Tíminn - 16.02.1929, Blaðsíða 1

(Sjaíbferi
©g, afgrei&sluma&ur tEimans er
Xqnnpeig J?orsteins6ótíir,
Sombonösíjúsinu, Seiffjapif.
^fgrciftsía
tElman s er í Sarribanbsíjúsinu.
®pin öaglega 9—(2 f. I).
£>tmi <©«.
XHI. ár.
Stjórn Eimskipafélagsins
Forlíð þess og framtíð
Inngangur.
Nýlegir atburðir í Eimskipa-
félagi Islands hafa slegið miklum
óhug á þjóðina. Fyrir íhlutun rík-
isstjórnarinnar tókst að afstýra
því, að siglingar félagsins yrðu
stöðvaðar um lengri eða skemri
tíma með óbætanlegu tjóni þess
og þjóðarinnar í för með sér.
Jafnvel mátti óhætt telja, að
langt verkfall myndi verða félag-
inu að fullum fjörlesti.
Allir Islendingar vita að frá
hálfu meirihluta félagsstjórnar-
innar stóð deilan ekki um þær 11
þús. kr., sem á milli bar að lok-
um. Félagið hefir verið í upp-
gangi hin síðustu ár. Reksturs-
ágóði þess síðastl. ár nam 400
þús. krónum. Félagið hefir og
fært út starfsemi sína og flutn-
ingasambönd á síðastl. tveimur ár-
um. Félag með slíka aðstöðu og
framtíðarhorfur gat ekki vitandi
vits, valið, eins og meiri hluti
stjórnar þess hugðist að gera, á
milli 11 þús. kr. kaupgjaldsupp-
bótar og hins að binda skipin í
höfn og láta skeika að sköpuðu
um hag þess og framtíð.
Hitt er ljóst, að óhamingja fé-
lagsins og þjóðarinnar í þessu
máli er í því fólgin, að félagið
hefir borist inn í straumhvii’fingu
skipulagsbaráttunnar í útgerðai'-
málum landsmanna. Atvinnustyrj-
öldin er deila um skipulag fremur
en dægurágreining. Verkalýðurinn
leitast við að fá hrundið ríkjandi
skipulagi og krefst þjóðnýtingar.
Stóratvinnurekendur standa fast
á móti og verja af alefli aðstöðu
sína til þess að ráða óskorað yfir
veltufé o g atvinnutækjum. —
Ihaldsflokkurinn íslenski heldur
uppi harðsnúinni baráttu, til þess
að halda í hagsmunaaðstöðu og
vald sinna manna. Jón Þorl., Ólaf-
ur Thors, Garðar Gíslason og
fleiri samherjar þeirra vita það
ofurvel, að ef einstaklingsumráð
yfir veltufé og stóratvinnurekstri
tapar alment viðurkenningu, þá
verða þeir ekki, vegna mannkosta
þeirra, taldir sjálfkjörnir í farar-
brodd.
Nú háttar svo til, að þrír af
stjórnendum Eimskipafélags Is-
lands, þeir Eggert Claessen, Jón
Þorl. og Garðar Gíslason, eru með-
al æstustu forvígismanna Ihalds-
flokksins, sem standa trúlega við
hlið samherja sinna, stórútgerðar-
manna, í baráttunni gegn umróts-
mönnum nútímans. Og með þess-
um hætti hefir félagið borist inn
í straum þessarar uggvænlegu
baráttu.
Framangreindir atburðir gefa
ærna ástæðu til huglelðinga um
örlög félagsins á liðnum ánam og
ókomnum. Tíminn vill sérstaklega,
í sambandi við framkomu félags-
stjórnarinnar nú og fyrri, vekja
hluthafa félagsins til athygli um
það, hversu þeim hefir farist, að
sjá félagi sínu fyrir sæmilegri og
grandvarri stjóm.
„Fáfnir“.
Eimskipafélag Islands var stofn-
ið á öndverðu ári 1914 með ein-
huga samtökum allra Islendinga
austan hafs og vestan. Jafnframt
því sem félagið var hið stærsta
viðreisnarátak, var það einskonar
sáttmáli milli allra stétta og
flokka. Um það var enginn á-
greiningur. Það varð að ljósri vit-
und nálega allra landsmanna, að
félagið væri til orðið vegna þjóð-
arnauðsynjar til þess að leysa
vandræði hennar og til varnar því.
að hún yrði framvegis eins og
áður fyrri, ánauðug í siglingamál-
um. — Níðingur skyldi sá heita,
sem brigðist eða leitaðist við að
hnekkja þessari grundvallarhug-
sjón, sem lá að baki félagsstofn-
uninni.
Haustið 1917, á fjórða aldursári
félagsins, var stofnað í Reykja-
vík leynifélag nokkurt, sem hafði
það markmið, að ná undir sig
hlutum Eimskipafélags Islands.
Var þeirri viðleitni beint fyrst og
fremst til frænda okkar vestan
hafs. I félagið gengu ýmsir fjár-
gróðamenn í Reykjavík og víðar.
Um 300 þús. krónur voru tiltæki-
legar til hlutabréfakaupa. Sendi-
menn voru gerðir út vestur um
haf. Vörðust þeir allra frétta um
sannan tilgang, en höfðu með til-
styrk manna þar úti klær sínar til
þess að lokka hlutabréfin út úr
mönnum. — Vestur-Islendingar
höfðu af einskærri fómfýsi og
ættrækni lagt fram 200 þús. kr.
til Eimskipafélagsins. Þeim þótti,
sem von var, drengskapurinn illa
launaður og illir gestir vera
komnir að baki sér. Tveir af for-
vígismönnum þeirra, þeir Ámi
Eggertsson og Jón Bíldfell birtu
í Lögbergi 14. febr. 1918 aðvör-
un til landa sinna um að láta ekki
flekast af flugumönnum þessum.
Á aðalfundi félagsins í Reykja-
vík sumarið eftir, sem haldinn var
22. júní, urðu umræður um málið,
Víttu þeir Ben. Sveinsson alþm.,
Magnús Sigurðsson bankastjóri,
Sig. Eggerz alþm. og Sig. Jónsson
skólastjóri framferði þetta gagn-
vart íslendingum vestan hafs.
Urðu síðan allmiklar umræður um
málið í blöðum hér í Reykjavík*).
Við þær umræður komu í ljós
eftirtalin atriði:
1. Að félagið hafði verið látið
heita eftir eiturorminum Fáfni,
sem drap föður sinn sofandi
vegna gullsins, lagðist á dyngj-
una og unni engum eyris af.
2. Að meðal þeirra, sem stóðu
að þessum launráðum, bakferh við
Islendinga vestan hafs og svikum
við grundvallarhugsjón félagsins
voru tveir af þáverandi og núver-
andi stjómendum félagsins, þeir
Eggert Claessen og Jón Þorláks-
son. I 26. tbl. Fróns 1918 játar E.
Claessen þetta og segir:
„---------, en við höfum báðir,
ásamt mörgum öðrum, lagt fram
dálítið fé til kaupa á hlutabréfum,
sem Vestur-Islendingar kynnu að
vilja selja“.
Nafnið á félaginu var tilvalið
og í fullu samræmi við tilgang
þess og starfsaðferð. Þeir, sem að
samtökunum stóðu, urðu berir að
því að sitja á svikráðum við þá
víðtæku, alþjóðlegu bróðurlags-
*) Meðal þess, er um málið var
skrifað, eru ritgerðir í Timanum 30..
40. og 41. tbl. þ. á. Fréttum 14. og 16.
tbl. og Fróni 25. og 26. tbl.
Reykjavík, 16. febrúar 1929.
10. blað.
hugsjón, sem félagið var í önd-
verðu reist á. Að vísu hlutu þeir
hneisu af málinu og viðleitni
þeirra féll niður, er hún mætti
mótstöðu og andstygð íslendinga.
Eigi að síður liafa hluthafar í
Eimskipafélagi íslands verið svo
tómlátir og hirðulausir um hag
og heiður félagsins, að þeir Egg-
ert Claessen og Jón Þorl. hafa
ávalt síðan verið kosnir í stjórn
f élagsins!
Stjórnendiir — Keppendur.
Þrír af stjórnendum Eimskipa-
félags Islands, þeir Garðar Gísla-
son, Hallgr. Benediktsson og Jón
Þorl. eru meðal stærstu og um-
svifamestu kaupsýslumanna lands-
ins, og flytja tveir hinir síðast-
töldu mikið til landsins af bygg-
ingarefnum. Þessir þrír menn hafa
á síðastliðnum 4 árum flutt inn ;
með leiguskipum vörur sem hér |j
segir:
1925 9 farma 7300 d.w. tons
1926 5 — 6140 — —
1927 12 — 11055 — —
1928 17 — 18221 — —
Alls 43
42716 — —
I aprílmánuði 1928 bar svo til
að leiguskip þeirra Hallgr. og J.
Þorl., „Ulv“ að nafni, var að hlaða
í Hamborg. Skip Eimskipafélags-
ins, Goðafoss, var þar og samtímis
að hlaða. — Fannurinn í skip
þeirra félaga Iiallgr. og Jóns
reyndist of lítill. Og hvað skeður?
Þeir félagar gerðu sér hægt urn
hönd og hlupu í kapp við f élagið,
sem þeim er falið að stjórna. Þeir
auglýstu lægra flutningsgjald á
smávöruflutningi, heldur en Eim-
skipafélagið, til þess að ná í vör-
urnar frá Goðafossi!
Framkvæmdástj óri félagsins fór
þá á fund þeirra og bað þá
hverfa frá svo opinberri svívirð-
ingu. Er eigi talið að þeim hafi
verið það ljúft. Þetta einstaka,
stórfurðulega dæmi um framkomu
félagsstjórnenda gagnvart sínu
eigin félagi bregður sterku ljósi
yfir afstöðu þessara mála og
hversu það er vítavert af hluthöf-
um, að fela stjóm á félagi sínu í
hendur þeim mönnum sem aðstöðu
sinnar vegna hljóta að verða skæð-
ir keppinautar þess í siglingum,
og sem eigi hafa meiri óþægindi
af samviskuseminni en það, að
þeir skirrast ekki við að efna til
opinberrar flutningasamkeppni við
félagið.
Megn orðrómur hvílir á um það
að stjórnendur félagsins hafi neytt
aðstöðu sinnar til þess að tryggja
sér og jafnvel öðrum vildiskjör
um flutningsgjöld og njóti þar
jafnrar eða jafnvel betri aðstöðu
en sá aðili er langmest hefir skift
við félagið frá öndverðu og að lík-
indum meira en allir fyrnefndir
stjórnendur þess til samans.
Strætisvirki íhaldsflokksins.
Þegar þjóðirnar taka að berjast
innbyrðis og borgarastyrjaldir
herja löndin, hefir það verið tíður
háttur hinna stríðandi flokka
sem berjast á götum borganna, að
grípa til flutninga- og samgöngu-
tækja eins og vagna og annars
þess háttar, til þess að byggja úr
strætisvirki (barricades) gegn
óvinunum.
I frakknesku stjórnarbylting-
unni voru strætisvirki hlaðin úr
flutningatækjum Parísarborgar,
til þess að vama framrás hinna
stríðandi flokka. Jón Þorl., Claes-
sen, Garðar og Hallgr. skutu Eim-
skipafélagi íslands fyrir sig eins
og vígstöð í atvinnustyrjöldinni,
sem nú geysar hér á landi, þar sem
Ihaldsflokkurinn stendur til vam-
ar gegn framrás umrótsmanna
þessara tíma.
Háskanum var að vísu afstýrt
fyrir skjóta íhlutun ríkisstjómar-
innar. Hinir pólitísku oddborgar-
ar, sem hafa á samviskunni fyri'-
nefndar stórsyndir gegn hag og
heiðri félagsins, freistuðu að beita
mótþróa, en gáfust upp eftir fjóra
daga og létu undan síga háværri
andúð þjóðarinnar, manna af öll-
um flokkum, sem þótti félag sitt
of dýrmætt til þess að verða
öfgum og atvinnustyrjöld lands-
manna að bráð.
Háskanum varð afstýrt. En að-
eins til bráðabirgðar. Næsta ár
berst félaginu sama viðfangsefni
í fang. Og nú verður það hluthaf-
anna að úrskurða, hvort félagið
skuli hrifið úr núverandi ástandi,
eða hvort það eigi framvegis að
verða handbendi þéirra manna,
sem hafa brugðist hugsjón þess,
gerst keppendur þess og loks sýnt
sig í að leggja það á höggstokk-
inn í pólitískum tilgangi!
Hluthafamir, dreifðir um land
alt, bera ábyrgð á núverandi
ástandi. Þeir, og engir aðrir, ráða
um framtíðarörlög félagsins!
IJtan nr heimi.
Yerkfallið og bankarnir
Rödd úr sveit.
Á þingmálafundi sem haldinn
var á Hlöðutúni í Borgarfirði 28.
jan. síðastl. var meðal annars
borin upp eftirfarandi tillaga frá
Guðm. Ólafssyni bónda á Lund-
um í Mýrarsýslu:
„Verkföll. Fundurinn skorar á
Alþingi að leita einhverra úrræða
til að fyrirbyggja verkföll fram-
vegis. — Sem bendingu vill fund-
urinn geta þess, að því er sjávar-
útveginn snertir, hvort ekki
myndi tiltækilegt, að banna bönk-
unum héreftir, að lána fé til sjáv-
arútgerðar annarar en þeirrar,
sem rekin sé á samvinnugrund-
velli, því þar og hvergi annars-
staðar virðist lausn kaupdeilunn-
ar vera fólgin. — En frekari „lög-
þvingaða samvinnu“ telur fund-
urinn ekki færa. Og þjóðnýtingu
sem lausn málsins alveg fráleita".
Um málið urðu miklar umi’æð-
ur og var tillaga Guðmundar
samþykt með 10 atkv. gegn 3.
Flutningsmaður þessarar til-
lögu er einn af helstu samvinnu-
bændum héraðsins. Tillaga hans
ber vott um glöggan skilning
hans á mætti samvinnunnar til
þess að leysa, ekki einungis versl-
unarmálefni heldur og atvinnu-
málin, sem um þessar mundir
krefjast bráðrar og viturlegrar
úrlausnar. — I annan stað er hér
gripið á mjög verulegu atriði, þai'
sem stungið er upp á að ríkið,
sem hefir í raun réttri orðið að
sjá bönkunum fyrir rekstursfé,
neyti þeirrar aðstöðu, til þess að
knýja fram friðvænlegt skipulag.
— Þessi rödd úr sveit er ómur af
því almenningsáliti sem nú er að
skapast í landinu um að samvinn-
an ein muni fá leyst þetta vand-
ji ræði.
Göngin undir Ermarsund.
Göngin undir Ermarsund og
jánibrautin væntanlega milli Eng-
lands og Frakklands valda nú
miklum deilum í Englandi. Hug-
myndin er ekki ný. Hún hefir
komið fram, og unnið fylgi eigi
allfárra maima einkum á friðar-
tímum. En í hvert sinn, sem til
ófriðar hefir dregið í Norðurálf-
unni hafa Englendingar fylst ugg
um afleiðinganiar, sem þessi
vegabót gæti haft. Nábúamir við
Ermarsund hafa löngum eldað
grátt silfur. Þess eru fá dæmi, að
þeir hafi barist hlið við hlið í
ófriði. Heimsstyrjöldin síðasta er
þar svo að segja eina undantekn-
ingin. Landher Englendinga hefir
ávalt verið tiltölulega fámennur.
Þeir hafa treyst því, að hafið og
hinn mikli herskipafloti væri sér
mest og best vöm. Aftur á móti
eiga Frakkar einn hinn fjölmenn-
asta og öflugasta landher í heimi.
Fyrir rúmlega 100 áram unnu
Frakkar, undir forustu Napóleons
keisara, mestan hluta Norðurálf-
unnar og kúguðu til hlýðni.
Hefði Napóleon, eins og Móses
forðum, getað klofið hafið, mundi
England hafa átt sömu kjör fyrir
höndum. Keisarinn bjó flota simi
og ætlaði að veita Englendingum
heimsókn. Ur henni varð þó eigi.
Og um síðir reyndust ensku
stjórnmálamennimir honum efri
að í'áðum.
En óttinn við Frakka hefir
jafnan verið ein af aðalástæðum
andstæðinga jámbrautarinnar í
Englandi. Aldrei, aldrei má það
koma fyrir, hafa þeir sagt, að
frakkneskur her geti gengið þurr-
um fótum yfir á England.
En nú um stund hefir málið
fengið byr undir báða vængi. Fé-
lag er stofnað til að hrinda því í
framkvæmd. Fjársöfnun er hafin
báðu megin sundsins. Enska
stjómin hefir heitið að skipa
nefnd til að rannsaka möguleika
til framkvæmda. Eitt af blöðum
frjálslynda flokksins hefir kraf-
ist þess, að flokkurinn tæki málið
upp á stefnuskrá sína við kosn-
ingamar á sumri komanda.
Mjög eru áætlanir á reiki um
það, hvað þetta óhemju stórvirki
muni kosta. Sumir halda að það
sé framkvæmanlegt fyrir 1300
miljónir króna. Aðrir telja að það
mundi kosta nærri þrisvar sinn-
um meira. Þeir sem bjartsýnastir
eru telja væntanlegum hluthöfum
í fyrirtækinu trú um, að þeir
muni fá 10% ársarð af framlög-
um sínum.
En í ensku blöðunum sumum
kveður við í alt öðrum tón. Þar
er hugmyndin um göng undir
Ermarsund talin hreinasta fá-
sinna. Hemaðarhættan vex and-
stæðingum málsins eigi svo mjög
í augum nú. Með nýtísku tækjum
yrði hægt að eyðileggja þau í
skjótri svipan, ef líkindi þætti á
að nota ætti þau til herflutninga.
Auk þess væri hægt að hindra
alla umferð um þau með því að
láta loftskip halda vörð við opin
báðu megin og varpa niður
sprengikúlum.
En hitt fullyrða andstæðingar
málsins, að göngin muni hafa til-
tölulega litla þýðingu fyrir sam-
göngur milli Englands og megin-
landsins.