Tíminn - 07.12.1929, Blaðsíða 2

254
TlMINN
sem jafnan hrópar á framtak
einstaklingsins í stað skipulags-
bundinnar samvinnu fjöldans.
Eða þá Eggert Claessen, sem
öðru hvoru hefir farið eftirlits-
ferðir til Seyðisfjarðar til þess
að fylgjast sem best með stjóm
Eyjólfs á útbúinu. Er hann ekki
íhaldsmaður ? Hversvegna hefir
Claessen þagað og lagt blessun
sína yfir hinar gengdarlausu lán-
veitingar Eyjólfs til bróður hans.
Hversvegna þoldi hann að . Stef-
án væri gerður að millilið milli
útgerðarmanna og yfirleitt lang-
flestra sem á fjánnagni þurftu
að halda, jafnvel þótt ekki væri
nema til þess að koma upp húsi?
Er til nokkur önnur skýring en
sú, að Stefán og Eyjólfur máttu
ekki missast úr liði íhaldsþing-
mannsins á Seyðisfirði, og þeir
urðu meira að segja að vera
geisilega voldugir til þess að
orka því að veita honum nægi-
legan atkvæðafjölda. í bæjarmál- j
efnum vóru andstæðingarnir þeg-
ar búnir að ná meirihluta. En á
alþingi var íhaldið svo veikt, að
ekkert atkvæði mátti missast.
En að einstaklingshyggjumenn,
sem meta meir hag fárra manna
en fjöldans, meti mikils meiri-
hluta aðstöðu á þingi þjóðarinn-
ar, það sýna þau hundruð þús-
unda sem þeir verja í blaðaút-
gáfu, það sýnir elja þeirra við
að troða þessum blöðum endur-
gjaldslaust upp á almenning, það
sýnir kaldlyndi þeirra um eftir-
lit með opinberum starfsmönnuni
og stofnunum, sem sóað hafa al-
mannafé svo nemur tugum og
jafnvel hundruðum þúsunda, og
það sýnir ekki hvað síst þolin-
mæði og langlundargeð Eggerts
Claessens í eftirlitsferðunum á
Seyðisfjörð!
Loks freistar Árni að fara í
einskonar mannjöfnuð um stjóm
Eyjólfs við stjórn annars ein-
staklingshyggjumanns og flokks-
bróður Eyjólfs á útbúi sem
heyrði öðrum banka til. Telur
hann að þar hafi mikil töp átt
sér stað og á skemri tíma. En
var ekki þeim manni vikið frá
bankastjórn og það án þess að
afskifti landsstjórnar þyrftu að
koma til? Hefir ekki fyrir mörg-
um árum verið horist í augu við
veruleikann á þeim bæ og sett
ný stefna til þess að stýra eftir.
Eru kaupmenn þar taldir sjálf-
sagðir milliliðir milli bankans og
framleiðenda?
íhaldið hefir skilið við fjár-
hag Seyðisfjarðar í rústum. Eg
gjöri ekki ráð fyrir að grein Á.
J. í Verði á dögunum breyti að
nokkru skoðunum manna um það.
Er þá eftir að hreinsa til í rúst-
unum. Slíkt er höfuðnauðsyn áð-
ur en tekið verður að byggja
upp að nýju.
Guðbr. Magnússon.
---o----
Einar H. Kvaran
sjötugur.
Einar H. Kvaran skáld og
sálarrannsóknarmaður varð sjö-
tugur í gær, 6. des. Mintist Leik-
félag Reykjavíkur afmælis hans
með því að bjóða honum að vera
heiðursgestur á leiksýningu, þar :
sem sýnt var leikiit hans, Lén- j
harður fógeti. En dr. Guðm. Finn- j
bogason flutti erindi um skáldið, I
áður en ieiksýningin hófst. öll |
blöð bæjarins hafa og minst j
skáldsins á þessum afmælisdegi
hans, hlýlega og þakksamlega.
Óþarft virðist að fjölyrða um j
Einar H. Kvaran að þessu sinni.
Ber það til,að hann er allra nú-
lifandi íslenskra skálda þektast- !
ur og mun eiga einna dýpst ítök |
í hugum landsmanna sem sagna- 1
skáld. Bera bókasafnaskýrslur
vott þess, að verk hans eru alt af
mikið lesin og á hann djúp ítök
í hugum íslenskrar alþýðu.
Einar Kvaran sker sig mjög
úr meðal íslenskra sagnaskálda á
síðustu áratugum. Verk hans eru
ait af hrein. Þau eru ekki flekk-
uð eða sýkt af smekkleysum,
klúrum lýsingum eða kveinstöf-
Framsóknarfél&g Reykjavíkur
heldur fund í Sambandshúsinu mánudag 9. þ. m. kl. 8V2 e. m.
Umræðuefni: Bæjarstjórnarkosningarnar.
Stjórnin
um kynferðisþjáninga, eins og nú
virðist einkenna íslenska skáld-
sagnagerð. Kvaran hefir verið
boðberi mannkærleikans, mál-
svari lítilmagnans og haft til síns
ágætis dýpri skilning á sálarlífi
sögupersóna sinna en flestir eða
allir skáldsagnahöfundar, síðan
Gestur Pálsson leið.
Hinsvegar má með miklum rétti
segja, að Kvai'an hafi ekki verið
dj.úpúðugt skáld í samsvörun við
list hans \ meðferð ytri efna.
Hann hefir boðað fyrirgefningu,
bygða á mannúðlegri innsýn í
sálarlíf og þjáningar misferlis-
manna. En hann hefir ekki
skygnst niður að rótum mann-
félagsbölsins; dvalið meira við
það að jafna yfirborðsmisfellurn-
ar en að ryðja til á grundvelli
alls mannlífs, í skipulags- og
uppeldismálum. Hefir honum ver-
ið bi'ugðið um lausung í þjóð-
málaskoðunum og þrekbrest í
baráttunni á grundvelli mann-
félagsmálanna.
Að því leyti, sem þessar ásak-
anir kunna að vera á rökum
bygðar, þá mun eigi valda brest-
ur á þreki, heldur brestur á
rannsókn og sannfæringu um,
hverjum ráðum beri að hlíta í
þessum efnum. Sker það úr um
sálarlegt þrek Kvarans, að hann
gerðist frumherji sálarrannsókn-
anna hér á landi. Reis hann þar,
með djörfung og þrautseigju,
gegn ofsóknum heimskunnar og
fordómanna og vann glæsilegan
sigur. Hefir það málefni náð
mjög almennri lýðhylli hér á
landi. Mun Einar H. Kvaran
hafa fundið eigin sáluhjálp á
þeirri leið. Skorti hann þar eigi
þrek né baráttukjark. Ilann hefir
jafnan verið varkár rannsóknari,
og fræðaxi þjóðar sinnar um þau
mái.
Einar H. Kvaran hefir því nú
þegar skilað miklu og stóxmerku
æfistarfi.
Á víðavanöí.
íhaldsumhyggjan í Túngötu.
Ihaldsmönnum hér í Reykjavík
er mjög meinlega við það tiltæki
miðflokksmanna í bænum, að
setja upp sérstakan lista við
bæjarstjórnarkosningarnar í jan-
úar næstkomandi. Er þar, sem
annarsstaðar, auðsæ frekja þeirra
manna sem sitja yfir hlut allrar
alþýðu, hafa atvinnuráð maima í
hendi sér og þykjast eiga fé
bankanna. Þeir vilja líka eiga bæ-
inn og ráða þar einir öllu. En
aðrir borgarar bæjarins, sem
| vinna engu ómerkari störf fyrir
þjóðfélagið, þykjast einnig vera
bornir til nokkurra réttinda. Mun
alimörgum blöskra hlutdrægni
! Knúts borgarstjóra og gæðinga
| hans í bæjarstjóm og telja sig
i eiga rétt til nokkurrar hlutsemi
um bæjarmálefni, ef unt væri
að hnekkja að einhverju leyti of-
ríki Knúts-kiíku. Eitt dæmi um
meðferð á vegafé bæjarins vottar
ljóslega um ástandið. Síðastliðið
sumar var hafin maibikun Tún-
götu. Furðar margan á því, þar
sem annarsvegar eru aðeins fá
íbúðarhús, en hinumegin ekkert,
nema Landakot., Hinsvegar eru
iátnar bíða aðgei'ða þéttbygðar
götur, algerlega óviðunandi, eins
og Bergstaðastræti, Laufásvegur,
Bræðraborgarstígur o. fl. En
skýringin er ekki torfengin. Öði’u-
megin við Túngötu búa nokkrir
lxarðsnúnir fhaldsmenn og mun
Pétur Halldórsson bæjarfulltrúi
vera þeirra, aðgangsfrekastur.
Pétur er sannti'úaður íhaldsmað-
ur, hefir komist í tölu þeirra,
sem njóta sérstakrar velgerða-
semi íslenskra banka. Og þar sem
honum hefir með þeim hætti
vei’ið gefið nokkuð af almanna-
fé, mun hann telja aurum al-
mennings í bænum vel varið til
þess að steinleggja götuna heim
að húsdyi’um sínunx. En þótt þeir
Knútur, Pétur og aðrir svipað
skapi farnir menn beri 1 brjósti
djúpa fyx’irlitningu fyxir fátækri
alþýðu manna, mætti svo fara,
jafnvel í þessum bæ kauphyggj-
unnai' og oddboi’garamenskunnar,
að slíkir menn ættu eftir að lifa
sína pólitísku skuldadaga. Dregur
nú brátt til þessháttar átaka, þar
sem eru kosningai’nar í janúar
næstkomandi.
Hátíðamótsnefnd f S. f.
hefir sent Tímanum til birting-
ingar opið bréf til sambandsfé-
laga f. S. í. í sambandi við aug-
lýsingu hennar á öðrum stað í
blaðinu. Birtist hér inntak bréfs-
ins: Nefndin brýnir fyrst fyrir
sambandsfélögunum, að sérstak-
lega verði vandað til íþróttanna
næsta ái’, með því að þær verði
prófsteinn á þjóðina í þessu efni
frammi fyrir augum þúsunda
gesta, innlendra og erlendra.
Verði og íþróttir mikilvægur
þáttur í hátíðahöldunum, bæði á
Þingvöllum og í Reykjavík. — Þá
skýrir nefndin frá, að þrjú félög
í Reykjavík gangist fyrir mótinu
og sjái um framkvæmd á því, að
tilhlutun f. S. í. En félögin eru
Ármann, f. R. og K. R. Formann
hátíðarmótsnefndarinnar skipar f.
S. í. — Þá skýrir nefndin fi’á því,
að hún hafi ákveðið að fá hingað
á,gætan íþróttamann, sænskan,
sem dvelji hér fi’á því í febrúar
og til júníloka. Er svo til ætlast,
að liann veiti tilsög-n í fi’jálsum
íþróttum og þjálfi íþróttamexm
eftir föngum. Hvetur nefndin
íþi’óttafélögin að senda hingað til
Reykjavíkur íþróttamenn þá, er
hyggjast að taka þátt í mótinu
til þess að njóta tilsagnar hans.
— Loks endar nefndin bréf sitt
með stei-kum hvatningarorðum til
íþróttammina í landinu, um að
bregðast nú við og vinna sem
kappsamlegast að undii’búningi
þáttöku í mótinu, því að nú skifti
meiru en nokkru sinni fyr hversu
tekst að sýna líkamsþrótt og
íþróttasnilli ungra íslendinga.
Móttaka erl. stúdenta.
Snarpar umræður urðu nýlega
á sameiginlegum stúdentafundi
hér í bænum um væntanlega mót-
öku ei’lendi’a stúdenta næsta sum-
ar. Vildi Thor Thoi*s og fleiri
,,sjálfstæðis“-hetjui’ láta flytja
ávarpsræður á tungumáli dönsku
mömmu sinnar við Eyi’arsund,
en hinir þjóðræknari stúd-
entar mótmæltu mjög harðlega
slíkum miðaldaundirlægjuhætti og
danska flaðri þeii’ra Mhl.-ma.nna..
Fengu „sjálfstæðis“-hræsnaraxm-
Island
og Þjóðabandalagið
ísiand og Danmörk gerðu
samning um gömul og ný stjórn-
skipuleg deilumál sín á milli síð-
asta vorið, sem heimssyrjöldin
stóð yfix’. En upp úr friðarsamn-
ingunum í Versölum, ái’ið eftir
spratt þjóðabandalagið. Það er
byrjun að innbyrðistryggingu
flestra menningarþjóða móti yfir-
gangi og styrjöldum ágengra
þjóða. I skjóli þjóðabandalags-
ins eiga stói’ar og litlar þjóðir
að geta lifað frjálsu og óháðu
menningarlífi. Aldrei fyr hefir í
heiminum verið gerð jafn áhrifa-
mikil tilraun til að vemda frelsi
og líf smáþjóðanna eins og stofn-
un þjóðabandalagsins.
Það gegnir mikilli furðu, að ís-
lendingar voru töluvert lengi að
átta sig á því, að fyrir fáar eða
engar þjóðir í heiminum er þátt-
taka í þjóðabandalaginu jafn
nauðsynleg og þýðingarmikil eins
og einmitt fyrir þá. Islendingar
hafa ö’ll þau einkenni og aðstöðu,
sem skapar sjálfstæða þjóð.
Landið er glögt afmarkað frá
öðrum ríkjum. Bygðin er gömul.
Ein þjóð byggir landið. Allir í
landinu tala sama mál og hafa
haldið þeim sið í þúsund ár. Bók-
mentir þjóðariimar eru tiltölulega
auðugar og mynda að heita má
óshtna keðju frá öllum þeim öld-
um, sem landið hefir verið bygt.
Að lokum hefir þjóðin myndað
sjáifstætt lýðveldi og haldið frelsi
sínu í margar aldir. Erlend á-
gengni og innlend spilling or-
sakaði það, að landið týndi sjálf-
stæði sínu og hiaut að lúta fram-
andi þjóð um margar aldir, uns
frelsið var að nokkru endurfeng- |
ið í skjóli vaxandi manndóms í
landinu.
Islendingar hafa öll einkenni
fullkomlega frjálsrar þjóðar. Að-
eins tvent getur svift Islendinga
frelsinu, annaðhvort ágengni
stei’kari þjóðai’, sem notar sér
fámenni Islendinga, eða þá and-
leg og siðfei’ðileg veiklum borg-
aranna sjálfra, sem uppleysir
þjóðfélagið og felhr landsins
börn í annað sinn undir erlent
vald. Skal síðar vikið að því
lxversu þátttaka íslendinga í
þjóðabandalaginu ætti að vera
allmikil vörn gegn báðum þessum
hættum.
Fyrst eftir að ísland var viðui’-
kent sjálfsstætt ríki voru lítils-
háttar umræður viðvíkjandi upp-
töku Islands í alþjóðabandalagið.
En ekki verður séð, að þar hafi
neinn hugur fylgt máli hjá þeim
stjórnmálamönnum, sem höfðu
þá foi’göngu um þjóðmálin. Leið
svo þar til sumarið 1926. Þá kom
ungur, íslenskur mentamaður,
IJelgi P. Briem, nú skattstjóri í
Rvík, frá Oxford til Geneve, og
kynti sér aðstöðu og skilyrði
fyrir inngöngu íslands í þjóða-
bandalgið. Litlu síðar ritaði hann
grein um máhð í Samvinnuna og
' komst að þeirri niðurstöðu, að
! íslendingar gætu á engan hátt
betur trygt frelsi sitt og sjálf-
stæði, en með því að ganga í
þjóðabandalagið.
Næsta skref í málinu er það,
að núverandi foi’sætisráðhexra
fjekk dr. Björn Þórðarson til að
! fai'a til Geneve vorið 1928 og
kynna sér rækilega skilyrði fyrir
inngöngu Islands í þjóðabanda-
lagið. Ritaði dr. B. Þ. eftir heim-
komu sína tvær gremar um mál-
ið, aðra lögfi’æðilegs efnis í And-
vara, hina almenns efnis í Sam-
vinnuna. Komst dr. B. Þ. að sömu
niðurstöðu og Helgi Briem, að
það væri íslendingum einsær
hagur að ganga í þjóðabandalag-
ið. Að vísu fylgdi því nokkur
kostnaður/ og vissir formlegir
erfiðleikar, en það væri ekkert á
móti þeim ávinningi, sem af því
leiddi að taka þátt í hinu skipu-
lagsbundna samstarfi nálegra
allra frjálsra þjóða, sem fullkom-
lega jafnrétthár aðili, eins og
hin elstu menningarríki.
Eftir för dr. B. Þ. fór mjög
að vaxa áhugi þjóðrækinna
manna hér á landi fyrir því að
ísland gengi í þjóðabandalagið,
og þótti möi’gum sem vel ætti
við að fulltrúat þjóðarinnar
tækju þá ákvörðun á 1000 ára
afmæli hins íslenska ríkis.
Aðalfundur eða þing þjóða-
bandalagsins eru háð í Geneve
í Svisslandi í september ár hvert.
Nú í sumar stóð svo á, að eg
var ei’lendis um sama leyti og
þurfti að sinna erindum á fleiri
en einum stað, ekki allfjarri
Geneve. Þótti mér þá ómaksins
vert, að íslenskur þingmaður
heimsækti þing þinganna áður en
hið elsta þing í heimi tæki
ákvörðun um þátttöku sína.
Geneve er ein helsta borgin í
Svisslandi, við stóii; vatn sam-
nefnt. Hæðótt er í kringum bæ-
inn og fjöllótt í austurátt. Þar
eru Alparnir og á björtum dögum
sést af götum bæjarins Mont
Blanc, „hilmir fjallanna“ eins og
Byi'on og sr. Matthías nefna
hann. Stór mannflutningaskip
ganga oft á dag milli borga við
Geneve-vatnið. Þaðan liggja og
járnbrautir og flugleiðir í allar
áttir. Má fljúga þaðan til Norð-
urlanda á einum degi. Mjög
er skamt frá Geneve í suður- og
vesturátt að landamærum Frakk-
lands, ekki nema fáeinir kíló-
metrar. Eru borgarbúar alfransk-
ir að máli, en í menningu standa
þeir nær norrænum þjóðum. Kal-
vin siðabótahöfundur átti heima
í Geneve, og hefir mótað borgar-
lýðinn á varanlegan hátt. Meiri-
hluti borgarbúa ei’u strangir mót-
mælendur, fálátir, alvörugefnii’,
en fésælir eins og Skotar. Bærinn
er í andlegum efnum líkastur því,
að hinn mikli siðbótarhöfundur
hefði alveg nýverið hætt að vera
andleg forsjón borgarbúa.
Geneveboi'g stendur við syðstu
og vestustu vík hins mikla stöðu-
vatns. Garðar stórir og allfagi’-
ir liggja út frá bænum. Vestan-
vert við vatnið, utanbæjar, stend-
ur mikil höll, sem reist er af
þjóðabandalaginu. Þar er verka-
málaskrifstofan. Henni stýrir Al-
bert Thomas, sem var hergagna-
ráðherra Frakka á stríðsárunum
og gat sér þai’ mikið frægðarorð.
Vinna um 400 rnanns á þeirri
skrifstofu, úr öllum löndum ver-
aldar að kalla má. Þar og í
sjálfri höfuðskrifstofu bandalags-
ins vinna allmargir menn frá
Norðurlöndum. En litlu fjær
vatninu á að reisa hið mikla
þinghús þjóðabandalagsins. Var
homsteinn þess lagður í sumar.
Verður sú bygging furðustór;
framhliðin hálfur kílómeter. Stíll-
inn einkennilegur, hallarstíllinn,
sem nefndur hefir verið, nálega
alt beinar línur, alt einfalt en
stórskorið.
Það mun taka möi’g ár að koma
upp þessari miklu höll. Á meðan
eru skrifstofur og þingfundir
þjóðabandalagsins í stóru hóteli,
alveg í útjaði’i bæjarins, lítið inn-
ar en hið tilvonandi þinghús.
I þjóðabandalaginu er Englend-
ingurinn Sir Ei'ic Drummond for-
seti og hefir verið það síðan
starfsemi þess hófst. Eru þeir
Albert Thomas og hann miklar