Tíminn - 22.12.1928, Blaðsíða 2

226
TlMINN
Andantino.
P
fsland ögrum skorið.
(Eggerl Ólafsson). Sigv. S. Kaldalóns.

3E

£
? t r~T' r r
j j / j -i_,i
* - »—■—f~
f=f=
eg vil nefn - a þig,
J J* 1 i i J
=5=^
£

ffí/
poco string.

tr
fyr - ir skikk - un skap - ar - ans.
méáééáé'

T

Vert-u bless - að.bless-i þig
-J-J-L J. J

H?
/ ^ | rit. ff»/ Andante maestoso.

s-mm=^j=j f? 11 mHp=f=T=i*
V þ I I I I V V

3
E£
bless-að nafn - iö hans.
J J
v u i i r r í>
fs-land ögr-um skor-ið, eg vil nefn - a þig,
i' J* i £ i J' ! J J I i' J* J. i
=-' •—-y—-r—^jz=rr=rtz=±rz=rzi*r-r ■
m
t
i
t=*-~

J^J-J
13

r. T--f

U K þ k i i
sem á brjósl - um bor - ið og bless - að hef - ir mig.
J J.
=Þ=
j ^ J / J' j
? .r *: I ; i.B
JLJ^L
j.
13
Sl/
mest umþráttaði íslenski lista-
maðurinn, sem nú er uppi.
Margir sem sjá myndir hans
njóta þeirra eigi að neinu, sjá
þar enga fegurð, enga list.
Og er það fjarri mér að áfell-
ast þessa menn.
Eg fór í kirkju til Páls Isólfs-
sonar þegar hann lék á hljóðfærið
til minningar um hundrað ára
dánardægur snillingsins Beet-
hoven.
Eg er ekki ósöngvinn með öllu,
hefi söngrödd svo að eg get
„sungið með“, er ekki ólagviss og
ftð minsta kosti einu sinni hefi eg
orðið gagntekinn af fögrum söng.
En þegar eg kom út úr kirkjunni
fann eg að eg hafði ekki notið
snildar Páls.
Og þessi vonbrigði ryfjuðu upp
fyrir mér sögu, sem eg hafði
heyrt um Sigurð nokkurn fjósa-
mann:
Ein af kúnum hjá Sigga var
veik.
„Hefirðu þá séð hana hafa
hægðir?“ spurði presturinn, hús-
bóndi hans.
„Ha“! sagði Siggi.
„Hefirðu þá séð kúna hafa
hægðir?" endurtók prestur.
„Eg geri svo vel og skil yður
ekki“, sagði Siggi.
„Hefirðu þá ekki séð hana
drulla?“ spurði sonur prestsins,
sem var viðstaddur.
Siggi varð sneyptur og gekk
út.
Eg hygg að margur hafi stað-
ist þetta próf ver en við Siggi
fjósamaður.
Mér kom ekki til hugar að fella
þann dóm að Páll hefði ekki leik-
ið af snild, þótt eg ætti þess ekki
Minning
Þegar maður fellur í valinn
koma til greina tvö atriði, er
meta skal gildi hans og afrek.
Annarsvegar mannkostir og gáf-
ur. Hinsvegar lífsverk hans, þ. e.
skerfur hans í menningu þjóðar
sinnar.
Fyrir fáum dögum andaðist í
fjarlægu landi aldurhniginn Is-
lendingur, sem í minningu sam-
landa sinna mun lengi talinn
meðal fremstu manna þjóðarinn-
ar, hvort heldur sem litið er á
manninn sjálfan eða verk hans.
Magnús Kristjánsson er þrosk-
aður unglingur um 1874, þegar
þjóðin hlaut fyrst verulegt sjálf-
stæði, eftir langa baráttu, þar
sem hlítt hafði verið uppeldis-
legri forsjón mesta afburðamanns
sem Islendingar hafa eignast fyr
og síðar. Gleði íslensku þjóðar-
innar var innileg og djúp 1874,
þegar fólkið mintist undangeng-
inna hörmunga margra alda, og
hins nýfengna sigurs.
Kynslóðin, sem byrjaði að reisa
hið nýja heimili minstu sjálf-
stæðu þjóðarinnar í heiminum,
átti sannarlega við marga örðug-
leika að stríða. Þjóðin var bláfá-
tæk, mjög illa ment í verklegum
efnum, kuxmi nálega ekki að fara
með vinnusparandi vélar, bjó 1
lélegum hreysum. 1 landinu voru
engir lagðir vegir, engar brýr,
nálegft engar póstgöngur, engir
kost að njóta hennar. Og Sigga
þótti auðsjáanlega miður að hafa
ekki skilið gott og gilt orð í móð-
urmáli sínu.
Það hefir jafnan viljað reynast
svo, að samtíðin eigi örðugt með
að meta gildi listamanna sinna.
Enda njóta fjöllin sín best úr
fjarlægð! Og því betur, því hærra
sem þau eru.
Mér þykir það spá góðu um
Kjarval, hversu skiftar eru skoð-
anirnar um hann.
Víst er um það að frumlegast-
ur er hann allra íslenskra málara.
Enginn þeirra hefir málað jafn
fjölbreytilegar myndir. Má heita
að þar skifti um með hverri árs-
tíð. Kjarval getur ekki endurgert
(kopíerað) sjálfan sig, til þess er
hugmyndaauður hans of míkill.
Hann hefir notað olíuliti, vatns-
liti, rauðkrít, svartkrít og blek
jöfnum höndum.
Hann hefir málað mikilleik
fjallanna, fegurð blómanna, lit-
brigði 'gi'assvarðarins, mosans,
steinanna og moldarflagaima,
skip og skóga, hafís og huldu-
fólk, fugla og fiðrildi, haf og
hauður.
Mannamyndir hefir Kjarval
gert allmargar, eru þar eflaust
langfremstar myndir þær, sem
Mentamálaráðið lét vera sitt
fyrsta verk að kaupa handa land-
inu. Var það heilt safn mynda,
50 teikningar af fólki á ýmsum
aldri, birtast hér sýnishom af
þrem slíkum myndum.
Er í því fólgin mikill heiður
fyrir Kjarval og ágæt viðurkenn-
ing, að Mentamálaráðið var sam-
huga um að festa þessi kaup.
Kjarval er fæddur 7. nóv. 1885
að Efrí-Ey í Meðallandi og var
eitt að 13 bömum Sveins Ingi-
mundarsonar og Karítasar Þor-
steinsdóttur er þar bjuggu. Á
fimta árí var hann tekinn í fóst-
ur af móðurbróður sínum Jó-
hannesi frá Króki, sem þá var
nýfluttur austur á land, og
kom Kjarval til hans árið sem
frændi hans reisti bú að Geitavík
í Borgarfirði eystra. Þórunn
dóttir Jóhanns flutti drenginn
landveg austur, bundinn ofan á
reiðing. Átta ára byrjaði Kjarval
að gera myndir og notaðist þá
við kálfsblóð, blek, sót og pakka-
liti sem hafðir vom til heimalit-
bankar, engin innlend verslun,
hér um bil engir skólar. Skip er
farið gætu með farþega fyrir
ströndum landsins eða til útlanda
voru engin til. Ræktuninni hafði
stórhnignað síðustu 7—800 árin,
sem þjóðin hafði bygt landið.
Sennilega er ómögulegt fyrir
þá kynslóð sem óx upp í landinu
á þroskaárum Jóns Sigurðssonar
að meta áhrif þau er hann hafði
á hina ungu samtíðarmenn sína.
Hér er nóg að minna á það eitt,
að hann hafði undirbúið fram-
farir Islendinga í svo að segja
hverri einustu grein þjóðlífsins,
og þó að líkindum allra mest mót-
að æskuna með persónulegu for-
dæmi og óvenjulegum yfirburð-
um að andlegu þreki.
Bestu mennirnir sem verið
höfðu uppi um það leyti sem
fyrsta stjómarbótin fékst, höfðu
ljósa meðvitund um hið bágboma
ástand lands og þjóðar, og á hinn
bóginn hafði hinn fyrsti sigur og
hin glæsilega forganga í umbóta-
starfseminni vakið hjá þeim trú
á mátt Islendinga og vonir um
framtíð landsins.
Magnús Kristjánsson var ein-
hver öflugasti og þróttmesti
maðurinn sem mótaðist á efri ár-
um Jóns Sigurðssonar. Og hann
stóð öruggur í fremstu röð hinna
þjóðlegu umbótamanna, sem
héldu áfram sókninni þegar for-
setinn hné í valinn. Að vísu geta
margir aðrir, og það menn sem
enn lifa, sannað að þeir hafa tal-
að mikið meira um sjálfstæði Is-
lands og frelsi lslendinga heldur
unar. Fimtán ára fluttist Kjarval
til Reykjavíkur, varð þar vika-
drengur, en lengst af á fiskiskút-
um. Árið 1910 komst hann til
Lundúna, dvaldi þar vetrarlangt,
hitti þar Einar Jónsson mynd-
höggvara, sem fór með hann
með sér til Kaupmannahafnar og
hvatti hann til náms á fjöllista-
skólanum þar. Lauk Kjarval þar
námi 1918. Lengst af síðan hefir
Kjarval dvalið hér heima.
1920 var hann hálft ár á Ital-
íu og á þessu ári álíka lengi í
París.
Hefir Kjarval því átt kost á að
en Magnús Kristjánsson, en mjög
fáir hafa unnið meira í verki að
frelsi og sjálfstæði landsins en
hann.
Æfi Magnúsai’ Kristjánssonar
skiftist í tvö glögglega aðgreind
tímabil. Á hinu fyrra skeiðinu
er hann landnámsmaður á Akur-
eyri, og á allra manna mestan
þátt í að gera fæðingarbæ sinn
að sannarlegum höfuðstað Norð-
urlands. En á síðara tímabilinu er
hann í fararbroddi þar sem um
var að ræða að tryggja þróun
efnalega frjálsrar og sjálfstæðrar
þjóðar. En bæði er hann vann
fyrír bæ sinn og land, komu í
ljós nákvæmlega sömu lyndisein-
kunnir, og samskonar vinnulag
og átök.
Akureyri er nú efnalegá sjálf-
stæðasti og blómlegasti kaupstað-
ur á landinu. Að nokkru má
þakka það heppilegri aðstöðu. En
ef fjáiplógsmenn, eigingjamir
sérgæðingar hefðu ráðið málum
Akureyrar þegar Páll Briem og
Magnús Kristjánsson lögðu
grundvöllinn að velgengni bæjar-
ins, myndi önnur raunin nú um
hag Akureyrar.
Akureyri var fyrsti kaupstað-
ur á Islandi, sem eignaðist sjálf-
ur góðar hafskipabryggjur, fyrsti
bær, sem keypti mikil lönd í ná-
býlinu og seldi þau ekki aftur,
fyrsti bær, þar sem fjöldi bæjar-
búa rak arðsaman landbúnað með
annari atvinnu, fyrsti bær, sem
fékk skipulegt götukerfi, fyrsti
bær sem kom upp tiltölulega
góðri verkamiðju til að vinna góð
sjá allmikið af myndum höfuð-
snillinga álfunnar frá öllum öld-
um.
Nokkrir eru þeir menn, einkum
í Reykjavík, sem mjög dást að
myndum Kjarvals, og til eru þeir
sem eiga margar myndir eftir
hann. En spá mín er sú, að þeir
sem leggja leið sína um hálendi
íslenskrar menningar þegar
stundir líða, telji Kjarval þar
með eihkennilegustu og eftir-
minnilegustu fjöllunum.
Gltðbrandur Magnáasson.
klæði á landsins böm úr íslenskri
ull.
1 öllum þessum málum var
Magnús Kristjánsson annaðhvort
aðalforgöngumaður eða öflugasti
stuðningsmaður umbótanna, og
má nærri geta, að þar sem slík
framsýni er sýnd, muni í fleiri
efnum hafa vel verið að verki
unnið, þótt eigi verði hér fleira
rakið.
Ef til vill einkennir það best
starf Magnúsar Kristjánssonar á
Akureyri, að hinar þýðingarmiklu
framfarir hafa því meiri þýðingu
sem lengra líður frá því að starf
umbótamannsins hófst. Um hvert
af hinum áðumefndu umbótamál-
um urðu framfaramennimir að
eiga í þrálátri baráttu við kyr-
stöðuöflin. Til að nefna aðeins
tvö dæmi má geta þess, að Magn-
ús Kristjánsson varð að beita
allri orku til þess að afturhalds-
menn bæjarins og héraðsins gætu
ekki eyðilagt dúkaverksmiðjuna
og hin sjálfstæðu hafnarmann-
virki Akureyrarbæjar.
Meim kynnu að vilja spyrja:
Hversvegna tókst Magnúsi Krist-
jánssyni að grunnmúra efnalegt
og félagslegt frelsi Akureyrarbúa
í samstarfi við tiltölulega fáa
samhenta menn, meðan skamm-
sýnir samtíðarmenn sumir, í öðr-
um þorpum landsins, grundvöll-
uðu dýrtíð, fjárglæfra og andlega
vesalmensku ?
Svarið er afar einfalt. Og um
leið er gefin skýring á öllu starfi
Magnúsar Kristjánssonar. Hann
fann til jafnöflugrar löngunar til
Bálför
Magnúsar Kristjánssonar
f j ármálaráðherra.
(Tilkynning frá sendiherra Dana).
Lík Magnúsar Kristjánssonar fjár-
málaráðherra var borið á bál á fyrra
föstudag á Bispebjerg. Var það mjög
hátíðleg athöfn. í blómum skrayttri
smáhvelfingu inst í kapellu bálstof-
unnar, stóð kistan, sveipuð íslensk-
um fána og skreytt ótal blómsveigum.
þar voru m. a. blómsveigar frá kon-
ungi, islensku stjórninni, Alþingi,
sendiherra íslands, íslandsbanka og
bankaráði, Eimskipafélagi íslands,
forsœtisráðherra Dana, ráðgjafar-
nefndinni og Dansk-islandsk Sam-
fund. Viðstaddir voru: Jón Svein-
björsson konungsritari, allir starfs-
menn sendih.erraskrifstofunnar með
sendiherra í braddi fylkingar, fjöld-
inn allur af íslendingum í Kaup-
mannahöfn, forsætisráðherra Dana og
utanríkisráðherra, Petersen skrif-
stofustjóri, allir íáðgjafarnefndar-
mennirnir og margir sendiherrar er-
lendra þjóða.
íslenskir stúdentar sungu fyrst tvo
ísl.enska sálma og síðan flutti sjera
Haukur Gíslason ræðu á íslensku. þá
söng frú Dóra Sigurðsson „Kallið er
komið". Siðan var rekunum kastað á
kistuna og því næst var hún látin
síga niður í bálið, en á orgelið var
leikinn þjóðsöngur íslendinga. Að
lokum þakkaði Sveinn Björnsson
sendiherra með nokkrum vel völdum
orðum hluttekninguna, fyrir hönd
ættingja hins framliðna og stjórnar
íslands.
Pianosjóður
Kristneshælís.
Enn hafa furðulega fáir orðið
til þess að muna eftir jólagjöfinni
til Kristneahælis og er þó vert að
þakka af alhug þeim, sem það
hafa gert. Eigi verður fé betur
varið, heldur en til þess að varpa
geislum gleðinnar inn í líf þeirra
manna, sem bera kross langvar-
andi sjúkdóma og eru sviftir að-
stöðunni til þess að njóta návist-
ar ástvina á eigin heimilum nú um
jólin. — Látið ekki dragast að
færa þessar jólafórnir og munið,
að gjöfunum veita viðtöku rit-
stjóri Tímans, Laugaveg 44 og
Kristján Karlsson bankastjóri,
Holtsgötu 7.
að vinna að almennri hagsæld
eins og hversdagsmenn finna til
gagnvart sínum eigin stundar-
hagsmunum. Þegar þess er gætt,
að maðurinn var óvenjulega elju-
samur og óbilandi festu- og
kjarkmaður, svo að hann harðn-
aði við hverja þraut og mótgang,
þá er auðskilið hversvegna hon-
um varð svo mikið ágengt.
Magnús Kristjánsson var fyrst
kosinn á þing á því tímabili, þeg-
ar samfeldur þingmeirihluti
byrjaði að sinna hinum innri
umbótum í þjóðfélaginu undir
forustu Hannesar Hafstein.
Á þeim árum var reist bókhlað-
an í Reykjavík, komið á skipu-
legri bama- og kennarafræðslu,
mentaskólinn leystur úr dauða-
dróma fommálanna, og sæsíminn
lagður til útlanda. I hinu síðast-
talda máli mun enginn þingmaður
hafa veitt Hafstein öruggara
vígsgengi en Magnús Kristjáns-
son, meðan hættan var mest, að
málinu yrði eytt.
Þegar Magnús Kristjánsson óx
upp á Akureyri var öll verslun
héraðsins í höndum harðlyndra
og fédrægra selstöðukaupmanna.
Takmark þeirra var að græða
sem mest á íslandi á sem styst-
um tíma og komast með fenginn
af landi burt til Danmerkur og
njóta hans þar.
Magnús Kristjánsson og Frið-
rik bróðir hans efndu til inn-
lendrar verslunar á Akureyri og
fóru vel og drengilega með vald
sitt 1 verslunarmálum. Dæmi sem
kom fyrir síðar, sumarið 1914,