Tíminn - 01.02.1930, Blaðsíða 3

TlMINN
19
gamvimmm&l
Alheimssamvinna
Innlendar fréttir
Bátur ferst. Föstudaginn 24. f. m.
íói'st vólbátur úr Súðavík með 4
mönnum. Hétu þeir Óskar Magnús-
son (formaður), Árni Grímsson, þór-
a-rinn Sigurðsson og Vilhjálmur
Olafss'on, ailt menn á bezta aldri. Var
sá fyrsttaldi kvæntur, en hinir allir
oinhleypir menn.
Fisktökuskipi bjargað. Uin síðustu
lielgi koin togarihn Apríl liingað með
norskt fisktökúskip í cftirdragi. Hal'ði
hann hitt það hjálparlaust fram af
Snæfellsjökli og var skrúfa þess bil-
uð þannig, að hún snerist ekki mcð
öxlinum og komst því skipið hvergi.
A skipinu eru 21 maður, þar al' einn
íslendingur. Hafði það tekið fisk
fyrir Copland á höfnum fyrir norðan
og vestan, og kom síðast við’ á
Grundarfirði. Er óvíst liver afdrif
skipsins hefðu orðið ef það hefði rek-
ið norður og vestur með Vestfjörðum,
því ís er skannnt undan á þessum
tíma árs og hefði getað orðið þvi
að grandi.
Bæjarstjórnarkosmngamar í Rvík
þanu 25. f. m. fóru á þá leið, að A-
listinn (Jafnaðármenn) fékk 3897 at-
kvæði og kom að 5 mönnum, B-list-
inn (Framsóknarmenn) fékk 1357 at-
kvæði og koin að tveimur mönnum
og C-listinn (íhaldsmenn) fékk 6033
atkvæöi og kom að 8 mönnum. Auð-
ir seðlar voru 41 og 17 ógiidir. Var
kjörsókn méð meira móti saman-
í)bfið við bæjarstjórnarkosningar
undanfarið. Alis greiddu atkvæði
11345. Var þó veður eigi hagstætt,
liláka fyrripart dagsins og slabbsamt
á götunum, cn krapaél um kvöldið.
Var mikill fjöldi bíla í gangi að
flytja fólk á og frá kjörstað allan
daginn. Var kosningu lokið um kl.
U/2 e'ftir miðnætti.
Slys. það vildi til á „Dronning
Alexandríne" á leið hingað til lands
í þessari viku, að 2. stýrimann tólc
út af skipinu skamint frá Færeyjum.
Jtorleifur Jónsson alþingismaður
koin til þings á Óðni síðastl. þriðju-
dag. Kom liann síðast allra þing-
manna, sökum þess að ófært var á
Hornafirði um daginn þegar Esja
var á íerðinni til að taka þingmenn.
Síra Einar Jónsson prófastur á
llofi i N'opnafirði sagði af sér em-
liœtti nú um áramótin. Var liann þá
elstur þjónandi presta á landinu. Síra
Einar er einn á meðal merkustu
presta landsins, vegna fræðimennsku
sinnar, einkum í ættvísi. Er hann
fróðastur allra Islendinga um aust-
firzkar ættir.
Mantt tók út af togaranum
„Draupni" seint í fyrri viku. Hét
hann þórarinn Halldórsson, til heim-
ilis hér í bænum, en ættaður austan
úr Olfusi. Fyrir rúmum mánuði fórst
annar maður aí Draupni á sama
liátt.
Embættispról i Jögfræði og Jæknis-
íræði standa nú yfir í liáskólanum.
Ganga 5 stúdentar undir lögfræðis-
pról'- og 3 undir læknispróf.
Prófi í lyfjaprófi hafa nýlega lokið
Jiau ungfrú Fríða Proppé og Óskar
Erlendsson, bæði með hárri I. eink-
unn. Er það í íyrsta skipti, að slíkt,
próf er tekið liér á landi.
Erindi flutti frú Kristín Matthías-
son frá Akureyri í Nýja Bíó á sunnu-
daginn var. Hét það: „Mannkyns-
íræðarar J'yr og nú“ og fjallaði um
guðspekileg efni. Var góður rómur
gerður að erindinu.
Gistihúsið „Borg“, sem Jóhannes
Jósefsson heí'ir Játið reisa er nú tek-
ið til slarfa að nokkru leyti. Háía
kaí'fi- og samkomusalirnir veriö opn-
aðir tii afnota, en herbergjasmíði er
enn eigi lokið. Borg stendur fyllilega
jafnfætis erlendum gistiliúsum, þeim
sem bozt eru talin. Mun stórhýsi
þessu nánar lýst síðar hér í blaðinu.
Bæjarstjóri á ísafirði er kjörinn
Ingóil'ur Jónsson lögfræðingur, og í
Hafnarl'irði Emil Jónsson verkfræð-
ingur.
Nýjan skopleik er „Reykjavíkur-
annáU" aö sýna þessa dagana. Er
hann aí ýmsum saman settur, en
aðalhöíundar munu vera Páll Skúla-
son og Eggert M. La.xdal. Fyrsta sýn-
iugin var siðasti. miðvikudagskvöld.
Eru skopleikir „annálsins" jafnan
kærkomin tilbreyting í bæjarlííinu,
en litið hefir höfundunum farið fram
i listinni hin seinni árin. Af leikur-
unum er Haraldur Á .Sigurðsson
fremstur. Skrautdansar eftir ungfrú
Ástu Noi'ðmann voru sýndir í lok
þátta.
Við bæjarstjórnarkosninguna í Hafn-
arfirði fengu Jafnaðarmenn meira-
hluta og liafa einum fulltrúa fleira
en ihaldsmenn í bæjarstjórninni.
Vélbáturinn Ari í Vestmannaeyjum
fórst síðastl. föstudag. Ætla menn að
vélabilun hafi valdið slysinu, enda
var og veður livast. Óðinn, Hermóður
og togarinn Hilrnir leituðu bátsins
árangurslaust. Fimm menn voru á
liátnum, tveir Reylcvjkingar, einn
Norðlendingur, einn Rangæingur og
einn sjómaður færeyskur.
Tíðarfarið í janúar hefir yfirleitt
i crið stirt, og óhagstætt atvinnu bæði
til' sjávar og sveita. Fyrra helming
mánaðarins voru langvinnir norðan-
garðar sneð stórhríðum dögum sam-
an á Vestfjörðum og Norðurlandi.
Síðari hluta mánaðarins hefir meira
gengið á, með umhlevpingum, ýmist
suðaustan hlákublotar eða útsynn-
ings hríðarél — einkum á Suður- og
Vesturlandi. Snjór mun vera mikill
u mallt land og hagar slæmir vegna
fanna og áfreða.
Gæftir hafa verið afarslæmar fyrir
togara, sem aðallega stunda veiðar
á llalaihiðum (úti fyrir Vestfjörðum)
um þetta leyti árs. Hafa þeir oi’ðið
að liggja vikum saman aðgerðalausli
á fjörðum inni.
Norðan lands hefir verið allfrost,-
liárt með köflum. Mest var frostið
á Akureyri þ. 28. að morgni: II stig
og á Grímsstöðum á Fjöllum sama
dag 15 stig. í Revkjnvík var kaldast
þ. IG. -5- 10 st., en hlýjast Ji. 30. +
6.3 st.
Meðalhiii inánaðarins var nhi -s-
1 sí. i Reykjavík og er það nærri því
sem \anl or að vera eftir meðaltftli
síðnstu 60 ára. Kaldasti janúar á
þessu límabili var 1918; þá var mnð
alhitinn 10 stig. Mildastnr janúar-
mánnðir hat'a verið 1912 og 1926: þn
var meðalhiti um + 1.5 st.
Ársrit Ræktunarfélags Norðurlamls,
25—26 árg. 1928- 1929 er komið út.
Ritið endar á þessum eftirtektarvorðu
oi'ðum:
„Að auka stærð ogafrakstur liins
ræktaða lands, að vér, að 5 árum
liðnum, getum t.ekið allt það hey-
I'óður, er vér þörfnumst handa bú-
fénaði vorum af sléttu ræktuðu landi
og véltækum áveitum. en læð er
sama sem að vér lækkum árlegan
i'ramleiðslukostnað við landhúnað
vorn inn 2—4- milj. kr. Vér fánm
háan styrk til ræktunar, vér fáum
ódýran áburð, ódýr verkfæri og liag-
kvæm lán til jarðyrkju. Nú er því
timi til að slíta þær viðjar vana og
getulevsis, scm í árhundruð liafa
knúð íslenzka' bændur til að eyða
kröftum, tíma og fé í það að afla
fóðurs hunda fénaði síntitn á krapp-
þýfötim út.eng'jiun." „Ái’sritsins"
verður seinna nánar getið í Tím-
anum.
-----O----
Utan úr heimi.
í London sjfendur ýfir ráðstofna
þar sern konmir eru saman fullti'ú-
ar stórveldanna iil að ræða og revna
að komast að samkomulagi ura
fækkun herskipa og taicmarkanir
aðrar á vígbúnaði ó sjó.
Óvenjulegt s 1 ys átti sér stað
nýlega við vesturströnd Ameríku.
F.itt af kvikmyndafélögunum amer-
ísku ætlaði að láta húa til mynd,
sem átt-i að sýna belgíska auðmann
inn Loewenstein, er hann réð .sér
bana, með því að kasta sér út úr
flugvél yfir Ermarsundi. Tvær flug-
vélar voru fengnar til aðstoðar við
myndtökuna. En flugvélarnar rákust
á og steyptust báðar niður i hafið.
Fórust með þeirn 14 manns.
Mexico hefir slitið stjórnmála-
samliandi við ráðstjórnina í Rúss-
landi, vegna andúðar, sem látin hef-
ir verið í ljós gegn Mexico utan við
sendiherrastofuna í Washington og
Andstæðingai' samvinnunnav
bera oft á móti því, að hún sé
sjálfstæð þjóðfélagsstefna. En
samvinnan er þjóðfélagsgrund-
völlur byggður á sérstakan hátt
alveg hliðstæð samkeppnisstefn-
unni eða jafnaðarmennsku. Sam-
vinnan á erindi til allra þjóða
jafnt og allra atvinnuvega.
Samvinnan er alheimshreyfing.
Iiún er ekki bundin við eitt land
öðrum fremur. Þýðing alheims-
samvinnunnar, bandalags milli
samvinnumanna í öllum löndum,
verður ljósari með degi hverjum.
Alheimssamband samvinnu-
manna var stofnað í London árið
1895. Heiti þess á ensku er (Int
ernational Cooperative Alliance)
skammstafað I. C. A. Sambandið
gefur út tímarit, sem birtir nýj- i
ungar um samvinnumál frá öllum
löndurn. Ennfremur gengst það
fyrir alheimsráðstefnum sam-
vinnumanna, sem haldnar eru
öðru hverju í einhverri stórbo* i, 2 3 4g
Evrópu.
Árið 1927 taldi I. C. A. ir.nan
vébanda sinna um 170 þús. sam-
] vinnufélög víðsvegar um heim.
: Þessi 170 þús. félög töldu nálega
j 52 milj. félagsmanna og umsetn-
! ing þeirra allra til samans nam
48 þús. miljónum króna. Kaup-
félögin eru fjölmennust, þá koma
framleiðslufélög bænda (mjólkur-
bú og sláturhús), þá samvinnu-
bankarnir. Það eru gróðahringir
auðfélaganna, sem mest hafa ýtt
undir alheimssamvinnuna og gjört
auðsæa nauðsyn hennar.
tveimur borgum öðrum að undir-
lagi Rússa. — Mexicanka stjórnin til-
kynnir að Rússar vinni að því að
koma af stað stjómarbyltingu í
Mexico.
Ócirðir urðu nýlega utan við
konungshöllina i London. Voru gerð-
ar tilraunir til að draga upp rauðan
íána. Lögreglunni tókst þó að dreifa
mannf jöldanum. N'örður var settur
um höllina. Síðar gerðu stúdentar
óspektir nokkrar, enda hafði fali
Rivera og spanska ráðuneytisins vak-
ið fögnuð þeirra. Kvað svo ramt að
óeirðum þessum, að járngrindurn var
slegið fvrir glugga.
-----O----
Yfir mannkyninu vofir sú
hætta, að allar auðsuppsprettur
jarðarinnar komizt í hendur fárra
manna, að eigendur stórvirkustu
framleiðslutækjanna og umráða-
rnenn náttúruauðæfanna taki
saman höndum um allan heim og
leggi sjálfir tollana á nauðsynjar
hins vinnandi fólks. Eina ráðið
til þess að bægja slíkum voða frá
þjóðunum, er það að neytendurn-
ir um allan heim taki líka saman
höndum.
En samvinnustefnan á ekki ein-
ungis erindi til þeirra, sem þurfa
að kaupa vörur. Hún á líka erindi
til alls þorra framleiðenda. Skatt-
urinn, sem rennur til gróðahring-
anna, er tvöfaldur: Annarsvegar,
skattur á vöruna þegar hún er
keypt inn og hinsvegav skattur á
hana, þegar hún er seld aftur 1
sömu mynd eða breyttri.
Sænski eldspýtnahringurin, 3em
mikið hefir verið rætt og ritað
um á þessu ári, er einn af stærstu
gróðahringum heimsins. Jafnvel
stórveldin leita til þessa fyrirtæk-
is um lán með afarkostum. Á síð-
astliðnu hausti lánaði hringurinn
t. d. Þjóðverjum 500 milfónii
gegn því að fá nokkurskonar
einkasölu á eldspýtum í Þýska-
landi.
Það er líklega engin tilviljun,
að sjálft föðurland eldspýtna-
hringsins, skuli einnig hafa alið
nolckra athafnamestu samvinnu-
mennina, sem nú eru uppi í heim-
inum.
Að gefnu tilefni eru menn
áminntir um að bera saman gæð-
in en ekki verðið á vélunum.
Menn hafa, hver eftir annan,
keypt ódýra mótora, og fleygt
eþim, en það er of dýr spai’n-
aður.
Kaupið þessvegna
Eelviu
OéiOOÍXXJCJÍJOaCJÍiOOíX'.
Auglýsið í Tímanum.
XXXXJWXXXXXXXXXXJ
*
e 1 v 1 n
Það kemur því dálítið einkenni-
lega fyrir, að þegar loks þessi
réttai'bót er fengin fyrir tilstuðl-
an Bf. í. og núverandi stjórnar,
_þá skuli rísa upp hver vandlæt-
arinn af öðrum og ausa óhróðri
yfir þessa iðila fyrir afskipti
þeirra af málinu. Því að þótt einn
jarðabótaflokkur væri hér eftir
skilinn síðastliðið vor, þá sjá allir
heiJskygnir menn hver ávinning-
ur var að fá alla hina á skýrslur
árinu fyr.
V. B. segir að vísu að þetta
hafi verið framkvæmt þannig af
sumum trúnaðaimönnum Bf. I.
að taka jarðabæturnar á skýrslu
þegar að- þær voru fullgjörðar.
En það þýðir ekki annað en það,
að reglugjörðin hefir veiið brotin.
Og það má vitanlega brjóta öll
lög og reglugjörðir, svo að ekki
er hægt að telja hinni eldri það
til gildis sérstaklega að hún hefir
verið brotin til þess að komast
fram hjá þeim óþægindum, sem
henni fylgdu.
VI.
Ég hefi greint hér allnáið frá
afskiptum og tillögum Búnaðar-
þings og stjórnar Bf. I. af þess-
um málum vegna þess að ýrnsir
óhlutvandir menn hafa gjört til-
raun í þá átt að fleyga jarðrækt-
arstarfsemina niður í eiturörvar
á núverandi stjórn.
En þótt atvinnumálaráðherra
hafi æðsta vald í málum þessum,
þá hefir hann í öllu farið eftir
tillögum frá stjórn Bf. I. enda á
hann þar sjálfur sæti. En í stjórn
félagsins eiga íhaldsmenn einnig
sinn fulltrúa, sem skipaður var i
hana samkvæmt þeirra eigin til-
lögum á Alþingi 1928. I gegnum
þennan fulltrúa sinn gat flokkur-
inn hæglega haft íhlutun um
þessi mál. En það _,er síður en
svo, að fulltnúa þeirra hafi greint
á við meðstjórnendur sína um að
dagsverkið yrði að stækka. Hið
eina, sem ágreiningur var um í
stjóminni síðastliðið vor var það,
hvort leyfa skyldi að teknar væru
á skýrslu sáðsléttur, sem yngri
væru en ársgamlar. Þar stóðu
Framsóknarmennirnir tveir, sem í
stjórninni eru hvor gegn öðrum,
og ltafði þá fulltrúi íhaldsmanna
úrskurðarvaldið, og hann úrskurð-
aði að þær skyldu ekki teknar.
Um þetta er í sjálfu sér ekkert
að segja, því að vitanlega voru
þeir sem greiddu atkvæði móti
þessu, jafnsannfærðir um, að þeir
væru að gjöra jarðræktarstarf-
seminni gagn með ráðstöfun sinni
eins og sá, sem greiddi atkvæði
með því. En þetta gæti verið
sáluhjálpleg hugvekja fyrir þá
íhaldsmenn, sem eru sannfærðir
um, að ráðstöfun þessi hafi verið
f jörráð við ræktunarmálin, en eru
svo andvaralausir, að ætla, að sá
voði stafi aðeins af framsóknar-
mönnum. Og þegar enn er at-
liuguð fyrri framkoma Magnúsar
Guðmundssonar í sambandi við
þetta, þar sem hann neitar að
verða við tilmælum Bf. I. um að
leyfa, að nokkrar þær jarðabæt-
ur, sem yngri eru en ársgamlar
séu teknar í skýrslu, þá verður
enn ljósara hve vonlaus frá upp-
hafi er barátta þeirra flokks-
manna hans, sem hafa reynt að
gjöra mál þetta „pólitískt“ sér
í hag.
Til frekari glöggvunar á því,
sem að framan er sagt, vil ég
draga hér saman nokkur helstu
atriði málsins.
1. „Dagsverkið“ hefir aldrei
verið sltoðað sem nein óraskanleg
stærð, heldur hefir því sífeldlega
verið breytt á undanförnum árum
eftir því, sem réttlátt hefir þótt
samanborið við hið raunverulega
dagsverk.
2. Milliþinganefndin í landbún-
aðarmálum getur þess um leið og
hún leggur til að veittur sé
ákveðinn peningastyrkur á dags-
verk með lögum og ætlast sé til
að dagsverkið sé stækkað og
minkað eftir því, sem vinna og
verðlag hækka eða lækka.
3. Búnaðarþing 1927 skorar
einróma á stjórn Bf. í. að endur-
skoða mat á dagsverkum til
jarðabóta. Þetta er gjört 1929.
4. „StækkmT' dagsverksins
1929 vegur ekki upp á móti þeirri
lækkun á ræktunarkostr.aðinum,
sem orðið hefir frá síðasta dags-
verksmáli þ. e. 1925, svo að
styrkurinn nú verður hhitfallslega
meir en þá.
5. Samkvæmt núgildandi „dags-
verki“ fá jarðabótamenn fyllilega
í styrk þann hluta ræktunar-
kostnaðarins, sem upphaflega var
ætlast til í lögunum sjálfum.
6. Fyrverandi stjórn neitar r<f.
í. um leyfi til að láta talca á
skýrslu allar javðabætur yngri en
ársgamlar þótt fullgjörðar sóu.
7. Núverandi stjórn ákveður
síðastl. vor að allar jarðabætur
skuli mega taka á skýrslur undir-
eins 0g þær eru fullgjörðar að
undanteknum sáðsléttunum ein-
um.
8. Fulltrúi íhaldsmanna í stjórn
Bf. I. var samþykkur öllam þeim
ráðstöfunum, sem floLksmenn
hans víta stjórnina fyrir.
Og að síðustu má bæta hér við,
vegna ásakana þessara í garð nú-
verandi stjórnar um skeytingar-
leysi um hag landbúnaðarins,
samanburði á fjárveitingum þeim,
sem ætlaðar eru til styrktar land-
búnaði á 16. gr. fjárlaganna, á
síðustu fjárlögum fyrverandi
stjórnar og núgildandi fjárlögum.
Verðttr sá samanburður í stórum
dráttum þessi:
Á fjárlögum 1928 ca. 600 þús.,
1930 ca. 1160 þús. eða i'úmri >/i
milj. meir 1930 en 1928.
(1 þessu tel ég styrkirin til
Byggingar- og landnámssjóð).
Og auk þessa má nefna nýjar
heimildir í 22. gr. eins og t. d.
styrk 1/4 kostnaðar til að koma
upp smjör og ostabúum, ýmsar
lánsheimildir o. fl.
Ég nefni ekki þessar tölur til
að þakka núverandi stjórn einni
allan þennan aukna styrk. T. d.
má geta þess, að gjöld vegna
jarðræktarlaganna hljóta að
hækka af sjálfu sér vegna auk-
inna jarðabóta.
En hitt er óvéfengjanlegur
sannleikur að öllum þeim auknu
framlögum, sem ekki eru til beint
vegna frumkvæðis núverandi
landsstjórnar hefir hún léð fylgi
sitt heil og óskipt. Og því má
bæta við að sumir þessara liða.
sem hér eru nefndir t. d. styrk-
urinn vegna tilbúins áburðar fara
langt fram úr áætlun.
Þetta allt og margt fleira ætti
að geta orðið talandi vottur þess
af hve miklum heilindum og sann-
leiksást þeir menn mæla, sem
ráðast á stjórnina vegna afskipta
hennar af landbúnaðarmálum, ef
þeiv vita sjálfir hvað þeir eru að
segja.
Bjarni Ásgeirsson.
-0-