Tíminn - 29.06.1929, Side 1

(Sfaíbferi
M afesctftelttmaður Címans cr
H^nnpetg þ o r s t c t n sóó ttt r,
Stírtibanðstjífsmu. tteftfrwS.
2^f^t£Ö>sía
Ctmans «r t Sambanösfjúíinu.
©pin &aglega 9—(2 f. f).
^trni ©0.
Xm. ár.
Reykjavík, 29. júní 1929.
Friðlðnd
Á seinni árum er tekinn upp
sá siður um Borgarfjörð, að fjöldi
manna heimsækir Hreðavatns-
hólma sér til skemtunar á sunu’i
hverju. Sækir þangað fólk úr fjar-
lægum og nálægum héruðum.
Virðist staður þessi seiða fólkið
að sér með meira afh en nokkur
annar blettur í Borgarfirði. Hólm-
mn liefir líka það að bjóða, sem
menn eiga ekki kost á að njóta
annarsstaðar. Hann er skógi vax-
inn, en það eitt út af fyrir sig,
dregur ekki fólkið út í hólmann
— skógar eru víða um, Borgar-
fjörð — heldur mun aðalástæðan
vera sú, að náttúran er þarna
óspilt af mönnum og skepnum.
Menn vita engin dæmi til þess að
skepnum hafi verið beitt í hólm-
ann, eða skógurínn verið höggv-
inn. Hann er sýnishom af því,
hvemig Borgarfjarðarhéruðin htu
út á fyrstu búskaparárum Skalla-
gríms á Borg. Frá ómuna tíð
hefir náttúran fengið að vera
þai’na ein um hituna, að rækta
skóginn og næra annan gróður í
skjóli hans.
Á öðrum stað á íslandi er
skógur, sem í mörg hundruð ár
hefir verið laus við fjárbeit og
skógarhögg. Það er Bæjarstaða-
skógur í öræfum. Hann er svo
fjarri mannabygðum, að engin tök
eru fyrir almenning að komast
þangað. Helgi Jónsson grasafræð-
ingur sagði, að hann væri sá fall-
egasti skógur, sem hann hefði séð
á íslandi, bæri þess ljóst vitni,
hvern vöxt og viðgang birkið gæti
tekið í okkar kalda landi, þegar
mexm og skepnur láta það í friði.
Telur hann, að skógurinn ætti að
standa þama um ókomnar aldir,
sem friðaður vilhskógur.
öræfi em umhverfis Bæjar-
staðaskóg. Þau hafa verið honum
sem þymigerði og hlíft honum við
skemdum af mannavöldum. En
Hreðavatnshólmi er í xniðri bygð
og til næsta bæjar frá hólmanum
em nokkur hundruð metrar. Það
sem hefii' hhft þar skóginum, er
vatnið umhverfis harm.
Hreðavatnshólmi er á að giska
4 dagsláttur að stærð og um 10
metra að hæð frá vatnsfleti, þar
sem hann er hæstur. Jarðvegur-
ixm er frekar þuxmur, einkum þar
sem hæst ber á. Undirlagið er blá-
grýtisklöpp. Um miðbik hólmans
er lægð, þar er jarðvegur þykk-
astur. Að moldarlagið er yfirleitt
þynni’a en ætla mætti ofan á
klöppinni, þótt gróður hafi verið
þama óhreifður um aldir, stafar
einkum af því, að á haustin fýk-
ur mikið af skógarlaufinu út í
vatnið. Og frá landi berst heldur
ekkert lauf út í hólmann til að
drýgja" jarðveginn. Ti'én em um
3 mannhæðir og samsvara sér að
gildleika. Sumstaðar eru þau löm-
uð undan snjóþyngslum. Norðan
til á hólmanum hafa þau sveigst
allmikið undan veðrum, axmars
em þau beinvaxin yfirleitt og hin
prýðilegustu á að sjá. Sumstaðar
standa þau svo þétt að ógreitt er
að komast gegnum skóginn. Hér
og hvar px-ýða hólmann falleg og
þi’oskavænleg reynitré. Undirgi'óð-
ur er sumstaðar mikill, einkum
þar sem rjóður em. Jurtir hafa
fundist þama, sem óvíða, eða
hrvergi vaxa annarsstaðar í Borg-
axfiiði. Má þai’ nefna ferlaufa-
smára. Bendir þetta á, að jurta-
tegundir, sem algengar voru í
skógum hér á iandi í fornöld, gátu
horfið með öllu, þegax’ skógarxxir
voru eyðiiagðir og hættu að veita
þeim skjól.
Hér eftir verða hreinsaöir kal-
kvistir úr skóginum og tekið það
í burtu aí trjám, sem skemt er
og íýrirsjáanlegt er að ná engum
þroska, en standa öðrum fyrir
þriíum. Yfir höfuð veröui' höfð
gát á því framvegis, að skóginum
stafi sem minst hætta frá nátt-
úrunnar eða maimavöidimx. Því
fremur er þörf á efth’hti, þax' sem
íjöldi fólks fer út í hólmann á
hvei'ju suiiui. Ailir, sem þangað
koma, ættu að teija það skyldu
sína aö ganga vei um skóginn,
og skenmxa þar engan gróður,
hvei'ju ixafni, sem nefníst. Eixxk-
imi þui’fa nxemi að fara þar var-
lega með eid. líasti einhver frá
sér í ógáti eldspýtu eða vindling
með eldi í, getur það haft í för
nxeð sér, að skóguriixn breytist á
iítilii stundu í öskuhrúgu. Frið-
iýstur blettui’, þótt ekki sé stæiri
en Hi’eðavatnshólmi, getui’ haft
holl áhrif á þá, sem skilja starf
náttúruxmar og kurrna að meta
það.
Sennilega er hvergi í víðri ver-
öld eins mikið af friðlýstum svæð-
um og í Bandaríkjunum í Amer-
íku. Auk þjóðgarðanna er til
fjöldi af friðlöndum, sem sérstak-
lega .eru helguð fuðlunum. Á þess-
unx svæðum njóta mörg hvmdruð
þúsund fugla verndar um varp-
tímaxxn, undir umsjón einstakra
manna og féiaga. Síðastliðið haust
var einn slíkur griðastaður stofn-
aður auk þeirra sem fyrir voru.
Hann er að stærð um 2300 tún-
dagsláttur.
Náttúrufræðingar taka sér oft
ferð á hendur út á fuglafriðunar-
löndin, til að athuga lifnaðarhætti
fuglanna, meðan á varpinu stend-
ur. 1 sömu erindum fara þangað
oft nemendur úr alþýðuskólunum.
Þá kemur og fyrir að haldin eru
útinámsskeið í náttúrufræði í
þessum griðastöðum. Prófessorar
eða aðrir mentamenn standa fyr-
ir þeim. Öneitanlega væri þörf á
slíkum griðastöðum víðsvegar um
Island, handa fuglunum minsta
kosti um varptímann eða jafn-
vel alt árið um í kring. Eirikum
væri vel til falið að stofna til
þeirra á næsta ári, því að hátíð er
til heilla best. Á slíkum blettum
ætti allur jurtagróður, ásamt
fuglunum, að njóta vemdar, og
þangað ætti að safna sem flest-
um villijurtum til ræktunar, sem
ekki væru þar fyrir. Island er svo
víðáttumikið og margur blettur-
inn í órækt og niðumíðslu, að
enginn ætti að sjá eftir nokkrum
dagsláttum í hverri sýslu — eða
sveit — í þessu skyni. Víða á
landinu eru nálega sjálfgirtir
blettir, frá náttúmnnar hendi, til
þessara hluta, t. d. nes eða tang-
ar út í vötn, hvammar, hólmar,
eyjar o. s. frv.
Sagt er að eyjar á Bi’eiðafirði
sé eitt af því, sem er óteljandi á
íslandi. Sjálfsagt hafa þó menn
stígið fæti á þær ailar. Nýlega
var því átakanlega lýst i Dýrar
verndaranum, hvernig farið er að
ræna sumum hlunnindum eyj-
anna. Væri nú vel viðeigandi, að
Breiðfirðingar veldu eina smá-
eyju úr þeim óteljandi, og gerðu
hana að friðhelgum reit, um ald-
ur og æfi, með öllum þeim nátt-
úx’uauð, sem hún gæti borið. Vel
gæti þeim orðið þetta að fullu
goldið með ánægjunni af því, að
sjá á þeim litla bletti, hvemig
náttúran getur orðið þeim að
fyrimiynd í i’æktun og menning.
Þar, sem um eyjar eða hólma
í vötnum er að í’æða, þarf engu
að kosta til með girðingu eða
vöi’slu, ei'u því slíkir staðir til-
valdir sem friðlönd. En hinsvegar
lýsta blettinn þar, sem almenn-
skyldi hyllast til að stofna frið-
ingur ætti greiðan aðgang að
honum.
Það er siður hjá mörgum að
eignast einhvei'n hlut, til minn-
ingar, frá þeim stöðunx, sem þeim
finst mikið til unx að heimsækja.
Þetta gæti varla komið til greina,
þar sem um friðlýsta staði er að
ræða, því að þar má ekkert
skerða. En hinsvegar er til valið,
að hver sem heimsækir fi’iðlýstan
blett, skilji þar eitthvað eftir til
minja um komu sína. Gæti það t.
d. verið fræ eða juifir til gróður-
setningar. Með þessu móti bætt-
ist gróðrinum ein eða fleiri jurta-
tegundir með hvei'jum gesti. Ann-
an kostnað eða fýrirhöfn ætti ekki
að þurfa að hafa fyrir ræktuninni.
Hver einasta sveit á landinu,
eða að minsta kosti hver sýsla,
ætti að eignast friðhelgan blett
innan sinna takmarka. Slíkur
blettur mundi með tímanum geta
litið út eins og Hreðavatnshólmi,
og þar yrði að sjálfsögðu aðal-
skemtistaður sýslubúa undir beru
lofti. Kostnaðurinn þarf enginn
að vera til að koma þessu í fram-
kvæmd, en gróðinn getur aftur á
móti orðið mikill, þó ekki verði
hann metinn til peninga.
G. D.
-----o----
Þingmálafundir.
I Bai’ðastrandarsýslu hafa ver-
ið haldnir nokkrir þingmálafundii’
og mætti þar Guðbi’andur Magn-
ússon af hendi Framsóknarflokks-
ins. Á Petreksfirði var haldinn
fjölmennur fundur og reyndi Há-
kon þingmaður að verja nokkur
helstu axarsköft Ihaldsins, en
tókst óhönduglega eins og við var
að búast. Þingmaðurinn mætti
ekki á fundunum á Rauðasandi og
Sveinseyri. Mun hann ekki hafa
treyst sér til þess, því þar á hann
við nxarga andstæðinga að etja, og
er fylgi hans nú mjög þorrið í
sýslunni.
Á fundina í Skaftafellssýslu
hafði Ihaldið sent þrjá ritstjóra
sína, Jón Kjartansson, Magnús
Magnússon (Storms) og Árna
Jónsson auk þess mætti þar Jó-
hann Jósefsson eyjarskeggi. Af
Framsóknaxmönnum töluðu þing-
mennirnir Lárus Helgason og
Magnús Torfason og tveir bændur
úr héraðinu. Reyndu þeir Ihalds-
menn að ráðast á Lárus alþm.
fyrir framkvæmdir hans héraðinu
til heilla, en heldur munu þær
árásir hafa falhð í slæman jarð-
veg hjá Skaftfellingum. Af hendi
Alþýðuflokksins talaði Jón Bald-
vinsson og átti hann í deilu við
Jóhaxm Jósefsson og var það hiim
vanalegi söngur um þjóðnýtingu
og frjálsa samkepni, sem flestum
mun vera kunnur. Framsóknar-
menn voru í greinilegum meiri-
hluta.
-----o----
Nokkur orð
um
söguna af Bróður Ylfing
þorsteinn M. Jónsson bóksali (i
Akureyri mun nú vera einn hinn
stórvirkasti bókaútgefandi á þessu
landi. Síðasta bókin, sem bókaforlag
hans hefh- gefið út er „Saga af
Bróður Ylfing" eftír Friðrik As-
mundsson Brekkan. Friðrik hefur
lengi dvalið utanlands, lengst í Dan-
mörku, en einnig í Svíþjóð.
Bók þessi er hin veigamesta af
sögum háns og hefir hlotið góða
dóma utanlands og innan. Jakob Jóh.
Smári segir m. a. um hana: „það «.r
gleðiiegt þegar islenskir menn gera
eitthvað vel, og með þessari bók hefir
Friðrik Ásmundsson Brekkan sest
framarlega í röð meðal norrænna
sagnaskálda". En grein sú er hér for
á eftir, liefir fyrir skömmu birst í
„Degi'*.
Saga þessi lýsir lífi hinna nor-
rænu víkinga og írsku höfðingja,
ást þeirra og ástríðum, drengskap
og hryðjuverkum. Yfir alh’i frá-
sögninni hvílir æfintýrablær, ljómi
eða myrkur liðinna alda. 1 sög-
unni eru raktir örlagaþræðir
þeirra manna, sem tóku þátt í
Brjánsbardaga. Bróðir Ylfingur er
söguhetjan og er lífi hans, frá því
fyrsta til hins síðasta, þannig
lýst, að íslenskum bókmentum e"
gróði að því, að hafa eignast svo
stórbrotna og heilsteypta mann-
lýsingu. Bróðir er uppalinn í
kristni, gerist munkur og boðar
trú sína með djörfum orðum.
Síðar vaknar hann til meðvitund-
ar um ætt sína og uppruna, hinn
heiðni, norræni vikingsandi gagr,-
tekur huga hans, hann kastar
trúnni, klæðist brynju í stað
munkakufls, mundar öxina í stað
krossins. Hann gerist víkingur,
gráðugur til fjár og valda og blót-
maður að fornum sið. Hanix kynn-
ist Gormflaith drotningu, sem gef-
in var þremur mönnum móti vilja
sínum; þau fá brennandi ást hvort
á öðru, og húin gefur honum
fyi'stu og síðustn öxina, sem hann
eignast — með henni berst hann
til hinsta dags. Með henni vill hann
yfirbuga þá, sem standa í vegin-
um fyrir ást hans og drotningar.
Meginþungi sögunnar er því
sjálfsvöi-n og hlífðarlaus barátta
ástarinnar fyrir tilveru siixni og
gæfu. — I Brjánsbardaga gerisí
Bróðir griðníðingur og vegur Sig-
urð jarl af ótta við það, að hann
ætli sér di'otninguna og ríkið, en
finnur um leið að hann hefir brot-
ið æðsta lögmál alls drengskapar
og hetjuanda og jafnframt „mytt
sigur og hamingju sjálfs sín“.
Hann blygðast sín. Hann lamast
og flýi- — í fyrsta sinni á æf-
inni.
Ur skóginum sér hann tjald
Bríans konungs, sem er kvæntux
Gormflaith. Bróðir myrðir hann
— það eru síðustu fjörbrot hinn-
ar dreymdu en vonlausu gæfu
hans. Hann er handtekinn án þess
að hann veiti nokkurt viðnám og
honum rist blóðörn. Gormflaith
hefir hoi-ft á bardagann ofan úr
háum turni, og þegar hún sér
endalok Bróður, varpar hún sér
út. — Svo grimm eru forlög
þeirra, að ást þeirra verður þeim
í raun og veru báðum að bana. I
43« blaS.
Sagan ei' haimsaga en um ieió
xxexjusaga.
xrnsxx’ mimu vilja h&ida þvi
ixaia, ao hoxuixdiu’xnn gexi Broöur
orett, ei' xxaxxn lætur Xxaxm fxyja
tii skogar — í staö þess að æöa
xx-am og oexjast txi ixfs eöa oauoa,
en eg neia ao höi. gerx Xxárrett.
Aamvisxta hftnH hropaöi ao honum
xaöingsnalmö. Hixrn skapmikii vík-
mgux', sem eitt sxnn baíöi verið
iKristinn og xnst í hjaxta smu mat
xogmái arengskaparxns, fann að
hamx haiöi svivxrt sjáifan sig,
giataö ixeiöii vikingsins og gat
aiOi’ei baxist iengur meðal heiðar-
iegra rnairna.
Haxm játar það fyrir sjálfura
sér, að hann sé ekki verður þess
aö vera drepinn í bardaga — þess
vegna flýr hann. Sú játnixxg er
þung, en knúin fram af því sann-
asta og besta í meðvitund hans.
Hún sýnir að harm er maður enu-
þá, en ekki hjartalaus ófreskja.
Þegai' harm sér Brian konung,
missir hann á ný valdið yfir sjálf-
mn sér. Tiilinningar hans brjáÞ
ast, í orvæntmgai’ æöi gerist hann
níðingur í annaö sinn, og myrðir
konunginn vopnlausann.
Höf. reynir aldi'ei að gera Bróð-
ur að yfimáttúrlegii veru, heldur
aðeins að syni jarðar, breisku og
söimu bai’ni samtíðar sinnar. Og
höf hefir tekist það: Bróðir er
maður. —
Sagan er mannmörg og skai>-
íerli fiestra þannig lýst að eng-
um, sem les bókina, getur dulist
það, að hér er skáld að verkx.
Æfiþættir Þorgilsar og öspaks
eru mjög glöggar og góðar mann-
lýsingar. Þeir eru ósviknir fxxll-
trúar hinnar fomu hreysti og
hins foma drengskapar, sem öllu
öðru fremur ætti að beina hugum
nútíðar Islendinga til liðinna alda,
og vekja hjá þeim löngun til þess
að ala hjá sér þá eðliskosti, sem
forfeður þeirra áttu besta.
öll sagan af Bróður Ylfing er
sögð af manni, sem kann að segja
sögu, og hefir um leið mikla
þekkingu á fomum staðháttum
og aldarhætti. Og þó hefði hann
gjarnan mátt vera fjölorðari um
sögu Irlands, írskt líf og meimr
ingu; það hefði orðið til þess
að auka gildi sögunnar ennþá
meira. Margir kaflar söguimar eru
fjörlega ritaðir, höfundurinn er
hugmyndaxlkur og glöggsýnn og
auðfundið að efnið er honum
hjartfólgið.
Því miður enx allvíða gallar á
málinu, sem auðvelt hefði verið
að leiðrétta í próförk, er höf. hef-
ir yfirsést.
Höf. hefir dvalið árum saman
erlendis og upphaflega samið sögu
þessa á dönsku, en aukið hana og
umskrifað á íslensku. Mér finst
efni hennar njóta sín betur á ís-
lensku og sagan í alla staði betri.
Friðrik Ásmundsson Brekkan
er þegar orðinn kuimur rithöf-
undur og sagan af Bróður Ylfing
er óefað hans mesta og besta
bók. Eg efast ekki um að hún
muni fara sigurför til íslenskra
lesenda. Bestu þökk fyrir söguna,
Brekkan, og velkominn heim tii
Islands.
Davíð Stefánsson
frá Fagraskógi.
----o----