Tíminn - 29.06.1929, Blaðsíða 2

148
TlMINN
Aðalfundur
Eimskipafélags íslands.
Laug-ardaginn 22. þ. m. var
aðalfundur Eimskipafélags Islands
haldinn. Eggert Claessen banka-
stjóri formaður félagsins setti
fundinn og nefndi til fundarstjóra
Jóh. Jóh. fyrv. bæjarfógeta.
Fundarskrifari var Lárus Jó-
hannesson.
Formaður skýrði frá hag fé-
lags og rekstri undanfarið ár.
Hafði félagið í hagnað á árinu
um 528 þús. kr. Rúmum, 300 þús.
var varið til niðurfræslu á eign-
um og afskrifta á skuldum, en til
ráðstöfunar aðalfundar vóru rúm-
ar 220 þús. kr.
Emil Nielsen framkvæmdar-
stjóri lætur af núverandi störfum
í þjónustu félagsins um næstu
áramót. Ávarpaði hann fundinn
nokkrum orðum og þakkaði
stjóminni fyrir góða samvinnu
og ennfremur skipstjórum og
skipshöfnum á skipum félagsins.
Mintist hlýjum orðum hins vin-
sæla, nýlátna skipstjóra Þórólfs
Beck og vottuðu fundarmenn
samúð sína með því að standa
upp.
Þá dvaldi framkvæmdarstjórinn
við hinn mikla stuðning, sem al-
menningur hefði veitt félaginu og
árnaði því allra heilla í framtíð-
inni.
Fundarstjóri, formaður félags-
ins og margir fundarmenn mæltu
hlýlegum orðum í garð fram-
kvæmdarstjórans og þökkuðu
mikið og vandasamt starf í þjón-
ustu félagsins. Gat formaður þess,
að þar sem hr. Nielsen ekki léti
af starfi sínu fyrr en á næstu ára-
mótum, hefði stjómin talið
ótímabært að minnast starfa hans
í kveðjuskyni á þessum fundi.
Stjórn E. ís. gefur árlega út
skýrslu um rekstur félagsins, sem
er látin fylgja ársreikningunum.
iSvo var og nú. Skýrslu þessari
fylgdi „Framhaldsskýrsla" um
verkfaJlsdeiluna í vetur sem leið,
frá meirihluta félagsstjórnarinnar
og „Skýring“ frá minnihlutanum.
Eftir að formaður (E. C.) og
ritari (J. Þorl.) höfðu lagt fram
skýrslur og reikninga, hófust um-
ræður.
Deildu þeir Jón Baldvinsson og
Sigurjón Ólafsson alþingismenn
mjög harðlega á stjóm E. 1. fyrir
framkomu hennar í verkfallsdeil-
unni. Lét J. B. svo um mælt,
að stjómin hefði misboðið hags-
munum félagsins með því að taka
ekki strax tilboði ríkisstjómar-
innar um málamiðlun, tilboði, sem
hún svo síðar gekk að. Til and-
svara af hálfu félagsstjórnarinn-
ar urðu þeir E. Cl. og J. Þorl.
Að loknum þessum deilum voru
reikningamir bomir upp til at-
kvæða og samþyktir.
Þá var tekin fyrir tillaga stjóm-
arinnar um skiftingu ársarðsins.
Hafði meiri hluti stjómarinnar
lagt til að lagt yrði í endur-
nýjunar og varasjóð kr. 148.
025,16, en 4%, eða 67,280 kr.,
yrðu greiddar hluthöfum. Minni
hlutinn (Jón Árnason) lagði til að
enginn arður yrði útborgaður,
heldur alt lagt í varasjóð.
J. Á. færði sem rök fyrir til-
lögu sinni fyrst og fremst það,
að félagið, þrátt fyrir eitt sæmi-
lega gott ár, stæði ekki svo vel
að vígi, að það ekiki þyrfti bein-
línis að njóta verndar og fjár-
stuðnings frá ríkisvaldinu. Félag-
ið nyti skattfrelsis, ívilnunar um
útsvarsgreiðslu og 85 þús. kr.
„fátækrastyrks“ á ári, og mætti
því segja að hluthafaarðurinn
væri beinlínis borgaður með ríkis-
styrknum. Jón Þorl. mótmælti því,
að umræddur styrkur væri fá-
tækrastyrkur, en J. Á. benti þá
á, að hann hefði sjálfur nefnt
styrkinn þessu nafni í vetur í
skýrslu um vinnudeiluna. Exm-
fremur taldi J. Á. það mæla á
móti úthlutun arðs að E. I. ætti
framundan ótal óleyst verkefni,
sem krefðust mikils fjár, en fé-
lagið félítið og með öllu óvíst að
hægt yrði að ná inn hlutafé þó
'reynt væri. Meðal aðkallandi verk-
efna værí að koma upp vöru-
geymsluhúsi í Reykjavík, og auka
skipastól félagsins að miklum
mun með vöruflutningaskipum,
bæði á núverandi siglingaleiðum
og síðar milli Islands og Suður-
Evrópu. '
Jón Baldvinsson, alþm. tók
mjög eindregið í sama strenginn,
en á móti töluðu Eggert Claessen,
Jón Þorláksson, Hjalti Jónsson,
Brynjólfur H. Bjarnason og síra
Magnús Bl. Jónsson. Stóðu um-
ræður lengi og vóru talsvert
hvassar öðru hvoru. Fór svo að
lokum, að breytimgartill. minnihl.
stjórnarinnar var feld með rúm-
um 15 þús. gegn tæpum 9 þús.
atkv.
1 stjóm félagsins áttu sæti til
aðalfundar: Formaður E. Claes-
sen, ritari Jón Þorláksson, gjald-
keri P. A. Ólafsson, varaform.
Hallgr. Benediktsson, vararitari
Garðar Gíslason, Halldór Kr. Þor-
steinsson og Jón Ámason, sá síð-
astnefndi skipaður af ríkisstjóm-
inni. Fyrir Vestur-Islendinga eru
í stjórn Ásm. P. Jóhanrtsson og
Árni Eggertsson. Úr stjóminni
áttu að ganga H. Ben., Halld.
Þorst. og P. Á. Ólafsson, sem er
fluttur til Atkureyrar og því getur
ekki mætt á stjórnarfundum.End-
urkosnir voru H. Ben. og Halld.
Þorst., en í stað P. A. ó. var
kosinn Jón Ásbjörnsson mála-
flutningsmaður. Ben. Sveinsson
alþm. fékk næst hæsta atkvæða-
tölu.
Einn endurskoðandi félagsins,
Ólafur kaupmaður Eyjólfsson,
kom með þau skilaboð á fundinn
frá hluthöfum utan af landi, að
þeir óskuðu þess eindregið „að
ekki kæmist pólitík inn í Eim-
skipafélagið“. Ekki skýrði hann
frá því, hverjir hefðu falið hon-
um þennan erindisrekstur, og
heldur ekki á hvem hátt „pólitík
ekki skuli komast inn í Eimskipa-
félagið“. Eru slík skilaboð ærið
skopleg, þegar þess er gætt, að
mestur hluti stjórnarinnar er
skipaður harðvítugum Ihalds-
mönnum. Verður ekld séð hvem-
ig þessu verði fullnægt, nema Jón
Þorl. og eindregnustu fylgjendur
hans vilji segja sig úr stjóminni
og kosnir séu í staðinn menn, sem
ekki gefa sig við stjómmálum. —
Svo sem kunnugt er hefir ríkis-
sjóður lagt fram 100 þús. króna
hlutafé í Eimskipafélagið. Hefir
ríkisstjórnin skipað einn mann í
stjóm félagsins, en ekki haft að
órðu leyti atkvæði um stjórnar-
kosningu i félaginu. Aftur á móti
hefir ríkissjóður jafnt atkvæða--
magn fyrir hlutafé sitt sem aðrir
hluthafar, í öllum öðrum málum,
eða 1 atkvæði fyrir hverjar 25 kr.
og er þá atkvæðamagn ríkissjóðs
4000 atkvæði.
Jón Þorláksson er ritari félags-
ins og sér um afhendingu að-
göngumiða og atkvæðaseðla
þeirra, sem notaðir eru við kosn-
ingar og atkvæðagreiðslur á fund-
um félagsins. Er jafnan, lagður
fram listi á fundunum um hve
mikið sé afhent af atkvæðaseðl-
um. Á fundum Eimskipafélagsins
fer fjármálaráðherra með atkvæði
ríkissjóðs, eða sá, er hann felur
það. Að þessu sinni var umboðs-
H.f. Eimskipafélag Islands
Arður af hlutafé.
Aðalfundur H.f. Eimskipafélags íslands 22. júní 1929 samþykti að
greiða hluthöfum félagsins í arð af hlutafé sínu, 4°/0 — fjóra af hund-
*
raði — fyrir árið 1928. — Arðurinn verður greiddur hluthöfum gegn
framvísun arðmiða fyrir árið 1928, á aðalskrifstofu félagsins í Reykja-
vík og hjá afgreiðslumönnum þess utn land alt.
Ath. Vegna þess að á siðustu árum munu hafa orðið nokkur eigendaskifti á
hlutabréfum félagsins án þess að þau hafi verið tilkynt félagsstjórninni og sam-
þykkis hennar leitað, en hinsvegar er nauðsynlegt að öil slik eigendaskifti séu jafn-
óðum tilfærð i lilutliafaskránni, og hlutabréfin skráð á nöfn hinna réttu eigenda,
eru menn vinsamlega beðnir að skrifa nöfu núverandi eigenda aftan á hvern arð-
iniða, og fá jafnframt eyðublöð fyrir tilkynningar uin eigendaskifti, sem samþykki
félagsstjórnarinnar óskast á. — Eyöublöð þessi geta menn fengið á aðalskrifstofu
félagsins i Eeykjavik og hjá afgreiðslumönnum þess úti um iand.
maður ríkissjóðs Sigurður Krist-
insson forstjóri S. I. S.
Menn veittu því athygli í fund-
arbyrjun, að samkvæmt atkvæða-
skýrslunni hafði verið afhentur
aðgöniguseðill fyrir öll 4000 at-
kvæði ríkissjóðsins, en afhentir
atkvæðaseðlar ekki taldir nema
fyrir 500 atkvæði.
Áður en atkvæðagreiðsla byrj-
aði beindi Jón Ámason þeirri
fyrirspurn til ritara félagsstjóm-
arinnar, Jóns Þorlákssonar, hvers-
vegna ekki hefði verið afhent
umboðsmanni ríkissjóðs full at-
kvæðatala, 4000 atkvæði alls, eins
og ætíð hefði verið gert síðan
ríkissjóður gerist hluthafi í Eim-
skipafélaginu. Þessu svaraði J. Þ.
þegar á þá leið, að hann hefði
ekki veitt því eftirtekt fyr en nú,
að enginn mætti fara með meira
en, 500 atkv. alls á fundum fél.
fyrir sjálfan sig og aðra og vitn-
aði í þessu efni til 10. gr. fé-
lagssamþyktanna. J. Á. kvað það
nokkuð einkennilegt að J. Þ. ekki
hefði munað eftir þessu ákvæði
samþyktanna fyr en að morgni
þess dags sem fundurinn var
haldinn, eða eftir að búið var að
afhenda aðgöngumiða og fundur
átti að fara að byrja. Samþyktum
félagsins hefði verið breytt 1924,
en J. Þ. hefði sjálfur farið með
4000 atkvæði í umboði ríkissjóðs,
árin 1925, 1926 og 1927 og afhent
umtölulaust * 4000 atkvæði 1928.
Að vísu hefði J. Þ. farið ólöglega
með atkvæði ríkissjóðs, því
stjórnendur Eimskipafélagsins
mættu ekki fara með umboð ann-
Stjórnin
ara hluthafa á fundum félagsins.
Mótmælti hann skilningi J. Þ. á
10. gr. samþyktanna og taldi það
gerræði að ætla að svifta ríkið
rétti sínum til íhlutunar um mál
Eimskipafélagsins. Svaraði J. Þ..
aftur og hélt enn við fyrri fram-
burð sinn, að þetta stafaði af
gleymsku hjá sér, en kvaðst ekki
geta fallist á að ríkið ætti rétt
til meira en 500 atkvæða. Tóku
margir fundarmanna til máls og
deildu liarðlega á J. Þ. fyrir þetta
gerræði. Heimtaði Jón Baldvins-
son alþm. að þessi skilningur J. Þ.
væri borinn undir álit fundar-
manna. Bjarni Benediktsson stud.
jur. kvað það fjarstæðu eina, að
skilja bæri þessa tilvitnuðu grein
samþyktanna þannig, að hægt
væri að svifta ríkissjóð 7/8 hlut-
um af réttmætu atkvæðamagni.
Allur andi samþyktanna benti til
þess, að ríkið hefði rétt til að
láta nota atkvæðamagn sitt
óskert. Eftir langar umræður
lagði formaður, E. Claessen, það
til að umboðsmanni ríkissjóðs
væri leyft að nota öll atkvæðir:
að þessu siimi. Fundarstjóri (Jóh.
Jóh.) kvaðst ekki geta borið þenn-
an ágreining undir atkvæði fund-
armanna, þar sem samþyktir fé-
lagsins mæltu svo fyrir að fundar-
stjóri úrskurðaði ágreining um at-
kvæðagreiðslur. Kvaðst hann að
vísu hafa sama skilning á málinu
og J. Þorl., en sinn úrskurður
yrði þó sá, að umboðsmaður ríkis-
jóðs skyldl hafa leyfi til að neyta
allra atkvæða ríkisins, 4000 alls,
að þessu sinni.
Bókmenta-
hugleiding-ar
I.
fsland og Norðurlörid.
í einu af ritum sínum (Stor-
hetstid) bendir norska skáldið
og fræðimaðurinn, Hans E. Kinck,
á hvemig íslendingar smám sam-
an drógust aftur úr í bókment-
um á miðöldunum, hvemig þeir
hættu að nýskapa, en fóru í stað
þess að lifa á því, sem þeir þegar
vom búnir að skapa og að líkja
eftir sjálfum sér, ef svo mætti að
orði kveða.
Þegar öldur nýrra tíma og nýs
skáldskapar flóðu yfir Norður-
lönd og breyttu bæði máli og
formi — og þjóðkvæðið (folk-
visan) varð til — þá sátu íslend-
ingar einir eftir og sýsluðu með
bergmál skáldakvæðanna og
hetjusagnanna frá fornöldinni og
fóm að rita „lygasögur“ og yrkja
rímur. — Nú hefi eg ekki þetta
ágæta rit þessa látna, norska
snillings við hendina, og get því
ekki rakið hugsanir þess til neinn-
ar hlýtar í þessum línum, enda
var það ekki tilgangur minn.
En, í seinni tíð hefi eg ekki get-
að komist hjá því, oftar en einu
sinni, að hugsa um þessa greinar-
gerð fyrir ástæðunum að því, að
vér íslendingar urðum á eftir í
skáldskap og öðru þar að lútandi
á miðöldunum — að vér dvöldum
í skjóli þess liðna, hlustuðum á
bergmál fornrar frægðar í stað
þess að skapa nýja og kváðum
rímur, einmitt á sama tíma sem
frændþjóðirnar, og þar á meðal
móðurþjóð vor, Norðmenn, gengu
inn í nýtt skeið skáldskapar. —
Andlega séð er það eiginlega hér,
sem vegir vorir og Norðmanna
’skilja — stjómarfarslega vorum
vér tengdir norska ríkinu, en upp-
fré þessu eru þjóðirnar greinilega
orðnar tvær, sem hver um sig
gengu sína eigin andlegu götu.
Þangað til voru það Islendingar,
sem með sögunum — og ekki
minst Noregskonungasögunum —
báru hina vestrænu grein and-
legrar menningar uppi.
Ástæðan fyrir þessu er sú, að
ísland lá of langt burtu frá menn-
ingarstraumum álfunnar, þegar
þeir náðu ströndum vorum, Var
svo úr þeim dregið, að þeir höfðu
ekki mátt til að gerbreyta eða
nýskapa. Franska ljóðagerðin
(Balladen), sem á norðurlanda-
grundvelli verður að þjóðkvæði
alla leið norður á Færeyjar, verð-
ur aðeins ríma hjá oss. — Afleið-
ingin varð stöðnum (stagnation)
í skáldlegum sköpunarkrafti. Mál
inu héldum vér óbreyttu — eða
lítt breyttu — það er að segja
orðaforða málsins og beinagrind
málfræðinnar, en enginn mun
neita því, að hljóðbreytingarnar
hafa orðið æði miklar — þegar á
alt er litið er vókal-breytingin ís-
lenska að öllum líkindum víðtæk-
ari og róttækari en í nokkru öðru
Norðurlandamáli. En um það verð-
ur nú ekki rætt hér. — Þetta að
vér varðveitum málið eigum vér
að miklu eða öllu leyti stöðnun-
inni að þakka. Þegar málið hætti
að vera ný-skapandi, hætti að
vera boðberi nýrra hugsana og
skáldskapar, hætti það eðlilega að
endurnýja sig, foma ritmálið varð
að alþýðumáli, og það þekkjum
vér, að málin geymast undarlega
lengi óbreytt í alþýðumunni, þav
sem skilyrðin eru fyrir hendi.
Þessi verndun málsins verður því
hjá oss afrek aðeins í óeiginleg-
um skilningi — það lifði langan
vetur á líkan hátt og björninn 1
híðinu. En þegar litið er á bjöm-
inn, sem líf, verður manni það
ósjálfrátt að finnast hann meira
verður vakandi og starfandi —
jafnvel þegar breyting verður á
dagfari hans og hann rífur kýrn-
ar bóndans í sundur.
En samt sem áður eigum vér
það þessari vemdun íslenska
málsins að þakka, að vér þann
dag í dag eigum íslenskan skáld-
skap, íslenska andlega menningu,
og að sá skáldskapur og sú menn-
ing er beint áframhald aí því,
sem forfeðumir grundvölluðu hér
í fornöld. Vér getum því á viss-
an hátt verið ánægðir með af-
leiðingu einangrunarinnar, eða-
jafnvel þakklátir fyrir að saga
vor er sú sem hún er.
Eins og ,eg gat um hér að ofan
hefir mér stundum orðið það nú í
seinni tíð, að mér hafa dottið í
hug ástæður vorar á miðöldunum,
þegar einangrunin tók fyrir
kverkarnar á íslenskum skáld-
skap, og er það einkum sprottið
af þeimi ástæðu, að þrátt fyrir
samgöngubæturnar, þrát-t fyrir
símasamband og loftskeyta og alt
annað, sem nú tengir oss við um-
heiminn, þá er talsverð hætta á,
að vér getum orðið andlega ein-
angraðir aftur á ýmsum sviðum,
og þá ekki hvað minst á bók-
mentasviðinu; vér eigum hér í
raun og veru við mjög mikla
erfiðleika að etja, einkum þó það,
að vér höfum yfirleitt lítil tök
á að kynnast útlendum bókment-
um við vort hæfi. Kynningin, ef
nokkur er, verður á yfirborðinu
og af handa hófi. En ef vér eig-
um að geta haldið oss við og
endurnýjað oss bókmentalega,
þurfum vér að hafa eitthvað ut-
anaðkomandi að nærast af, ann-
ast er hætt við að alt lendi í ein-
strengingishætti, sérvisku og svo
að síðustu í deyfð og afslætti á
listrænum og bókmentalegum
kröfum. Aðeins það að hafa víð-
tækari samanburð en kostur er á
hér heima er skáldum og rithöf-
undum nauðsynlegur, og að hann
vantar sýna því miður alt of mörg
rit, sem út eru gefin, og ennþá
átakanlegar ýmsir svo nefndir
„ritdómar“, sem eru ritaðir af
himinhrópandi vanþekkingu og
skilningsleysi á öllu, sem að list
lýtur, jafnvel þótt oft beri á tals-
verðum lærdómi — eða kannske
öllu heldur lærdómshrdka — hjá
slikum „ritdómendum“. Öftast
nær eru þeir svo uppbólgnir af
líílausum lærdómi og ímyndaðri
málfræðisþekkingu, að þeir alveg
gleyma, að tungan er ekki dauð-
ur hlutur, heldur lífræn. Þeir
halda í þeirri stýfingu .andans,
sem þeim er orðin eiginleg, að
hægt sé að loka tunguna inni í
fáeinum ,;formúlum“, sem þeir
liafa búið til sjálfir, eða (í besta
laga) hafa lært á skólabekknum,
en eru þeir andlegu umskiftingar,
að þeir hafa aldrei athugað, að
tungan er lifandi og getur sýnt
sig í ótal myndum. Það eru aldrei
tveir menn, sem tala alveg eins,
aldrei tveir rithöfundar, sem rita
alveg eins, hugsa eins eða hafa
báðir sama lyndisfar. Tungan
hlýtur altaf, á meðan hún er lif-
andi og skapandi, að endurnýja