Tíminn - 16.02.1929, Blaðsíða 1

©faíbfcci
9$ afer«i5slttma&ur Címans er
Sannoetg f>orstein&öóttir,
Sambanösljústnu, Serfjapíf.
ÍZ^fgrcxbsía
<E í m a n s er i Sambanbstjúsinu.
0pin Öaglega 9—j2 f. Ij.
Sími ^90.
Xm. ár.
Reykjavík, 16. febrúar 1929.
blað.
S v a r
til
Magnúsar Jónssonar alþm.
Fyrir opnum dyrum.
Fyrsta deilan, sem háð var á Alþingi ís-
lendinga hinu nýja, var um það, hvort um-
ræður þingsins skyldu fara fram fyrir opn-
um dyrum.
1 byrjun hins ’fyrsta fundar reis Jón Sig-
urðsson upp og krafðist þess, að almenn-
ingi yrði leyfður aðgangur að fundarsaln-
um. Hann taldi brýna nauðsyn bera til, að
fleiri en þingmenn einir væru vitni þess,
sem þar færi fram. En umboðsmaður
dönsku stjómarinnar tók kröfu Jóns ó-
greiðlega. Bjóst hann við að eiga þann
málstað að verja, sem íslenskum áheyrend-
um mundi ógeðfeldur. Svo fór, að kröfunni
um opna þingfundi var synjað í það sinn.
En slíku harðræði undu íslendingar eigi til
lengdar. Og þjóðin hefir ekki einu sinni
látið sér það nægja, að íbúar höfuðstaðar-
ins ættu aðgang að þingfundum. Ræður
þingmanna eru ritaðar niður jafnótt og
þær eru fluttar og síðan bókfestar í Al-
þingistíðindunum. Með þeim hætti er þing-
ið opið fyrir almenningi um land alt. Hver
kjósandi á kost á að meta þingmennina
eftir orðum og athöfnum. Og á sínum tíma
verða þau gögn lögð í dóm framtíðarinnar,
sem ein hefir aðstöðu til þess að sýna
hverjum manni réttlæti.
Þau tíðindi gerðust fyrir fáum árum, að
Ihaldsmenn fluttu á Alþingi tillögu um
það, að feld yrði niður prentun á umræðu-
parti þingtíðindanna. Um það leyti höfðu
Reykvíkingar undirtökin í stjóm landsins.
Þóttu íhaldsmenn þá gerast helsti heima-
ríkir, enda var tillagan feld. Spamaðará-
stæður voru fram færðar henni til stuðn-
ings. En þjóðin var ófáanleg að selja rétt
sinn til þess að fá að vita undandráttar-
laust, hvað fulltrúar hennar hefðust að á
þingi.
Það var bert, að íhaldsmenn undu illa
málalokum, og létu þó kyrt um hríð. En
síðastliðið sumar varð einkennilegur at-
burður. Rétt um það leyti, sem fyrstu
heftin af umræðuparti Alþingistíðindanna
1928 voru send út um land, tók miðstjórn
íhaldsflokksins að dreifa út flugriti einu,
er nefndist: „Frá Alþingi 1928“. Höfundur-
inn var Magnús Jónsson háskólakennari í
guðfræði og annar af þingmönnum Ihalds-
flokksins í Reykjavík. Tiltæki þingmanns-
ins mátti heita undarlegt. Hvað kom hon-
um til þess að skrifa þessa „þingsögu“ al-
veg á sama tíma og verið var að prenta
ræðuhandrit þingskrifaranna, bestu heim-
ildina, sem til er um þingið 1928? Gat
hann vænst þess, maður sem sjálfur tók
þátt í öllum heitustu deilum þingsins, að
skýra þar sainviskusamlegar frá en óhlut-
drægir starfsmenn undir opinberu eftirliti?
Eg leyfi mér að halda þvi fram, að flug-
rit hr. Magnúsar Jónssonar hafi beinlínis
verið sett til höfuðs sjálfum Alþingistíð-
indunum. Það er sent út úm landið á sama
tíma og þau. Fyrirsögn þess er einkar sak-
leysisleg. Blöð íhaldsmanna hafa látið í
veðri vaka, að það væri óhlutdrægt sögu-
rit og getið þess í sömu andránni og bókat
þeirrar um Pál postula, sem M. J. sendi frá
sér um svipað leyti. Flugritið er framhald
hinnar fyrri viðleitni til að fela Alþingi
fyrir almenningi utan Reykjavíkur. Rökin
fyrir þessari staðhæfingu er flugritið
sjálft,eins og nú mun sýnt verða.
Ritháttur M. J.
Flugrit M. J. er bersýnilega í flýti samið
og ber fá einkenni vandaðra heimilda. Höf.
lagar staðreyndir í hendi sér. Dæmi skulu
nefnd: Á bls. 21 segir hann svo frá, að
Rangæingar hafi kosið Framsóknarflokks-
mann á þing með 59 atkv. meirahluta. En
á bls. 20 telur hann sýnilega annan þing-
mann Rangæinga íhaldsmann en hinn utan
flokka. Þessar tvær frásagnir á sömu opn-
unni eru tæpast skiljanlegar fyr en þess
er gætt, að á fyrri blaðsíðunni langaði höf.
til að gera lítið úr fylgi Framsóknarflokks-
ins á þingi, en á seinni blaðsíðunni vildi
hann gjarnan gera sem minst úr kjörfylgi •
þess sama flokks. Á bls. 23 telur höf.
„fylgi“ núverandi stjómar svo:
„19 Framsóknarmenn,
1 Flokksleysingi og
5 Jafnaðarmenn,
eða alls 25 þingmenn“. En á bls. 24 segir
hann: „Jafnaðarmenn lofuðu hlutleysi*)
um óákveðinn tíma“. Eg held, að flestir
telji mikinn mun á „fylgi“ 0g „hlutleysi“.
T. d. geri eg ráð fyrir, að samkennarar M.
J. í guðfræðideild háskólans hafi látið hann
alveg „hlutlausan“ við samningu flugrits
þessa. En vill M. J. halda því fram, að hann
hafi haft „fylgi“ þeirra til að koma því út?
Ekki held eg, að lesendur flugritsins eigi
létt með að hugsa sér höfund þess mikinn
alvörumann. Sbr. bls. 107: „ ... rann þeg-
ar fram eitt lambið í flokknum og lét í ljós
hollustu sína og aðdáun fyrir svona indæl-
um bændaráðherra!“ Maður skyldi halda,
að höf. væri að gera að gamni sínu heima
hjá sér. Eitthvað svipað kemur manni í
hug, þegar hann er að tala um „útskorna
ráðherrastólinn í efri deild“(bls. 106). M. J.
hefir nefnilega gaman af mjmdum. Þá ger-
ir höf. ýmsar tilraunir til að hæða menn
úr öðrum flokkum. En allar eru þær af van-
efnum. Það er mjög óheppilegt fyrir þá
menn, sem ekki eru orðhepnir að leggja
stund á fyndni. Er það eitt einkennið á
fyndni slíkra manna, að þeir gatslíta, hug-
myndum sínum og fljótséð er hvaðan þær
eru runnar. Er skemst að minnast á bjást-
ur M. J. við „útungunarvélina“ og „fúlegg-
in“, sem eflaust er honum hugstætt síðan
hann kyntist hænsnarækt í Vesturheimi og
æðarvörpum Vestfjarða í prestskap sínum
þar. Stundum er háðið býsna tvírætt. T. d.
lýkur höf svo máli sínu um einn af andstæð-
ingum sínum: „Ætti Ingvar skilið að hljóta
ódauðlega frægð fyrir sín afrek í þjónustu
dómsmálaráðherrans“. Er hann þá nýbúinn
að áfella Ingvar harðlega fyrir að flytja
frumvörp fyrir dómsmálaráðherrann. Erf-
itt er að gera sér grein fyrir, hvort guð-
fræðikennarinn er þarna að skopast að
sjálfum sér, Ingvari alþm. eða ódauðleik-
anum!
Tvímælalaust hefir M. J. misskilið hrap-
arlega ýmislegt, sem fram fór á þinginu.
Hann heldur m. a., að Hannes Jónsson þm.
V.-Húnvetninga hafi flutt frumvarp um
„stimpilgjald af farþegum“ (bls. 54) og
verður illa við sem von er. Sannleikurinn
er sá, að H. J. flutti frv. um stimpilgjald
af farseðlum. Því miður urðu engar um-
ræður um það frv. Annars hefði misskiln-
ingur M. J. vafalaust verið leiðréttur.
Það, sem máli skiftir.
Áður en þingsaga M. J. verður gagn-
rýnd nánar, er rétt að gera sér grein fyrir,
hvers hefði með sanngimi mátt vænta í
slíku riti. Eg vil biðja lesendur að hugleiða,
hvað þeim þykir eðlilegt, að þar hefði stað-
ið. En líklegt þykir mér, að flestir svari
eitthvað á þessa leið: I þingsögu ber fyrst
og fremst að skýra frá merkustu málum,
sem þingið hefir hrundið fram. Árangur-
inn af starfi hvers þings eru lögin, sem
það setur. Og auðvitað varðar þjóðina
mest um þau lög, sem líklegust eru til að
hafa áhrif á líf hennar á komandi tímum.
Gætir M. J. þessa í riti sínu?
Alment mun svo talið, a. m. k. af bænd-
um landsins, að lögin um Byggingar- og
landnámssjóð séu það merkasta, sem ligg-
ur eftir þingið 1928. Ætla mætti, að höf.
hafði haft margt um þá löggjöf að segja
og talið hana þinginu til lofs. Ætla mætti,
að hann hefði orðið fjölorðari um hana en
t. d. brottför sjálfs sín úr bankaráðinu.
Ónei. Á bls. 39 eru 8 línur um Byggingar-
og landnámssjóð og tæplega annað eins á
*) Auðkent hér.
bls. 158. Ekki vill hann neita þvi, að lögin
séu „að ýmsu merk“ og „leiða vonandi
(veik er trúin!) til einhvers góðs. ... Má
yfirleitt ýmislegt þarft gera, ef fé er aus-
ið til beggja handa“. Ekki er þetta hlýlega
mælt. Það er ekki að sjá, að M. J. þyki það
sérlega mikilsvert, að sveitafólkið hér á
landi alist upp í mannabústöðum. Jarðrækt-
arlögin lætur hann ekki svo lítið að nefna
á nafn. Vamimar gegn gin- og klaufa-
veikinrd, sem íslenskum landbúnaði er
engu minni vágestur en fjárkláðinn, kall-
ar hann „tómt fálm út í loftið, gagnslaust
til annars en þess að vernda innlenda fram-
leiðslu á sumum íslenskum vörum“. Þessi
ummæli eru alveg órökstudd og fremur
óljós, en ber eflaust að skilja sem ásökun
til bænda um það, að þeir hafi stutt frv.
til þess að útiloka erlendar landbúnaðar-
afurðir frá markaði í Rvík og sitja að hon-
um sjálfir. M. J. virðist ekki muna eftir
áfengislögunum, og var þeirra þó ósjaldan
getið opinberlega, um það leyti sem „þing-
sagan“ var á döfinni. Þá steingleymir hann
frv. stjómarinnar um Menningarsjóð. Bú-
fjártryggingalaganna getur hann ekki einu
orði. Og 'ekki minnist hann á friðun Þing-
valla og er þó sjálfur í Þingvallanefnd. Öll
voru þessi mál meðal hinna merkustu, sem
þingið hafði til meðferðar og hvert þeirra
þess vert, að um það væri skrifuð bók á
stærð við rit M. J. Og margt fleira af því,
sem þingið vann merkilegast, þegir hann
um með öllu eða getur þess að fáu. Aðeins
eitt þeirra mála, sem stjórnin beittist fyrir
fær óskilið lof frá höf. og telur hann það
fyrst stjómarfrumvarpa. Það er frv. um
síldarmat. „Mjög vel undirbúið og þarft
mál“, segir M. J. I ákafa sínum að vega
að stjórninni, telur hann þetta frv. þó á
öðrum stað meðal þeirra „34 vitna“ er
sanni „svik“ hennar við kjósendur! (bls.
38).
Lesendur verða sjálfir að ráða í hvatir
höf. til slíkrar sagnritunar. En augljóst er
það, að frásögn, sem minst talar um það,
sem þingið vann merkilegast, getur ekki
gefið rétta mynd af störfum þess.
„Mörgu undan skotið“.
Blöð Ihaldsmanna hafa fullyrt, að: „Frá
Alþingi 1928“ væri óhlutdrægt sögurit.
Tvær kröfur verður fyrst og fremst að
gera til slíkra verka: Að frásögnin sé sönn
og að skýrt sé frá öllu því, er mestu máli
skiftir.
Svo vel vill til, að M. J. gefur sjálfur
nokkuð glögga hugmynd um frásagnarað-
ferð sína. Á bls. 156, undir sögulok, lítur
hann yfir verk sitt og kemst þá svo að orði:
„Frásögn þessi er nú þegar orðin lengri
en eg bjóst við í upphafi, og hefir þó
mörgu verið undan skotið, sem þörf hefði
verið að skýra frá“*).
Ekki veit eg, hvað komið hefir höf. til
að gera þessa játningu. Með ótvíræðum
orðum viðurkennir hann, að hafa framið
það, sem er fullkomin óhæfa í sagnaritun,
að hafa skotið undan, því sem „þörf hefði
verið að skýra frá“. Með vottorði M. J.
sjálfs er það nú sannað, að það, sem hann
segir satt í þessu riti, er ekki nema hálf-
ur sannleikur. Eigi get eg varist þeirri
hugsun, að samviska. sagnaritarans, sem
var að lesa prófarkimar af „Páli postula“,
hafi látið til sín heyra í þessari viðurkenn-
ingu. En það skiftir engu máli hér.
Skal nú að því horfið að rifja upp nokk-
uð af því, sem M. J. hefir „undan skotið".
„Óblessun í búi“.
M. J. gerir samanburð á eignum ríkis-
sjóðs árin 1922—3 annarsvegar og árin
1924—6 hinsvegar. Kemst hann að raun
um, að nokkur eignarýrnun hafi átt sér
stað hið fyrra tímabilið, en allveruleg
eignaaukning þann tíma, sem stjórn
Ihaldsflokksins sat að völdum.
Vel hefði höf. mátt geta þess, að 2 síð-
ustu árin, sem Magnús Guðmundsson hafði
*) AuÖkent hér.
fjármálastjóm á hendi (1920—21), sýna
landsreikningamir eignarýrnun, sem nem-
ur kr. 2172712,76. Ekki er að sjá, að þá
hafi verið mikil „blessun í búi“ hjá íhalds-
mönnum, enda er það löngu alkunna, að
fjármálabúskapur Magnúsar Guðmunds-
sonai’ er sá hörmulegasti, sem sögur fara
af hér á landi.
Eins og M. J. tekur fram, var fyrir
nokkrum áram tekin upp sú regla, að
prenta í landsreikningunum skýrslu þá, er
nefnist: „Yfirlit yfir eignir og skuldir hins
íslenska ríkis”. Virðist höf. eigna Mag-núsi
Guðmundssyni heiðurinn af því að hafa
fundið þetta upp. Eftir því sem Jón Þor-
láksson sagði í ræðu í ársbyrjun 1924, var
þetta reikningsform upp tekið til að bæta
úr ólagi því á bókfærslu ríkisins, sem
byrjað hafði meðan Bjöm Kristjánsson fór
með fjárn’.álastjórn. Ekki fann J. Þ. þá á-
stæðu til að hrósa flokksbróður sínum, M.
G., fyrir þetta úrræði: „En bæði er það,
að margt í þeim skýrslum orkar tvímælis,
og svo vantar alt samhengi frá einu ári til
annars, sem hver rétt bókfærsla*) á að
sýna“, segir hann (Mbl. 14. febr. 1924).
M. J. hefir því orð sjálfs formanns I-
haldsflokksins fyrir því, að skýrsla sú, sem
hann byggir „samanburðinn“ á, sé ekki
„rétt bókfærsla“. Og mætti hann taka
eitthvert tillit til þeirra. Er það og mála
sannast, að skýrslur þessar eru harla vafa-
samar. Til eigna eru þar talin mannvirlri
ríkissjóðs,svo sem hús, brýr, vitar og síma-
línur, þjóðjarðir 0. s. frv. Ennfr. eru taldir
ýmsir opinberir sjóðir, svo sem Land-
helgissjóður og Ræktunarsjóður. Vöxt-
ur slíkra sjóða er oft alveg óháður afkomu
ríkissjóðs, enda fé þeirra fyrirfram ráð-
stafað til sérstakrar starfsemi og því hæp-
ið að telja þá ríkinu til eignar. Hafa skoð-
anir um þetta efni mjög verið á reiki, sem
ráða má af því t. d., að varasjóður Lands-
bankans var um eitt skeið talinn til eigna,
en síðar var því hætt 0g lækkaði þá eigna-
bálkurinn hátt á 4. milj. kr. á einu ári. Þá
er matið á mannvirkjum ríkisins eigi síð-
ur ónákvæmt, og má teljast alveg af handa-
hófi. Skal eg geta þess t. d., að mat
prestssetra var hækkað um rúml. 200 þús.
kr. árið 1926 vegna húsabóta, sem gerðar
höfðu verið á „undanfömum árum“. Að
réttu lagi átti sú eignaaukning að teljast á
reikningum þeirra ára.
Að þessu athuguðu, er auðsætt, að sam-
anburður M. J. er lítils virði.
En hitt er rétt hjá honum, að stundum
hefir verið mikil „óblessun" í þjóðarbúi
okkar Islendinga.
Sú „óblessun" var átakanlegust einmitt á
síðasta kjörtímabili, meðan Ihaldsflokkur-
inn fór með völd.
Stjóm íhaldsflokksins átti að fagna ein-
hverju því mesta veltiári, sem komið hefir
yfir þetta land. Glæsileg afkoma atvinnu-
veganna gaf ríkissjóði miljónir króna í
tekjuafgang. Og miljónir króna vora greidd-
ai’ í afborganir af gömlum skuldum.
En sú „óblessun“ var í búi íhaldsmanna,
að skuldimar uxu jafnharðan og af þeim
var borgað.
Orsökin var hin óheppilega stefna Jóns
Þoriákssonar í gengismálinu.
I árslok 1923 jafngilti íslensk króna 53,8
gullaurum. Skuldir ríkissjóðs vom þá rúm-
lega 18 milj. króna.
I árslok 1926 vora ríkisskuldimar komn-
ar niður í IU/2 milj. króna. En hver króna
jafngilti þá 81,7 gullaumm.
I gttllkrónum vom skuldimar 1923 um
9,6 milj. árið 1926 um 9,4 milj. Raunveru-
lega minkuðu þær því aðeins um 200 þús.
gullkrónur, þrátt fyrir miljónaafborganir.
Og ekki nóg með það. Góðæri atvinnuveg-
anna breytti hækkunarstefnan í illæri. Sú
var mest „óblessunin” í búi íhaldsstjórnar-
innar.
Sundhöllin.
Þegar M. J. getur stjórnarfmmvarpanna
) Auðkent hér.