Tíminn - 14.09.1929, Blaðsíða 1

- fSfaíbfcti
09 afgreiðsluma&ur Címans er
ÍJannp í i 9 þ o r s t e i n söóttir,
Sambanö stjíisinu. Seyfjauif.
2R.fgtcií)öía
C i m a n s er i Sambanösfyúsinu.
©pin öaglega 9—(2 f. 4»
Stmi ^90.
XTTT. ftr.
Reykjavík, 14. september 1929.
Ihaldsmanna
heima og erlendis.
m.
„Vandi fylgir vegsemd hverri"
má segja um Jón Þorláksson.
Hann hefir komist í þá raun aS
gera, á erlendum vettvangi, grein
fyrir samsteypu flokkanna, stefnu-
skrá þeirra og afstöðu til sjálf-
stæðismálsins. Erlendis þykir það
að vonum kynlegur atburður í
stjómmálasögu fslands, að fhalds-
flokkur og Frjálslyndur flokkur,
þ. e. „conservatives" og „liberals“
liafi sameinast! Hvarvetna erlend-
is eru þessi hugtök hreinar and-
stæður í stjórnmálum. Útlend-
ingar sjá ekki raunverulegt sam-
hengi málsins: að í raun réttri
hafa hinir frjálslyndu menn ekki
sameinast íhaldsflokknum, heldur
hafa foringjar þeirra svikið flokk
sinn, gerst liðhlaupar, og þykjast
síðan eiga ráð á að leggja lið
sitt undir Jón Þorl. eins og inn-
stæðukúgildi í sameiginlegum
pólitískum búskap!
Jón Þorláksson hefir, eftir
tiltölulega stutt fóstbræðralag við
Sigurð Eggerz, ekki verið orðinn
nægilega vel að sér í leikaraskap
hans og sjálfstæðisháværð. Hon-
um hefir því nokkuð mishepnast
í yfirlýsingum sínum. Skal hér
birt stutt yfirlit um þessi sam-
töl. •,
Síðastl. sumar átti J. Þorl. tal
við norskan blaðamaxm frá blað-
inu „Nationen" og var frásögn
blaðamannsins síðan tekin upp í
önnur blöð og meðal annara
„Hardangurs Dagblad“ 24. júní
síðastl. — Hinn erlendi fregnrit-
ari innir sérstaklega eftir því,
hvaða afstöðu flokkurinn ætli að
taka gagnvart erlendum sérleyf-
um yfirleitt. Og Jón Þorl. svarar:
„Selvfölgelig vil ikke de utenland-
ske foretagender, som alt er etablert
her, bli motarbejdet, men vl vil söke
aa skjerpe bestemmelseme for nye
konsesjoner — hvfs det da er mulig.
— Bestemmelseme er jo alt nu
temmelig stenge“.
Á íslensku:
„það leiðir af sjálfu sér, að ekki
verður unnið gegn þeim erlendu
fyrirtækjum, sem hér eru nú þegar
komin á laggirnar, en við viljum
reyna aö gera ákvæðin um nýjar
sérleyfaveitingar strangari — ef það
þá er unt. Ákvæðin em vissulega nú
þegar ærið strðng*)“.
Þegar konungssambadnið bar á
góma getur Jón Þorl. þess, að
Alþingi hafi í einu hljóði látið
uppi vilja sinn um það, að sam-
bandslagasamningnum yrði sagt
upp á tilskildum tíma og eigi hafi
verið frekar að gert nema af
jafnaðarmönnum, sem stingi upp
á því, að stofna lýðveldi. „En
þetta er óframkvæmanlegt", segir
J. Þorl. (lader sig ikke gennem-
före), þar sem það er fullráðið
mál (afgjort sak) að Danakon-
ungur verður einnig konungur Is-
lands eftir 1943.
Þrátt fyrir þessar yfirlýsingar
telur Jón Þorl. að flokkur han*
hyggi á algerðan skilnað Islands
frá Danmörku og þar sem blaða-
maðurinn virðist hafa sveigt talið
inn á afstöðu íslendinga og hugar-
far til Norðmanna, tekur Jón af
skariðjOg telur, að þeir sem kunni
að hyggja á nánara samband milli
*) Letunbr. mínar Ritstj.
Islendinga og Norðmanna hafi „lé-
lega þekkingu á hugarfari Is-
lendinga“. Síðan segir hann:
„Ingen her önsker annet enn hel
uavliengighet, og det motto, som er
tillagt vort parti*) — „Island for
Islendingene" — kan forsaavidt passe
paa alle partier“.
Á íslensku:
„Enginn hér æskir annars en full-
komins sjálfstæðis, og einkunarorðin,
sem eru eiguuð okkar flokki*) —
„ísland fyrir íslendinga" —, geta að
því leyti átt við alla flokka“.
Þegar viðtal þetta birtist, sendi
Jón Þorl. „Leiðréttingu“ í blöðin
og vildi neita að rétt væri eftir
sér haft. En blaðamaðurinn, sem
fann glögglega óheilindi Jóns, tók
það óstint upp og kvaðst ekki
fara að því, þótt Jón Þorláksson
vildi láta íslendinga líta öðrum
augum á stefnu sína og stjóm-
málaskoðanir, heldur en þær
væru í raun réttri samkvæmt
yfirlýsingum hans við erlenda
blaðamenn. .
Nú víkur sögunni til Danmerk-
ur. Samkvæmt nýlegri sendiherra-
frétt hefir Jón Þorl. gei*t í Dan-
mörku grein fyrir tilraunum
Ihaldsflokksins til nafnbreytingar
og flokkasamsteypu. Og er fréttin
svohljóðandi:
„ „Morgenbladet" omtaler i en lang
Ai’tikel Nygrupperingen i Islands
Politik, og Altingsmand Jón þorláks-
son udtaler til Bladet, at ved Sam-
menslutningen med det liberale
Parti har de Konservative paany
givet Udtryk for deres tidligere Ind-
iagne Stilling’) angaaende Beslut-
ningen, at Island 1943 skal intage
fuldtud samme Stilling som enhver
af de nordiske Stater ogsaa i For-
holdet til Danmark. Derfor önsker vi,
at iorbundslovens Særbestemmelse,
der kan opfattes som Udtryk for
Afhængighedsiorhold mellem Dan-
mark og Island, bortfalder. Dette be-
tyder ikke nogen Danskfjendtlighed,
men udelukkende en natui'lig Trang
til statsmæsig at have „Fod undir
eget Boi’d“. Desuden betyder Sam-
menslutningen en Fællesfront mod
Socialismen".
A íslensku:
„ „Morgunblaðið" [þ. e. danska
„Morgunblaðið" í Danmörku] ræðir
í langri grein um nýja bræðinginn í
íslenskum stjórnmálum, og Jón þoi’-
láksson alþingismaður hefir sagt við
blaðið, að með sambræðslunni við
„Frjálslynda flokkinn" hafi íhalds-
ilokkurinn aftur lýst yfir fyrri af-
stöðu sinni viðvíkjandi ákvöi’ðun um,
að ísland skuli 1943 ná fullkomlega
sörnu aðstöðu og hvert hinna Norður-
landaríkjanna að þvi er snertir af-
stöðuna til Danmerkur. pess vegna
óskum við, að sérákvæði sambands-
laganna, sem hægt er að skilja sem
vott þess, að íslendingar séu háðir
Dönum, falli hurt. þetta táknar eng-
an fjandskap við Dani, en að eins
eðlilega þörf eða tilhneigingu til þess
að vera, ríkisréttarlega, sjálfs sín
ráðandi. Auk þessa táknar bræð-
ingurinn samfylkingu gegn jafnaðar-
stefnunni".
Lítum nú snöggvast á megin-
atriðin í öllum þessum ummælum
foringja íhaldsflokksins.
Samkvæmt yfirlýsingum for-
ingjanna og blaða flokksins látast
Ihaldsmenn bera það sérstaklega
fyrir brjósti, að eftir 1943 skuli
gæði landsins verða tekin að fullu
og öllu til afnota fyrir landsmenn
sjálfa. En í viðtali við norska
blaðamanninn segir J. Þorl.: „Við
viljum reyna að gera ákvæðin um
nýjar sérleyfisveitingar strangari
— ef það þá er unt. — Ákvæðin
*) Letu rb re ytingamar mínar.
Ritstj.
eru nú þegar ærið ströng“! —
Vel hefði Jón Þorláksson mátt
minnast frægðar Magnúsar Guð-
mundssonar og gloppu þeirrar í
hlutafélagalögin, sem gerði hon-
um fært að leppa hér í mála-
myndarstjóm algerlega erlend
yfirráð í Shellfélaginu. — Ákvæð-
in eru vissulega nú þegar ærið
ströng, segir hami. Ekki virðist
verkefnið standa ljóst fyrir aug-
um foringjanna eða liggja þeim
þungt á hjarta, þrátt fyrir yfir-
lýsingamar.
J. Þorl. telur það „fullráðið“ að
dönsk konungsætt eigi að ráða
hér ríkjum eftir 1943. Samt telur
hann, að flokkur hans hyggi á
algerðan skilnað. Verður það
tvent ekki samrímt og sýnir
bert að af óheilindum er talað um
algerðan skilnað í þeim herbúðum.
Loks viðurkennir J. Þorl. að
enginn ágreiningur sé um sjálf-
stæðismálið milli flokkanna. Allir
vilji þeir fullkomið sjálfstæði og
að einkunnarorðin gömlu „Island
fyrir íslendinga“ geti að því leyti
átt við alla flokka. Kemur fram
í þessum ummælum heilbrigð á-
byrgðartilfinning gagnvart stjóm-
málasannindum, þegar spurt er af
útlendingi, en stingur mjög í stúf
við margendurtuggin vísvitandi
ósannindi íhaldsblaðanna um
þetta efni.
Algerlega er það rangt, sem
haft er eftir J. Þorl. í viðtali við
danslca blaðamenn, að íhalds-
flokkurinn hafi lýst yfir fyrri af-
stöðu sinni viðvíkjandi ákvæðum
um „að ísland skuli 1943 ná full-
komlega sömu aðstöðu og hvert
hinna Norðurlandaríkjanna, að
því er snertir afstöðuna til Dan-
merkur“. I fyrsta lagi hafa I-
haldsmenn aldrei fyrri látist taka
afstöðu til þess máls. Og í öðru
lagi eru það bein ósannindi, því
að samkvæmt margendurteknum
yfirlýsingum, vilja Ihaldsmenn
að Island lúti framvegis danskri
konungsætt. Er nú ærið langt síð-
an önnur Norðurlandaríki þóttust
yfir það hafin.
^Eftirtektarverðust eru þó um-
mæli Jóns Þorl. um sambands-
lagasamninginn.
Hér heima hafa foringjarnir, og
þó sérstaklega Sig. Eggerz, lát-
ist ætla að rifna að endilöngu út
af því, ef þeim hefir ekki þótt
nógu sterklega til orða tekið um
væntanleg sambandsslit 1943. En
er út í Danmörku kemur, lækkar
sjálfstæðisrisið á flokknum. Þá er
ekki minst á uppsögn samnings-
ins, heldur aðeins á endurskoðunl
Þá eiga aðeins nokkur óviðeig-
andi „sérákvæði“ sambandslag-
anna að „falla burt“!
IV.
Þegar stofnað er til umsvifa-
mikilla auglýsinga á hinu nýja
skreytinafni Ihaldsflokksins heima
á Islandi, gerast foringjarnir ó-
sparir á yfirlýsingar, gleiðmælgi
og illkvitni í garð annara flokka
út af vöntun á hneigð til sams-
konar skrípaláta og Sig. Eggerz
hefir gert sig sekan um í blaði
sínu. — En er út í Danmörku
kemur og foringjarnir nálgast hin
dönsku móðurbrjóst fjölmargra
af máttarstólpum flokksins, kem-
ur annað hljóð 1 strokkinn.
Þá er ekki minst á sambands-r
slit eða uppsögn sambandslag-
anna, heldur aðeins gert ráð fyrir
að „burt falli nokkur sérá-
kvæði“l
Hvað segir Sig. Eggerz nú? *
Mun hann ekki þurfa að faðma
fastar sinn nýja vin og fóstbróð-
ur J. Þorl. og leggja honum bet-
ur á hjarta sjálfstæðisorðatiltæk-
in. Ber foringjunum nú mikil
nauðsyn til að leita nýrra leik-
bragða, er atvikin hafa þannig
lyft tjaldinu í þessum skopleik,
sem Ihaldsflokkurinn íslenski hef-
ir stofnað til í von um að fá
blekt „háttvirta kjósendur“ fyrir
næstu kosningar.
-----0-------
Jarðabætur og
S' Jarðabótastyrkur.
------ Nl.
VII. kafli jarðaræktarlaganna
um tilraunanýbýli var feldur úr
gildi, en 'við var bætt kafla um
Verkfærakaupasj óð, og þar með
aftur tekinn upp styrkurinn til
hreppabúnaðarfélaganna í nýrri,
stækkaðri og bættri mynd. Þar er
svo ákveðið, að styrkur úr ríkis-
sjóði til hreppabúnaðarfélaga
skuli nema 10 aurum fyrir hvert
unnið dagsverk, og eru þá allar
jarðabætur meðtaldar, sem á
skýrslur eru teknar. Styrkur
þessi skifting milli búnaðarfélag-
anna, eftir tölu jarðabótamanna,
í hverju félagi, — en ekki eftir
dagsverkatölu félagsmanna — og
skal renna í Verkfærakaupasjóð.
Auk þess skal greiða árlega í
sjóðinn 20 þús. kr. úr ríkissjóði
og skifta milli hreppabúnaðarfé-
laganna, eftir sömu reglu og 10
aura styrknum. Báðar þessar
upphæðir verða séreign hvers
búnaðarfélags.
Eins og áður er sýnt var dags-
verkatalan 1927 um 499 þús. 10
aura tillagið nam því um kr.
49,90t) og fasta tillagið kr. 20
þús. eða alls nál. 70 þús. krónum,
er rennur í Verkfærakaupasjóð
búnaðarfélaganna.
Áður hafði allur jarðabóta-
styrkurinn til hreppabúnaðarfé-
laganna orðið mest 30 þús. kr.
á ári, og var aftur kominn ofan
s
í 15 þús. kr., en fyrir jarðabæt-
urnar sem metnar voru 1928
hefir á þessu ári verið greitt úr
ríkissjóði:
1. Til einstaklinga .. .. kr. 355.659,00
2. Til búnaðarfél. (5%) — 18.719,00
3. Til Vei’kfœrakaupasj.:
10 aui’a gjaldið 49.918
Fasta gjaldið 20.000
-------69.918,00
Samtals kr. 444.296,00
Tilgangur Verkfærakaupasjóðs
er að létta undir með bændum,
einstökum eða fleirum í félagi, að
eignast hestaverkfæri til jarð-
ræktar. Búnaðarfélag Islands sér
um útvegun þeirra verkfæra, er
sjóðurinn veitir styrk til að kaupa
og ákveður af hvaða gerð þau
skuli vera. iStyrkurinn til verk-
færakaupa ná nema helmingi af
verði hinna keyptu verkfæra, þó
eigi yfir 300 til einstaks manns.
Þegar fullnægt er styrkbeiðnum
einstaklinga, til að kaupa hesta-
verkfæri, geta búnaðarfélögin
fengið styrk úr sjóðnum með
sömu skilyrðum sem einstakir
bændur, ef fé er fyrir hendi, og
ákveða þá félögin sjálf hvort þau
nota verkfærin sem félagseign,
eða skifta þeim milli einstakra
manna. Sé enn fó í Verkfæra-
57. blaS.
kaupasjóði þá er heimilt að
styrkja búnaðarfélögin með alt
að % kaupverðs til að kaupa
jarðræktarvélar, enda verði þær
eign félagsins.
Með stofnun Verkfærakaupa-
sjóðs er bændum og búnaðarfé-
lögum veitt svo rífleg hjálp til
þess að eignast góð jarðabóta-
verkfæri, að fullkomlega er rétt-
mætt, að stækka nokkuð dags-
verkið í þeim jarðabótum, þar
sem þeim verkfærum verður við
komið að verulegum mun. Og
rnetnaður um það að þeim sé
treyst til að skila drjúgu dags-
verki, ætti að vera þeim meira
virði en nokkurra aura lækkun á
styrk fyrir algengustu jarðabæt-
ur, og því mega þeir treysta, að
ekki verður þeim misboðið með
csaimgjörnum vinnukröfum, með-
an ráðin um það eru í þeirra
höndum, sem nú hafa þau.
Þeir, sem kvarta undan stækk-
un dagsverksins segja að hún
komi á óvænt og fyrirvaralaust
og hefði átt að gera bændum að-
vart um þetta fyrirfram, svo að
þeir hefðu getað dregið saman
seglin í'tíma — dregið úr jarða-
bótunum — áður en þessi óskap-
lega holskefla skall yfir þá! Það
er grátlegt að svona lágur hugs-
unarháttur s-kuli vera til hjá
bændum.
Breytingarnar, sem nú hafa
verið gerðar á reglugerðinni átti
að réttu lagi að gera í fyrra,
strax þegar búið var að breyta
lögunum og fyrir þá sem nú
kvarta mætti því kalla þetta
„náðarár“, og má þá jafnframt
benda þeim á, að nú hefir verið
fært 1 réttlátara horf en áður
það, sem einna mestri óánægju
hefir valdið, þ. e. hvenær mæla
má gerðar jarðabætur. Eins og
áður er bent á, hefir um það gilt
sú regla, að árlega skyldi mæla
þær jarðabætur, sem unnar voru
næsta almanaksár á undan, en nú
er svo ákveðið, að allar jarðabæt-
ur, sem vel eru af hendi leystar
og fullgerðar, þegar mæling fer
fram, megi taka á skýrslu. Græði-
sléttur má þó eigi taka fyr en
þær eru algrónar og sáðsléttur
eigi yngri en ársgamlar.
Uphaflega var ekkert um það
sagt í jarðræktarlögunum, hvort
telja mætti girðingar um tún og
nýrækt til styrkhæfra jarða-
bóta, en með reglugerð var ákveð-
ið að telja mætti þær með tún-
ræktinni. Nú er þetta ákveðið I
lögunum sjálfum, og þar með er
bændum trygður fyllri réttur en
áður til styrks fyrir girðingarnar.
IV.
Eg geri ráð fyrir, að ýmsum
vaxi í augum styrkurinn, sem
nú er veittur til jarðabóta, og
taki undir þann falska söng, sem
stundum hefir heyrst áður, að
þetta séu ölmusugjafir til bænd-
anna, og styrkurinn eigi engan
rétt á sér. Ef borin eru saman
tímabilin tvö, sem eg hefi rætt
um í upphafi greinarinnar, þá
er munurinn augljós og mikill, en
áhrifin eru líka mikil og góð, og
er það öllum, sem hlut eiga að
máli heiður og sómi. Þá, sem nú
eru óánægðir með breytingamar,
sem gerðar hafa verið á jarða-
bótadagsverkinu, vil eg biðja að
athuga það, út af því, sem að
framan er sagt, hvort þeim finst
virkilega lakar búið að jarðabóta-
mönnunum nú en á fyrsta tíma-
bili j arðræktarlaganna, og- >eir