Tíminn - 24.11.1928, Síða 2

208
TlMINN
sem hann er þimgmaður kjördæm-
isins, mundi nú vera fengmar full-
komnar brýr á Ásavatn og Ása-
kvíslar“. Jón Kjartansson var
hingmaður kjördæmisins síðasta
kjörtímabil og ekki komu brýr
þessar þá, og ekki veit eg til að
neitt fé hafi verið ætlað til þessa
á fjárlögum 1928, sem J. Kj.
vann að með öðrum þingmönn-
um á Alþingi 1927, enda hefi eg
ekki orðið þess var, að J. Kj.
eða fylgifiskar hans hafi gert
neitt til að hrinda þessu í fram-
kvæmd á síðastl. árum. Geti J.
Kj. ekki upplýst nánar um afrek
sín og andstöðu mína í þessu
máli, verða fullyrðingar hans að
skoðast algerlega ósannar og
marklausar.
Vegamálastjóri hefir með bréfi
28. mars 1928 skýrt atvinnumála-
ráðuneytinu frá, að við nánari
athugun á umræddum fyrirhug-
uðum brúm, leggi hann til að
færa þjóðveginn þar í grend
nokkru ofar en hann er nú, og
upplýsir jafnframt, að það spari
rikissjóði 30 þús. kr. Með því fæst
gott brúarstæði á mestallar Ása-
kvíslar í einu lagi, og tel jeg
þessa ráðstöfun sjálfsagða og
réttmæta, enda mun öllum óhlut-
drægum mönnum bera saman um
það, að leið þessi er miklu trygg-
ari en sú neðri, og almenningi
því haganlegri. Jeg þekki leið
þessa vel, og veit vel hvemig
vötnin þar haga sér á öllum árs-
tíðum, og hefi eg því reynt að
koma í veg fyrir að hér yrðu
mistök á, og unnið að því að
breyting þessi yrði gerð, og má
eg sannarlega vel við una, að
vegamálastjóri hefir — eftir ít-
rekaða rannsókn á umræddu
vega- og brúarstæði — komist að
sömu niðurstöðu og eg. í þessu
sambandi staðhæfir J. Kj., að eg
hafi farið með ósannindi á fund-
inum í Múlakoti, þar sem eg
sagði, að ráðgert hefði verið af
vegamálastjóra um eitt skeið, að
byggja stíflu í Ásakvíslar í stað
þess að brúa þær. Hér fór eg
eftir skýrslu vegamálastjóra til
fjárveitingarnefndar Alþingis, sjá
Alþingist. 1925, bls. 402—409, um
fyrirætlanir hans um framkvæmd
á brúarlögunum frá 1919. Þar er
gert ráð fyrir stíflu í Ásakvísl-
ar og brú á Eldvatnið, — aðrar
brýr á því svæði ekki nefndar.
Ekki er J. Kj. ofgott að eigna
sér heiðurinn af „bílveginum“
frá Seljalandi að Vík. Tæplega
mun fólk þó skilja, að það séu
hans verk, að tíðarfari var svo
um V.-Skaftafells-
og Rangárvallasýslur.
Þingvellir og Þingvallavegur.
Eitt af ásökunarefnum Ihalds-
manna í garð Framsóknar eru
ráðstafanir þær, sem gerðar hafa
verið um friðun Þingvalla og
byggingu nýs vegar þangað frá
Reykjavík. Telja Ihaldsmenn að
langtum of stórt svæði verði girt
og friðað, að óverjandi sé að
banna sauðfjárrækt á 3—4 bæj-
um í Þingvallahrauni, að girðing-
arnar verði dýrar og að óþarft sé
að leggja nýjan veg um Mosfells-
dal til Þingvalla frá Reykjavík.
Rök Framsóknarmanna eru
þessi: Þjóðgarður verður aldrei á
Þingvöllum nema skógurinn verði
friðaður fyrir ágangi búfjár og
svæðið alt fyrir ágangi manna, til
dæmis að taka Reykjavíkurbúa,
sem kynnu að vilja reisa sér þar
sumarbústaði og nota vellina fyrir
skemtistað á sumrin. Þess vegna
verða jafnvel þær byggingar, sem
nú eru þar, fluttar burtu af hinu
friðaða svæði. — Á Islandi er
nægilega mikið af ónumdu landi,
þar sem gott er undir bú. Getur
það því ekki talist óverjandi ráð-
stöfun, þjóðhagslega skoðað, að
stöðva eyðingu skógarins á helg-
asta stað landsins af völdum fjár-
beitar. — Girðingar svæðisins eru
að nokkru leyti sjálfgerðar af Al-
mannagjá að vestan, en Hrafna-
gjá að austan. — Hjé byggingu
háttað síðastl. sumar, að leið
þessi var oftast slarkandi á bíl.
Þá segir J. Kj., að eg og fylg-
ismenn mínir hafi gert alt sem
unt var til að eyðileggja það, að
sími yrði lagður frá Vík til
Homafjarðar. Fremur er þaðtrú-
leg saga, að jeg hafi staðið á
móti því, að sími yrði lagður um
kjördæmi mitt, og satt að segja
. hélt eg að J. Kj. hefði lært það
á kjósendafundunum í Skafta-
fellssýslu fyrir síðustu kosning-
ar, að þessi blekking væri lélegt
flotholt fyrir hann, eftir að dóm-
ur kjósendanna, sem hlýddu á
okkur báða, féll, og til þess að
von sé um að utanhéraðsmenn
trúi honum, vantar rök fyrir máli
hans nú eins og þá. Aftur á móti
i finst J. Kj. að Skaftfellimgar
' standi í ógreiddri þakklætisskuld
við hann fyrir forgöngu hans í
þessu máli, og að á þinginu 1927
var loks lagt fram fé til að
leggja símalínu þessa. Fávís er
J. Kj., ef hann heldlr að hann
geti talið almenningi trú um að
hann sé forgöngumaður þessa
máls. Flestir munu vita, að frá
byrjun var það eitt af aðal á-
hugamálum fyrverandi lands-
símastjóra, að samtengja síma-
línuna kring um landið, eins og
líka má sjá í 20 ára minningar-
riti landssímans, og þegar hann
áiið 1912 fór þessa leið til að
athuga staðháttu, lét hann svo
um mælt, að ekki mundi dragast
lengur en til 1915 að þetta kæm-
ist í framkvæmd, en svo kom ó-
friðurinn, sem eflaust átti mik-
inn þátt í að þetta drógst svo
sem raun varð á.
Móti betri vitund talar J. Kj.
þegar hann segir sér ekki kunn-
ugt um afskifti mín af kaupum á
vélbátnum „Skaftfellingi“ og öll
skynsamleg rök vantar hann fyr-
ir því, að almenningur í Skafta-
fellssýslu hafi bátsins ekki full-
komin not fyrir því hvemig
rekstri hans er hagað. J. Kj. veit
vel að báturinn er í förum altaf
þegar tiltækilegt er, og nokkur
flutningur er fyrir hendi, milli
Reykjavíkur, Vestmannaeyja, Vík
ur, Skaftáróss, Hvalsýkis og ör-
æfa og fer oft með lítinn flutning,
mest einstakra manna sendingar.
Það eina, sem J. Kj. reynir að
hengja hatt sinn á, er það, að
reynt er að stilla svo til að haust-
inu, að Skaltfellingur sé við hend-
ina í Vestmannaeyjum til að grípa
þau tækifæri er gefast til að ná
sláturfjárafurðum frá Vík — og
s. 1. haust einnig frá öræfum —
og koma þeim á útflutningshöfn
nýs vegar til Þingvalla verður
ekki komist vegna þeirra mann-
flutninga, sem eiga að fara fram á
þessari leið Alþingishátíðarárið.
Gert er ráð fyrir að um eða yfir
20 þúsundir manna verði fluttir
til Þingvalla á hátíðina. Slíkir
flutningar gætu ekki farið fram
á Mosfellsheiðarveginum án mik-
illar slysahættu. — Jóhannes Jó-
hannesson bæjarfógeti, fomiaður
Alþingishátíðamefndarinnar hefir
lýst yfir því á þingi, að hann
treysti sér ekki til að starfa
áfram í nefndinni, ef ekki yrði
séð fyrir þessari vegarbót til Þing-
valla fyrir 1930. — Enn ber að
líta á það, að hinn nýi vegur ligg-
ur að miklu leyti um bygð svæði
og verður því varanleg vegarbót
fyrir sveitimar, þar sem Mosfells-
heiðarvegurinn liggur að mestu
um óbygðir.
Reikningslegur og raunvemlegur
tekjuhalli.
I frásögn af Múlakotsfundinum
var komið inn á fjármálastjóm-
ina á undanförnum ámm. Hér
skal bætt við fáum orðum um
eftinninnilegt atriði í þeim mál-
um. Einn meginþátturinn í stjóm-
málarökum Ihaldsmanna hafa ver-
ið drýgindi yfir fjárhagsviðreisn
og fjárstjóm Jóns Þorlákssonar.
Höfuðrök Framsóknarflokksins
eru þessi: Allir flokkar þingsins
1924 urðu samtaka um að setja
gífurleg tekjuaukalög til viðreisn-
ar ríkissjóði. — Veltiárin 1924 og
1925 gáfu ríkissjóði tekjur langt
1 fram yfir það, sem búist hafði
verið við. — Enginn efaat um
(Vestmannaeyjar). Fá þá allir
aðilar, Sláturfélagið, kaupfélagið
og kaupmenn hlutfallslegt rúm í
bátnum, eftir vömmagni hvers
um sig, og hvað skildi öllum al-
menningi nauðsynlegra en að
koma þessum aðalframleiðsluvör-
um sínum á markaðinn straks að
haustinu heldur en eiga á hættu
að verða að geyma þær fram á
næsta vor? En meðan á þessu
stendur, eru þær einstakra manna
sendingar sem lengra eiga að fara
og á liggur, sendar með bátnum
til Vestmannaeyja, og þaðan eru
altaf nægar ferðir. Loks er altaf
reynt að stilla svo til, að báturinn
ljúki flutningum á vörum ein-
stakra manna frá Reykjavík til
Víkur og frá Vík til Reykjavíkur
áður en hann hættir ferðum á
hausti hverju, og það þá látið
ganga fyrir flutningi á eftirstöðv-
um sláturfjárafurða ef tregt er
um leiði. Svo var það og nú þegar
báturinn hætti föram á s. 1.
hausti, að eftir voru nær 400
tunnur af kjöti frá Sláturfélaginu
og eitthvað frá kaupmönnum líka,
— en mjer vitanlega enginn ann-
ar flutningur. Hver er svo þessi
almenningur sem ekki hefir báts-
ins full not vegna þess hvemig
rekstri hans er hagað?
Vita mætti Jón Kjartansson
einnig, að það var Samband ísl.
samvinnufélaga, sem byrjaði á að
láta skip koma beint frá útlönd-
um á sumri hverju, með vörur til
kaupfélaganna á hafnleysissvæð-
inu sunnanlands (áður var Skaft-
fellingur búinn að sigla nokkur ár
á þessa staði, og sýna að unt var
að afgreiða skip þar). Það var
því ekkert nýmæli, sem gerðist
þegar Eimskipafélag íslands tók
við að annast þessa suðurlands-
ferð. Ef Eimskipafélagið hefði
ekki tekið hana að sér, er alveg
víst að S. I. S. hefði haldið áfram
að senda skip á þessa staði.
J. Kj. er sjáanlega vanur því að
vera rekinn til ýmislegs, og því
heldur hann að S. I. S. hafi rekið
Ilannes Jónsson til að leggja það
til á síðasta þingi, að suðurlands-
skipið legði niður viðkomu við
Hvalsýki og mig til að þegja við
því. — En að mér hafi nokkum-
tíma verið kunnugt um tillögu
þessa, lýsi eg hér með alger
ósannindi, enda efast eg um að
hún hafi nokkurn tíma til orðið
annarsstaðar en í höfði J. Kj.
Allir sem til þekkja — og meira
að segja einnig J. Kj. — vita, að
það eru einnig helber ösannindi,
að jeg hafi verið andvígur því að
byrjað yrði á fjárslátrun í Vík í
vilja Jóns Þorlákssonar, til þess
að fá leyst sæmilega starf sitt,
enda eigi ástæða til að ætla að at-
hygli hans hafi dregist frá þvi
vegna hugsjóna hans og fram-
sóknar á öðrum sviðum þjóðmál-
anna. En hversu tókst honum ?
Hann virðist hafa skort víðsýni,
til þess að sjá út yfir málið, því
.eftir öll loforðin, alt fjárstjómar-
gumið,. skildi hann við ríkissjóð
með tekjuhalla tvö síðustu stjóm-
arár sín. Var tekjuhallinn 1926
rúml. 200 þús. kr., en 1927 röskar
800 þús. kr. Þetta er hinn reikn-
ingslegi tekjuhalli í stjómartíð
Jóns Þorlákssonar. En sagan er
ekki með því fullsögð. — Hannes
Jónsson dýralæknir hefir á fundi
í Borgarnesi síðastl. sumar sýnt
fram á, að tekjuhalli þessara ára
var raunverulega miklu meiri. Til
þess liggja þessi rök: Samkvæmt
fjárl. 1926 var áætlað til greiðslu
af rikissskuldum kr. 2.638.488.00,
en samkvæmt landsreikningum
sama ár voru greiddar í þessu
skyni aðeins 1.764.613.58. Af-
gangurinn, kr. 873.874.42, kom
ekki fram sem uppsafnað fé á
landsreiknirfgum, heldur hafði það
orðið að eyðslueyri og sást
hvergi. Varð því niðurstaða fjár-
hagsársins þeim mun lakari og
hinn raunverulegi tekjuhalli þeim
mun meiri. Dæmið lítur þannig
út:
Reikningslegur tekjuhalli
1926 ................... 203.328.42
Fé, œtlað til skulda-
greiðslu, en sem varð
að eyðslueyri ............ 873.874.42
sambandi við Sláturfélag Suður-
lands. Vestur-Skaftfellingar gengu
straks í Sf. 81. og ráku fé sitt
til Reykjavíkur mörg fyrstu árin.
Þá var Páll ölafsson á Litlu-Heiði
fulltrúi Skaftfellinga í stjórn Sf.
Sl., en eg var umsjónannaður úti-
við við sláturhúsið í Reykjavík
(árin 1909—1917), og mætti á
öllum stjórnarfundum Sláturfé-
lagsins án nokkurs endurgjalds,
ásamt Páli ólafssyni og þori eg
hiklaust að vitna til þeirra manna
er fundi þessa sátu, hvort eg
gerði ekki mitt ítrasta til að slát-
urdeildin í Vík kæmist á og yrði
Skaftfellingum að fullum notum
-r- enda hefi eg nóg gögn þessu til
frekari sannana. Heima fyrir (í
Skaftafellssýslu) var það stjórn
kaupfélagsins, sem sá fyrir hús-
næði til að framkvæma slátmnina
í. Guðmundur Þorbjarnarson á
Hvoli — nú á Stóra Hofi — var
þá formaður þess, og mun eg
mega fullyrða, að það var hann,
en ekki Páll ólafsson, sem stóð
fyrir slátruninni í Vík fyrstu ár-
in ásamt slátrara sem sendur var
frá Sf. Sl. í Reykjavík, enda hafði
Guðmundur frá fyrstu byrjun
mikinn áhuga fyrir að þessi hug-
mynd okkar kæmist í framkvæmd.
En þá fyrst er Guðmundur flutti
úr sýslunni, mun Páll ólafsson,
hafa tekið við forstöðu slátur-
deildarinnar og hafði hana á
hendi til ársins 1918.
Eg byrjaði að starfa hjá Sf. Sl.
árið 1909, slátrunin í Vík byrjaði
1911 og Páll ólafsson mun fyrst
hafa tekið við forstöðu hennar
eftir árið 1912. Þó leyfir J. Kj.
sér að segja, að áhugi minn hafi
þá fyrst vaknað fyrir málinu, er
eg hafi fengið atvinnu hjá Sf. Sl.
í Reykjavík og hafi mér svo tek-
ist að fá sjálfan mig settan í sæti
Páls. iSlíkar eru „leiðréttingar" J.
Kj. Strákskapurinn og rakaleysið
sver sig í ættina, eða mundi
nokkrum öðrum en honum geta
komið til hugar að eg hafi kosið
að sleppa 6—7 vikna starfi, sem
eg var orðinn vanur í Reykjavík
við sæmilega aðstöðu, sem eg gat
haldið áfram, til þess að takast á
hendur umsjón á slátrun á2000til
5000 fjár í Vík -— meiri var slátr-
unin þar ekki fram til ársins 1918
— þar sem húsrúm og öll aðstaða
var mjög erfið. Styttri var at-
vinnan í Vík, svo varla gat verið
um eigin hagsmuni að ræða. En
úr því J. Kj. gerir mér þessar
getsakir, kemst eg ekki hjá að
benda á, að fundargerð aðalfund-
ar Sf. Sl. vorið 1918 ber það með
sér, að stjórn félagsins muni eitt-
Raunverulegur tekjuhalli
1926 ................... 1.077.202.84
Reikningslegur tekjuiialli
1927 ................... 832.000.00
Tekjuhalli samtals 1926 og
1927 ................ 1:909.202.84
Jón Þorláksson hefir eigi getað
hrundið þessum rökum og ber því
eigi lítinn skugga yfir ljómann,
sem Ihaldsblöðin telja, að stafað
hafi af fjárstjóm hans. Var hún
þó eina áhugamálið.
„Lokun Mentaskólans“
hafa íhaldsmenn kallað þá ráð-
stöfun kenslumálaráðherrans, er
hann kvað svo á, að í byrjun
þessa skólaárs skyldi aðeins 25
nemendum veitt innganga í 1.
bekk Mentaskólans. Hafa blöð
Ihaldsmanna og Alþbl. gert mik-
inn hávaða út af því máli. Telja
þau, að með þessari ráðstöfun sé
níðst á fátækum piltum, sem vís-
að hafi verið frá inngöngu, og sem
eigi geti veitt sér mentun á annan
hátt. Er því og haldið fram, að
aðsóknin ein og ekkert annað eigi
að ráða stærð skólanna. Enn er
því haldið fram að stefna kenslu-
málaráðherrans að stilla í hóf
fjölgun stúdenta og stofnun lær-
dómsdeildar við Gagnfræðaskól-
ann á Akuréýri sé ósamrýmanlegt.
Rök Framsóknar eru þessi:
Landfræðislegur aðstöðumunur,
dýrtíðin í Reykjavík og ákvæði
um aldurstakmark nýnemenda í
Mentaskólanum hefir alt til sam-
ans stefnt að því, að skapa eins-
konar einokun Reykjavíkur á
Mentaskólanámi. — Vegna vönt-
hvað hafa þótt ábótavant við for-
stöðuna hjá Páli frænda hans þar
sem hún setur það óbeinlínis að
skilyrði fyrir því, að Víkur-útbúið
fái að starfa áfram í sambandi
við Sf. Sl., að skift sé um starfs-
aðferðir þar, því í sömu samþykt-
inni er formanni og forstjóra fé-
lagsins falið að útvega forstöðu-
mann fyrir Víkur-útbúið, og þeim
falið, að leggja ríkt á við hann
um að fylgja sömu reglum um
flokkun kjötsins, bókfærslu og
meðfei'ð afurðanna, sem hafðar
væru við önnur sláturhús félags-
ins. Hefði varla þurft sérstakar
samþyktir um þetta, ef stjórnin
hefði verið ánægð með forstöðuna
undanfarin ár.
Eg skora á J. Kj. að sanna, að
ruglað hafi verið saman reitum
Sláturfélagsins og kaupfélagsins,
eftir að eg tók við forstöðu útbús
Sláturfélagsins í Vík, og jafn-
framt skal eg gefa eftirfarandi
upplýsingar.
Eins og áður er að vikið, lánaði
kaupfélagið frá byrjun hús til
að framkvæma slátrunina í fram
til ársins 1918 — Sláturfélagið
setti Skaftfellingum að skilyrði, að
þeir sæju fyrir húsrúmi sjálfir —
en þá tókst mér að fá leigt hús-
rúm hjá kaupmanni í Vík, sem
varð til ómetanlegs gagns, eins og
síðar mun nánar að vikið, því hús
kaupfélagsins voru þá orðin of lít-
il. 1919 keypti kaupfélagið svo
hús í Vík, stækkaði það og gerði
svo úr garði, að það er nú með
bestu sláturhúsum landsins. Til
þess að standast kostnað þennan
tók kaupfélagið það sjálfsagða
í'áð, að safna saman stofnfé í
kaupfélagið á þann hátt, að þeir
er slátra létu í húsinu, legðu fram
vissa upphæð af hverii kind, frá
50 til 100 aura árlega um nokk-
ur ár. Skildu þeir meðlimir Sf.
Sl. sem ekki em einnig meðlimir
kaupfélagsins leggja fram þessa
sömu upphæð af kind hverri er
slátrað væxi í húsinu, en enga
vexti skildu þeir fá fé þessu.
Voru ákvæði þessi bókuð í gei'ða-
bók kaupfélagsins og öllum aðil-
um gerð vitanleg áður en þeir
lögðu fé sitt inn til slátrunar.
Þeir, sem það gerðu virðast því
hafa samþykt skilyrði kaupfé-
lagsins.
Málið, sem J. Kj. vitnar í, að
sé fyrir dómstólunum, er þannig
til komið, að maður sá sem það
höfðar — sem bæði er meðlimur
Sf. Sl. og kaupfélagsins — viður-
kennir ekki að stofnfé það er
safnaðist á þennan hátt, lúti sömu
lögum sem annað stofnfé félags-
unar á hagfeldri alþýðumentun
handa Reykjavíkurbúum hafa
þeir notað Mentaskólaxm eins og
alþýðuskóla. Af þeim sökum hafa
fleiri haldið áfram til stúdents-
prófs, en hagkvæmt geti talist
þeim, sem hlut eiga að máli og
samrýmst geti stefnu Framsókn-
ar um hagnýta og fjölbreytilega
mentun alþýðunnar í landinu. —
Réttur Akureyrarskóla til að út-
skrifa stúdenta samrýmist þeirri
stefnu, að stilla í hcf fjölgun
stúdenta, þegar takmaikanir eru
settar í báðum skólum. — Rétt
úrlausn í alþýðufræðslumálum
Reykjavíkur er ekki sú, að láta
Mentaskólann þenjast út eins og
„harmoníku“-belg, svo að nem-
endum sé troðið, eigi aðeins í
hverja smugu í skólanum sjálf-
um, heldur og inn í önnur hús
og jafnvel inn í gluggalaust fjós,
heldur hitt, sem nú hefir verið
gert, að stofna alþýðu- og igagn-
fræðaskóla. Er með þeirri ráð-
stöfun meira en bætt úr takmörk-
uninni í Mentaskólanum. — I
valdatíð Ihaldsflokksins sættu
fræðslumálin í Reykjavík hinu
megnasta tómlæti og trassaskap
af hálfu flokksins og stjórnarinn-
ar. Mentaskólinn drafnaði niður í
óhirðu, engin tilraun var gerð að
bæta úr sívaxandi alþýðufræðslu-
þörf borgarinnar. Samskólafrum-
varpið var borið fram einkum, til
þess að koma sérskólum stéttann-a
á ríkið. Heimavistir við Menta-
skólann voru bornar fram til höf-
uðs mentaskólamáli Norðui'lands.
— Áhuginn fyrir alþýðufræðslu,
sem lýsir sér í stofnun gagn-