Tíminn - 27.01.1930, Page 1

©taíbfcri
chj afgrei6éluma6ur Ciman* cr
Hannptij o r * i e t n * bó ttir,
£>ambon6sijasinu« &ryfjarif.

2^fgret6ota
Cimaní er i Sambanöstjústrtu.
©pin 6agle$a 9—(2 f. 4.
S>tmi ^96.
XIV. ár.
Reykjavík, 27. janáar 1920.
Fjárlagafrumvarpið lagt fram
y
Ræða Eiuars Aruasonar fjónnálaráðlierra við 1. umr. frv. föstud. 24. þ. m.
Þetta fj árlagafrumvarp er að
miklu leyti sniðið eftir þeim fjár-
lög-um. sem síðasta þing afgi’eiddi.
Upphæðirnar tekju- og gjalda-
megin aðeins lítið eitt hæm.
Tekjurnar eru áætlaðar ca. kr.
12.216.000,— og gjöldin kr.
12.157.000,—. Tekjuafgangur því
tæp 60 þúsund kr. Við tekju-
áætlunina er það að athuga, að
tveir verulegir tekjustofnar falla
úr gildi við lok þessa ái‘s. Það
er verðtollurinn og gengisviðauk-
inn. Þó varð ekki komist hjá því
við samningu þessa frumvarps
að ætla ríkissjóði óskertar þær
tekjur, er hann nú hefir og gilt
hafa hin síðari ár. Var fyrir-
sjáanlegt, að ef rýra ætti tekj-
urnar um þá upphæð, sem þess-
ir tollstofnar hafa gefið, hefði
það komið allharkalega niður á
verklegaun framkvæmdum í land-
inu. Þar hefði orðið fyrst að
skerða af vegna þess, að svo mik-
ill meiri hluti af gjöldum ríkis-
sjóðs ei'U lögbundin og því ókleift
hjá ]>eim að komast. Á undan-
förnum þingum hefir verið bætt
nýjúm og nýjum útgjöldum á
ríkissjóð án þess að ætla honum
auknar tekjur í staðinn. Þetta
getur flotið þegar árgæska er í
atvinnuvegum og verzlun, en
hlýtur óhjákvæmilega að svíkja,
ef óáran dynur jTir. Alvarleg
lcreppa hlýtur fyrst að koma nið-
ur á verklegu framkvæmdunum.
Það kemui' því elcki til mála, að
mínu áliti, að rýra tekjumar,
nema að fella um leið úr gildi
eitthvað af þeim lögum, sem
binda ríkissjóði föst og varanleg
útgjöld. Eg hefi rætt þetta við
milliþinganefndina í skatta- og
tollamálum og var það samhuga
álit að ekki mætti rýra tekjumar
frá því sem nú er. Ég vil þvl
mega vænta þess, að Alþingi
greiði götu þeirra væntanlegu
frumvarpa, sem flutt verða til
þess að tryggja ríkissjóði ekki
minni tekjur en hann hefir nú.
Um gjaldahliðina er það að
segja, að ekki varð hjá því kom-
ist að hækka suma útgjaldaliði
allverulega og bæta inn í nokkr-
um nýjum. Stafar það af eldri
og yngri ráðstöfunum Alþingis.
Hafa sumir liðir verið áætlaðir
of lágt í fjárlögum undanfarið,
en aðrir verið ákveðnir með nýj-
um lögum, er koma fyrst til
framkvæmda á þessu og næsta
ári.
Skal ég drepa á nokkra helstu
liðina. Er þá fyrst liðurinn til
landhelgisvama. í fjárlögum 1929
eru ætlaðar 200 þús. kr. úr ríkis-
sjóði og 200 þús. kr. úr landhelg-
issjóði og sama upphæð 1930.
Þetta reynist allt of lágt. Eftir
því sem næst verður komist hef-
ir farið til landhelgisvama á ár-
inu 1929 fullar 600 þús. kr. og
það eru engar líkur til að sá
kostnaður verði minni næstu ár-
in. Þessi liður er því í frum-
vaipinu hækkaður upp í 300 þús.
kr. úr ríkissjóði og allt að 300
þús. kr. úr landheigissjóði. Að
vísu er ekki hægt að fullvrða að
tekjur landhelgissjóðs verði svo
miklar á árinu 1981, að hann geti
borið þetta án þess að innstæða
hans skerðist, og þá kemur það
niður á ríkissjóði.
Þá eru útgjöldin til starfrækslu
símans, þau eru í þessu frum-
varpi hækkuð um ca. 200 þús.
kr. Stafar sú hækkun aðallega af
byggingu hinnar nýju landsíma-
stöðvai' og uppsetningu bæjar-
símastöðvar. Þessi hækkun hefði
vitanlega engin áhrif á heildar-
útkomuna, ef gera mætti ráð
fyrir samsvai'andi auknum tekj-
um af landsímanum og bæjarsím-
stöðinni. En við því þarf ekki að
búast á árinu 1931, vegna þess
að þessi útgjaldahækkun stafar
aðallega af vöxtum og áfborgun-
um af ,væntanlegu láni, sem not-
að verður á þessu og næsta áiú
til byggingarinnar og miðstóðv-
artækjanna. En auknar tekjur
koma litlar fyr en miðstöðin er
tekin til starfa. En það mun
tæpast verða fyr en í ársbyrjun
1932. Ur því má búast við tekju-
auka, sem geti borið vexti og af-
borganir af láninu að miklu eða
öllu leyti. Þá athugasemd vil eg
þó gera við þennan lið, að eftir
það að fjárlagafrv. var fullbúið
komust á samningar um bygg-
ingu stöðvarinnar. Voru þeir
sanmingar bæði um lánskjör og
stofnkostnað hagkvæmari og ó-
dýrari en maður hafði þorað að
vona. Upphæðin er því sennilega
full hátt sett í frumvarpinu og
mætti ef til vill lækka hana eitt-
hvað.
Næst vil eg drepa á útgjaldalið
sem ekki hefir verið í fjárlögum
fyr. Það er kostnaður við hina
væntanlegu útvarpsstöð. 1 Þessu
frumvarpi eru gjöldin vegna
hennar áætluð ca. 180 þús. kr.
meiri en tekjurnar. Um rekstur
þessa fyrirtækis er að vísu ekki
hægt að gera neina ábyggilega
áætlun. Til þess brestur reynslu.
En tæpast mun varlegt að gera
ráð fyrir minni halla en 180—200
þús. kr. fyrstu árin. Þá eru 100
þús. kr. ný útgjöld til Búnaðar-
bankans, sem ekki hafa áður
vei'ið í fjárlögum.
Einn af stærstu útgjaldaliðum
fjárlaganna, eru berklavarnir.
Þegar lög um berklavarnir voru
sett á þinginu 1921 hefir for-
göngumenn þess sennilega ekki
órað fyrir hversu geysileg byrði
sú ráðstöfun myndi verða fyrir
ríkissjóð. Að minsta kosti var
ekkert gert í þá átt að afla rík-
issjóði nýrra tekna til að stand-
ast þann kostnað. Fjárhæðir
þær, sem til þess hafa verið ætl-
aðar á fjárlögum, hafa árlega
verið hækkaðar, en hafa þó aldrei
hrokkið. í þessu frumvarpi ev
upphæðin hækkuð um 200 þús.
frá því sem hún er sett í fjái'-
lögum yfirstandandi árs. Má þó
búast við að frekar sé of lágt á-
ætlað, nema leitað sé nýrra ráða
um að létta þessi gjöld. Þá eru
gjöldin samkv. jarðræktarlögun-
um og vegna ráðstafana um til-
búinn áburð hækkuð í þessu
frumvarpi um samtals 75 þús.
kr. Notkun tilbúins áburðar er
óhjákvæmileg afleiðing af auk-
inni ræktun í landinu, og þar
sem j arðræktarframkvæmdir
aukast nú hröðum skrefum verð-
ur að gera ráð fyrir vaxandi
framlagi úr ríkissjóði, samkvæmt
þeim lögum er um það gilda.
Þessi útgjaldahækkun, sem hér
hefir verið drepið á, nemur þá
samtals ca. 950 þús. kr. Og þar
sem allir liðirnir mega teljast
lögbundnir, verður naumast hjá
því komist að ríkissjóður verði
að greiða þá með ekki minni
upphæð en áætluð er í frumvarp-
inu.
Þessi mikli útgjaldaauki frá
því sem stendur á gildandi fjár-
lögum gerði nokkra erfiðleika á
því að gera frumvarpið svo úr
garði að þingið hefði rúmar
hendur til að hækka útgjöldin.
Sérstaklega vil eg vekja athygli
hv. fjárveitinganefndar á því- að
eg tel tekjurnar svo hátt áætlað-
ar í frumvarpinu, að í meðal ári
megi ekki gera ráð fyrir nemum
umfram tekjum. Hinsvegar vona
eg að gjaldahliðin yfirleitt sýni
réttari mynd af hinum raunveru-
legu útgjöldum en stundum áð-
ur hefir átt sér stað. Það verð-
ur því vel að gæta þess, að ef
nauðsynlegt þykir að bæta við
nýjum útgjaldaliðum, þá verður
að lækka. í sama hlutfalli þá liði
í frumvarpinu, sem ákveðnir eru
til verklegra framkvæmda. Um
það hverjar framkvæmdir eru
nauðsynlegastar og mest aðkall-
andi ætla eg ekki að metast, að
minsta kosti ekki fyrirfram.
Þá slcal að venju gefið stutt
yfirlit yfir fjárhagsástandið s. 1.
ár. En um leið og það er gert vil
eg taka það skýrt fram, að fyrir-
vara verður nokkurn að hafa um
einstaka liði. Sérstökum erfið-
leikiyn veldur það að þessa
skýrslu verður að gera fáum dög-
um eftir áramót og þá er ekki
nákvæmlega séð um ýmsa út-
gjaldapósta. Gi'eiðslum sem til-
h.eyra árinu 1929 er enn ekki lok-
ið en í yfirlitinu er gert að
nokkru fyrir því. Hvort það er
nægilega mikið verður ekkert
fullyrt um. (Sjá skýrslu um
bráðabyrgðauppgerð hér að neð-
an).
Eins og þetta yfirlit sýnir hafa
ýmsir ýmsir liðir bæði tekjur og
gjaldamegin farið allmikið fram
úr áætlun.
Tekjumegin eru það sérstak-
lega þessir: (Sjá töflu I.).
Auk þess eru gjöld utan fjár-
laga samkvæmt eldri og yngri
lögum þingsályktunum og fjár-
aukalögum er nema samtals 1 Ys
milj. króna.
I þessari li/2 milj. kr. eru þetta
1 stærstu útgjaldaliðimir: (Sjá
1 töflu II).
Af upphæðinni til Vestmanna-
eyjahafnar eru fullar 100 þús.
krónur , sem ríkissjóður iiefir
í greitt vegna ábyrgðar er á hann
i hefir fallið fyrir Vestraannaeyjar.
3, blað.
I Svipuð upphæð hefi) verið greidd
! árlega undanfarið ot, á yfirstand-
andi ári er búist við að ábyrgðar-
skuld þessari verði lokið. Hinn
hluti fjárhæðarinnar er til endur-
bóta á höfninni í Vestmannr.eyj-
um.
Sá gjaldaliður fjárlaganna,
em nxest hefir farið yfir áætlun
eru vegamálin. Til þeirra hefii'
farið alls á árinu yfir 1 milj.
kr. Er það stórum meiri upphæð
en nokk-ru sinni áður hefir geng-
ið til vegamála á einu ári. Þó er
ekki þar með talinn Þingvallaveg-
urinn nýi, en í hann eru komnai'
235 þús. kr. á 2 - síðustu ái'um.
Aðalliðimir í vegamálunum eru
nýbyggingar vega, brúagerðir og
viðhald veganna. Mímu brúa-
gerðirnar og viðhaldið hafa skap-
að all mikið af umframeyðslunni.
er ákaflega knýjandi og ,þá eru
Þörfin fyrir bættar samgöngur
er ákaflega kýjandi og þá eru
brúargerðimar aðkallandi til að
tengja saman vegina og héruðin.
Eftir því sem vegirnir lengjast
og biíreiðaumferðin vex verður
viðhaldið alltaf dýrara og dýrara
með hverju ári, og undan því
ver®ur ekki komist, ef þessar
dýru vegalagningar eiga ekki að
fara forgörðum.
Þegar litið er yfir tekjuhliðina
og athugaðir þeir liðir, sem mest-
ar umfram tekjur gefa, þá er það
bert, að það er vöruinnflutningur-
inn. Það er nú að vísu gott fyrir
rikissjóðinn að fá tekjumar og
þessi miklu vörukaup virðast I
fljótu bragði bera vott um mikla
kaupgetu.
En þó verð eg að segja það að
þessi geysilegi innflutningur er
ekki óblandið ánægjuefni. Við-
skiftajöfnuðurmn út á við hefir
orðið óhagstæður, þrátt fyrir
góðærið. Óhagstæðari miklu held-
ur en árið 1928. Samkvæmt
bráðabirgðaskýrsluni hefir inn og
útflutningurinn verið þessi:
Innflutt:
Ár 1929 .........um 70 milj. kr.
— 1928 ..........— 58 — —
— 1927 ..........— 50 — —
Útflutt:
Ár 1929 . . . . um 69V2 niiij. kr.
— 1928 _ 74 — —
— 1927 .... — 571/a — —
Brádabirgðaruppgerð á tekjum og gjöldum ríkisejóðs árið 1929.
Fjárlög T e k j u r: Áætlun líeikn. Reikn.
)cr. kr. kr.
2. gr. I FasteignaskaUur 240.000 269.679
2 Tekju- og eignaskattur 1050.000 1659.355
• 3 Lestagjöld af sklpum 40.000 54.692
4 Aukatekjur 400.000 599.202
5 Erfðafjárskattur 35.000 60.207
6 Vitagjald 468.469
7 Levfisbrófagjald . Stimpiigjald 10.000 14.565
8 300.000 395.810
9 Skólagjald 15.000 20.000
10 Bifreiðaskattur . 30.000 70.907
11 Utflutningsgjald Afengistollur 950.000 1205.420
12 325.000 659.128
13 Tóbakstollur 850.000 1249.736
14 Kaffi- og svkurtollur 850.000 1079.230
15 Annað aðfíutningsgjald 160.000 310.014
16 Vörutollur 1250.000 2023.545
17 Verðtoliur 1325.000 2173.676
18 Gjöld af sætinda- og brjóstsykurgerð . . 25.000 120.822
19 Pósttekjuv . . . 450.000 624.450
20 Simatekjur 1500.000 1750.000
21 Vineinkasala 1000.000 15816.907
O.'gr. 1 Eftirgjald c-ftir jaröeignir áætlab . . . 30.000 35.000
2 Tekjur af kirkjuin 100
3 Tekjur af silfurbergi 1000 5.261
4 Legkaup til kirkjugarðe dómk. áætlaö 3500 3.000 48.261
4. gr. 1 Tekjur af bönkum 50.000
2 Vextir af bankavaxtabr. samkv. 1. nr. 14.
1909 27.000 24.079
Væntanl. útdr. af þeim bréfum .... 24.000 48.000
4 Vextir af innstæðuin I bönkum .... 8.000 23.000
5 Vextiv af viblagasjóöi 60.000 65.000
6 Aðrir vextir 100.000 20.000 180.079
5. gr. 1 Óvissar tekjur áætlað 50.000 35.000
2 Eudurgreiddar fyrirframgreiöslur . . . Endurgr. lán og andvirbi seldra eigna 10.000 32.500
3 20.000 31.453 Q8 QftQ

10883.600 16139.200
Fjárlög
7 gr. 1.
II.
111.
8. gr.
9. gr.1-2
10. gr. I.
II.
III.
11. gr.A.
B.
12. gr.
18. gr. A.
B.
c.
D.
E.
14. gr. A.
B.
la. gr
16. gr
17. gr
18. gr
19. gr
20. gr
28. gr
20. gr.
G j ö 1 d:
Voxtir af lánum rikissjób*..............
Afborganir iána.........................
Framlag t.il Landsbankans . . . . . .
Borbfé Hans Hátignar konungsins . . .
Alþing-iskostnaður......................
Ráðuneytið, rikisfé o. fl...............
Hagstofan...............................
Utanrlkismál o. fl......................
Dómgsesla og lögreglustjórn.............
Sameiglnl. kostnaöur vlð emb»tt.isrekstur
Læknaskipun og heilbrigðismál ....
Póstmál...............................
Vegamál.................................
Samgöugur á sjó.........................
Ilraðskeyti og talslmasambaud ....
Vitamál.................................
Andlega stóttin.........................
Kenslumál...............................
Visindi, bókmentir og listir . . . , .
Verkleg fvrirtœki.......................
Almenn styrktarstarfsemi . . . .
Et'tirlaun og styrktalfé................
Oviss útgjöld...........................
Lögboðnar fyrirframgrelðslur............
Eimskipafélag Islauds, Mjólkurbú og fleira
Greiðslur samkv. löguin, fjáraukalögum
og þlngsályktunum.......................
Tekjuaígangur
Fjárveit, Reikn. Reiku.
kr. kr. kr.
577.961 660.000
639.238 636.551
100.000 100.000
1396.551
60.000 60.000
204.350 247.199
187.100 256.885
46.100 53.120
84.000 86.555
396.560
651.440 864.748
144.000 254,991
1119 739
751.355 815.379
481.000 521.133
929.650 1561.000
346.750 350.000
1418.500 1596.708
265.700 265.800
4296.141
314.756 283.552
1134.590 1341.947
1 KQfi 4QQ
230.860 229.820
1297.0b0 1283.298
679.800 928.356
196.748 203.731
100.000 276.829
10.000 44.357
177.452
1887.71 1
14438.624
1700.576
10850.958 16139.200