Tíminn - 26.10.1929, Page 2

226
TlMINN
m.
Árni frá Múla hlaut í æsku
verslunarmentun hjá einhverjum
ágætasta manni, Louis Zöllner
stórkaupmanni í New Castle. Mun
þess hafa verið vænst, að hann
dveldi þar sér til bóta og mann-
ingar. Síðan var honum fengin
verslunarforstaða á Vopnafirði.
Ekki gat hann sér óvinsældir,
því maðurinn er ekki illmenni,
heldur lítilmenni. En verslun-
inni veitti hann nábjargirnar og
það svo rækilega, að ekki þurfti
að binda henni frekan helskó.
Verslunarbauk þetta veitti
Árna aðstöðu, til þess að flaðra
upp um kjósendur í X.rður-
Múlasýslu til þeirrar hlrtar, að
honum tókst að fleka þá til kjör-
fylgis við sig með því, að segja
þeim sitt á hvað um síioðanir
sínar. Gerðist hann sérstaklega
blíðmáll og brosmildur framan í
Framsóknarmenn, en sat á svik-
ráðum við þá, eins og síðar kom
í ljós. Enda guldu þeir honum
rauðan belg fyrir gráan um síð-
ustu kosningar.
IV.
Þess hefir orðið í eitt skifti
vart, svo kunnugt sé, að Ámi
Jónsson frá Múla hefði skoðun á
máli og löngun til þess að kom-
ast hjá því, að breyta þveröfugt
við skoðun sína, en það var í
einkasölumálunum. Gerðust þeir
atburðir með þeim hætti, er nú
skal greina: Innan íhaldsmeiri-
hlutans á þingi hafði verið kveð-
inn upp dauðadómur yfir óska-
bami Magnúsar Guðmundssonar,
tóbakseinkasölunni, svo og stein-
olíueinkasölunni. Sjálfur faðirinn
var kjörinn og kúgaður, til þess
að leggja barnið á höggstokkinn.
Ámi frá Múla mun hafa haft ó-
beit nokkra á þessu bamsmorði
M. Guðm. og íhaldsmanna. Sló
hann á sig skrópum við atkvæða-
greiðslur og gerði sig vant við
látinn á þann hátt, er hann
hugði að duga myndi. En alt
kom fyrir ekki. Hann varð kúg-
aður til þess að breyta gegn
betri vitund. Og tilraunin, að
komast undan kúgnartakinu, varð
honum aðeins til mjög víðræmd-
ar ósæmdar, af því hann brast
manndóm, til þess að vera sjálf-
um sér trúr á þessu fágæta
augnabliki í lífi hans, þegar hann
hélt að hann væri maður og
mætti vera það. (Meira).
Seydisfjördur
og Ihaldið.
Seyðisfjörður hefir til skamms
tíma verið réttnefndur höfuð-
staður Austurlands. Er þar ein
hin ágætasta höfn á landinu.
Bæjarstæði meira og betra en á
flestum hinna fjarðanna í sama
landsfjórðungi. Aðstaða góð um
sjávarútveg eftir því sem gerist
eystra, og landbúnaðarskilyrði
öllu meiri en við flest önníír sjó-
þorp á Austurlandi.
Þegar íslandsbanki tók til
starfa, taldi hann sjálfsagt að
setja útbú á Seyðisfjörð.
Um það leyti var Jóhannes Jó-
hannesson bæjarfógeti á Seyðis-
firði, og einn hinn voldugasti
maður þar. Mun það hafa verið
að hans ráði að forstaða útbús-
ins var fengin í hendur Eyjólfi
Jónssyni, sem til þess tíma hafði
stundað Ijómyndasmíði og skradd-
araiðn í kaupstaðnum.
Þá mun hitt eigi síður vitan-
legt öllum kunnugum, að hinn
sami bæjarfógeti mun hafa borið
sérstakt traust til bróður Eyjólfs,
hr. Stefáns Th. Jónssonar, sem
numið hafði úrsmíði og jafn-
framt var tekinn að versla með
ýmiskonar glysvaming um það
bil sem Jóh. Jóhannesson settist
á Seyðisfjörð. Bendir margt til
þess, að bæjarfógetinn hafi mjög
eflt Stefán til atvinnureksturs
síns.
Br ot
úr kristilegri safnaðarsögu.
I.
Merkilegur þáttur úr kristi-
legri safnaðarsögu hefir gerst í
Homafirði síðustu árin. Þangað
kom prestur að nafni Ölafur
Stephenssen, maður sem mjög
var kunnur að óreglu og drykkju-
slarki frá fyrri áram. Urðu far-
þegar á þeim fáu skipum, sem
komu á Homafjörð varir við,
meðan vín var ótæpt í skipinu,
að þorsti hans var ekki slokn-
aður, þótt austur kæmi. Ekki var
prestur fyr kominn að Bjamar-
nesi, en hann tók að beita óprest-
legri hörku og fégirnd við land-
seta staðarins, upphóf lífstíðar-
ábúð bænda, hækkaði afgjaldið
við suma, en við ekkju eina, á
smájörð er nefnist Brekka, var
framkoma ólafs þannig, að fá-
dæmi munu vera um slíkan yfir-
gang og ofbeldi frá hálfu prest-
vígðs manns hér á landi. Ekkjan
hafði fengið leyfi fráfarandi
prests til að kaupa kotið, og
sýslunefnd mælt með kaupunum.
En áður en hún náði að koma
fram kaupunum, kemur Ól. St.,
riftar öllum heitum og loforðum
við ekkjuna, og lætur svo dólgs-
lega við hana og son hennar, sem
var fyrirvinna á heimilinu, að
þau sáu ekki fram á annað en
hann myndi flæma þau algerlega
af jörðinni. Urðu nú margar og
merkilegar greinar með presti og
ekkjunni. En svo grátt hafði
klerkur leikið hina raunamæddu
einstæðingsekkju, að áður en hún
dó lagði hún blátt bann fyrir að
Ól. St. kastaði rekunum á kistu
sína eða kæmi á nokkum hátt
fram við útförina. Varð að sækja
prest vestur í öræfi, tvær fullar
dagleiðir, til að framkvæma í
nafni Krists, útför hinnar sorg-
mæddu konu, sem hafði svo til-
finnanlega lítið orðið vör við hug-
sjónir Krists í framkomu hins
landssjóðslaunaða umboðsmanns
kristilegrar mildi í Hornafirði.
ólafur prestur hélt nú áfram
sömu aðbúð við Bjama son ekkj-
unnar, sem fékk þó að lafa á
hálflendunni af Brekku. Hinn
helminginn hafði prestur sölsað
undir sig, þótt Bjarnarnes væri
honum mikið of stór jörð, ef hún
var réttilega notuð. Hinsvegar
gerði Olafur sig líklegan til að
Þegar Garðarsfélagið svo-
nefnda flosnaði upp, skömmu eft-
ir aldamót, keypti bærinn bryggju
þá, sem félagið hafði látið gera,
og sem um þær mundir mun hafa
verið fullkomnasta hafskipa-
bryggja á landinu. Bryggjunni
fygldi stórt og mikið vöru-
geymsluhús og ennfremur kola-
geymslustaður fast við bryggj-
una. Aðstöðuna við , bryggju
þessa fékk St. Th. Jónsson á
leigu ásamt vörugeymsluhúsinu
fyrir sérstaklega lágt gjald, fram
að 1920 mun leigan hafa numið
500 til 1000 kr. á ári.
Hagsbót mikil mun Stefáni
hafa orðið að þessari aðstöðu, þar
eð hann varð um þetta leyti af-
greiðslumaður Sameinaða gufu-
skipafélagsins, sem um allmörg
ár annaðist meginið af siglingum
hér '* við land. Umboðsmaður
dönsku varðskipanna varð Stefán,
en þau munu um alllangt skeið
hafa orðið skj ólstæðingar hans
um geymslu á kolaforða sínum.
Þá mun upp af þessari aðstöðu
hafa sprottið það, að Stefán hefir
lengst af verið aðal og oft eini
kolakaupmaður á Seyðisfirði, og
að því er verðlag bendir til, hlot-
ið að hagnast eigi alllítið á þeirxi
verzlun.
Þá má geta þess til frekari
skýringar á því hversu Jóh. Jó-
hannesson hefir borðið sérstakt
traust til Stefáns, að hann setti
hann mjög oft í fjarveru sinni
til þess að gegna bæjarfógetaem-
bættinu á Seyðisfirði og sýslu-
hrekja Bjama alveg burtu frá
kotinu. Síðastliðið vor kemur
Bjarni til Rvíkur, til að vita
hvort landstjómin stæði að baki
kennimanni Homfirðinga í þessu
máli. Varð niðurstaðan sú, að
stjómin virti hið gamla loforð til
ekkjunnar og leyfi sýslunefndar
og seldi Bjarna jörðina. Hitt lét
stjómin liggja milli hluta, hve
nær Bjami tæki við ábúð á þeim
hluta jarðarinnar, sem prestur
hafði með harðræði hrakið þau
mæðgin frá.
En 1 sláttarbyrjun kemur sím-
leiðis kæra til stjómarinnar frá
Bjama á Brekku. Segir hann að
prestur sé kominn með sex
sláttumenn, til að slá og nytja
þann helming jarðarinnar, sem
þau mæðgin höfðu altaf haft í
ábúð, jafnvel á verstu ribbalda-
tímum sóknarinnar. Bjami kærir
klerk nú fyrir sýslumanni, Gísla
í Vík, og biður hann koma tafar-
laust og skakka leikinn. Gísli
þóttist vanbúinn, og neitaði bæði
Bjama og landsstjóminni að
fara austur. Um sama leyti símar
hreppstjórinn, og æskir að stjórn-
in sendi dómara til að skakka
leikinn. Að lokum símar Ól. St.
stjórninni og biður um dómara.
Segir að helstu bændur í einni
sókninni, hafi hótað sér afsögn,
ef _ hann héldi áfram hin-
um nýbyrjaða Brekku-heyskap.
Stjórnin sendi Karl Einarsson
fyrrverandi sýslumann austur.
Gerði hann allítarlegar rann-
sóknir í þessu margháttaða deilu-
máli, og er mælt að skýrsla sú
sýni að hin umtalaða ránsferð
að Brekku var hvergi nærri eina
dæmið um frámunalega óprests-
lega framkomu þessa svokallaða
kennimanns. Kai’I Einarsson setti
Bjama inn í ábúð á allri Brekk-
unni, þ. e. líka þeim helmingniun,
sem prestur hafði áður hrifsað
undir sig frá ekkjunni. Áfrýjaði
prestur úrskurði K. E. til hæsta-
réttar, og þykir líklegt, að um
þá hlið gangi dómar innan
skamms. En hver sem verður
niðurstaðan um formshlið þess
þáttar, þ. e. hvort Ólafur eða
Bjarni eigi að hafa til afnota
sumarið 1929 grasið af þeim
parti Brekku, sem hrifsaður hafði
verið af ekkjunni fyrir nokkrum
árum, þá er enginn vafi um dóm
almennings. Sá dómur verður í
vil ekkjurmi, sem eftir margföld
dæmi um ókristilega framkomu
mannsembættinu í Norður-Múla-
sýslu.
Enda varð Stefán brátt um-
svifamikill kaupmaður á Seyðis-
firði. Ennfremur fekst hann við
útgerð, þótt aldrei væri það í
stórum stíl.
Alt fram að síðustu stjómar-
skiftum hafði farið sérstakt orð
af varfærni og skörungskap
bankaútbússtjórans Eyjólfs Jóns-
sonar á Seyðisfirði. Hugðu fjar-
staddir menn þetta mundi með
sannindum, því vitanlegt var um
árlegar eftirlitsferðir aðalbanka-
stjóranna héðan að sunnan.
En eftir stjórnarskiftin kemur
annað á daginn.
Fjámiagn það sem útbúið ræð-
ur yfir nemur samtals rúmum 4
miljónum króna. Af þessu fé er
talið að vera muni í veltu Stef-
áns Th. Jónssonar meir en helm-
ingur, eða meir en 2 miljónir
króna.
En það sem hörmulegast er,
er það, að mjög mikið af þessu
fé mun gjörsamlega tapað, jafn-
vel giskað á, að alt að 2/3 hlutar
af því fé sem útbúið á hjá Stefáni
muni þegar tapað.
Er hér um gífurlegt fjártjón
að ræða fyrir þjóðina í heild
sinni. Því í raun og sannleika er
það þjóðin sem tapar þessu, hún
verður að borga þessa fjárhæð,
borga hana með óeðlilega háum
vöxtum í framtíðinni.
En þessi raunasaga er ekki þar
með öU. Skipulag það sem ríkt
sóknarprestsins, neitaði að láta
þvílíkan boðherra kristilegs um-
burðarlyndis koma nærri greftr-
un sinni. Frh.
A. B.
----o----
Fjandskapur Mbl. við
uppeldismálin.
Sig. prestur Einarsson frá Flat-
ey hefir undanfarin missiri dvalið
erlendis og kynt sér nýjungar í
uppeldismálum. Hann kom nýlega
heim til Rvíkur. Samskipa hon-
um var einn af þm. Mbl.-manna,
sem líka er nú í miðstjórn íhalds-
ins, og einn af stólpagripum aft-
urhaldsins, Sig. Eggerz. Eftir
heimkomuna var þessum íhalds-
forkólfi um fátt tíðræddara en
um samferðamann sinn, Sig. Ein-
arsson, hvílíkt afbragð hann væri
annara manna sökum gáfna og
andríkis. Fanst það fljótt á að
bankastjórinn teldi sig færan til
flestra stórræða, ef hann hefði
slíkan mann við hlið sér.
En brátt skifti um strokkhljóð
hjá Mbl.-mönnum er það vitnað-
ist að kenslumálastjómin hafði
ráðið Sig. Einarsson um nokk-
urra mánaða skeið til að vinna
viss verk, sem fyrir lágu, og sem
vita mátti, að hann var betur fær
til að vinna en nokkur kennari
úr hópi Ihaldsmanna. Þá var Sig.
Einarsson óalandi og óferjandi.
Öllu dálæti og aðdáun ISig. Egg-
erz var umsnúið á gagnstæðan
veg.
Ér þetta afbrýðissemi ? Eða er
það beinn fjandskapur af hendi
Mbl. við uppeldismálastarfið í
landinu ?
Síðan Ihaldið hröklaðist í
minnihluta í þinginu, hefir af
Framsóknarmönnum verið unnið
að gagngerðri umbót á skólamál-
um landsins, skólum fjölgað,
.kenslu breytt og hún samræmd
þar sem áður var glundroði og
skipulagsleysi. Verkefnin við upp-
eldismálin hafa margfaldast með-
an verið er að koma hinu nýja
skipulagi á. Hliðstætt dæmi er
það, að sökum hinna miklu fram-
kvæmda í vega og brúamálum
hefir vegamálastjórinn nú í sum-
ar haft 4 aðstoðarmenn. Englr
þeirra era í föstum embættum.
Hvenær sem minkar til stórra
muna vinna vegamálaskrifstof-
hefir á Seyðisfirði um fjármál
og atvinnumál hefir orðið seig-
drepandi fyrir bygðarlagið sjálft.
íhaldsflokkurinn í þessu landi
hefir haldið einskonar skrautsýn-
ingu á trú sinni á einstaklings-
framtakið einmitt á Seyðisfirði.
Hver er þessi Stefán Th. Jóns-
son?
Það er fyrst og fremst kaup-
maður.
Framleiðandi er hann tiltölu-
lega lítill.
Síðastliðið sumar mun hann
hafa gert út tvo vélbáta, annan
30 smál. að stærð en hinn 13.
Auk þess mun hann hafa haft
nokkura menn við landnótaveiði
á síld í nokkrar vikur.
En Stefán hefir verið annað.
Hann hefir verið milliliður milli
bankans og ýmsra manna, sem
hefðu átt að standa í beinu við-
skiftasambandi við hann. Stefán
hefir m. a. verið einskonar sjálf-
kjörinn lánardrottinn langflestra
þeirra manna á Seyðisfirði sem
fengist hafi við útgerð.
Yfirleitt hefir sú útgerð ekki
hepnast vel.
Og löngu eftir að útgerðar-
menn þessir sumir era orðnir
vondaufir eða jafnvel vonlausir
um að þeim takist að vinna upp
þau töp, sem þeir hafa orðið
fyrir, þá er þeim af Stefáni skip-
að að „gera út“, og vitanlega
„gera þeir út“. Það er einskonar
„form“, sem þeir verða að út-
fylla til þess að geta fengið nauð-
unnar, hverfa slíkir starfsmenn
úr þjónustu landsins. Hið sama
gildir um kenslumálin. Og engum
nema skólamálafjendum Mbl. get-
ur kom til hugar, að það sé fjar-
stæða, að þar geti líka þurft sér-
fræðilega aukavinnu, og það jafn-
vel mánuðum saman, þegar verið
er að umbreyta meira og minna
öllu skólakerfi landsins.
En það er bagalegt fyrir
íhaldið þegar forkólfar þess falla
í stafi yfir ágæti þeirra manna,
sem þeir siga blaðaseppum sínum
á, um leið og vitnast að þeir
starfa að nauðsynjaverkum fyrir
Framsóknarmenn. B. D.
----o--
r
A víðavangi.
„Hvað er þjóðnýting?“
Blöðum Ihaldsmanna hefir orð-
ið allbilt við hið meinlausa bréf
Tímans til Haralds Guðmunds-
sonar ritstj., þar sem stofnað var
til umræðna um hugtakið „þjóð-
nýting“. Vörður 19. þ. m. birtir
þrjár greinar út af þessu bréfi
og Mbl. birtir um það hvem leið-
arann af öðrum. Mætti nú spyrja:
Hversvegna öll þessi ærsl, á ð u r
en nokkuð er farið að ræða um
efni bréfsins? Málið er auðskilið.
íhaldinu stendur jafnan stuggur
af allri þjóðmálafræðslu. Sumir
þingmenn flokksins, eins og Pét-
ur Ottesen, Ólafur Thors og Hall-
dór Steinsen, eiga pólitíska líf-
tóru sina undir þvi komna, að
geta haldið kjósendum sínum í
nokkram þorpum sem ófróðust-
um um landsmálin. Aðallífsviður-
væri íhaldsandans er fáfræðin og
ofstækið. Þessvegna vilja Ihalds-
menn geta óáreittir haldið á-
fram að kasta ryki í augu verka-
manna um jafnaðarstefnuna en í
augu bænda um samvinnustefn-
una. Og þeir fyllast ofurhræðslu,
þegar stofnað er til rökræðna um
höíuðstefnur þjóðmálanna. Þeir
vita sem er, að slíkar umræður
hlytu alt af að leiða til þess
béint og óbeint, að fletta af þeim
sjálfum óheilindagrimunni, auka
skilning almennings á síngimi
þeirra og fánýti málstaðar þeirra
í hinni almennu þjóðmenningar-
viðleitni. — Vonandi verða Jafn-
aðarmenn minna hræddir við
slíkar umræður.
þurftir sínar í verslunarbúð
Stefáns Th. Jónssonar.
Þá hafði útbú íslandsbanka á
Seyðisfirði eflt nokkura aðra
kaupmenn og útgerðarmenn á
Seyðisfirði, með rekstursfjárlán-
um. En rás viðburðanna hefir
orðið sú, að smátt og smátt hefir
útbúið kipt að sér hendinni inn
lánstraust til þessara manna, og
hafa þeir æðimargir komist í
öngþveiti og jafnvel algjörð þrot.’
Alt hefir verið sett inn á þetta
eina háa spil, Stefán Th. Jóns-
son.
Ástæður þessar hafa stórlega
lamað alt atvinnu- og athafnalíf
í bygðarlaginu, svo sem að lík-
um lætur.
Hverju sætir slíkt ástand sem
þetta?
Hvers vegna hefir þingmaður
kjördæmisins ekki hafist handa
til þess að forða frá því óláni,
sem hér hefir steðjað að?
Hverju sætir að aðalbanka-
stjóm Islandsbanka hefir lagt
blessun sína yfir það skipulag,
sem hér hefir á verið ?
Árlega hefir hún heimsótt
Seyðisfjörð og hlotið að sjá hvað
að fór.
Eða var gengist fyrir því, að
i skjóli þessa skipulags mundi
þrífast aðstaða til þess að geta
haldið kjördæminu við íhaldið?
Með þessum hætti var borgur-
unum á Seyðisfirði ýmist vilt sýn
um ágæti einstaklingsframtaks-
ins, en snúin ól að hálsi annara,
sem orkaði því, að þeir kusu