Tíminn - 22.12.1928, Blaðsíða 3

TlMINN
227
Adalf undur
H.f. Eimskipafélaga Suðurlands, verður haldinn laugardaginn 23. febrúar
1929 á skrifstofu hæstaréttarmálaflutningsmanns Lárusar Fjeldsted,
Hafnarstræti 19, Reykjavík, og hefst kl. 4 eftir hádegi.
Dagskrá samkvæmt 14. gr. félagslaganna.
Reykjavík, 17. desember 1928
Félagssldómin
um hans hverja umferðina eftir | Um sömu mundir gengur jafn-
aðra umhverfis spilduna, og við aldri hans út ár einum mentaskól-
röbbum saman. Hann er nú að ; anum í borginni með students-
brjótast til skilnings 6 þessum Prófs skýrteinið sitt í vasanum
moldarbletti, sem faðir hans á, ' og hvíta húfu 6 höfði. Hann ekur
og hann á sjálfur að erfa og mað félögum sínum í blóm-
yrkja. Hann er í óðaönn að nema j skreyttum vagni um götur borg-
þá visku, hvernig hann eigi að arinnar, og hrópar „húrra“ á
knýja þenna jarðarblett til þess ! krossgötum og fyrir framan op-
að láta honum í té svo mikið af inberar byggingar. Vagninn er
verðmætinu, sem framast er unt. \ óhemjulega gamaldags. Hann er
Fréttlr.
HátíSarlJóðln. Vegna veiðibrœöi
birti Morgunblaðið villandi frásögn
um niðurstöðu dómnefndar þeirrar,
er skipuð var til þess að velja há-
tíðarljóð fyrir Alþingishátíðina.
Samkv. frásögninni var svo að skilja
að dómnefndin hefði valið kvæði
Daviðs Stefánssonar frá Fagraskógi
til 1. verðlauna en gert „tillögu" um
að Einari Benediktssyni yrðu og
greiddar 2000 kr. í verðlaUn fyrir
sitt kvæðí og það sagt fram á hátíð-
inni. Sannleikurinn er sá, að dóm-
net’ndin lagði kvaaðin að Jðfnu og
lagði áherslu á, að höfundunum yrðu
báðum greidd 1. verðlaun. Sam-
kvæmt tillögu Páls ísólfssonar var
kvæði Davíðs valið til söngs. Verður
því kvæði Einars sagt fram og fer
vel á því að bestu skáldum okkar
sé þann veg gert jafnt undir höfði.
Enn lagði
sálmur í ágætu kvæði Jóhannesar úr
Kötlum yrði sungið við guðsþjónust-
una á pingvöllum 1930.
Vinnustttðvun varð nýlega hér í
bænum, þar sem verið var að grafa
fyrir grunni þjóðleikhússins. Varð
hún með þeim hætti, að tveir af
oddvitum verkamanna, þeir Héðinn
Valdemarsson og Ólafur Friðriksson,
komu á vettvang og bönnuðu verka-
mönnum að halda áfram vinnu eftir
þeim samningum, sem þeir höfðu
gert við leikhúsbyggingarnefndina.
Tíminn sneri sér til Héðins Valde-
marssonar og bað um skýringu hans
á þessu tiltæki. Spurði blaðið hann,
hvort þeir foringjar jafnaðarmanna
þættust færir um að skera úr því í
hverju einstöku tilf.elli hvort ákvæð-
isvinna væri viðunandi og gæfi hlut-
aðeigandi mönnnum þau vinnulaun
er samþyktir Dagsbrúnar áskildu.
Héðinn kvað þá félaga ekki leggja
neinn dóm á þessa sérstöku ákvæðis-
vinnu. Orsök þessara ráðstafana væri
sú að verkamenn hefðu undanfaiið
tekið ákvæðisvinnu, þar sem ýmsir
hefðu borið skarðan hlut frá borði
og mun lægra kaupgjald en texti á-
skildi. Væri það ætlun félagsins að
tryggja þeim, er tækju ákvæðisvinnu,
lágmarkskaup. — Með þessu verða
verkamenn að vísu trygðir fyrir
skakkaföllum. Hinn aðilinn, sá er
vinnuna kaupir er ótrygður og verð
ur að greiða full laun, hversu slæ-
lega sem unnið kynni að verða. —
Er þá grundvöllur sá, er ákvæðis-
vinna hvílir á, brotinn niður að
hálfu leyti. — Morgunblaðið hefir
tvívegis látið í veöri vaka, að þetta
komi til kasta landsstjórnarinnar. En
hér er um að ræða samningamál
sannar að í verslun „Eldri
bræðra“ eins og hún oft var
kölluð, ríkti ekki algengt milli-
liðasiðgæði. Þegar heimsstyrjöld-
in skall á í byrjun ágúst 1914
hækkuðu nálega allir kaupmenn á
Islandi vörur sínar þegar í stað
og Bumir stórlega. En Magnús
Kristjánsson, er þá sat á þingi,
símaði í þess stað norður til Ak-
ureyrar og bað að breyta í engu
verðlagi í sinni búð, hvað sem
aðrir kynnu að gera.
Fyrsta stóra málið þar sem
Magnús Kristjánsson beitti séraf
alvöru fyrir hinni nýju viðreisn-
arstefnu í fjármálum landsins,
eftir að stríðið skall á, var við-
reisn þjóðbankans. Alla stund frá
því að Alþingi, um aldamótin síð-
ustu, hafði afsalað erlendu gróða-
félagi með innlendum talsmönn-
um seðlaútgáfunni, hafði Lands-
bankinn verið eins og vanhirta
bamið 1 öskustónni. Erlendi
bankinn óx hröðum skrefum ár
eftir ár, en banki þjóðarinnar
sjálfrar var gleymdur og van-
ræktur af mörgum þeim, sem
mest bar skyldan til að styðja
hann. 1917 byrjaði hjá þingi og
stjóm alvarleg viðleitni til að efla
þjóðbankann, sem síðan hefir
haldið áfram. Magnús Kristjáns-
son var einn af aðalstuðnings-
mönnum þjóðbankans frá því
baráttan hófst fyrir viðreisn
hans og þar til hann andaðist,
eftir að hafa rétt áður en hann
lagðist banaleguna varið sínum
síðustu kröftum til að tryggja
það aS Landsbankinn fengi þá
milli leikhúsbyggingarnefndarinnar
og þeina manna, sem tóku að sér
framgröft á grunni liússins, fyrir
ákveðið verð og er að svo komnu
máli landsstjórninni óviðkomandi.
Lyfjabúðin Iðunn. Ungfrú Jóhanna
Magnúsdóttir Torfasonar alþingisfor-
seta opnaði síðastl. sunnudag lyfja
búð, er Iðunn nefnist, á Laugaveg
40, í hinu nýja húsi Jóns Hj. Sig-
urðssonar héraðslæknis. Ungfrú Jó-
hanna hefir tekið próf f lyfjafræði
og starfað lengi í 1 yfjabúðum hér
heima og erlendis. Lyfjabúðin Iðunn
er einkar snotur og er þar öllu
smekklega og haganlega fyrir komið.
Lagið, „ísland ögrum skorið“, sem
birtist hér í blaðinu, eftir hið góð-
fræga tónskáld Sígv. Kaldalóns hér-
aðslækni i Flatey, var sungið fyrsta
sinni við minningarathöfn, sem hald-
in var í Fiatey á 200 ára afmæli
Eggerts Ólafssonar 1. des. 1926, en
og kemur hið síðara strax úr nýári.
J. M. B. ,er áður kunnur af sögum
sínum „Eiríkur Ilansson", „Brasilfu-
fa,ramir“ o. f 1., sem voru lesnar með
ánægju hér á landi. Ilann ritar fjör-
legan frásagnarstíl og yfir sögum
hans er æfintýrablær landnámsins í
Vestúrheimi.
Landhelgisbrot. Skipstjóri og skip-
verjar á þýska togaranum „Hein-
rich Niemitz", sem Óðinn tók nýlega
í landhelgi og fór með til Vest-
mannaeyja, játuðu fyrir rétti að þeir
liefðu einnig verið að veiðum í iand-
helgi 29. nóv. er Óðinn tók togarana
fyrir Ingólfshöfða, en höggvið 4
strengina og faríð til þýskalands.
Hlaut skipstjórinn 18 þús. gullkr.
sekt og var afli og veiðarfæri gert
upptækt.
----«----
Hamar og sigð
iii.*)
Það er í gamalli austrænni
sögn, að elskhugi kvaddi dyra
hjá unnustu sinni. Og er hún
heyrði barið að dyrum, kallaði
hún og sagði: „Hver er það“?
En elskhuginn svaraði: „Það er
jeg‘. En hún opnaði ekki dymar.
Og hann barði að dyrum að nýju,
heyrði sömu spumingu, veitti
sama svar. I þriðja sinn kvaddi
*) I. og II. kafli þessa greina-
flokks birtist í „Straumum".
kjölfestu er hann þarf til að geta
verið öflugasta stoð íslensks fjár-
málasjálfstæðis.
Magnús Kristjánsson hafði bar-
ist fyrir að gera verslunina iiin-
lenda, þjóðlega og heilbrigða. En
í gróðaólgu stríðsáraxma fanst
honum að margir stéttarbræður
hans, sem bæði gátu verið inn-
lendir og þjóðlegir, gleymdu að
verslunin varð líka að vera heil-
brigð. Sjálfur hafði hann sýnt
1914 hvemig heilbrigð verslun
átti að fara að. Um leið og hann
fjarlægðist kaupmannastéttina
yfirleitt, þokaðist hann nær
kaupfélögunum, er þá sóttu fram
meiri en nokkuru sinni áður und-
ir forustu Hallgríms Kristins-
sonar.
Magnús Kristjánsson hafði
reynt að kaupmannastéttin var
ekki megnug að skapa heilbrigða
verslun á stríðsárunum. Kaupfé-
lögin náðu ekki nema til sinna
manna. Helmingur þjóðarinnar
var sannanlega á valdi þeirra
manna, sem ekki lögðu fingur á
milli um milliliðsgróðann. Þessi
staðreynd varð til þess, að þessir
tveir frumherjar, Hallgrímur
Kristinsson og Magnús Kristjáns-
son, sköpuðu hina miklu lands-
verslun stríðsáranna. Það er
stærsta verslunarfyrirtæki sem
nokkumtíma hefir verið rekið á
íslandi. Landsverslun stríðsár-
anna bjargaði Islendingum frá
hungursneyð og féflettingu. Á-
vextir góðs skipulags komu I
ljós hér sem annarsstaðar. Ein-
stakar verslanir og bankar í land-
hann dyra, og hún kallaði: „Hver
er þar?“ Og hann svaraði: „Jeg
er þú“. Og- unnustan gekk til
dyranna, lauk upp fyrir elskhuga
sínum og hann gekk inn í húsið.
Mér þykir sagan falleg. Svo
falleg, að eg vil ekki „leggja út
af henni“.
I grænu dalverpi, 80 km. frá
borginni stendur dálítið skólahús.
Klukkan 9 á hverjum morgni
koma þangað nokkur böm. Þau
setjast inn í litla stofu, taka
bækur upp úr töskum sínum, og
kenslan byrjar. Dálítill, kvikur
snáði, sem á bágt með að sitja
kyr, horfir út um gluggann.
Hann fær áminningu. Svo er það
í lagi. Steinhljóð, nema ofurlítið
þrusk með fótunum.
Börnin eru spurð út úr fjölda
námsgreina. Þau segja frá Sudan
og Sahara, Kaukasus og Kína, —
með orðum bókarinnar. Þau segja
frá opinbemnum guðs, með orð-
um kversins, reiprennandi. Þau
eiga sér ennfremur dálitla bók.
Hún heitir ættjarðarsaga. Aftan
við hana er dálítið ágrip af fé-
lagsfræði og hagfræði. Og börnin
tala um iðnaðar-framfarir og
landbúnað, útflutning og versl-
unarjöfnuð, löggjöf og fram-
kvæmdarvald. Og kennarinn bros-
ir í kampinn. En í „korterinu“
klóra þau hvert annað og hrekkja
þrátt fyrir kverið. Og það ber við
að þau ganga blóðug hvert und-
an öðru daginn fyrir kosningar,
eins og í barnaskólaportinu í
Reykjavík.
Fjórtán, fimtán ára gömul taka
börnin svo fullnaðarpróf. Þar
skilur vegi. Sum halda áfram í
æðri skóla; „læra“, læra meira,
eftir kröfum tíðarandans. Hin
hverfa inn í fylkingar alþýðu
lands síns, verða kaupmenn og
bændur, kramarar og verkamenn;
verða beiningamenn eða burgeis-
ar, samkvæmt lögmáli, sem er
jafn hlutlaust og blint eins og
náttúrulögmál.
Neðar í dalnum er dálítil akur-
rein. Þar er sextán, seyján ára
drengur að plægja. Hann hefir
gengið í skólaxm, sem eg kvaddi
fyrir stundu. En haim er langt
kominn með að gleyma öllu, sem
hann læi'ði þar, nema að lesa og
skrifa, og það hafði hann lært
áður. En hann er ljómandi
skemtilegur. Eg geng með plógn-
inu hafa tapað tugum miljóna í
krónutali. En Landsverslunin skil-
aði hverjum sínu og mörg hundr-
uð þúsundum króna í hreinum
gróða, þegar samkepnismeim
lögðu hana niður um stundar-
sakir.
Reynsla Magnúsar Kiistjáns-
sonar á stríðsárunum kendi hon-
um að til ætti að vera ný tegund
verslunar við hlið kaupmanna og
kaupfélaga. Þjóðfélagið sjálft
ætti að reka verslun með vissar
vörutegundir, einkum til að
keppa við hringana. Aldrei kom
honum til hugar að landsverslun
ein ætti að ráða og ríkja í land-
inu. En hann faxrn, og skildi
fyrstur manna út í ystu æsar,
hvert var hið eðlilega vei’ksvið
þessarar þriðju deildar í við-
skiftamálum þjóðanna. Hann vildi
að Landsvei'slunin væri föst lög-
bundin stofnun, verksvið hennar
fastskorðað. Varasjóður hennar
og stofnsjóður, samansparaður
viðskiftaarður í eigu allra lands-
manna, sameiginlegur fjársjáður
Islendinga til að styðja þjóðina í
sókn hennar að gera verslunina
þjóðlega, innlenda og heilbrigða.
Eftir að stríðinu lauk hófst
baráttan um steinolíuna við hinn
ei’lenda hring, sem lagt hafði her-
fjötur á þjóðina. Magnús Krist-
jánsson fekk þar tækifæri til að
saxma ágæti verslunarkenninga
sinna. Honum tókst á nokkrum
missirum að brjóta vald hrings-
ins á Island, lækka verð á
steinolíu um helming, koma versl-
uninni með olíu á Islandi í hendur
Hið rökræna samhengi lífsins, 1
eins og því er lifað í dalnum, or- j
sakasambandið milli starfsins 1
sem verið er að vinna og þarfar-
innar sem verið er að fullnægja,
milli aðferðarinnar sem beitt er
og árangursins, sem næst, liggur
honum í augum uppi. Hugur hans
er spurull og áræðinn og ímynd-
unin frjó. Hann hefir lært að
feta keðju orsaka aftui- á bak frá
ýmsu því er við ber í kringum
hann, og feril afleiðinga fram á
við, frá athöfnum sínum.
En alt, sem gerir þennan pilt
aðlaðandi, alt sem gerir hann að
persónuleik, manni, hefir hann
orðið að nema utan skólans, sem
hann gekk í. Alt það> sem hann
á af hæfileika til þess að verka
frjóvgandi, mótandi og skapandi
á lífsumhverfi sitt, hefir hann
orðið að viða að sér, eða rækta
í fari sínu utan þeirra vébanda
sem skólinn dróg um persónu
hans og viðfangsefni. I fari hans
kennir hvergi andlegrar fátæktar
persónuleysingjans, nema þar,
sem fákænska skólavitsins og
bergmálið úr bókunum hefir enn-
þá vald á hugsunum hans. Og
þess verður sjaldan vart. En
þjóð hans á í honum upprenn-
andi nytjamann, þeirrar tegund-
ai', sem allar þjóðir myndu sér
flesta kjósa. Eftir tvö ár er hann
myndugur starfsmaður og full-
þroska, fær um að leggja í þá
dugandisraun, að verða landnemi
í ofnumdu landi.
landsmanna sjálfra. Um sama
leyti átti hann aðalþátt í að gera
verslun með eina óhófsvöru, tó-
bak, að gróðalind landssjóðs, og
hóf þar að nýju stefnu í skatta-
málum. En svo sem til að sanna
ágæti þessara nýjunga voru þær
í bili brotnar á bak aftur af
mönnum, sem höfðu hagsmuni af
því að verslun landsins væri að
minna eða meira leyti rekin með
sérgæðingshagsmuni fyrir augum.
Eins og frægasta borg í Suður-
löndum flæmdi nálega alla þá
borgara er mest höfðu gert henni
til sóma í útlegð, svo fór og Akur-
eyri. Hún gleymdi um stund hver
af borgurum hennar hafði verið
öflugastur og giftumestur. En
samvinnumenn landsins mundu að
Magnús Kristjánsson hafði unnið
fyrir landið alt. Þeir kusu hann
á þing. Á fyrsta þinginu, sem
hann sat sem fulltrúi allra sam-
vinnumanna landsins lagði hann
grundvöllinn að því að taka einn
þátt útvegsins, sem þá var i
hörmulegasta ástandi og undirbúa
þar skipulag bæði um verslun og
iðnað þeirrar vöru, er áður hafði
orsakað bönkum og einstaklingum
tjón, sem telja verður í mörgum
miljónum króna, auk þess sem
landsmenn lágu þar í duftinu fyr-
ir fótum erlendra hringa og fjár-
plógsmanna. Og síðasta árið, sem
Magnús Kristjánsson lifði átti
hann aðalþátt í að síldarmálunum
var loks komið í skipulegt horf,
svo að mikil náttúrugæði við
strendur landsins hætti að vera
Islendingum til ikaða og van-
eins og afturganga innan um
Fiat bifreiðar og nýtísku Ford-
vagninn, og ökuþórinn er svo
! viðrinislega til fara, að slíks
■ sjást nú ekki dæmi nema við kon-
ungsheimsóknir og hersýningar.
: En pilturinn er gunnreifur og
; glaður. Hann gerir sér ekki grein
fyrir því, að þrátt fyrir það,
þótt hann hafi fengið dýrasta
uppeldi og vandaðasta, sem þjóð
hans átti völ á handa honum, þá
mun honum reynast grimmilega
torvelt að finna svæði 1 lífinu, þar
sem hann geti gert starfsorku
sína og kunnáttu arðberandi.
Hann er ekki ennþá kominn í ná-
vígi við staðreyndina um offjölg-
un studenta. Hann veit ekki að
minni hans og viðurtækiledki hafa
árum saman verið þaulnýtt á
kostnað annara dýrmætra eig-
inda. Hann hefir árum saman
verið taminn við starfsháttu og
kend leikni, sem enginn óskar að
hagnýta. Hann er fjarrænn í
hugsun og þekking hans er vand-
ræðalega óhagnýtileg. Hann hefir
„lært"* Hann hefir aldrei verið
spurður um hvað hann geti
„gert“, frjóleik hans í því að
skapa sér viðfangsefni, mátt hans
til að leysa þau á eigin hönd.
Seinna fær hann að kenna á því
að það er ofmargt þeirra manna,
sem jafnan ætti að vera of fátt
af, þeirra sem kostað hefir verið
til hinu vandaðasta uppeldi, sem
kostur var á. Framvinda þjóð-
lífsins krefst þeirra ekki? Lífið
virðu en verði uppspretta hag-
nýtra auðæfa.
Seinasta málið, sem Magnús
Kristjánsson svo vann að var að
útvega þjóð sinni erient fjármagn,
til að tryggja starfsemi þjóð-
bankans og grundvalla algerða
viðréttingu landbúnaðarins með
fjármagni til húsabóta og at-
vinnureksturs. Honum entist ekki
aldur til að ljúka því máli, en
byi junina á þeirri miklu aðgerð
hafði hann hafið.
Allir, sem þektu Magnús Krist-
jánsson, vissu að hann var
óvenjulega fastlyndur og einhuga
drengskaparmaður. Vegna þess-
ara eiginleika varð hann þjóð
sinni slíkur happamaður, sem
verk hans bera vott um. Takist
Islendingum að verða aftur fylli-
lega frjáls og óháð þjóð, og halda
frelsi sínu um ákominn aldur, þá
er það verk slíkra manna, sem
Magnús Kristjánsson var.
Ef til vill verður ekki minnis-
vai'ði úr steini reistur yfir hinstu
leifum Magnúsar Kristjánssonar.
En vel færi á, að landar hans
reistu honum, og það sem fyrst
þann minnisvarða, að koma föstu
skipulagi á þá tegund viðskifta,
sem Magnús Kristjánsson hafði
kent þjóð sinni að nota, sem veru-
legan lið í sjálfstæðis- og menn-
ingarbaráttu Islendinga.
J. J.
Foreldrar. Byrjið uppeldi á barni
yðar snemma. Kaupið Mæðrabókina
eftir prófeeuor Monrad. Ko»tar 4.75.,
er prentað hér í fyrsta sinn.
Haustkvttld við hafið heitir safn af
nefndin til, að upphafs- | stuttum sögum eftir J. Magnús
| Bjarnason. Er fyrra heftið nýkomið
út í bókaverslun Arsæis Árnasonar