Tíminn - 25.05.1929, Blaðsíða 2

124
TlMINN
ins. — Væri það hollvænlegra og
viturlegra þeim, sem þykjast
bera svo mjög fyrir brjósti van-
hirt götubörn, að beitast fyrir
því, að upp yrði komið, utanbæj-
ar, víðum leikvöllum, þar sem
börnunum væri veitt aðstaða til
leika sér og dvelja daglega yfir
sumartímann undir eftirliti og
handleiðslu valinna kennara.
„Reykjavíkurstúlkan“.
Erindi Guðm. Kambans um
þetta efni var mjög fjölsótt, enda
skemtilegt á að hlýða og ýmislegt
skáldlega sagt og réttilega at-
hugað. En um meginefni fyrir-
lestursins munu verða allmjög
skiftar skoðanir. Höfuðniður-
staða Kambans virtist vera þessi:
Reykjavíkurstúlkan hefir með
skjótum hætti stigið stórt menn-
ingarspor, með því að semja sig
að stórborgasiðum um ytri hátt-
semi í klæðaburði, hárskurði,
andlitsfegrun og fasi. Um þetta
er hún karlmönnunum fremri.
Þó skortir það á, til samræmis
við ýtri fágun, að stúlkurnai- hafi
lært kurteisi í tali til móts við
stúlkur í erlendum stórborgum.
Og er orsökin sú að hæversku-
brestur er þjóðareinkenni, en
stúlkurnar hafa ekki getað lært
að tala af kvikmyndunum, sem
hafa verið uppeldisskóli þeirra í
ytri fágun. Þessi siðfágun í fram-
komu allri, er skilyrði fyrir því
að við hljótum viðurkenningu
stórþjóðanna og að okkar eigin-
lega þjóðmenning fái notið sín.
— Ekki verður því neitað, að ytri
fágun og háttprýði fegrar lífið og
horfir til samræmis, en varla mun
þó verða sagt, að slíkt sé órækur
vottur um innra manngildi, sem
þó mun skifta mestu máli. Og
þótt full nauðsyn sé á því, að
ávinna sér viðurkenningu annara
þjóða, þá er þó viðurkenning,
bygð á ytri háttsemi, ekki sama
og menningin sjálf. Og því aðeins
•er viðurkenning annara þjóða
eftirsóknarverð, að þær séu á
framfaraskeiði um sanna menn-
ingu. Guðm. Kamban mun vera
heimsborgari og meta flest á
mælikvarða stórborgamenningar.
En mjög eru skiftar skoðanir um
það, hversu mikið keppikefli hin
skrautfágaða, yfirlætisfulla stór-
borgamenning er mannkyninu.
Rithöfundar, engu ómerkari en
Guðm. Kamban, halda því fram,
að í stórborgunum sé að farast
hin vestræna menniðg, að þær
sjúgi blóð og merg úr þjóðunum
og að hin ytri fágun og hófleysi
sé ekki annað en umbúðir um
visnandi kjama. Þykir reynsla
mannkynsins styðja þær ágiskan-
ir. — Fyi’irlestur Kambans var
því nokkuð grunnfæmislegur og
lítt rökstuddur um þessi megin-
atriði. — Mætti og segja, að hann
á óbeinan Kátt vitnaði á móti
sjálfum sér, þar sem hann, jafn-
framt því, að stórhrósa framför-
unum í ytri svip, deildi allmjög á
rnentamenn og stúdenta bæjarins
fyrir andleysi og deyfð. — Þá gat
Kamban þess að hvergi í víðri
veröld væri slíkur „tónn“ blaða-
mensku sem hér á landi. Mætti
ætla, að hann léti sig ekki henda
að fara með fleipur og að slík
umsögn sé bygð á kunnleik. En
margir munu þó leyfa sér að ef-
ast um, að Kamban sé gagnkunn-
ugur blaðamensku um alla jörð.
Og auk þess er þetta sleggjudóm-
ur og hefir ekki við sannindi að
styðjast, jafnvel um blaðamensku,
þar sem ætla má, að Kamban sé
kunnugur. — Að ýmsu leyti bar
erindið blæ þess, að vera gert til
þess að kitla eyru manna og afla
áheyrenda. Væri og vel farið, að
það hlyti góða aðsókn, því að
Guðmundur Kamban er, vegna
frábærrar skáldgáfu sinnar og
orðsnilli, þess verður, að erindi
hans séu vel sótt.
Ójafnaðarmenska.
Alþ.bl. 21. maí. skýrir svo frá,
að á fundi Jafnaðarmanna hér í
bænurn hafi nýlega komið fram
„háværar raddir um að taka upp
fulla andstöðu gegn Framsókn út
af færslu kjördagsins“ frá fyrsta
degi vetrar til miðs sumars. Val
á kjördegi, við hæfi allra kjós-
enda í landinu, hefir ekki reynst
auðieyst mál. Haustdægrin eru
talin verkalýð kaupstaðanna
hentust. En fyrsti vetrardagur
reyndist ófær sveitamönnum árið
1926. Þá var stórhríð og fann-
fergja um alt Norður- og Aust-
urland og urðu kjósendur margir
að hverfa frá því að sækja kjör-
stað, en aðrir hröktust í illviðr-
um og ófærð. Er það bersýnilegt
að kjördagur á veturnóttum er
algerlega óviðunandi og gæti
jafnvel svo til borið að fjöldi
manna yrðu úti um alt land i
áhlaupabyljum. Færsla kjördags-
ins var því sjálfsögð. Nú lætur
Alþýðublaðið svo, sem þetta hafi
verið gert, til þess eins, að
hindra verkamenn í að njóta at-
kvæðisréttar. Mvm Alþ.bl. ljóst
að það mælir hér móti betri vit-
und, enda ræður frekja og óbil-
girni afstöðu þess til málsins, er
það krefst þess, að skipun þess-
ara mála sé hagað eftir hentug-
leikum verkamanna einna, eins
og verið hefir, án þess að hirða
neitt um, þó miklum þorra sveita-
kjósenda sé bægt frá kosningu
eða jafnvel stofnað í bersýnilega
lífshættu. — Er slíkt eigi jafn-
aðarmenska, heldur hið gagn-
stæða. — Hitt er annað mál, að
eigi mun fullleyst þetta vanda-
mál og ber full skylda til þess að
haga kosningum þannig, að jafnt
sé litið á aðstöðu allra maima í
landinu, til þess að neyta kosn-
ingaréttar.
Hótanir
Jafnaðarmanna, um að taka
upp fulia andstöðu gegn Fram-
sókn, munu liggja flestum í léttu
rúmi, meðan þær koma ekki frá
forvígismönnum þeirra og meðan
þær eru ekki studdar af hald-
bærum ástæðum. Alþ.bl. gerist að
vísu mjög ádeilusamt og stóryrt
í garð Framsóknar út af af-
greiðslu mála, en fylgir reglu
sinni um offors og ofuryrði, með
því að líta alls ekki á þá stað-
reynd, að nálega reynist ófært
að koma fram málum fyrir töf-
um og málþófi Ihaldsmanna.
Skiftir allmjög í tvo horn um á-
deilur nábúaflokka Framsóknar.
íhaldsmenn halda því fram, að
Jafnaðarmenn fáði einir ölld um
afgreiðslu mála. Jafnaðarmenn
halda aftur á móti æi'slafundi út
af því, að þeir fái engu ráðið
og vilja krefjast sér *til handa
meiri ráða, en sanngimi mælir
með um fimm manna flokk í
þinginu. — Hótanir Jafnaðar-
manna verða blátt áfram brosleg-
ar, þegar á það er litið, að þing-
flokkur þeirra á þann einn úr-
kost að hverfa í faðm þeirra
Jóns Þorl., Jóns Ólafssonar og
ólafs Thors. Framsókn mun
aldrei vinna það til fylgis Jafn-
aðarmanna, að hverfa af braut
eðlilegrar og hófsamlegrar mál-
efnaþróunar. Og ef Jafnaðar-
menn kjósa vistaskifti, mun
I Framsókn, með því að nú er
fram komið ýmsum mikilsverð-
ustu málum flokksins, láta sér all-
vel lynda þau bráðabirgðaúrslit, en
jafnframt óska Jafnaðarmönnum
til hamingju undir pólitískum
yfirráðum Ihaldsmanna.
Undanbrögð kaupsýslumanna.
Þegar núverandi lögreglustjóri
í Reykjavík, Hermann Jónasson
tók við embætti, komst hann þrátt
á snoðir um það, að allmargir
kaupsýslumenn ráku verslun hér
í bænum, án þess að hafa öðlast
verslunarleyfi lögum samkvæmt.
Birti hann þá aðvörun til allra
slíkra kaupsýslumanna um að
kaupa leyfið og hafa lokið því
innan ákveðins tíma, ella yrðu
þeir látnir sæta sektum, eins og
lög stæðu til. Árangurinn varð sá,
að hátt á 7. tug manna gáfu sig
fram og greiddu tilskilið gjald
fyrir verslunarleyfi og hafa þann-
\: ig komið í ríkissjóð um 28 þús.
jj kr. — En þeir menn, sem kunna
Iað hafa þverskallast við þessari
aðvörun, vei'ða tafarlaust sekt-
aðir.
Bændaskólinn á Hvanneyri.
Um síðastl. mánaðamót útskrif-
uðust 17 nemendur úr Hvann-
eyrarskóla; þar af 1 kona, Anna
Gunnarsdóttir sú, er getið hefir
sér orðstír fyrir frækilegt sund.
— Skólavistin varð nemendum
afaródýr að vanda. Fæði, mat-
reiðsla og þjónusta aðeins 272 kr.
yfir allan tímann, eða 1.36 á dag.
Allur skólakostnaður mun þvi
* ekki þurfa að fara fram úr 350
kr. á vetri. —• Samkvæmt þvi,
sem frá er skýrt í' nýkominní
skýrslu skólans hefir verklega
námið verið lengt úr 6 í 9 vikur
og stendur það vor og haust. Sér-
stakur kennari leiðbeinir nem-
endum við vinnuna. Auk þess
heldur hann nokkra fyrirlestra
þeim til skýringar. Verkfæra-
kostur er mikill og góður. 1 ráði
er að halda að vetri námskeið í
meðferð dráttarvéla, Er mikill
þörf á slíku með því að notkun
slíkra véla tekur nú mjög að
aukast.
Merkur bóndi skrifar:
„Vikuvinna íhaldsins í eldhús-
inu mælist illa fyrir. Þykir okkur
sveitakörlum illa varið dýrmæt-
um tíma þingsins og stórfé úr
ríkissjóði til svo ófrjórra athafna,
enda virðist okkur ekki íhaldið
hafa sótt gull í greipar ráðherr-
anna. Mátti sjá það fyrir, að til
einskis var að vinna annars, en
að kynda ófriðarbálið og furðu-
djarft af stjóniai’andstæðingum,
að hefja slíka sókn og búa sjálfir
í brothættu og eldfimu hreysi. —
Enda kemur makleiga í koll. —
Þá er ekki lítið brosað að skímar-
vandræðum flokksins. Hafa jafn-
vel einlægir Ihaldsmenn látið í
ljósi undrun sína yfir nafnbreyt-
ingar-áfergjunni og andleysinu!“
„Langt þing, en miður skilríkt“.
Mbl. 24. maí birtir úr deildar-
slitaræðu Benedikts Sveinssonar
foiseta Neðrideiidar eftirfarandi
urnmæli:
„lir ekki trútt um, að mér komi í
liug orO þuu, er höiðingi nokkur, þor-
varður þórarinsson, sagði síðla á
Sturiungaöld, ,er hann skriiaði bréi
Magnúsi konungi lagabæti, og mælti
á þessa leið: „Höiðu þeir þing skamt,
ok at meðallttgi skiiríkt".
;Nú inunu láir menn segja, að þetta
þing iiaii verið skamt um oi, en á
þvi myndi meiri tvimæii leika, hve
skilnkt það lieiði verið að sumu
leyti".
Leggur blaðið út af þessum um-
mælum eftir sinu lagi. En kvart-
anir Mbl. yfir tafsamlegri af-
greiðslu mála á síðasta þingi,
koma ur höröustu átt. Þaö er ai-
kunnugi, aö þingmemt lhalds-
flokksins hafa, í því nær hverju
máli, beitt þrálátum töfum í störf-
um nefnda og látlausu málþófi á
fundum. — Er og varlegra fyrir
forseta á Alþingi, að kveða upp
grandskoðaðan dóm um störf
þingsins, með því að svo mun
verða iitið á, að þeir beri ekki litla
ábyrgð á vinnubrögðunum.
-----i>---
Fiskimatið. Sveinn Árnason yfir-
fiskimatsmaður, sem hefir nýlega
verið á ferð um Spán og víðar, til
þess að kynna sér ástæður á fiski-
markaði okkar, vöruvöndunina, kröf-
ur neytenda og aðstöðu keppenda
okkar í þessari grein, flutti á annan
í livitasunnu fróðlegt erindi, í Kaup-
þingssalnum i Reykjavík, um för sína
og það-sem hann hafði orðið áskynja.
Kvað hann fisk oklcar að visu njóta
góðs áiits, enn sem komið væri, en
hinsvegar stæðu keppinautar okkar vel
að vígi íjárhagslega og á annan hátt,
til þess að verða ofjarlar íslendinga
á þessu sviði. Er þar mikið í húfi.
..--O-----
Eftir Hallgrím Þorbergsson.
Eg fór frá Reykjavík 7. mars
kl. 18 með e/s. Lyra. Næsta
morgun komum við til Vestm.-
eyja, eftir 12 tíma ferð. Þar er
oft ókyrr sjór, og ilt að taka
land.
Eyjarskeggjar sækja sjóinn
fast á vertíðinni og eru hinir
mestu fullhugar. Þaðan ganga
um 100 vélbátar til veiða. Varð-
skipið Þór fylgir þeim á miðin
og gætir þeirra líkt og fjármaður
hjarðar á beit, verndar þá gegn
yfirgangi togara, og bjargar
þeim oft úr sjávaxháska. Um
þessar mundir notuðu Eyjamenn
beitusíld flutta frá Noregi og
keypta þar dýru verði. Virðist
slíkt á annan veg, en vera ætti,
í jafnmiklu síldveiðilandi, sem
Island er. —
Milli Vestmannaeyja og Þórs-
hafnar fór skipið á 84 klt. Kom-
um þangað um miðja nótt í kola-
myrkri og fengiyn fljóta af-
greiðslu. Stönsuðum í Klaksvík í
8 tíma. Sá eg þar reknar mjólk-
urkýr á beit til fjalls kl. 9 um
morguninn. Að vísu var frostlaust
og auð jörð, en meðiöllu gróður-
laus. Mundi okkur ekki heima á
Fróni þykja slík útbeit bú-
hnykkur.
Færeyjar eru allar hálendar,
sundurskornir, kedlumyndaðir
bergstabbar, víðast girtir smá-
um hamrabeltum hverju upp
af öðru. Þar er lítið um ár og
læki, en smágerðir grafningar
skera gróðurtorfuna víða eftir
vorleysingai'vatn. Gróðurtorfan er
þunn og teygir sig upp undir
hnjúkana, og þar sem slakkar
eru mestir, alveg yfir um. Vall-
lendisgras er aðalgróðurinn, lyng
á stökum stöðum. Fjalldrapi eða
annar viðargróður hvergi í beiti-
landinu. Sauðfé gengur úti í
fjallahlíðunum alla vetra, enda
engin hús til yfir það, og fellur
það í öllum hörðum vetrum meira
og minna.
Færeyingar erú frændur okkar
og næstu nágrannar í hafinu.
Þeir heyja nú svipaða sjálf-
stjómarbaráttu gagnvart Dönum,
sem við háðum í 70 ár, en standa
heldur ver að vígi, eru fáliðaðri
(nú 26 þús. manns) og ekki jafn
samtaka um réttarki’öfurnar.
Eyjarnar eru taldar amt í Dan-
mörku. En mjög er einkennilegt
að sjá að í meirihluta laga sem
gefin eru út í Danmörku á
seinni árum, er ein gr. sameigin-
leg og hljóðar svo: „Þessi lög
gilda ekki í Færeyjum“.
Sunnan og austan við Færeyj-
ar var logn og sjórinn spegil-
sléttur. Ut við sjóndeildarhring í
norðaustri sáust boðaföll. Hugði
eg að þar mundu vera grynn-
ingar og brotsjóar. En boðaföll
þessi færðust nær og nær, sá eg
þá brátt að þetta var hvalavaða,
er stefndi beint á skipið. Smá-
hvalir í tugatali, þeystust áfram
beina leið, og stukku hátt upp úr
sjónum, 2 álnir eða meira, með
miklum gusugangi. Eg hefi ekki
séð stökkhveli fyrri. Það eru
rennilegar skepnur, léttvígar og
vigta ca. 100 kg. Það er tóm-
legt fyrir augað að horfa lengi
yfir hafsauðnina og hver lífs-
hræring þar verður til hátíðar-
brigðis.
1 reykingasal skipsins var
víðboðshátalari. Sunnudaginn 10.
mars heyrðum við í tæki þessu
messugerð í norskri kirkju. Form
messugerðarinnar þar í landi er
iíkt og heimá. Tónlag prestsins
var ömurlega leiðinlegt, að öðru
leyti var messugei’ðin áheyrileg.
Prestunum fatast mörgum í því,
að velja sér failegt tónlag. Þeir,
sem eru raddmenn og tóna vel
hafa mjög inikil hátíðleg áhrif á
tilheyrendur, einkum börn og
unglinga. Þeim, sem er nýjung að
iieyra í víðboðstækjum það sem
skilst, verða hrifnæmir fyrir
slíkri tilbreytni út á reginhafi.
Og víst er það merkilegt hve
mannkyninu lærist að sigrast á
fjarlægðum á einn og annan hátt,
og manni dettur jafnvel í hug, að
þeir tímar séu ekki ýkja fjarri,
að menn komist „á aðrar stjörn-
ur“ með húð og hári.
I Björgvin hitti eg A. Skás-
heim gjaldkera Vesturlandsbank-
ans. Hann skilur vel islensku.
Greiddi hann för mína til Háls-
eyjarklausturs á Hörðalandi. Þar
standa tveir skóiar næstum hlið
við hlið. Annar er lýðháskóli, sá
fyrsti er stofnaður var á Vestur-
landinu 1868. Hitt er smábænda-
skóli, sem stofnaður var nýlega.
Kynti eg mér þar fyrirkomulag
og rekstur smábændaskólans. Á
skemtisamkomu, sem haldin var
í sameiginlegum samkomusal
skólanna flutti eg fyrirlestur um
ísland (land og þjóð), eftir þrá-
beiðni skólastjóranna. Var mér
þakkað erindið á ýmsan hátt.
Norðmenn eru sólgnir í að heyra
sagt frá Islandi og íslendingum.
Smábændaskólinn leggur eink-
um áherslu á allskonar garðyrkju,
alifuglarækt og kanínurækt. Kan-
ínur eru mismunandi að stærð, lit
og verðmæti. Viltar kanínur eru
verðgildislitlar. En ýms hin rækt-
uðu kyn nafa verðmæt skinn. Á
skóla þessum voru blágráar kan-
ínur (enskt kyn). Þær eiga grisl-
inga 5—6 sinnum á ári, 8—14
tals í einu. Þeir eru fullvaxta 6
mánaða gamlir, og skinnin þá
5—6 kr. virði og stundum meira.
Þær fóðrast á heyi, einir, rófum
og korni.
Frá Hálseyri fór eg til Staf-
angurs. Þar var sýning á fullfit-
uðum sláturfénaði af öllum teg-
undum húsdýra, sú þriðja í röð-
inni, sem haldin hefir verið á
þeim fénaði. Norðmenn sækja
fast að því marki, að kjötfæða
sig sjálfir. Skortir nú mjög lítið
á að þeir geri það. Það er því
lítið eða jafnvel ekkert útlit fyrir
’ að markaður fyrir íslenskt kjöt
haldist lengi úr þessu í Noregi.
Á bændasamkomu í Stafangri
hlustaði eg á fyilrlestui’ um ull-
ai’framleiðslu og meðferð ullai’-
innar, sem haldinn var af Simon
Hauge bústjóra fjárræktarbúsins
á Hodne. Urðu nokkrar umræðui'
um málið, er hnigu í þá átt, að
nauðsyn bæri til, að koma til
leiðar mati og flokkun á ull á
Rogalandi, sem er mesta sauð-
fjárræktarhérað í Noregi.
Sauðfjárræktarráðunautur Norð-
manna, J. Sæland, flutti einnig
fyrirlestur um hið svonefnda
Karakúl-fé. Fjárkyn þetta er
upprunalega ai-abiskt, en er nú
einkum ræktað í Túrkestan, Pers-
íu og Búkaríu. Var flutt til
Bandaiíkjanna 1909 og hefir
þrifist vel þar. Nn hafa Norð-
menn byrjað að flytja fjárkyn
þetta þaðan til Noregs. Var ný-
búið að sleppa úr sóttkví í Staf-
angri nokkrum kindum af þessu
kyni, þegar eg kom þar.
Fé þetta er í meðallagi stórt,
svart að lit og skiftist í nokkur
afbrigði. Það er einkum haft til
framleiðslu á skinnavöru, og
verðmætið langmest í skinnum af
karilömbum og þó einkum af
lömbum, sem ekki eru fullburða.
Er því stundum beitt brögðum
til þess að fá æmar til að láta
fóstri mánuði fyrir tímann. Bestu
lambskihnin eru mjög verðmæt,
100—150 kr. virði, en tíðast þó
ekki meira en 20—80 kr. virði.
Fallegustu lambskinnin eru ein-
kennilega blæfalleg og háralagið
þannig, að smáfletir á skinnimi