Tíminn - 01.02.1930, Blaðsíða 1

,<*. ©Jafbíeti
09 afgrei6sluma6ur íiman* tt
Kannpctg þ o r s 111 n s1>6111 r,
f>amt>an6ðþa&tnu. Srffjar>ií.
2tygrst5aía
Cimant er i Sambanöðtjúsinu.
©pin ða^lega 9—(2 f. t).
Stmi ^96.
XIV. ár.
Reykjavik, 1. febi'úar 1930.
Úrslit kosninganna
ihaklið á fallauda fæti
f síðastliðnum mánuði fór fr»m
kosning bæjarstjórna í öllum
kaupstöðum landsins. Var gengið
til þessara kosninga samkvæmt
lögum frá síðasta þingi, en þar
er svo fyrir mælt, að alla bæjar-
fulltrúa skuli velja i einu, og á
fjögurra ára fresti.
Síðasta kosningin fór fram í
Reykjavík laugard. 25. f. m. og
úrslitin urðu kunn aðfaranótt
þriðjudags s. 1.
Þessar bæ j arst j órnarkosningai'
eru ákaflega eftirtektai’verðar. f
úrslitunum koma fraxn tvær stað-
reyndir svo glöggar, að ekki verð-
ur um villst:
Að íhaldsflokkurinn er kominn
í minnahluta í sjálfum kaupstöð-
unum og
Að Framsóknarflokkurinn á
meira fylgi meðal bæjabúa en
nokkur hefði þorað að vona fyrir-
fram.
Kaupstaðirnir átta velja alls 80
bæjarfulltrúa. Eftir kosningarnar
skiftast þeir svo á milli flokk-
anna:
Framsóknarmenn . . 8
Jafnaðarmenn . . . . 86
íhaldsmenn........86
Af 80 bæjarfulltrúum á íhalds-
flokkurinn aðeins 36. 10% af bæj-
arfulltrúunum eru Framsóknar-
menn.
í kaupstöðunum átta hafa ver-
ið greidd alls við kosningaraar
188355 atkvæði. Atkvæði skiptast
SVO'
Framsóknarflokkurinn 2066 atkv.
Jafnaðarm.flokkurinn 7235 —
íhaldflokkurinn 9029 —
Utan flokka (á Sf.) 25 —
Ihaldsflokkurinn hefir þannig
fengið um 300 atkv. færra en
andstæðingar hans samanlagt.
Framsóknarmenn hafa fengið
rúml. 11% af atkvæðunum eða
heldur meira en sem svarar full-
trúatölu flokksins.
Þessi kosningaúrslit eru mikil
tíðindi.
Það var fyrirfram kunnugt, að
íhaldsílokkurinn vai- orðinn í
minnahluta í landinu. En að hann
væri búinn að missa meirahluta í
kaupstöðunum, hefir víst fáa
grunað, jafnvel ekki andstæð-
inga. íhaldsflokkurinn ei’ eins og
kunnugt er, fyrst og fremst
flokkur stórútgerðarmanna, efn-
uðustu kaupsýslumanna og launa-
hæstu embættismanna í kaup-
stöðunum. Og meginþorra kjör-
fylgis hefir flokkurinn hingað til
átt í kaupstöðunum. Meirahluta-
vonir flokksins hafa ávalt verið
byggðai' á þeirri trú, að það
kjörfylgi gæti ekki brugðizt. Vit-
anlega á margt af því fólki, sem
stutt hefir íhaldsflokkinn til
kosninga, enga samleið með hon-
um í raun og veru. Merkur borg-
ai’i lét eitt sinn þau orð falla, að í
Rvík væru einir 8 menn, er hefðu
hag af því að vera íhaldsmenn.
Þetta er sjálfsagt ofmælt. En
hitt er víst, að mikið af verka-
lýð og miðstéttum bæjanna hefir
fylgt íhaldsflokknum í fullkom-
inni blindni eða af því að milli
öfga einna var að velja, þar sem
Jafnaðarmennirnir voru annars-
vegar en enginn miðflokkur.
En af öllum kosningunum er
þó kosningin í Reykjavík merki-
legust. I Reykjavík býr fjórði
hluti þjóðarinnar. Reykjavík hef-
ir allt til þessa dags verið höfuð-
vígi íhaldsflokksins hér á landi.
Jafnvel þetta vígi er að falla.
Eins atkvæðis meirahluta eiga
íhaldsmenn nú í bæjarstjórn
Reykjavíkur. Og sá meirihluti er
þannig saman settur, að búast
mætti við að hann sundraðist við
fyrstu raun.
Sigurinn, sem Framsóknarmenn
unnu í Rvík á laugardaginn, er í
raun og veru einhver stærsti
kosningasigur, sem unninn hefir
verið hér á landi. Aldrei fyr hef-
ir flokkurinn haft menn í kjöri við
kosningar í Rvík. Og langsamlega
mestur hluti Reykvíkinga hefir
ekki átt kost á annari fræðslu
um starfsemi Framsóknarflokks-
ins en hlutdrægum og miður
ráðvandlegum frásögnum í Morg-
unblaðinu. Svo að segja vamar-
laus hefir Framsóknarflokkurinn
staðið gagnvart árásum bæjar-
blaðanna á hverjum einasta degi
í heilan áratug. Framsóknarmenn
hafa aldrei dregið neina dul á
það, að þeir væru fyrst og
fremst flokkur landbúnaðarins.
Dag eftir dag og ár eftir ár
hafa bæjarblöðin notað þá
hreinskilni til þess að telja kjós-
endum þessa bæjar trú um, að
flokkurinn væri Reykjavík fjand-
samlegur.
Úrslit bæjarstjórnarkosning-
anna í Reykjavík sýna það, að
góður málstaður má sín meira en
illt umtal. Og þau úrslit sýna
það, að a. m. k. 12% reykvískra
kjósenda kunna að meta við-
leitni þeirra manna, sem innan
hinnar æðisgengnu veraldarsam-
keppni berjast fyrir lífi íslenzku
þjóðarinnar og íslenzkrar menn-
ingar.
Hitt sýna þau vitanlega ekki
hversu mörgum sinnum 12%
myndu hafa fylgt Framsóknar-
flokknum, ef þeir hefðu átt kost
á að kynnast stefnu hans og
starfi eftir öðrum heimildum en
blöðum andstæðinganna.
Ósigur Ihaldsflokksins verður
enn meir áberandi, þegar gætt er
þess aðstöðumunar, sem hann
nýtur fram yfir aðra flokka
við undirbúning kosninga. thalds-
flokkurinn á í sínum hópi þá
menn, sem mest fjárráð hafa í
þessu landi, menn, sem flestir
eru ótrauðir til að leggja fé í
kosningasjóði, þegar um það er
að ræða, að vemda hagsmuni
þeirra í þjóðfélaginu. Og þessir
menn hafa áreiðanlega einskis
látið ófreistað til að vinna kosn-
ingarnar. En úrslitin eru ósigur
íhaldsflokksins. Úrslitin eru
greinileg viðurkenning til þess
flokks og- þeirrar stjórnar, sem
íhaldsflokkurinn hefir varið
mestu fé og fyiirhöfn til að af-
flytja frammi fyrir kjósendum.
Skýring þessara eftirtektai'-
verðu úrslita er ein:
Ihaldsflokkurinn er á fallanda
fæti. Sá flokkur kemst aldrei
framai’ í meirahluta á Islandi.
-----o----
Stórslysin
I æfintýrunum var það svo að
tvö slys máttu manninn henda,
án þess að yfir lyki, en ef hon-
um slysaðist í þriðja sinn, þá var
öll sagan hans. En í æfintýranum
lig'gur gjarna fólginn sannleikur.
Árið sem leið mun jafnan talið
hið mesta merkisár í sögu aftur-
haldsins á íslandi. Slysin, sem
yfir það hafa dunið eru svo al-
varleg, og þó öll sjálfskaparvíti,
og þess vegna alvarlegust, og
munu lengi í minnum höfð.
Er þess þá fyrst að minnast,
sem fyrst bar að. I þinglokin í
fyrra, eftir að Ihaldsflokkurinn
hafði leikið þann leik, sem áður
var óþekktur á landi hér, að
stofna til óendanlegra málaleng-
inga á þingi, í þeim tilgangi ein-.
um að eyða fé ríkisins og tíma
þingsins — og mun það óyndis-
úrræði stjórnmálaflokks lengi á
honum hvila sem svartur blett- I
ur — þá greip flokkurinn til ann- \
ars óyndisúrræðisins frá, sem var
það að:
týna nafni flokksins.
Af ótta við sína pólitísku for-
tíð, af ótta við að missa völdin
í bæjarmálum Reykjavíkur gerði
íhaldsflokkurinn þann kaupskap
við eiganda Vísis, Jakob Möller
og við Sigurð Eggei'z, að þeir
skvldu fá styrk til þingsetu frá
íhaldinu, gegn því að þeir og
Vísir styddu íhaldið til áfram-
haldandi valda í Reykjavík. Og
samningurinn var innsiglaður
með þessu, að flokkui'inn týndi
nafni sínu og stofnaði til mjög
stórfelldrar nafnfölsunar.
Þetta var fyrsta slysið.
En ekki var þess langt að bíða
að fleiri tíðindi bærust líks efnis,
enda er sjaldan ein báran stök.
Það gerðust önnur tíðindi ná-
lega samtímis. Það var augljóst
opinberlega að jafnframt því, sem
búið var að týna nafni flokksins,
þá vai' jafnframt búið að:
týna foringja flokksins.
Við eigi lítinn gust hafði Jón
Þorláksson verið foringi Ihalds-
flokksins — „heili heilanna“ var
hann kallaður, það mátti ekki
minna kosta!
Nú var „heili heilanna“ ekki
lengur nógur til forystu aftur-
haldsins. Það var auglýst að for-
ystan væri nú fengin í hendur
þriggja manna nefnd.
Tvo þurfti nú til viðbótar til að
bæta upp „heila heilanna“. önn-
ur bótin var Magnús Guðmunds-
son, hin var Sigurður Eggerz.
Hversu mikið var það, sem þurfti
til að bæta upp „heila heilanna“!
Og nú var um að gera að ekki
kæmi fyrir þriðja stórslysið, enda
mun afturhaldsliðið hafa treyst
því að hin mjög endurbætta for-
menska, hjá hinum svo plástraða
og þríeflda „heila heilanna“
myndi forða þriðja stórslysinu.
En í svartasta skammdeginu
voru enn ein ráð ráðin hjá for-
ystumönnum Ihaldsins — feigðar-
ráð. Þeir bættu við sig þriðja
stórslysinu. I viðbót við það að
týna nafni flokksins og að týna
foringja flokksins, var það nú
sameiginlega ákveðið að:
týna blaði flokksins.
Að vísu átti hann ekki úr hár
um söðli að detta, Varðar-tetur
Keppnin um kol&markaðinn
Kolaframleiðslan í heiminum og
keppnin um kolamarkaðinn eru
meðal þeirra viðfangsefna, sem
talið er að ekki verði leyst á ann-
an hátt en með alþjóðasamkomu-
lagi. Vinnumáladeild þjóðabanda-
lagsins hefir haft málið til með-
ferðar. Og um miðjan síðastl.
mánuð var kvödd saman í Genf
nefnd, sem á að taka það til frek-
ari íhugunar og koma fram með
tillögur. Er nefnd sú skipuð full-
trúum kolanámulandanna, þeirra,
sem þátt taka í starfsemi þjóða-
bandalagsins.
Kolaframleiðsla Norðurálfunnar
er aðallega í fjóram löndum:
Englandi, Frakklandi, Þýzkalandi
og Póllandi.
I öllum þessum löndum hafa nú
á síðustu árum komið fram miklir
erfiðleikar í sambandi við rekstur
kolanámanna. Framleiðslan er of
mikil. Vaxandi notkun steinolíu
og rafmagns dregui- úr kolanotk-
uninni. Framboð kolanna er meira
en eftii’spui'nin á markaðinum.
Af þessu mikla framboði leiðir
taumlausa samkeppni milli ein-
stakra framleiðenda og þó eink-
um milli kolalandanna út á við.
Þessi harða samkeppni liefir hvað
eftir annað haft í för með sér
breytingar á atvinnu- og skatta-
löggjöf þeirra þjóða, sem hlut
eiga að máli. Þannig tók stjórn
íhaldsmanna í Englandi upp það
ráð, að veita námueigendum
ríkisstyrk til þess að styðja þá í
baráttunni við hina útlendu
keppinauta. Þótti þá mörgum
langt gengið, er farið var að
styrkja einn aðalatvinnuveg
landsins af opinberu fé, án þess
þó að með því væru sköpuð nein
varanleg verðmæti. Þvílík ráð eru
heldur ekki nein framtíðarúr-
lausn. Ivilnanir í löggjöf eins
lands leiða ekki af sér neitt annað
en tilsvarandi ívilnanir í löggjöf
hinna landanna, er um markaðinn
keppa. Kauplækkun eða lenging
vinnutíma í einu landi er heldur
ekki nema bráðabirgðalausn, af
því að hin löndin fara nákvæm-
lega eins að — verða að gjöra
það, til þess að verða ekki undir
í hinni blindu, æðisgengnu sam-
keppni.
En n ú er það að verða almennt
viðurkennt, að binda þurfi enda
á þessa blindu samkeppni milli
þjóðanna, að hún muni, ef hún
verður látin óhindruð, leggja
kolanámurekstur Evrópu í rúst-
ir, að námueigendurnir muni tapa
fé sínu, og að þær miljónir
manna, sem í námunum vinna,
neyðast til að leita á náðir hins
opinbera.
Úrræðin sem bent er á til þess
að koma viðunanda skipulagi á
námureksturinn og kolasöluna
eru einkum þessi:
Að lógfesta jafn langan vinnu-
tíma í kolanámum allra landa.
Að greiða námuverkamöimum
alstaðar sama kaup.
Að námulöndin skifti milli sín
markaðinum og gjöri fasta samn-
inga um þá skiftingu.
Að komið verði á nýjum og
hagkvæmari vinnuaðferðum í
námunum.
Vinnutími verkamanna í nám-
unum er víðast hvar ákveðinn
að nafninu til og má eigi fai'a
fram úr átta stundum daglega.
Þó er þessi átta stunda vimm-
dagui' reiknaður á ýmsan hátt
Mun t. d. ekki alstaðar eins á það
litið, hvað telja beri vinnu og
hvað ekki.
Laun verkamannanna eru mjög
mismunandi í námulöndunum.
Hæzt eru þau í Englandi, en
lægst í Póllandi. Samkvæmt
skýrslum vinnumáladeildar þjóða-
bandalagsins var vísitala verka-
launanna, sem hér segir (miðuð
við England):
I Englandi . . 100
I Hollandi .. 96
I Þýzkalandi . . 62—75
1 Belgíu . . . . 68
1 Frakklandi . 65
1 Póllandi . . 50
u laun námumannanna
Póllandi þannig helmingi lægri
en stéttarbræðra þeirra i Eng-
landi. Vegna þess eru pólsk kol
mjög ódýr og mikið notuð t. d.
í Danmörku.
Sú aðferð að skifta markaðin-
um milli seljenda, er ekki óþekkt
nú á seinni árum. Tíðkast hún
mjög hjá gróðahringum, sem
vilja forðast samkeppni, en ekki
er hún þá til hagsbóta fyrir
neytendurna. Er skammt að
minnast á „kjötstríðið" í Eng-
landi, sem skall á fyrir rúmum
2 árum. Enska kjötstríðið kom af
því, að samningar nokkurra am-
erískra verzlunarfélaga um skift-
ingu enska markaðarins rofnuðu,
og buðu félögin þá verðið niður
hvert fyrir öðru.
1 Englandi a. m. k. hafa verið
uppi háværar raddir um það, að
vinnuaðferðir í námunum væru
úreltar og óhæfilega dýrar. Mun
réttmæti þessara ásakana nú al-
mennt viðurkennt. En námueig-
endurnir sem leggja alla sína
orku í hina hörðu samkeppni,
segjast ekki hafa efni á að kaupa
nýjar vélar og koma á vinnu-
brögðum í sami*æmi við kröfur
tímans.
Námueigendurnir kvarta um
bága rekstursafkomu. Verka-
mennirnir draga fram lífið á allra
naumustu þurftarlaunum. Ríkis-
fjárhirslurnar standa tómar af
því að einn stærsti atvinnuvegur
álfunnar getur ekki greitt skatta.
Svarið við kvörtunum og ásökun-
um hinna óánægðu er að verða
ótvírætt: Lausnina er að finna í
1 samkomulagi milli þjóðanna. Veg-
urinn til nýtísku atvinnurekstrar
í kolanámunum liggur yfir höfuð-
svörðum hinnar óhindruðu sam-
keppni.
— en þetta var þó hið opinbera
málgagn afturhaldsliðsins. Og nú
var ákveðið að láta Varðartetur
týnast og deyja — og það hví-
líkum dauðdaga! Isafold — viku-
útgáfa Morgunblaðsins, virðinga-
minnsta og vesælasta blað lands-
ins, sem endurprentar úrkastið úr
Morgunblaðinu og sem því næst
er útbýtt ókeypis um allar bygð-
ir — Isafold var látin gleypa
Vörð, með húð og hári.
Slík tíðindi eru áreiðanlega
einsdæmi í sögu stjórnmálanna
— ekki aðeins hér á landi heldur
og um víða veröld. Slíkt hefir