa eignarréttinn eða hefta
framtak manna og að hverjum
beri réttur tii þess, sem hann
geti úr býtum borið í óheftri
samkepni, þar sem neytt er yfir-
burða, aðstöðumunar og fjár-
magns.
Þessu næst skal minst á Fram-
sóknarílokkinn. Fyr var sagt að
haim hefði átt upptök sín meðal
yngri samvinnumanna í sveitum
iandsins. Höfuðmál flokksins í
skipuiagsefnum, er samvinnu-
stefnan. Þar sem hinir tveir áður-
nefndu íiokkar manna, samkepn-
ismenn og sameignarmenn, eru
hinar fjarstu andstæður í at-
vinnumálum og þjóðskipulagsmál-
um, þá eru samvinnumenn þar
mitti á milli. Lífskjör bænda og
atvinna skapar þeim stöðu mitt á
milli hinna stríðandi flokka.
Bændur eru flestir bjargálnamenn
og einyrkjar. Þeir eru því hvort-
tveggja: Sínir eigin húsbændur
og eigin vei’kamexm.
Því gleggri sýn, sem þeir fá
urn ástandið í þjóðmálunum, því
fremur gerast þeir umbótamenn,
en hófsamir menn og hyggja
eigi á snöggar gerbreytingar.
Samvinnumenn fá, gegnum eigin
reynslu í samvinnufélögum skiln-
ing á nauðsyn þess, að haga at-
vinnu- og viðskiftamálum svo,
að horfi til almenningsheilla. Þeir
verða því Jafnaðarmönnum sam-
mála um nauðsyn þess að bi'jóta
á bak aftur öfgar auðvaldsins og
ráða bót á böli því og ófarnaði,
sem misskifting auðsins veldur
víða í heiminum. Hinsvegar eru
þeir Jafnaðarmönnum ósammála
um aðfei'ðimar.
I-Iöfuðmunurinn á aðferðum
samvinnumanna og jafnaðar-
manna er þessi: Þar sem Jafnað-
armenn vilja umbylta skipulaginu
með löggjöf og stjórn ofan frá,
vilja samvinnumenn ráða bót á
misfellunum með skipulagsþi’óun
neðan frá. Þeir vilja byggja frá
grunni. Þeir segja:
Ranglæti og meingallar skipu-
lagsins eiga rætur sínar í eðli
þeirra manna, sem hafa bygt það
upp og mótað það með breytni
sinni og viðskiftum hverjir við
aði’a.
Þótt skipulaginu yi’ði kollvarp-
að með snöggum hætti, verður
manneðlinu ekki breytt með lög-
urn eða umbyltingum. Slíkt er
sama og að láta „nýtt vín á
gamla belgi“. Myndi því bráðlega
sækja aftur í hið fyrra horf.
Eina haldbæra ráðið er að
byggja skipulagið upp neðan frá
þannig, að jafnframt skipulags-
umbótunum komi hæfileikinn til
þess að búa við skipulagið og
varðveita það. Það, sem mann-
kynið vantar sárast, .er ekki
skipulag heldur skipulagshæfir
menn. Þess vegna verður þjóð-
málauppeldi eina ráðið.
Við megum ekki hefta einstakl-
ingsframtakið. Sjálfbjargar- og
sjálfshagnaðarhvötin er frum-
þáttur í eðli manna. En við eig-
um að reisa skorður gegn yfir- |
troðslum og rangsleitni með því f
að fella starfsemi borgaranna og ,
atvinnuhætti í farvegi samvinnu-
skipulagsins, þar sem hver og
einn ber úr býtum rétta hlutdeild
eftir atorku sinni og manndáð en
heldur ekki meira. Kjörorð sam-
vinnumanna gæti verið á þessa
leið:
Ekki öreigar, heldur bjargálna-
menn. Ekki auðsöfnun einstakl-
inga, bygð á féflettingu og yfii’-
troðslum, heldur samstarfandi
menn, sem hlíta skipulagi sið-
menningar og bróðei’nis.
---o---
Utan úr lieimi
Friðarmálin.
Þrír atburðir gnæfa hæst í
friðarviðleitni þjóðanna síðan
ófriðnum slotaði. Þeir eru stofn-
un þjóðabandalagsins, Locarno-
samþyktin og ófriðarbannssátt-
málinn sem kendur er við Kel-
logg utanríkisráðherra Bandaríkj-
anna.
Þjóðabandalagið hefir nú setið
og starfað í 9 ár. Árangurinn er
minni en margir vonuðu. Það hef-
ir fengið mjög litlu áoi’kað um
að jafna deilur og því síður að
umskapa hugsunai’hátt þjóðanna.
Fulltrúarnir eru hver um sig hold
af holdi sinnar þjóðar, er vilja að
vísu — eða telja sér að minsta
kosti trú um að þeir vilji —
marka umhvörf og stefnuskifti í
hugarfari og viðskiftum þjóða,
en eru meira og minna háðir á-
standinu heima fyrir, þar sem
þjóðii’nar tala um frið meðan þær
hervæðast! Samt sem áður er
þjóðabandalagið einskonar alþjóð-
leg yíirlýsing um þöi'f sameigin-
legrar friðarviðleitni og má því
teljast engin smáræðisárangur af
heimsraunum styrjaldaráranna.
Aðalávinningui’inn af Locamo-
samþyktinni mun mega teljast
breytt afstaða bandamanna,
einkum Frakka, gagnvart Þjóð-
verjum og innganga Þjóðverja í
bandalagið. Djúpsett hatur
Frakka til erfðafjendanna hinum-
megin við landamærin og ótti
þeirra um yfirvofandi hefnd hef-
ir staðið allri friðarviðleitni Ev-
rópuþjóða í vegi. Heimsfriðurinn
hefir fyrir sjónum þeirra verið
bundinn því skilyrði að Þjóðverj-
ar ættu sér aldrei viðreisnarvon.
Hófsemi og víðsýni Breta í Ev-
rópumálum ásamt megnu ámæli
.mikils hluta heims hefir smám-
saman þröngvað inn í vitund
Frakka þeim skilningi, að eitt
stórveldi álfunnar verði ekki kúg-
að til bana né því haldið í ævar-
andi kreppu án fullkomins
menningarósigurs í Norðurálfu.
Eigi að síður er þverlyndi
Frakka og tortrygni enn til mik-
illar tálmunar alþjóðaviðleitni í
friðarmálunum. Enn halda þeir
fast við kröfuna um setulið í
Rínarlöndum Þjóðverjum til tjóns
og skapraunar, enda þótt slíkar
tiltektir veiti þeim enga vernd
né séu að öðru leyti þarflegar að
dómi annara þjóða.
Kelloggs-sáttmálinn, svonefnd-
ur „ófriðarbanns-samningur" hef-
ir nú verið undirskrifaður af
helstu stórveldum heimsins. Er
gert ráð fyrir að hann verði und-
irskrifaður af fulltrúum alt að
fimmtíu þjóðlanda. I samningn-
um eru sterkar yfirlýsingar um,
að viðkomandi ríki telji vopna-
dóm í ágreiningsmálum ósamboð-
inn þjóðunum og skuldbindingar
um að hefja ekki ófrið.
Nú mætti ætla að af slíkum
I athöfnum risu bjartar vonir um
frið og eindrægni þjóðanna. En
j sá „galli fylgir gjöf Njarðar“,
að menn eiga erfitt með að líta
á þessar gerðir sem alvörumál.
Fyrstu viðtökurnar í Evrópu
voru ágiskanir og aðdróttanii’ til
Bandarikjamanna um að hér
hefðu þeir fundið upp kosninga-
breliu! Smámsaman hefir þó
rödd Keiloggs, sem hefir í þess-
um málum tekið við arfi friðar-
forsetans Wilson’s, náð sér niðri
og hiotið undirtektir, með þeim
árangri sem fyr var lýst. Verður
reyndar af ýmsum iitið á þessi
fyrirbæri eins og ytri vott þeirr-
ar skeifingar, sem heimsstyrjöld-
in hefir slegið þjóðunum í brjóst,
fremur en tímamót í sögu heims-
ins. Veldur því einkum að undir-
skrift stórveldanna fylgja marg-
vísleg skilyrði um undanþágur
viökomandi sérstöðu og sérmál-
um þeirra. Er þó sú undanþágan
alvarlegust sem veitir öllum þjóð-
um aðstöðu, til þess að „verjast“
með vopnum. Er þess getið til,
að þjóðir sem um þessar mundir
hervæðast af kappi og sem sitja
hver um aðra, verði fundvísar á
ástæður, til þess að grípa til
vopna í „varnarstríði“.
--o-
Matjurtarækt
og
matreiðsla
Tvö síðustu undanfarin vor
hefir Búnaðarsamband Suður-
lands og Héraðssambandið Skarp-
héðinn, kostað konu til að ferðast
um Árnes- og Rangárvallasýslu
til að leiðbeina við garðrækt og
reyna að glæða áhuga fjöldans á
því máli.*)
En nú síðastl. vor og sumav
hefir garðræktarnefnd, sem ann-
ar landsfundur kvenna kaus, lagt
til þriðjung kostnaðar af því fé,
er hún hefir til umráða. Enn-
fremur mun það vera hennar
verk að nú um uppskerutímann
ferðast garðyrkjukona um sama
svæði og heldur stutt matamám-
skeið.
Eins og ræður af líkum hlýtur
þetta að hafa verið mjög erfitt
starf, að hafa svo víðáttumikið
svæði til yfirferðar í senn, þar
sem vorverk við garðyrkjustörf
þyrftu helst á öllum stöðum að
framkvæmast samtímis.
En þó þessi hliðin hafi sýnilega
verið erfið, mun hitt ekki síður
vera þreytandi, að mæta almenn-
um skilningsskorti og áhugaleysi
á málinu. Ef til vill er vorkunn
þó almenningur (til sveita) sé
seinn til að bæta nýjum störfum
á heimilin, samhliða vaxandi
erfiðleikum með fólkshald, meðan
hann kemur ekki auga á nyt-
semina, eða sér og’ þreifar á á-
rangrinum.
Nú er komið í ljós að hér hefir
ekki verið til einkis barist. I Ár-
nessýslu virðast góð skilyrði til
að rækta margskonar kálmeti.
Þetta sumar hefir að vísu verið
óvenjulega gott að nokkru leyti,
én þó ekki allskostar, því þurk-
arnir reyndust of miklir.
Garðyrkjukennarinn síðastliðið
vor var ungfrú Aðalbjörg Har-
aldsdóttir. Þegar hún kom hing-
að til Eyrarbakka var víðast búið
að setja kartöflur og sá, því vor-
og sumarveðrátta kom óvenjulega
snemma, enda var það sem fyr,
að allur fjöldinn sinti því ekki.
Þó vóru undantekningar sem bet-
*) þetta sumar er þaö eingöngu i
Árnessýslu. Höf.