Tíminn - 22.12.1928, Blaðsíða 4

TÍMINH
þarf þeirra ekki með? Eða hvað?
Á borðinu fyrir framan mig (
eru tvær skýrslur, sem eg hef
verið að blaða í. önnur er frá
skólastjóra bamaskólans, hin frá
rektor mentaskólans í borginni.
Báðar eru eftirtektarverðar. Á
skýrslu bamaskólans er svo að
sjá sem sumum aðstendendum
neiiienda hans finnist hann vera
fremur lítilvirkur um ýmis mik-
ilsvarðandi atriði í uppeldinu.
Þeir eru huggaðir með því, að
megintilgangur hans sé að veita
uhdirstöðuatriði „almennrar
mentunar". Rektor skólans lætur
í ljósi mikla angist við sívaxandi
aðsókn að skólanum og nauðsyn-
legar ráðstafanir til þess að
hamla því, ef þjóðfélaginu skuli
eigi hætta búin. Hvorugur virð-
ist sjá, hvað þetta er hjákátlegt.
Annar. reynir að sætta menn við
skólafyrirkomulag, sem fjöldi
manna hefir mist alla trú á. Það
er gert með þeirri ástæðu að
bömin læri þar það sem algeng-
ast er að læra. Hinn reynir að
sætta mexm við annan skóla, með
því að benda á, að af honum
stafi engin hætta, ef nægilega fá-
ir sækja hann.
Hvorugum dettur í hug að
spyrja um það, hvort þessir skól-
ar séu tákn og framkvæmi þeirr-
ar menningarhugsjónar, sem
þjóðin lifir lífi sínu á, séu gróð-
urreitur þess hugarfars og þeirr-
ar menningarstefnu, sem lífs-
þrungnasta og heillavænlegasta
viðleitni hennar miðar að. Hvor-
ugum verður neitt órótt af því,
að lærisveinai- hvors um sig verða
báðir að sigrast að miklu leyti á
þeirri staðreynd lífs síns að hafa
gengið í þá til fósturs, áður en
þeir verði starfhæfir menn. Sú
mexmingarhugsjón sem þessir
skólar hvíla á er ekki þjóðinni
eigin. Hún er gestur og framandi
í landinu, hún er ekki vaxin upp
af lífsþörf þjóðariimax- né sál,
ekki samhæfð við tíma né um-
hverfi, lífsbaráttu né lífsháttu.
Þegar foi’vígismenn heimar
kveðja dyra hjá þjóðinni og hún
spyr, hver sé á ferð, hljóta þeir
að svara: „Það er eg“.
En í hjarta þjóðarinnar lifir
önnur menningarhugsjón, mátt-
ug og dularfull, eins og lífsorkan
sem gengur í arf frá kyni til
kyns, gömul og þó síung, eins og
málið sem fólkið talar og mold-
in sem það yrkir. Hún verður
naumlega skýrð með því að gefa
henni eitthvert heiti, sem endar
á „ismi“. En hún birtist ósjálf-
rátt í því hvernig þjóðinni verð-
ur á að taka á umhverfi sínu
öllu, hvemig hún velur og hafnar,
eyðir og skapar. Hún birtist í
þeirri frumhvöt, sem hefir varð-
veitt þjóðina frá því að fara sér
að voða, gæddi hana varfæmi
þegar hún sigldi beggja skauta
byr, magnaði hana til andspymu
þegar að henni var krept, knúði
hana til að rísa á fætur á ný eft-
ir hverjar ófarir. Hún birtist í
þeirri nagandi þrá, sem aldrei
unir því sem er, sem spyr um
nýja möguleika en neitar að sætta
sig við orðinn hlut, sem leggur í
fjallbrattann og leitar út á
djúpin.
Og sú stund kemur, þá er sjá-
endur þjóðarinnar og hlustendur
draga af henni álaga-haminn og
leiða hana fram fyrir sjónir lýðs-
ins í þeirri mynd er hæfir við-
fangsefni, stund og stað. Þeir
munu hlusta hana út úr instu
sálarfylgsnum þjóðarinnar, lesa
hana út úr lífsbaráttu hennar;
raunum og reynslu liðinna ára,
vonum og viðfangsefnum hinna
komandi. 1 þeirri mynd mun hún
kveðja dyra í skólum þjóðarinn-
ar og krefjast inngöngu. Og ef
æskan spyr þess hver kominn sé,
mun svarið verða: „Eg er þú“.
Þá er mikið undir að viðtökumar
verði góðar.
Um leið og eg enda þessar lín-
ur, verður mér hugsað til æsku-
lýðftskólanna nýju í sveitum Is-
lands. EklÉrt væri mér kærara
en það, að mega vænta þaðan
nýrra starfshátta, nýs lífs, nýrr-
ar menningarhugsjónar, — henn-
ar sem er gömul, en þó síung og
máttug, eins og málið sem vér
tölum og moldin sem vér yrkjum.
Sigurður Einarsson.
---o---
r
I katakombum
hins heilaga Kallixtusar.
Flestir þeir, sem leggja leið
sína suður um Italíu og koma til
Rómaborgar, gefa sér tíma til að
skoða hina einkennilegu neðan-
jarðar grafreiti hinna gömlu Róm-
verja, — Katakombumar svo-
nefndu.
Flestir sem eym hafa og augu,
hafa heyrt eða lesið eitthvað um
þær; enda em þær fyrir margra
hluta sakir merkilegar og meðal
annars eru þær frumheimildir að
sögu hinna fyrstu kristnu Róm-
verja. Víðkunnastar munu þær þó
vera sem griða- og samkomustað
ir hinna fyrstu kristnu safnaða.
Þar í hinum friðhelgu gömlu
gi*afhvelfingum gátu þeir, oftast
nær, haldið jólin óáreittir og
fylgsnin voru óteljandi í afkimum
þessara völundarhúsa sem Kata-
kombumar em.
Sennilega hefir jólahátíðin haft
þar annan svip heldur en nú tíðk-
ast meðal hinna svonefndu
kristnu þjóða — enda máttu
menn þá vera við því búnir að
láta líf sitt þá og þegar fyrir trú
sína, í stað þess að nú virðast
menn geta hugsað um jólamatinn
og alt annað góðgæti veraldarinn-
ar í ró og næði. En þessi greinar-
stúfur átti sannarlega ekki að
vera nein predikun, eða neitt þess
háttar, heldur ætlaði eg aðeins að
segja örlítið frá því þegar eg fór
að skoða Katakombur hins heil-
aga Kallixtusar.
Þær liggja kippkom fyrir utan
Rómaborg, rétt við „Via Appia
Antica“ — veginn, sem gerður
var á dögum Cæsars og sem nægt
hefur óteljandi kynslóðum og sem
lítur út fyrir að geta enst í alda-
raðir ennþá. Maður gengur út um
hið gamla glæsta borgarhlið
„Porta Appia“, sem er hlaðið af
mestu snild úr rauðbrúnum tígul-
steini. Milli tígulsteinanna vex
burknategund, suðræn og yndis-
leg, sem nefnd er „Hár Venusar".
Hún hefir náð þar fótfestu og
ekki síst vegna hennar líður
borgarhliðið og hin forna víg-
girðing seint úr minni.
Frá Porta Appia er 15—20
mínútna gangur út að Katakomb-
um þeim, sem kendar eru við
hinn heilaga Kallixtus, sem eitt
sinn var páfi í Róm. En Kata-
kombur þessar eru engan veginn
þær einustu í nágrenni Róma-
borgar, — en að mörgu leyti eru
þær taldar merkastar; — því það
er fjöldi af sílkum neðanjarðar
grafreitum alt í kringum borgina:
Katakombur h. h. Sebastians og
hvað þær nú heita allar. Svo
ferðamaður, sem þarf að flýta
sér, fær aldrei séð nema örlítið
brot af þeim. En þó nóg til að
geta aldrei gleymt þeim. Til þess
að gefa dálitla hugmynd um lengd
Katakombu h. h. Kallixtusar, má
geta þess að neðanjarðargöngin
eru um 28 kilometrar. En saman-
lögð lengd allra Katakombanna,
sem nú eru kunnar í kringum
Róm og Neapel er um 1000 km.
og er talið að um 6 miljónir
manna sofi þar hinum hinsta
svefni.
Samkvæmt lögum Rómverja
mátti engan mann jarða innan við
borgarhliðin og því var nauðugur
einn kostur að höggva grafreiti
þessa út í móbergið fyrir utan
borgina.
Göngin í Katakombunum eru
löng og mjó og til beggja handa
Munið hin akýru orð festur-íslendingafau Áamundar Jóhannaaonar á aíðasta aó&lfundl Eimakipafélagglne:
„Só króna, sem fer út úr landbra, er kvttdd í síðasta sinn“.
Kveðjið þór ekki yðar krónu í síðasta sinn, þar aem þess þarf ekki með
Vátryggið alt, á sjó og landi, l\já Sjóvátryggragarfólagfi Islands
eru kistur höggnar út í bergið.
Þar voru líkamir hinna látnu lagð-
ir og hólfinu lokað með þunn-
um, flötum steini, oft með nafni
hins dauða á. Stundum eru fimm
hólf eða kistur, hvort yfir öðru
— en oftast tvö til þrjú. Göngin
liggja misjafnlega djúpt undir
yfirborði jarðar, en dýpst mun
vera 25 m. niður að þeim, og
flest eru sex göng hvert yfir
öðru. Sumstaðar víkka göngin og
mynda smáhella og jafnvel kap-
ellur og allstórar hvelfingar. Á
veggjunum, einkum í kapellunum,
eru víða freskómálverk, bamalega
gerð flest og helst eru það tákn-
rænar myndir og efni þeirra tek-
ið úr gamla og nýja Testament-
inu. Alt, sem mint getur á skurð-
goðadýrkun var bannfært frá
þessum veggjum, en fletimir
skrýddir blaðaskrauti. Hin fyrstu
tákn frumkristinna manna, fisk-
urinn og dúfan og pálmalaufið
sjást þar víða. Merkilegir hlutir,
gerðir af mikilli list hafa og fund-
ist í Katakombunum t. d. gler-
skálar með máluðum myndum og
gyltum röndum, sem þykja mestu
gersimar. Á 3. og 4. öld var hætt að
jarða í Katakombunum og helgir
dómar dýrðlinganna teknir þaðan
og fluttir í kirkjur Rómaborgar.
Og síðan gleymdust Katakomb-
umar og veitti þeim enginn eftir-
tekt í 1000 ár. En árið 1587 skeði
sá viðburður að víngarður, sem
stóð við Via Salaria sökk í jörð
niður. Undir víngarði þessum
hafði verið grafhvelfing sem
hrundi niður og þá fóru menn að
veita Katakombunum eftirtekt á
ný. Og mætir menn sáu að Kata-
komburnar þögðu yfir sögu
kristninnar og merkir vísinda-
menn hafa síðan séð um að sú
þögn hefir verið rofin, látið heim-
ildir þær tala, sem Katakombum-
ar geymdu.
Eg vona að „góðfús lesari“
fyrirgefi mér dálítinn útúrdúr.
— Síðan eg kom heim til íslands
og fór að ferðast um Suðurland
og einkum Rangárvallasýslu; hafa
hinir einkennilegu hellar þar, sem
gerðir eru af manna höndum;
æfinlega mint mig á Katakomb-
urnar. Þeir em af svipaðri gerð,
enda þótt þeir séu búnir til í alt
öðrum tilgangi. Og kringlóttu,
uppmjóu strompamir á sunn-
lensku hellimum, sem veita lofti
og ljósskímu niður í göngin,
minna mjög á strompana sem em
á Katakombunum. Hver veit
nema að hellamir í Rangárvalla-
sýslu þegi yfir einhverjum merki-
legum leyndaidómum ?
Þegar maður nálgast Kata-
kombur hins heilaga Kallixtusar,
kemur maður að dálítilli kapellu.
Hvítkuflaðir munkar með æm-
verðug andlit taka þar á móti
ferðamönnum. Við förum þess á
leit við þá, að fá að sjá graf-
hvelfingamar og það er auðfeng-
ið, því munkamir em þama ein-
mitt til þess. Enginn fær að fara
þangað án fylgdar, því það gæti
orðið hin síðasta ganga hvers er
það reyndi; þeir gætu hrapað
niður, eða týnst í hinum enda-
lausu koldimmu göngum. Tönn
tímans hefir víða þar nagað svo
fast að víða hrynur úr lofti og
veggjum, en eins og gefur að
skilja, er aðeins farið með ferða-
menn þangað sem óhætt er fyrir
slíku.
Við greiðum munkinum eina
líra í inngangseyri — fátt er ó-
keypis á ítalíu og ItaJir hafa
gott Iag á því, að „lifa i farðsl-
mönnum". En síst er ofgoldið í
þetta sinn. I stað aðgöngumiða
er manni rétt langt og mjótt
kerti og þegar hópurinn er orðinn
nógu fjölmennur — 10—15
manns saman — er haldið á stað
og stigið nokkur þrep niður á við
og staðnæmst þar við hurð og
kveikt á kertunum. Og við skímu
frá hinum blaktandi Ijósum göng-
um við niður í Katakombumar.
Fyrir augnabliki síðan stóðum
við ofanjarðar, glaðvær ferða-
mannahópur, en nú er alt kyrt,
og alvara í hverju andliti og eng-
inn mælir orð af vömm. Þýska
stúlkan sem áðan var einna fjör-
ugust og flissaði mest, er nú
þögnuð og er bleik í framan,
gripin af hinni mögnuðu dulrænu
helgi, sem ríkir í þessum gömlu
grafhvelfingum. Allir ganga
þegjandi áfram, það er eins og
skóhljóðið hverfi niður í gólfið
og alt virðist þegja fullri þögn.
Við erúm nú komin niður öll
þrepin og spölkom frá þeim.
Beggja megin við okkur eru út-
höggnar grafir. Hellumar sem
fyrir þeim vom, eru brotnar, svo
þær gapa eins og tómar augna-
tóftir, því að engar leifar era
eftir í þeim, af beinum þeirra,
sem eitt sinn vom bomir þang-
að til hvíldar. Rétt á einstöku
stað sést móta fyrir mannabein-
um í einstöku steinkistu, og er
þar sett gler fyrir, til þess að
varna því að ferðamenn hafi þau
á burt með sér til endurminning-
ar um stað og stund.
Nú rýfur munkurinn þögnina,
göngin víkka og við komum inn í
hvelfingu, þar sem furðu vítt er
milli veggjanna og hátt undir
loft. — Þettað er grafhvelfing
hinnai- heilögu Cesilíu. — Ein var
hún af þeim mörgu, sem lét líf
sitt fyrir trú sína og vinir hennar
jarðsettu hana hér. En nú er
helgur dómur hennar fyrir löngu
síðan upp tekinn og fluttur burtu,
en líkneski úr hvítum marmara
komið í staðinn, hjá blómskrýdda
altarinu litla. Hin heilaga Cecilia
er sérstakur vemdari allra hljóm-
listarmanna. Sjálfur Rafael hefir
málað mynd af henni þar sem
hún situr með hendur í kjöltu
sinni og hlustar á himneskar
hljómsveitir ofar öllum skýjum.
Við stöndum við stundarkom í
grafhvelfingunni og veitum eftir-
tekt hinum einkennilegu vegg-
myndum, sem sumar minna á
byzantiska list; síðan höldum við
áfram um hin endalausu göng.
Einkennilegt er að sjá þegar
öðmm ferðamannahópi bregður
fyrir langt í burtu, innar í hvelf-
ingunum. Kertaljósin blakta og
lýsa upp í dauðadimmum göng-
unum, þau hverfa; og myrkrið
grúfir aftur yfir öllu. Aftur
víkka göngin. Nú stöndum við í
kapellu páfanna, sem De Rossi,
sem rannsakað hefir mest og
ritað manna best um Katakomb-
urnar segir að sé „hinn virðuleg-
asti staður í Róm, að gröf Péturs
postula undantekinni“.
I kapellu páfanna eru 9 hinir
fyrstu páfar jarðaðir. Ekki urðu
þeir ellidauðir, heldur urðu þeir
allir að láta lífið fyrir trú sína og
einn þeirra var ekki páfi nema í
41 dag. Einnig voru jarðsettir
þama háæruverðugir biskupar og
ýmsir aðrir mikilsmetnir kristnir
menn. Þar em margar áletranir
höggnar í stein, ýmsar á grísku,
aðrar á latínu. Mjög hafa skemd-
arandai' fyrri tíma, Gotar og
Langbarðar, brotið og bramltóð I
I heildsölu hjá:
Tóbaksverslun Islands h. f.
kapellunni. En munkaregla sú
sem heldur vörð um Katakombur
Kallixtusar, hefir gert sér mikið
far um að færa alt í lag, líkast
því sem áður var og hafa þeir
notið aðstoðar ágætra fomfræð-
inga.
Tíminn líður fljótt fyrir okkur
ferðamönnum; margt þarf að
skoða á stuttri stund. Kertin
styttast óðum; við þurfum að
komast aftur upp á yfirborð
jarðar áður en þau brenna út.
Við höldum á stað úr kapellu
páfanna eftir hinum mjóu
draugalegu göngum. Sumstaðar
á veggjunum grillir í hinar tákn-
rænu myndir fmmknstinna
manna, fiskinn og dúfuna. Hinn
hvelli rómur munksins ítalska
hljómar einkennilega, stundum er
eins og veggimir gleypi hljóðið,
en sumstaðar er óvenju hljóð-
næmt — líkt og maður heyri
óminn líða hægt í burtu og fjar-
lægjast að lokum. Hið dulræna
seiðmagn hvelfinganna hefir grip-
ið alla, það er líkt og séum við
horfin aftur til löngu liðinna
tíma. Stöku kerti em nú bmnnin
út, það rökkvar enn meira í göng-
unum, en munkurinn vedt veginn
þó að við séum öll orðin áttavilt.
1 hug minn kemur sögnin gamla,
um manninn sem lokkaði óvin
sinn niður í Katakombumar og
skildi hann eftir þar. Aldrei sá
hann ljós dagsins framar.
Nú verður þrep á vegi okkar,
við erum komin að stiganum.
Stúlkumar greikka sporið upp á
við. Það léttir yfir þeim blessuð-
um, þegar þær koma út í suðræna
sólskinið aftur. Sú þýska verður
öll að einu brosi undir eins,
töfrar Katakombanna hafa hana
ekki lengur á valdi sínu.
Við kveðjum hinn hvítklædda,
prúðmannlega munk og þökkum
honum fylgdina. Eftir stutta
stund erum við aftur stödd á Via
Appia Antira, á leið til borgar-
innar eilífu.
Eins og flestir ferðalangar
stöndum við dálítið við hjá „Quo
vadis“ kapellunni litlu. Alt minn-
ir á foma atburði, alt bendir
aftur í tímann.
Manni virðist stundum undar-
lega skamt á milli fomaldar og
nútíðar. En þó hef eg sjaldan
fundið betur til þess heldur en
þarna í grafhvelfingum hinna
fyrstu kristnu Rómverja; í Kata-
kombum hins heilaga Kallirtusar.
Ragnai' Ásgeirsgon.
----o----
Ritstjóri: Jónas Þorbergsson.
Sími 2219. Laugaveg 44.
Prentam. Acta.