Tíminn - 12.01.1929, Qupperneq 2

6
TIMINN
Þetta býst eg við að leigu-
truntur Ihaldsins, sem skrifa
Morgunblaðið, eig-i bágt með að
skilja. Þeir hafa sjálfir selt sig
fyrir auðvirðilega fémútu til að
vinna verstu óþverraverkin fyrir
Ihaldsflokkinn. Og þar sem þeir
munu ekki svo dómgreindarlitlir
um eigið manngildi, að þeir láti
sér til hugar koma, að nokkrir
vilji framar nýta þá til heiðar-
legra verka, eru þeir fyrir löngu
orðnir þess fullvissir, að þeir
verða til æfiloka galeiðuþrælar I-
haldsins.
Hafi þeir einhvemtíma haft
einhvem snefil af stálfstæðum
vilja og mannslund, hafa þeir
varpað hvorutveggja fyrir borð.
Þess vegna er þeim alveg óskilj-
anlegt, að enn skuli vera til
menn í landinu, sem lifa og
starfa eftir eigin sannfæringu,
en ganga ekki kaupum og sölum
eins og markaðshestar.
Eaupfélagsmaður.
----o-—
Sveiiin í Hálsi
Eg er uppalinn við þá trú, að
Ólafsdalsbúfræðingar færu allir á
sveitina. Þeir voru þá nýir af nál-
inni, en gömlu bændumir, sem
lítið gáfu fyrir lærdóminn, hlökk-
uðu hálfpartinn yfir því, að þess-
um nýmóðins peyjum dygði bók-
viskan harla lítið í búskaparbasl-
inu.
En fyrsti kennarinn minn var
búfræðingur frá Ólafsdal, og þótti,
það í aðra röndina ekki lítið í
munni. Þessi kennari minn hjet
Sveinn Sveinsson, frá Hálsi í
Eyrarsveit. Eg var þá varla af
óvitaaldri, og mér þótti hann
harður og nokkuð aðfinningasam-
ur; en seinna kyntist eg honum
á ný og kunni þá betur að meta
hann.
En það skynjaði eg á viðræð-
um föður míns og Sveins „bú-
fræðings“, eins og hann var æfin-
lega kallaður, að í Ólafsdal væri
einskonar sælustaður á jarðríki og
að Torfi í Ólafsdal væri meiri en
allir menn aðrir. Löngu seinna
var jeg staddur að Varmalæk í
Borgarfirði, um haust. Þá reið
Torfi í ólafsdal þar um hlaðið.
Það vai* * eina skiftið sem eg sá
hann.
En Svein sá eg oft. Hann hætti
kenslu og reisti bú í Hálsi í Eyr-
arsveit, þar sem hann var borinn
Alöft
i.
Fyrir rúmum 40 árum síðan sá
eg stöku sinnum mann nokkurn,
sem mér stóð stuggur af og er
jafnan minnisstæður. Hann hét
Stefán Helgason. Hann var um-
renningur og hinn mesti auðnu-
leysingi. Frú Ingunn Jónsdóttir
segir frá honum þannig í „Bókin
mín“: „Hann var stór og sterkur,
en nenti ekkert verk að vinna,
stórorður og hvassorður, át allan
óþverra og sleikti gólfið. öllum
var hann hvumleiður, en ekki
þeim mun heimskari en aðrir
menn, sem hann hagaði sér ver en
flestir“. Þetta er rétt lýsing, eftir
því sem eg heyrði sagt um Stef-
án og mér leist á hann. Bæta má
því við, að hann hafði til að fara
út í haga og bíta gras eins og
skepna. Stefán var af myndarlegu
og góðu fólki kominn. En hvers-
vegna var hann slíkur ógæfumað-
ur, sem raun bar vitni. Hvað
hafði hann til saka unnið? Það
hlaut að hafa verið eitthvað
meira en lítið, því að fram að
18 ára aldri var hann, að sögn,
sem aðrir menn og mjög efni-
legur unglingur, en þá höfðu
orðið snögg umskifti í lífi hans.
Frú Ingunn segir, að fólk hafi
haldið Stefán vera í „álögum". Og
það heyrði eg líka sagt, ennfrem-
ur að bann hafði sjéifur skýrt frá
Hálsvaðal um háflæði sjávar og
alt var iðjagrænt og björgulegt.
En líka hafði drottinn lagt á hann
þungar raunir.
En Sveinn hjalaði um heima og
geima, og mér fanst hann meir en
sáttur við tilveruna og þetta
harðleikna jarðarlíf.
Eg var á ferð um gamlar stöðv-
ar, og lífið blasti við mjer í
ljósi minninganna frá bamæsku.
Sveinn í Hálsi, gamli kennarinn
minn, varð mjer ímynd heillar
kynslóðar, þeirrar kynslóðar sem
byrjaði að trúa á landið, sem
fórnaði lífi sínu til þess að losa
böm sín og eftirkomendur und-
an fargi sneplatorfsins, sem lúð
hefir og kvalið forfeður okkar all-
ar aldir til þessa.
Nú fyrir skemstu fór eg enn
um í Hálsi. Það hafði viðrað vel,
verið sólríkt og blessað sumar. En
Sveinn var þá nýfarinn burt frá
Hálsi, alfluttur í kirkjugarðinn á
Setbergi, 64 ára gamall.
„Moldin er þeim mild og góð,
sem miskunnsemi hennar þrá“.
Hann hefir lagst til hvíldar
þreyttur og með góðri samvisku.
Hann hefir réttlæst fyrir verk
sín, því að verkin eru trúarbrögð
hins dygga manns. Hann byrjaði
fyrstur að yrkja landið í sinni
sveit. En nú gekk þar plógurinn
og velti þýfinu, jöfnum höndum
sem nýju flatimar voru slegnar
og hirtar. Ný öld var runnin yfir
héraðið.
Plægingamaðurinn gekk og
hvatti hestana sína fyrir plógin-
um í túninu á Setbergi. Hann var
ungur og upprennandi. Hann
hafði tekið við af Sveini í Hálsi,
sem lá þar í garðinum undir ný-
orpnu leiði.
Helgi Hjörvar.
-----o----
Ingþór Björnsson
óspaksstöðum — fimtugur.
Snemma hófstu að húnum voð,
hreystislyngi vinur;
sigldir atalt æfi-gnoð
Ægis gegnum hrinur.
Þó að ennþá gjálpin göld
gnauði á kili sleipum,
heldurðu’ eftir hálfa öld
hjálmunvöl í greipum.
Kalt þó blási' og bólgni Dröfn,
bylgjan skelli’ í reiða,
skip með farmi heilt í höfn
hepnist þér að leiða.
Jósep Jónsson, Melum.
ímiíi im i to.
Andsvör og upplýsingar.
Þann 23. f. m. birtir Mbl. grein
eftir hr. Guðmund Jónsson
bændakennara og trúnaðarmann
Búnaðarfélags Islands. Greinin,
sem fjallar um verkfæraverslun
Sambands ísl. samvinnufélaga, er
í aðalatriðum endurtekning á ó-
sannindum og dylgjum.sem hr. G.
J. birti í 9.—10. tölublaði Freys
f. á., en þeim var hnekt með skýr-
um rökum í 52. tölublaði Tímans,
af hr. Aðalsteini Kristinssyni
I framkvæmdarstjóra.
I Morgunblaðsgrein sinni segist
hr. G. J. hafi viljað benda á það
í Frey, að hann teldi Sambandið
„of einhliða í verkfærakaupum
sínum eða a. m. k. í þeim leiðbein-
ingum, sem það gefur bændum
um verkfærakaup". (Auðkent af
mér).
Af því eg hefi þessar leiðbein-
, ingar með höndum get eg ekki
leitt hjá mér að svara ummælum
ij hr. G. J., og því fremur að senni-
,j lega yrðu ýmsir til þess að mis-
1 skilja þögn mína.
Eg tel þessi orð eiga að gilda
um verkfærakaup S. I. S., og
leiðbeiningar yfirleitt, en ef sá
skilningur er réttur, leiðir óhjá-
kvæmilega af því að hr. G. J.
verður algerlega tvísaga í skrifum
sínum, er hann telur sig eiga ein-
göngu við Húnávatnssýslu og
Húnvetninga. En sé svo, að það
séu aðeins verkfærakaup S. I. S.
handa Húnvetningum, og leið-
beiningar, er þeir þiggja, sem sé
of einhliða, þá fer málabúnaður
hr. G. J. að verða full skoplegur
til þess að svara honum.
Það eru tvær ásakanir, sem hr.
G. J. kemur með á hendur verk-
færaverslun S. I. S. og eiga víst
báðar að sanna hve hún sé ein-
hliða.
1. Að hún leggi hömlur á sölu
diskaherfa.
2. Að hún leggi hömlur á sölu
Mc. Cormick sláttuvéla.
Báðar ásakanimar eru með öllu
tilhæfulausar. Er óþarfi að endur-
taka sannanir fyrir því, þótt hr.
G. J. endurtaki ásakanir sínar án
allra sannana. En vel getur verið
þörf á að skýra málið fyrir
ókunnugum.
Þau tvö ár, sem eg hefi starf-
að við verkfæraverslun S. I. S.
hefir verið unnið meira að út-
breiðslu diskaherfa en Hankmó-
herfa. Nægir að vísa til auglýs-
og bamfæddur. Hann bjó þar yf-
ir 30 ár. Eg kom þar til hans vor-
ið 1903, 14 ára strákur. Þá átti
eg heima á Mávahlíð og fylgdi
Halldóri Steinssyni lækni yfir Bú-
landshöfða og inn yfir Vaðla. Þá
var kjörfundur í Stykkishólmi, og
Halldór fór víst einn manna af
öllu útnesinu á þann kjörfund. Þá
var Lárus H. Bjamason kosinn
þar á þing, með fáum atkv. og
með litlum umsvifum. Það var í
þá daga.
Þá var foraðsveður á sunnan.
Sveinn hafði verið að rista ofan
af, en hætti vegna illviðris. Hann
var þá upp á sitt besta, hraust-
menni og þreklegur. Bæjarhúsin
voru fallin og moldarrústir hér
og um túnið. Það var ekki
stórt, en kargaþýft, hvergi hafði
mannshöndin snert við neinu,
nema til að rista torf í engjun-
um, flytja torf, hlaða torfusnepl-
um, berjast við torf og rekjur,
heyleysi, sult og seyru. Þama í
Hálsi hafa búið yfir 100 bændur
við þessi kjör, og allir skilað kot-
inu jafn aumu til þess, sem næst-
ur kom. Sveinn risti þar fyrstur
manna ofan af þúfu.
Nú liðu 22 ár. Þá kom eg aftur
að Hálsi. Það vai* síðla dags
haustið 1925. Þá vom komin
prýðileg bæjarhús í Hálsi, túnið
sljett og girt, nýreist peningshús
og hlöður, skurðir gerðir og mann-
virki. Sveinn átti jörðina, og alt
bai* vott um elju og strit og
natni hins góða bónda.
En líka voru þau umskifti oi*ð-
in, að Sveinn var sjálfm* hrörleg-
ur og að hruni kominn. Hann var
eyðilagður af brjóstveiki og þræl-
dómi. Þessi sterki maður var
beygður og visnaður. Hann mátti
sig varla hræra fyrir mæði, og
brjóstið var tómt að heyra, þeg-
ar hann talaði.
En ötull var hann og hug-
hraustur eins fyrir því. Ekki
hafði hann lagt árar í bát. Það
var norðan sveljandi, kalt veður
og kvöldsett orðið. Sveinn var
niðri við vaðalinn með sonum sín-
um að girða nýju sljettu. Hann
gat ekki tekið á verki, en hann
sagði þeim til og horfði á sonu
sína vinna. Þar var og með hon-
um einn sonur hans, sem var
fæddur vanheill. Lífið hafði verið
Sveini í Hálsi eins og fleirum,
bæði súrt og sætt. Honum hafði
gefin verið góð kona, hraustir
synir og mannvænlegar dætur,
mörg gleðistund og margur fagur
dagur á býlinu sínu vestan í
Kirkjufelli, þegai* sólin skein á
af hvaða orsökum hann varð slík-
ur auðnuleysingi. Var það sem
hér segir:
Eitt sinn er Stefán var á grasa-
fjalli, með fleira fólki, faxm hann
allstóran blett þakinn stórum og
fögrum skæðagrösum'). Þegar
hann fór að tina grösin syfjaði
hann, svo að hann gat varla hald-
ið sér vakandi. Hann fleygði sér
því niður og sofnaði þegar.
Dreymir hann þá, að til hans
kemur kona mikilúðleg, og segir
á þessa leið: Láttu fjallagrösin
vera kyr á blettinum, sem hjá þér
er. Ef þú gerír það muntu verða
gæfumaður og flest snúast þér til
hamingju. En ef þú tekur grösin
muntu verða auðnuleysingi það,
sem eftir er æfi þinnar. Þegar
konan hafði lokið máli sínu vakn-
aði Stefán. Hann þóttist sjá svip
konunnar um leið og hann opnaði
augun. Líklega hefir Stefán litið
svo á, að ekki væri takandi mark
á draumum, því hann kvaðst hafa
rifið upp öll grösin af blettinum
og látið þau í pokann, sem hann
var með. Hann gat ekki fengið af
sér að ganga framhjá svona arð-
berandi bletti án þess að hirða
gjafir náttúrunnar, sem þama
lágu ónotaðar. Ránshvötin og
ágirndin á náttúrugæðunum
virðist hafa orðið yfirsterkara í
sál hans en aðvörunarrödd náttúr-
unnar um að ræna ekki því úr
*) „Skæöagrös" nefnast norðan-
lands þau fjallagrös, sem eru óvenju-
*tór og þroskamikil. G. D.
skauti hennar, sem engin mann-
leg hönd hafði hjálpað til að
framleiða, og því fór um æfi hans
sem raun varð á: Ekkert verður
vitað um, hvort Stefán hafi búið
til sögu þessa, til að réttlæta með
framferði sitt. Þó héldu sumir
það. En vel má vera, að hann hafi
trúað henni sjálfur, og að sam-
viskan hafi kvalið hann, það sem
eftir var æfinnar,og spilt lífi hans,
fyrir að hafa breytt gagnstætt
betri vitund og hafnað gæfunni,
sem lögð var við fætur hans. En
hvað sem um þetta verður sagt
er til fjöldi af sögum, í þjóðsögn-
um vorum, hliðstæðar þeirri, sem
látin er gerast í grasaferð Stefáns
og munu þó margar óskráðar enn.
Nálega í hverri sveit á Islandi eru
til grasblettir, sem ekki má slá,
trjárunnar, sem ekki má skerða,
árhyljir eða lækir, þar sem ekki
má veiða fisk o. s. frv. Hver sem
brýtur bann, sem hvílir á þessum
blettum,fær vægðarlausa refsingu
Sumir missa einhvem kjörgrip
úr eigu sinni, aðrir verða fyrir
andlegum eða líkamlegum meiðsl-
um, og bíða þess aldrei bætur,
eða þola kvalafullan dauðdaga.
Náttúran lætur ekki að sér hæða.
Þó að halda megi fram, að þetta
og annað eins sé markleysa ein
og ímyndun, hefir samt einhvem-
veginn komist iim í vitund
manna, að hegningarvert sé að
ræna og mpla náttúrugæðum
landsins, sem mannshöndin hefir
ekkert gert til að rækta eða halda
við. Og bö rányrkjan svawfodi
ber vott um villimensku og er
brot á náttúrulögmálinu, hvort
sem hún kemur fram á jurta- eða
dýraríkinu. Þó að menn vildu
dylja þetta gerir náttúran það
uppskátt. Sumir, sem mestan usla
gera í náttúrugróðri og dýralífi
eru þai* til vitnis. Lifnaðarhættir
þjóðarinnar leyfa að vísu ekki
einstaklingunum, enn sem komið
er, að bjarga sér eingöngu á
ræktuðum afurðum, en að því á
að stefna að svo verði. Og þá
kemur sá tími, að alhliða ræktun
landsgæðanna ber allar þarfir
þjóðarinnar. Þegai* svo er komið
þagna raddir náttúrunnai*, sem
hingað til hafa hótað mönnum
hefndar fyrir brot á lögum henn-
ar.
II.
Það finst hvergi í þjóðtrúnni,
að náttúran hefni sín á þeim
mönnum, sem gefa _sig við rækt-
un eða varðveislu einhverra nátt-
úrugæða landsins. Þetta er eðli-
legt. Ræktun er í samræmi við
lögmál náttúrunnar. Hún miðar
að því að framleiða líf og halda
því við, og einmitt það gerir
náttúran þar sem hún er sjálf-
ráð.
Undarlegt er að til skuli vera
einstaklingar, sem eru andstæðir
ræktun og náttúruvemd, og
fylla þann flokk manna, sem fyr-
ir vankunnáttu- eða ágirndarsak-
ir eyða gegndarlaust náttúru-
gróðri landsins og dýralífi. Sumir
foringjar Ihaídsflokksins hafa
inga í Tímanum og til verðbreyt-
inga er orðið hafa á herfunum.
Fyrir ítarlega eftirleitan og hag-
kvæm innkaup hefir tekist að
stórlækka verð á diskaherfum,
langt fram yfir almenna verð-
lækkun og verðlækkun á Hankmó-
herfum. — Stuðlar þetta mjög
mikið að því að gera diskaherfin
samkepnisfær við Hankmó um
verð og sölu, þótt enn séu þau
mikið dýrari. S. I. S. hefir bæði
árin haft birgðir af diskaherfum
engu síður en Hankmó og oft
meiri birgðir af diskaherfum. Það
breytir engu um, þótt einu sinni
hafi orðið teppa á afgreiðslu disk-
herfa sökum verkfalls, tók 14
daga að bæta úr því og ná í
diskaherfi annarsstaðar að. En
því nefni eg* þetta, að hér mun
vera fluga sú, er hr. G. J. beitir
góðgirni sinni til þess að gera að
úlfalda.
Að verkfæraverslun S. 1. S.
leggi hömlur á sölu Mc. Cormick
sláttuvéla, er bamalegt hjal, sem
sennilega er sþrottið af vanþekk-
ingu hraðmentaðs manns, sem
ekki hefir ennþá hlotið reynslu
til þess að melta svo mentun sína
að hann skilji einföld fram-
kvæmdaatriði. Svo er mál með
vexti að S. I. S. hefir alls ekki
söluumboð fyrir Mc. Cormick
sláttuvélar og hvorki S. I. S. né
aðrir geta fengið slíkt umboð svo
viðunandi sé. En hitt er annað
mál að það er mögulegt að ná í
Cormick sláttuvélar og hefir ver-
ið gert bæði af mér og öðrum.
Verkfæraverslun S. I. S. hefir
ekki skift sér neitt af sölu Cor-
mick-véla 2 undanfarin ár, hefir
ekki lagt hinar minstu hömlur á
sölu þeirra, mun ekki gera það og
getm* alls ekki gert það, frekar en
t. d. að umboðsmaður Förd-bif-
reiða getur lagt hömlur á sölu
annara bifreiða hér á landi, svo
eg nefni dæmi, sem allir dómbær-
ir menn skilja.
Verkfæraverslun S. I. S. hefir
heldur ekki mælt með Herkúles á
kostnað Cormick frekar en á
kostnað annara véla, sem seldar
eru í samkepni við Herkúles-vél-
amar. Verslunin hefir auðvitað
mælt með Herkúlesvélunum, enda
myndi hún alls ekki selja þær, ef
þær væru ekki verðar meðmæla.
Eg verð ennþá sem komið er að
meta meðmæli og reynslu bestu
fagmanna á Norðurlöndum og
margra góðra bænda víðsvegar
um alt Island allmikils, þótt hr.
G. J. telji slíkt lítilsvert og ekki
nema skoðanir, svo vel hittir hann
reynt, á pólitískum fundum upp
til sveita, að gera lögin um frið-
un Þingvalla tortryggileg í aug-
um manna, og nota þau sem á-
rásarefni á núverandi landsstjóm
og báða pólitísku andstöðuflokka
sína. Mér er kunnugt um, að
margir íhaldsmenn eru þarna al-
veg á gagnstæðri skoðun for-
ingjanna. Flestir skilja, að frið-
unarlögin eru ekki gerð fyrir
neinn einstakan pólitískan flokk
manna. Þau eru jafn gagnleg
fyrir alla, hverja skoðun sem
þeir kunna að hafa á pólitík eða
trúmálum. Þeir sem mest fjand-
skapast gegn friðun Þingvalla
hljóta samt að viðurkenna rétt-
mæti hennar undir niðri. Það er
varla hægt að gera ráð fyrir, að
nokkur maður með góðri sam-
visku geti haldið því fram í al-
vöru, að efnahag og menningu
þjóðarinnar stafi hætta af því,
að dýra- og jurtalíf sé verndað
og friðlýst — sem svai*ar — á
einum 4—5. þúsundasta hluta Is-
lands. Ætlast er til, að á þessum
litla bletti, sem sumum þykir of
stór, verði gerð tilraun til að
hefta gróðumíðslu manna og
dýradráp, sem hingað til hefir
gert Islandi ómetanlegt tjón og
vanvirðu.
Fram á 19. öld voru túnin
kringum bæina nálega hið eina,
sem bar vott um ræktun lands-
ins og viðhald gróðursins. öll
önnur ræktun hefir átt örðugt
uppdráttar. Það er tiltölulega
skamt síðan að farið var að við-