Tíminn - 13.07.1929, Blaðsíða 1

©faíbfeti
af<jrei&slumaður Cimani er
H„a n n d e i g J) or s t e i n 9ÓÓ ttir,
Samban&sþásúiu. Xeyfjooif.
2^.fgtEi5ð(a
Cimans er i Sambanöstjúsinu.
©pin öaglega 9—\2 f. t}>
Stmi ^96.
XIÍI. ár.
Reykjavík, 13. jjílí 1929.
46. blað.
Úr utanför forsætisráðherra.
Tryggvi Þórhallsson forsætis-
ráðherra kom heim úr utanför
síðastliðinn mánudag. Hafði verið
rúman mánuð í ferðinni. Fór
heimleiðis um Noreg, og kom því
með Lyru frá Björgvin. Ritstjóri
Tímans hitti ráðherrann að máli
og fer hér á eftir ýmislegt það,
smátt og stórt, sem á góma bar
út af utanförinni.
Það hefir oft komið til tals und-
anfarið, einkum í hóp alþingis-
manna, að íslenska ríkið gengi í
Alþjóðabandalagið. Fór dr. Björn 1
Þórðarson til Sviss síðastliðið
sumar tii þess að kynnast þeim
málum og hefir ritað um það
grein í nýútkomnum Andvara.
Eftir því sem okkur íslending-
um vex fiskur um hrygg og tök-
um meir í okkar hendur meðferð
málanna út á við, hlýtur það aö
kalla að njeir og meir að ísland
fari að taka sjálfstæðan þátt í
samstarfi þjóðanna í Alþjóða-
bandalaginu. Það verður og aö
skoðast sem einn liimi máttugasti
vottur um sjálfstæði Islands, að
það gengi inn í Alþjóðabandalag-
ið. — Frá öðru sjónarmiði væri
það og mjög ánægjulegt að Is-
land gengi í Alþjóðabandalagið.
Svo er háttað atkvæðagreiðslum
um mál þau sem Bandalagið fer
með, áð hvert ríki á eitt atkvæði.
Noregur og Frakkland hafa til
dæmis hvort sitt atkvæðið og
ekki meir, og söm yrði aðstaða
Islands. Smáríkin hafa því tiltölu-
lega góða aðstöðu til þess að láta
að sér kveða í Alþjóðabandalag-
inu. Hafa Norðurlandaþjóðirnar
og Sviss haldið saman um mörg
mál á fundum bandalagsins og
um margt getið sér góðan orðstír
og komið ýmsu merku fram.
Þátttaka íslands í Alþjóðabanda-
laginu myndi ekki óverulega geta
styrkt þennan hóp norræima
ríkja sem standa saman og væri
það flestum Islendingum ánægju-
leg. tilhugsun. — Nú er verið að
athuga til hlítar með hverjum
hætti ísland gæti gengið í Al-
þjóðabandalagið sem slíkur sjálf-
stæður aðili og hver kostnaður
mundi vera því samfara. Verður
það svo væntanlega lagt undir
dóm Alþingis á næsta ári. Færí
vel á því að ákvörðun um það
yrði tekin á Þingvallaþinginu.
Yms öimur og eigi ómerkari
utanríkismál hafði ráðherraim til
umr'æðu og meðferðar í utanför-
inni, en þau eru eigi svo ráðin
enn, að rædd verði að sinni.
grundvelli og áður var. Hefjast
mælingarnar næsta vor með full-
um krafti, og jafnframt geta ís-
lenskir menn átt þess kost að
læra landmælingar þessar. Er ætl-
ast til að landmælingunum verði
haldið áfram óslitið uns lokið er
mælingu bygðanna, og gert ráð
fyrir að það hafist af á tíu árum. I
dugnaðarmann mikinn og lærðan
vel, og verður nú hugsað til
hverskonar aðdi’átta fyrir þessa
stofnmi. Má gera sér hinar bestu
vonir um að þessai’ framkvæmdir
verði á sínum tíma til hins mesta
gagns fyrir íslenskan landbúnað.
Alþingi síðasta veitti 45 þús.
kr. á næsta árs fjárlögum til
þess að halda áfram landmæling-
unum. Svo sem kunnugt er, eru
nú öll bygðarlög mæld og kort-
lögð frá Hornafirði vestur um tii
Skagafjarðar, ómældar eru því
Eyjafjarðar-, Þingeyjar- og Múla-
sýslur. Eins og þingið ætlaðist til,
leitaði ráðherrann samninga við
þá stofnun í Danmörku sem nú
hefir tekið að sér landmælinga-
starfið þar í landi eftir herfor-
ingjaráðið: „Geodætisk Institut",
og er forstjóri þess prófessor
Nörlund, einn ,af kunnustu vís-
indamönnum Dana og formaður í
vísindafélaginu danska. Tókst að
ná mjög hagkvæmum samningum
um framkvæmd verksins á líkum
Á ýmsum undanfömum þing-
um hefir verið skorað á stjórnina
að láta fara fram sjómælingar,
einkum á Iiúnaflóa vestan Vatns-
ness, Ströndum og á norðanverð-
um um Breiðafirði. Er það vit-
anlega til hins mesta tjóns og
jafnvel háska og síður en svo
vansalaust þjóðinni að á stórum
svæðum skuli siglingaleiðir ómæld-
ar meðfram ströndum landsins.
Dregist hefir þ'etta þó úr hömlu
til þessa. Verður nú hafist handa
um framkvæmdir í þessu efni.
Munu undirbúningsmælingar hefj-
ast á Húnaflóa þegar um næstu
mánaðamót. StrandvamaskipiðÞór
verður notað til mælinganna, en
samningar tókust mn að flota-
málaráðuneytið danska lánaði hing
að sérfræðing í þessu efni og þau
tæki sem með þarf og hér eru
eigi til enn. Er ætlunin að íslensk-
ir nienn læri að framkvæma mæl-
ingar, slíkar sem þessar, aðstoð-
arlaust. Værí mjög ánægjulegt að
verkum þessum gæti orðið haldið
áfram óslitið, uns lokið væri.
Landssímastjóri var utan sam-
tímis ráðherranum. Stendur fyrir
dyrum að reisa hina nýju út-
varpsstöð og ennfremur nýtt hús
yfir landsímastöðina í Reykjavík.
Þá á og jafnframt að taka upp
nýtt kerfi sjálfstarfandi fyrir
bæjai’símastöðina í Reykjavík.
Heimilaði þingið lántökur til
þessara framkvæmda. Má telja
víst að nú sé svo lokið undirbún-
ingi þessara mála hvað fjárútveg-
un snertir að framkvæmdii’ geti
liafist. Hefir þegar verið leitað
tilboða um útvarpsstöðina hjá
þeim firmum sem talið er að
komi til greina, en hitt er að vísu
eigi endanlega ráðið, hvar út-
varpsstöðin verði reist, en það
verður einhversstaðar hér í ná-
munda við bæinn og verður end-
anleg ákvörðun um það tekin von
bráðar. Þá er og heldur eigi end-
anlega ákveðinn staður fyrir liina
væntanlegu bæjarsímastöð. En
ráðið er að Guðjón húsameistari
Samúelsson fari bráðlega utan til
þess að búa sig undir að gjöra
uppdrætti að landssímastöðinni.
Ráðherrann bar fram á síðasta
þingi heimildarlagafrumvarp fyr-
ir stjórnina til þess að setja á
stofn rannsóknarstofu fyrir at-
vinnuvegina, 0g var frumvarpið
samþykt breytingalítið af þing-
inu. Lýsti ráðherrann því yfir, að
þótt heimild væri mjög rúm í
þessum lögum, þá yiSði hún um
sinn fyrst og fremst notuð til
þess að koma í framkvæmd full-
komnum vísindalegum rannsókn-
um á búfjársjúkdómum. Telur
ráðherrann nú eftir utanförina
bestu vonir um að ekki verði
dráttur á framkvæmdum í þessu
efni, því að takast muni að ráða
til stofnunarinnar foratöðumann,
Alþingi síðasta skoraði á
stjórnina að gera alt sem í heim-
ar valdi stæði til þess að fá þvi
framgengt, að landhelgi Islands
veroi rýmkuð, svo að innan henn-
ai’ seu allir firðir og flóar og
heistu bátamið. Er hér 'um mjög
þýðingarmikið mál að ræða, en
jafnframt er það víst, að það
verður við rnjög ramman reip aö
dnaga aó iá samkomuiag um þetta
vio þær erlendar þjóðir sem teija
sig 1 pessu eini hafa gagnstæöra
hagsmuna að gæta. Leiðin að
settu marki 1 þessu efni er sú
ein ao geta stuðst við vísindaieg-
ar raimsóknir sem samh réttmæti
hins ísienska máistaðai’. lieiir
sem kuimugt ex’, allmikið veriö
unmo a þessu sviði undanfai'iö
og verður þar að ieita stuönings
í þessu máli, og þó mun emi
þurfa að iramlívæma meixi vinnu
1 þessu eini. Mun nú í samráði
viö sérfræðinga verða leitast við
að undirbua þetta mál til hlítar.
Övo sem kuunugt er, heí'ii' upp
á siokastió oröið allmikið uxntai í
íNoi'egi ut ai' iiskiveiðalöggjöf-
imh a lsiandi og komið iram
nýjar kröfur af Norömanna
háiiu um tilslakanii' þeim til
iianda á þeirri löggjöf. Það heiir
og borið við, að íslenskir xnenn,
staddn- í Noregi, haí'a á í'undum
með Norðmönnum látið orð í'alla
sem á ýmsan hátt máttu verða
til stuönings sumum þessum kröf-
um — og það memi í opinberri
þjonustu á Islandi.
Er þetta iila í'arið, og á það að
vera ölium óheimilt og þá fyrst
og í'remst trúnaðaimönnum ríkis-
his að taka með þessum hætti
i'ram fyrir hendur á þeim, sem
ábyrgð bera á utam’íkismálum
landsins.
fívo sem áðui’ getur, fór for-
sætisráðherra um Noreg heim-
ieiðis. Utanríkisi'áðherra Norð-
manna var ekki staddur í Osló
þegar Tr. Þ. fór þar um.
Fulla vissu mun mega telja á
því, að kjöttollssamningunum
verði eigi sagt upp fyrir haustið,
þrátt fyrii’ háværar kröfm’ um
það i Noregi.
Blaðamenn í Osló áttu tal við
Tr. Þ. um þessi mál o. fi. Birti
eitt stórblaðið þá yfirlýsing ráð-
herrans, að þeir Islendingar sem
um þessi mál hefðu fjallað í Nor-
egi í vor, hefðu ekki haft til þess
neitt umboð frá íslenskum stjóm-
arvöldum. Þau ummæli sem eftir
þeim mönnum væi’u höfð, væru á
þeirra eigin ábyrgð eingöngu.
Breytingar á fiskiveiðalöggjöf-
inni mundu alls eldíi undir nokkr-
um kringumstæðum eiga sér stað.
Norðmenn og Islendingar eiga
svo margt sameiginlegt að fornu
og nýju, að þess er að vænta að
skannnsýnum mönnum — hvoru
megin hafs sem eru — tákist
eigi að stofna til alvarlegs ágrein-
ings landanna í milli, og þó allra
síst er þær stórhátíðir fara í hönd
á íslandi og í Noregi á næsta ári
sem mjög ættu að geta orðið til
þess að tfeysta vináttuböndin.
Niðurl. næst.
Dtan úr heimi.
England.
ivosningarnai’ til enska þingsins
hafa þótt einn hinn mei’kasti við-
burður í stjórnmálalífi heimsins á
þessu ái'i. Stefnubreytingin var
svo mikii aö undi'um sætti, og af
því Engiand er voidugasta ríki
Noröuráií'unnar og áhrií þess ná
um alian heim, þá hafa stjórnai'-
skiíti í Eugiandi meiri þýðingu
en 1 öörum löndum.
Nu ber þess að gæta að hiim
mikii sigur veikamannafiokksins
enska a aö nokkru leyti rót sína
aó rekja til kjördæmaskipunar-
nniar. Veikamenn hafa fengið 30
þingsætum fieiri en iliaidsmenn,
en naia þó 300 þús. atkvæðum
iæira. i ijáislyndi fiokkurinn hef-
ir fengiö ijórðung atkvæða við
kosumgarriai', en ekki einu siimi
uunda niuta þingsæta. Al' þessu
ma sja, að stjórn McDonalds er
æi'ið vult 1 sessi, og mun tæplega
pora aó leggja út í miklar deilur
vio hina íiokkana. Enda ikom það
þegar i ijós við stjórnai’myndun-
ina, ao ívicDonaid vildi hafa frið-
sanhega samvinnu við aðra
stjórnmáiaíiokka, því hami tók
aóeins hina stiltari og hófsamari
veikamannaformgja í ráðuneytið.
AUir helstu æsingamemi flokksins
voru utilokaðir og stjómin er
fyrst og fremst hentistefnuráðu-
neyti, sem óskai’ samvhmu við
andstæðingana.
Stjórn McDonalds á erfiða daga
fyrir höndum, því verkefnin eru
mörg og stór. Atvinnuleysið hef-
ir lengi verið þyngsta böl Eng-
lands, og mun hafa átt mestan
þátt í falli Baldwinsstjórnai’inn-
ar. Nú lítur svo út sem heidm’ sé
að birta til í þessum málum. Út-
flutningur landsins fer vaxandi og
eítirspurnin eftir enskum vörum
sömuleiðis. Það er því líklegt, að
stjórnin sé því að miklu leyti laus
við þetta mesta vandamál ensku
þjóðarinnar.
Um utanríkismálin ei’ öðru máli
að gegna. Þar hefir aðstaðan
aídrei verið erfiðai'i en nú. Fyrst
og fremst eru það herbúnaðar-
máiin, sem valda ágreiningi.
Bandaríkjamenn hafa ákveðið að
auka beitiskipaflota sinn, svo að
hann verði hinn sterkasti í heimi,
en það geta Englendingar ekki
þolað, því þeir eiga alt sitt líf
undir því að sighngai’ séu frjáls-
ar á höfunum. Nú hefir McDon-
ald átt ráðstefnu við fulltrúa
Bandaríkjanna um þetta mál, en
ekki hefir neitt verið birt opin-
berlega um ái’angurinn, en hins-
vegar er það tilkynt að McDonald
muni fara til Ameríku í haust til
þess að leita samninga við
Hoover forseta. Þetta virðist
benda á að von sé um friðsam-
legt samkomulag, því annars
mundi stjórnarforseti Englands
tæplega ráðast í þetta ferðalag,
því slíkt þylvir ekki sæma þar í
landi. En það má teljast hinn
mesti ávinningur fyrir heims-
menninguna, ef þessar tvær vold-
ugustu þjóðh’ heimsins gætu
komið sér saman um takmörkun
herbúnaðarins. Aimað vandræða-
málið er setuliðið í Rínarlöndun-
um og viðskifti Frakklands og
Þýskalands. Hatur Frakka til
Þjóðverja er ennþá óslökkvandi,
en Englendingar vilja miðla mál-
um milli óvinaþjóðanna. Það er
því nokkur von um að enska
stjórnin geti áorkað því að setu-
lið Bandamanna í Rínarlöndum
vei’ði kallað heim á næsta ári, og
með því lagður grundvöllurinn
undir friðsamlega starfsemi milli
Frakka og Þjóðverja. Það er líka
síður en svo að Frakkar þurfi að
óttast Þjóðverja nú sem stendur.
I Þýskalandi er sífelt atvinnu-
leysi, sultur og seyra, svo varla
þarf að óttast árásir af hendi
Þjóðverja fyrst um sinn.
Þá er enn erfitt mál, þar sem
eru deilur þær hinar miklu, sem
nú geysa milli þjóðanna í Aust-
ur-Evrópu, Tjekkóslóvaka, Ung-
verja, Júgóslava og fleiri. Þar
horfir til hinna mestu vandræða,
en vegna stöðu sinnar í heims-
pólitíkinni er England skylt til
þess að vera einskonai’ lögregla
Norðurálfunnar, og þarf því að
hlutast til um að friður komist á
í þessum löndum.
I nýlendumálum Englands er
ekki búist við miklum erfiðleikum
sem stendur, svo stjói’nin er vel
stödd að því leyti, en í stórpóli-
tíkinni á hún erfiða daga fyrir
höndum, en henni hefir hlotnast
það virðulega hlutverk, að vera
málsvari friðar og vinsamlegrar
samvinnu milh þjóðanna og til
þess að leysa það hlutverk af
hendi hefir verkamannaflokkur-
inn enski valið sína gáfuðustu og
gætnustu menn og má telja víst,
að sjaldan hafi færari menn setið
við völd á Englandi, en nú.
I innanlandsmálum hefir stjóm-
in lýst því yfir, að hún muni
styðja að þjóðnýtingu kolanám-
anna. Ólikleg-t er að það mál nái
fram að ganga, og yfirleitt eru
ekki mikil líkindi til þess að veru-
legar breytingar verði á innan-
landsmálum Englands á næstu
árum. Ef verkamannastjóminni
auðnast að leysa af hepdi mikil
verk, þá verður það fremur á
sviði utanríkismálanna.
----Kt---
Bitlingar og sparnaður.
Svo sem kunnugt er hröklaðist
Einar Amórsson úr skattstjóra-
stöðu eftir stjómarskiftin og nú-
verandi stjóm fekk Helga P.
Briem í hans stað. Gerðust þá
þau undur og kraftaverk, að fyr-
ir aðgang og dugnað Helga uk-
ust skattskyldar tekjur í Rvík á
einu ári um helming og fékk rík-
ið auknar tekjur af því. Og fyrir
dugnað, skarpskygni og lærdóm
Helga tókst honum að auka tekj-
ur ríkissjóðs úr Reykjavík einni
hérumbil um 500 þús. kr. —
Fyrir fáum árum, þegar Helgi
vai’ að ljúka hagfræðinámi ytra,
var um það deilt hvort það borg-
aði sig að veita honum 1400 kr.
námsstyrk. íhaldið alt greiddi at-
kvæði á móti, en íhaldsandstæð-
ingar með. Helgi fékk styrkinn
eða bitlinginn eins og músarholu-
mennirnir kalla það. En hvort
mun Framsókn hafa orðið betur
að góðgirni sinn i og framsýni
eða Jóni á Reynistað og Ottesen
og þeirra kumpánum að grútar-
hyggju sinni ? Ef íhaldið hefði
haft vit og þrek til að hafa slík-
an skattstjóra sem Helga Briem,
myndi hafa verið hægt að sneiða
hjá tekjuhalla áranna 1926—27.
Þannig má stórgræða á því að
færa vit og þekkingu inn í landið.
----o-----