Tíminn - 01.02.1930, Blaðsíða 4

16
TIMINN
Laxamál
Nor ðmanna
fyr og nú.
Þegar skyggnast skal um á
sviði laxamálanna, bæði að því
er snertir löggjöf þeirra, stjóm,
veiði og klak, verður fyrst fyrir
Noregur. Þar eru staðhættir lík-
ir og hér og reynslu langa og
merkilega hafa Norðmenn yfir-
leitt í málum þessum. Hefir
reynsla þessi fengist gegnum
nokkurra tuga ára, órækilegt
skýrsluhald, um lax- og silungs-
veiði, veiðarfæri, áhrif friðunar-
ráðstafana og klak.
Hin fyrstu laxalög í Noregi
setti Kristján V. Kveða þau svo
á, að föst veiðitæki í ám megi
aldrei setja svo, að það hindri
alveg göngu fiskjar upp eða nið-
ur. Litla sem enga þýðingu hafa
lög þessi haft til vemdar laxin-
um, en viðurkenning var í þeim
fyrir því, að einn eða tveir
mættu ekki taka allan laxinn,
sem í ár vildi ganga.
1850 eru hin fyrstu laxafrið-
unar lög útgefin. Tiltaka þau árs-
friðun frá 14. sept. til 14. febr.
og að öll net skulu uppdregin og
öll föst veiðitæki opin standa,
einn sólarhring í viku hverri.
Sömuleiðis var ákveðin minnsta
möskvastærð á dráttarnetum við
árósana og bönnuð sala á smá-
fiski (laxi og silungi). Þá strax
var mönnum farið að skiljast, að
ránshönd manna mátti ekki óheft
vera, ef þessi góða og verðmæta
fiskitegund ætti ekki alveg að
ganga til þurðar á stuttum tíma.
Þessi lög urðu svo grundvöllur
núgildandi laxalaga, sem hafa
verið í gildi síðan 1905. 1 þeim
er ársfriðunin frá 26. ágúst til
14. apríl og 3 daga vikufriðun
minnst, ekki megi leggja net
lengra út í á en sem svarar V3
miðstraumslínu. (Það er lína, sem
ætla má að lax gangi jafnt
beggja megin við). Þess utan
hafa mörg veiðifélóg og héruð
nú í seinni tíð lengt vikufriðun-
ina upp í 4 daga samkvæmt
heimild í lögunum.
Um leið og lögin frá 1850 voru
samþykt, var fastur embættis-
maður settur í Osló, er hafði
framkvæmd og eftirlit allra
ferskvatnsfiskimála og svo er
enn. Heitir hann Fiseriinspektör
og heyrir beint undir landbúnað-
arráðuneytið. Hefir hann skrif-
stofuhald allt og skýrslusöfnun
viðkomandi málum þessum. Hans
starfi tilheyra svo aðrír starfs-
menn á þessu sviði. í fyrsta lagi
tveir fiskerísekriterar, sinn fyrir
hvorn landshlutann, sunnan og
vestan. Hafa þeir eftirlit með
klakstöðvum, seiðaflutningi og
veiðistofufiskjarfl. Sér til hjálpar
hafa þeir 2 menn (assistenta)
hvor.
1 öðru lagi komu vísindamenn-
irnir:
1. Vatnalíffræðingur. Rannsak-
ar hann lífsorku vatna og fleira
þar að lútandi; hefir hann fast-
an aðstoðarmann.
2. Tilraunastjóri hefir á hendi
tilraunir og rannsóknir viðkom-
andi flutningi seiða í áður fiski-
laus vötn og ár og breytingar á
fiskistofni í slæmum veiðivötnum,
tilraunaklak o. fl. Hefir hann að-
stoðarmann með sérþekkingu.
Af þessu sést, að Norðmenn
leggja allríflega til sinna laxa-
mála, enda geta vötn og ár gefið
góðar tekjur ef mál þessi eru
vel og hyggilega rekin.
Frá ómunatíð hefir laxinn aðal-
lega verið veiddur í ánum; þar
var hann kominn saman á tiltölu-
lega lítil svæði og því hægra að
veiða, þó tækin væri ekki sem
fullkomnust. Sérstaklega voru
mikið notaðar fyr á tímum þess-
ar föstu laxagildrur úr timbri og
trjágreinum, einkum í straum-
hörðum ám.
í kringum 1845 byrjuðu ríkir
Englendingar að leigja smáár og
efri hlutann af stórum laxám til
stangaveiði. Urðu þá þessi föstu
veiðitæki að víkja. Eftir því sem
árin liðu fjölgaði þessum sport-
mönnum og laust fyrir stríðið
voru það 80 ár, sem þannig voru
leigðar af um 160, sem lax geng-
ur í, voru þá í Noi-egi. Ársleig-
an eftir þessar 80 ár vor 300.000
kr.
Á stríðsárunum fór allur þessi
leigumáti á ringulreið og hefir
ekki náð sér nema að litlu leyti
síðan. Þýðingu mikla hafði þessi
stangaveiði fyrir laxastofninn,
bæði með því að breyta veiði-
aðferðum og leyfa laxinum upp
á hrygningarstaðina. Jafnvel
meiri þýðingu en löggjöfin.
Upprunalega var laxveiði í sjó
eingöngu bundin við ármynnin.
En eftir því sem veiðarfærin
urðu fullkomnari var hægt að
færa út kvíarnar. Má í þessu
sambandi sérstaklega nefna
fleygnætumar, sem gerðu kleift
að veiða lax, með endilöngum
ströndum Noregs. Byrjað er að
nota þær; laust fyrir 1870, en nú
er tala þeirra orðin um 9000.
Segja nýjustu skýrslur, að 85%
af laxveiði Noregs sé tekin í sjó,
og það aðallega í fleygnætur. Þó
er meðaltalsveiði í nót hverja,
ekki nema 100 kg. á ári nú, en
hefir komizt hæzt 1925 í 116 kg.
pr. nót.
Þessa sjóveiði telja sérfræðing-
ar þá hættulegustu fyrir laxa-
stofninn, vegna þess, að þá fækk-
ar svo mjög þeim laxi, sem mögu-
Iegleika hefir til að komast á
hrygningarstaðina og auka kyn
sitt. En á þeirri leið eru margar
hættur og hindranir ogþvíþynnri
sem fylkingin er, sem þreytir
skeiðhlaupið, því færri einstak-
lingai' ná takmarkinu.
Það er nú komið svo, að mjög
treglega gengur að veiða lax á
hrygningartíma til klaks. Ljóst
dæmi um það, er tala klakstöðva
og útklakin hrogn 1927 (síðasta
skýrsluár). Það ár voru 53 klak-
stöðvar, sem eingöngu voru ætl-
aðar til laxaklaks (fyrir silung
voru þær 127) af þessum stöðv-
um, voru aðeins 37, sem náðu í
laxahrogn og ekki hærri tölu en
2.600.000, eða tæpum % meira en
Árni í Alviðru einn klakti út það
ár (það voru um 2 milj.).
Sömu sögu er að segja frá
Danmörku, nema ennþá rauna-
legri, þar eru velunnarar og for-
ingjar laxamálanna, alveg að
gefa upp vömina, í baráttunni
við sérgæði og skammsýni sjó-
veiðimanna*).
Þekking á laxa- og silungaklaki
barst til Noregs frá Þýzkalandi
í kringum 1850, en þá hafði hús-
maður nokkur, Jakob Sandungen,
að Efri-Eikum, skamt fyrir ofan
Drammen, þekkt og framkvæmt
klak í 10 ár.
Vafalaust hefir þessi klakþekk-
ing lyft undir laxafriðunarlögin
og stofnun Fiseriinspektorsstöðv-
arinnar.
Allan þennan tíma síðan, hafa
Norðmenn rekið laxa og silunga-
klak og upp á síðkastið árlega
fjölgað stöðvum. Enda hefir
náðst ágætur árangur hvað sil-
ungsveiði áhrærir og laxveiði
væri án efa horfin, ef ekki hefði
klakið verið.
Um þýðingu klaksins er auð-
veldast að dæma, út frá þeirri
umsögn sérfræðinga, að þegar
laxinn hrygnir á sínum náttúr-
legu kringumstæðum, frjóvgist
ekki yfir 7—10%, af hrognunum.
Þar að auki eru hrogn og seiði á
fyrsta skeiði lífsins í stöðugrí
hættu fyrír aðvífandi fiskum og
fuglum, ísreki o. fl. Aftur á móti
frjóvgast 97—100% hjá vÖnUm
klakmanni. Svo þegar þar við
bætist, að hrogn og seiði eru
varðveitt innan 4 veggja klak-
hússins, yfir allan hættutímann,
þar til þau eru sjálfbjarga, sést
hinn mikli munur.
*) þ. e. þeirra manna, sem veiða
lax í sjó.
fslenska ölið
h«ör bhsm
lof ttlhtt MjteBda
F«t 1 SOmn 'rmkaa-
nzn og y$StíagahúawBa
ölgerðin
Egill Skallag'rlmssoxi
P.WJacobsenfcSðn
Timburverslun.
Símnefni: Granfuru.
StofnaC 1824.
Garl
KðbmhAYB.
Afgreiðum frá Ksuprnannahöfn bæöi stórar og litlar pantBnlr og
heila skipsfarma frá Sviþjóð. Sis og umboðssalar annaat pantaafa*.
EIK 08 SFNI I ÞILFAR TIL &KIPA.
t; ::
ÞAKKARÁVARP.
Horfur laxamálsins í Noregi
má nokkuð ráða af nefndaráliti
milliþinganefndar er starfaði i
haust að breytingum á laxveiði-
löggjöfinni. Fékk nefndin miklar
áskoranir frá báðum megin aðil-
um, sjóveiðimönnum og árveiði-
eigendum. Vildu aðrir 2 daga, en
hinir 4 daga vikufriðun. Studdu
allir sérfræðingar 4 daga friðun
og töldu það eina frambærilega
úrræðið, til að bjarga laxastofn-
inum frá tortímingu. Sjóveiði
væri svo rótgróin, að hana væri
því miður ekki hægt að banna.
I nefndinni náðist ekki sam-
komulag um meira en 3 daga
vikufriðun, en aftur á móti lagði
nafndin það til, að skattleggja
laxinn um 2% (brúttó) til klaks
og annars kostnaðar, við laxa-
málin. Er þetta framkomið vegna
þess, að flestir sjóveiðimenn hafa
ekki viljað eyrisvirði á sig leggja
til klakmála.
Þessi reynsla Norðmanna bend-
ir ótvírætt á eftirtalin atriði:
Laxveiði í sjó er afarhættuleg
fyrir stofninn, en ekki að sama
skapi arðsöm (sbr. 100 kg. í
fleygnót á ári). Ætti að vera
bönnuð. Sömuleiðis ádráttarveiði,
við árósa og í ám. Lagnet notuð
með 4 daga vikufriðun, og ekki
lengra framí á en Vs hluta að
miðstraumslínu. Eftir því sem
þekking og hugvit eykst á út-
búnaði veiðitækjanna, því stærri
hætta er á, að meira sé veitt, en
laxastofninn þolir, er því ekki um
annað að gera en setja strang-
ari friðunarreglur.
Stangaveiði er sú eina veiði-
aðferð, sem ekki virðist ganga
of nærri stofninum, þó engin sé
vikufriðunin. Getur þessi hug-
næma veiðiaðferð verið mjög arð-
söm, ef einungis er beðið litla
stund (fá ár) meðan verið er að
koma upp góðum laxastofni.
ólafur Sigurðsson
Hellulandi.
-----o----
t
linar Wkssi
Bændaöldungurinn Einar Friðriks-
son í Reykjahlíð við Mývatn lést að
hejmili sinu 6. september s. 1. í hárri
éJJi, næstum 90 ara gamall. Var hann
íæddur 13. apríl 1840 í Hrapppstaða-
seli á Fijótslieiði við Bárðardal. For-
eldrar iians Friðrik og Guðrún
Um leið og eg óska íbúum
Hraunhrepps í Mýrasýslu gleði-
legs árs og þakka fyrir liðna og
liðnu árin, minnist eg, að þeir og
maður í Reykjavík hafa rutt mér
braut til velmegunar með miklum
fjárgjöfum og stutt mig á marg-
an hátt til sjálfstæðis. Þetta kær-
leiksverk bið eg Guð að launa á
hagkvæmasta hátt og blessa mér.
— Þá nöfn gefenda séu hér ekki
skráð er trúarfullvissa mín, að
þau séu það óafmáanlega hjá
drottni drottnanna, sem blessar
öll kærleiksverk.
Ritað að Skálanesi 1. jan. 1930.
Sigurður Þórðai-son og fjölskylda.
uoð jorð
í Rang'árvallasýslu til sölu.
Laus úr ábúð frá næstu
fardög’um.
Ólafur Þorgrímsson
Aðalstræti 6 Reykjavík
Bími 1825
Tófuyrðlinga
kaupir í ár eins og
að undanförnu
Isl. refaræktarfél. u
l.juggu þar lengst af á smájörð við
lítil efni. Einar hlaut því frá æsku
að ryðja sér braut af eigin ramleik
og treysta á sjáifan sig. Hann gift-
ist árið 1868. Guðrúnu Jónsdóttur frá
Baldursheimi; ágætiskonu, sem látin
er fyrir 4 árum síðan. þau hjón
hjuggu nálega i aldarfjórðung í
Svartárkoti, fremsta bæ í Bárðardal,
upp við Ódáðaliraun. Eignuðust þau
14 börn, 5 dóu í æsku, en 9 komust
til fullorðinsára. þessum barnahóp
fleyttu þau einangruð og af eigin
ramleik á öræfa-koti. þrekraunir ein-
yrlyabúskaparins hvetja til hug-
kvæmda og karlmensku; og æfistarf
Einars ber vott um, að í honum
var ósvikinn manndómur.
Árið 1895 fluttu þau hjónin frá
Svartárkoti að höfuðbólinu Reykja-
hlíð við Mývatn, keypt.u þá jörð og
bjuggu þar til 1911, að 4 börn þeirra
slciftu jórðinni á milli sín til bú-
skapar. En æfikvöldið var gömlu
hjónunum friðsælt eftir dáðríkt og
drengilegt æfistarf.
Revkjahlíð er í þjóðhraut, eins og
kunnugt er, og heíir þar marga
menn að garði borið, innlénda og
eiienda. þess vegna er mörgum
kunnugt iiversu gift.usamlega þessum
bjónum íiefir tekist að reisa sér þar
óhrotgjarnan minnisvarða. Einar var
eljumaður til búskapar, verklaginn
og hagur á tré og járn, ör til verk-
legra umhóta og nýjunga á þeim
sviðum. Engrar fræðslu naut hann
i æsku, en þó benda ýmsar fram-
kvæmdir hans á sjálfstæða athugun;
einkum að því er snerti silungsklak
og ræktun veiðivatna; munu afrek
hans á þeim sviðum ávalt þykja
merkileg. Haustið 1883 gerði Einar
í Túnanutn
koma auglýsingar fyrir
augu fleiri mauita, eu í
jjgg nokkru öðru blaði landsins
fyrstur manna tilraun til að flytja
frjóvguð silungahrogn úr Mývatni í
Svartárvatn; en á milli þeirra vatna
er næstum dagleiö. þó hafði hann
aldrei heyrt gelið _um aðferðir til
þess.
þessum tilraúnum hélt hann á-
iram í nokkur ár, enda báru þær
mikinn og góðau árangur. í Svartár-
vatni var áðúr lélegur smásilungur,
en við. klakið breyttist hann og
þroskaðist stórum, og vciðin marg-
íaldaðist í Svartárvatni. —- Einstöku
menn i þingeyjarsýslu fóru að dæmi
Einars í þessu efni, áður en farið
var að stunda silungsklak í Mý-
vatni i stærri stýl nú á síðustu ár-
um. Á þessu sviði var Einar Frið-
riksson fvrsti forgöngumaður; og þess
vegna mun hans jafnan verða minst
méð þökkum.
Á búskaparárum sínum í Reykja-
lilíð vann Einar einnig með elju
og áhuga að jarðabótum með aö-
stoð sona sinna. Fyrir því mun hon-
um vorða skipað á hekk með
iremst.u lapdnámsmönnum nútimans,
sem æðrulaust leggja höndina á
plóginn, og láta enga stund fara til
ónýtis. P■
---o----
ReyljaTÍk Síiui 249
Niðursuðuvðrur vorar;
KJtlt......i 1 kg. og >/2 kg. dósum
K»ffl .... - 1------1/2 — -
Bayjarabjág'n 1 - - >/2 -
Flskabollnr - l - - 1/2 —
Lax........- 1 - - 1/2 -
hljótu almenningslof
Ef þér hafið ekki roynt rörur
þessar, þá gjörið það nú. Notiö
innlendar vörur freinuren erlendar,
með þyl gtuðlið þór að þvi, að
íslendiugar rerði ijálfum sér nóglr.
Pantantr afgreiddar fljótt og
vel hvert á land sem er.
Trúlofunarhringar
wl Sent út um land
segn póstkröfu.
Jón Sigmundsson, gullsmiður
Sími 383. — Laugaveg 8,.
Ritstjóri: Gísli (Suðmundsson.
Hólatorg'i 2. Sími 124S.
Prentsmiðjan Acta.