Tíminn - 26.02.1930, Qupperneq 2

34
TlMINN
komið flesta dagana og „penslað"
hálsinn.
Þetta allt eru í sjálfu sér of-
boð hversdagslegir hlutir og varla
til að færa í frásögur ef forgöngu
yðar í þessari einkennilegu veik-
indasmíði, hefði ekki komið til
greina.
Þegar ég hafði legið 4 eða 5
daga, með lágan hita, en þó ekki
fær um að fara út, er hringt um
kl. 8 að kveldi. Kona mín varð
fyrir svörum. Aðeins kunningjar
nifnir komu til mín á daginn
og einstöku aðrir menn, sem
áttu brýnt erindi við fyrstu skrif-
stofu. Konan mín segir mér þá,
að þér, Ilelgi Tómassson, biðjið
um levfi til að koma. Henni datt
í hug’, að þér kæmuð til að karpa
um læknamálið, en ég taldi það
óhugsandi. Yður sem lækni gæti
ekki komið til hugar að fara til-
efnislaust, að gera manni, sem
væri lasinn og með hita, ónæði
rétt fyrir háttatíma til þess eins
að þrátta um pólitískt deilumál.
Þér komið litlu síðar og yður er
boðið sæti hjá rúmi mínu. Ekki
eruð þér fyr seztur, en þér segið
að þér komið frá forsætisráð-
hera og hafið verið að reyna að
hindra að framkvæmt yrði eitt-
hvert regin hneyksli. Þér bætið
við, að ýmsar sgur gangi um mig
í bænum, sem séu kenndar yður,
en þér segizt treysta mér til að
trúa ekki slíkum áburði. Þér sát-
uð dálitla stund, undarlega „ner-
vous“ og flöktandi. Erindi kom
aldrei neitt, en eitt sinn létuð þér
í ljósi, að yður fyndist ýmislegt
,,abnormalt“ við framkomu mína.
Ég spurði spaugandi, hvort þér
kæmuð til að bjóða mér á Klepp.
Þér svöruðuð því ekki, en af
óljósu fálmi yðar þóttist ég vita
um „bombuna“ og segi að ef þér
sendið eitthvert skjal af því tægi
þá myndi það verða „historiskt
p]agg“. Þér þögðuð við því, en
virtust vera að tæpa á því, að
eg léti undan læknunum um veit-
ingar embætta. Eg benti yður á,
að ekki væri læknislegt að koma
í slíka heimsókn á þeim tíma
dags. Um læknana væri ekkert
nýtt að segja. Nokkrir þeirra
hefðu geid uppreisn móti lögum
landsins. Stjómin hefði gert sín-
ar ráðstafanir. Þar væru engar
millileiðir. Sá sterkari myndi
sigra að lokum. Eftir 5 ár skild-
um við líta yfir vígvöllinn, ef
við lifðum þá báðir. Þá rétti eg
yður hendina og gaf yður til
kynna að samtalinu væri lokið.
Kona mín fylgdi yður 'til dyra. Á
ganginum var Ijós, og fólk á
ferli. Skrifstofa mín er næsta
herbergi við stofu þá er eg lá í
og þunnt skilrúm á milli. Þar
var dimmt. Þér genguð þar inn
og kona mín á eftir inn fyrir
þrepskjöldinn. Þér kveiktuð ekki
á rafljósinu, þótt þér hlytuð að
vita að kveikja mátti við dymar,
en þær voru opnar fram á gang-
inn. Þegar konan mín er komin
inn fyrir þrepskjöldinn, grípið
þér þétt með báðum höndum um
handleggi hennar og segið í
dauðaþungum, alvarlegum róm:
Viéið þér að maðurinn yðar er
geðveikur. Stutt samtal spannst
milli ykkar, þar sem þér bættuð.
því við, að hún mætti ekki segja
mér, hvað þér hefðuð um mig
sagt. Þér voruð rólegur ofan á,
en undir niðri svo æstur, að þér
virtust eiga bágt með að ganga
niður stigann.
Framkoma yðar gagnvart konu
minni er því undarlegri, þar sem
hún hafði gengið til yðar til að
fá bættan höfuðverk og of mík-
inn blóðþrýsting. Þér höfðuð
jafnan komið fram eins og heið-
ursmaður gagnvart henni, þar til
í þetta sinn, og lækningar yðar
í því efni borið nokkurn árang-
ur. Því óvæntari kom henni þessi
voðaaðferð yðar. Sjálfur höfðuð
þér jafnan sagt henni, að heils-
unnar vegna yrði hún að forð-
ast geðshræringar. Þér breyttuð
ekki alveg eftir því, sem læknir
í þetta sinn.
Alveg eins og þér vilduð ekki
að kona mín segði mér frá hinni
„fræðilegu" niðurstöðu yðar,
nefnilega að eg væri brjálaður,
höfðuð þér beðið forsætisráð-
herra að segja ekki að svo stöddu
frá samtali ykkar, sem mun þó
hafa frá yðar hálfu gengið mjög
í sömu átt. En litlu síðar játuð-
uð þér annarsstaðar, að þér hefð-
uð verið hjá forsætisráðherra
hálfan fjórða tíma, og að þér
hefðuð tilkynnt honum, að ann-
aðhvort yrði eg að fara úr stjórn-
inni eða þér mynduð fara frá
Kleppi. Sömuleiðis hafið þér ját-
að, að forsætisráðherra hafi ekki
tekið máli yðar líklega, og talið
allt framferði yðar þátt úr bar-
áttu embættaklíkunnar. Af ýms-
um heimildum er helzt að sjá,
sem þér hafið hangt á forsætis-
ráðherra með álappalegri frekju,
orðið meir og meir undir í deil-
unni, og farið þaðan burtu í
einu æstur og lamaður.
„Stóra bomban“ féll ekki þenn-
an dag. Þér virðist hafa látið yð-
ur nægja hótanir. Eftir því sem
þér segið frá, hefir yður komið
sú fáránlega meinloka í hug, að
stjómir á fslandi færu frá, eða
ráðuneytum væri gerbreytt, ef
einn lítill læknir kærni til forsæt-
isráðherrans og segðist fara, ef
ráðuneytið segði ekki af sér eða
væri ekki ummyndað. Að hve
miklu leyti þér hafið þar haft í
frammi frekari hótanir, kemur
væntanlega í ljós síðar.
Koma yðar til mín er ekkert
nema mjög ókurteis hótunarferð.
Þér vitið að ég er rúmfastur og
með hita. Þér máttuð vita, að ég
tæki ekki á móti yður á þelm
tíma dags, nema af því ég hélt,
að þér hefðuð nauðsynlegt mál
með höndum fyrir spítalann. Að
fara að tala um magnað deilumál
var í einu ósamboðið lækni og
manni, sem nokkrar kröfur voru
gerðar til. Þér komið til að
hræða. Þér laumist inn í heimilið
undir yfirskyni trúnaðar. Þegar
til kom eruð þér of þreklaus til
að segja erindið nema undir rós.
Og þegar ég bendi yður á að
deilumar milli uppreistarmann-
anna og ríkisvaldsins verði að út-
kljá, sterkari málstaðurinn að
sigra, þá er yður öllum lokið og
þér hörfið undan.
En það má ekki gleyma að þér
byrjið á öðru. Þér biðjið mig að
trúa ekki sögum um mig, sem
þér séuð borinn fyrir. Þér, sem
í nokkra mánuði höfðuð verið
pottur og panna í að búa til sög-
urnar um geðveiki mína, dreifa
þeim úý, og reyna að fá fólk til
að trúa að þér segðuð satt. Þér
voruð rétt skilinn við foi’sætis-
ráðherra, þar sem þér virtust
ekki hafa haft annað erindi en að
freista að sannfæra hann um
„fræði“ yðar mér viðvíkjandi. Og
fáum mínútum eftir að þér fram
berið þessa mjög ósönnu afsökun
við mig, komið þér að sömu
drengskapariðkuninni við konu
mína. Kjarkur yðar sýnist þenn-
an dag hafa verið á borð við
drengskapinn og sannleiksástina,
hvernig sem yður kann að vera
farið endranær.
Framkoma yðar gagnvert könu
minni, sem ætlar af kurteisi að
fylgja yður til dyra, er þó há-
mark „bombustarfsins“ þennan
dag. Það er ómögulegt að skilja
framkomu yðar öðruvísi en svo,
að þér bafið ætlað að lama konu
mína. Þér vitið að hún á heilsu
sinnar vegna að forðast geðshrær-
ingar. En þér komið þannig fram,
að það var ekki yðar dyggð að
þakka, heldur þreki hennar og
hinni öruggu vissu um að þér
væruð að segja ósatt, sem bjarg-
aði henni úr þessari heiftarlegu
árás.
Sé ferill yðar rakinn þennan
dag, þá er helst að sjá, að um
morguninn hafið þér sótt í yður
kjark hjá „collegunum". Þér vitið
að ég er lasinn, aldrei þessu vant.
Yður og „vinunum“ finnst tæki-
færið gott. Þér gerið stórt áhlaup
á formann stjómarinnar, en hann
virðist taka vísindaskýringum yð-
ar með kulda og fyrirlitningu.
Þér finnið, að þar hefir ekkert
unnist á. Þér hyggist að reyna
þá að lina sjálft fórnarlambið,
dómsmálaráðherrann, sem ekki
vill veita embætti eftir vild yðar,
og ekki ganga í miljónaábyrgð
fyrir bandamenn yðar, braskar-
ana í Reykjavík. En þér bíðið þar
enn ósigur. Þá er síðasta úmæðið
að búa svo að konu minni, að hún
verði fýsandi að eg kaupi mér
frið hjá hinum volduga „geð-
veikisfabrikant“ á Kleppi. En þar
varð ósigur yðar mestur, ef til
vill svo mikill, að þér náið ekki
með yðar vanköntuðu greind út
yfir afleiðingarnar eins og þær
hljóta að verða fyrir yður, að
reka þvílíka lækningastarfsemi.
Vinnubrögð yðar í þessu máli
eru býsna undarleg. Ef landið
þarf að vita um ástand manna,
sem lögreglan hefir grunaðan um
geðveiki, þá takið þér þá menn
á sjúkrahús yðar, og getið venju-
lega ekkert sagt um ástand þeirra
fyr en eftir langan tíma, oft
marga mánuði. Um leið þarf
landsjóður að greiða yður fyrir
hinar „vísindalegu athuganir" yð-
ar frá 250 upp í 500 kr. fyrir
hvert höfuð. En þegar uppreisn-
arlæknunum finst sér liggja á að
losna við mig úr pólitíkinni dá-
litla stund. þá þarf enga rann-
sókn. Enginn þarf að kveðja yð-
ur til. Þér farið að eins og lög-
reglustjóri, sem tekur menn
fasta, dæmir þá og hegnir rann-
sóknarlaust, aðeins af því, að ein-
hverjir „vinir“ telji sér koma
vel að vera lausir við einhvern
samborgara.
Þér hafið efnt til þessarar
sóknar út af tilbúinni geðveiki
minni, eingöngu eins og hér sé að
ræða um pólitískt mál. Þér hafið
verið, eins og allir aðrir, svo full-
viss um, að þér segðuð allt í þess-
um efnum ósatt, að yður hefir
ekki dottið í hug nein lækninga-
starfsemi, heldur eingöngu stjóm-
arskipti, og „system“-skipti í
landsmálunum.
En úr því, að þér hafið kosið
að hefja hér pólitískt mál, í því
skyni að valda straumhvörfum í
hugum manna í landinu, þá verð-
ið þér að enda leikinn fyrir opn-
um tjöldum. Þér hafið tvo vegi
um að velja: Að taka aftur allar
dylgjur yðar og rógmæli um mig,
játa opinberlega, að þér hafið
verið ginningarfífl annara, að
sumu leyti lélegri manna, og
sjálfur æstur og vankunnandi í
yðar grein, svo sem mest mátti
verða. Slík ofaníát eru algeng í
þeim pólitísku herbúðum, þar sem
vinir yðar „bombumennirnir“ haf-
ast við. Það eru ekki nema nokkr-
ar vikur síðan að allir þrír höfuð-
ritstjórar Mbl. og ísafoldar fram-
kvæmdu slíkt ofaníát uppi í hegn-
ingarhúsi og síðan frammi fyrir
allri þjóðinni.
Ilin leiðin er sú, aö leggja fram
fyrir þjóðina glögg rök fyrir því,
sem þér kallið geðveiki mína. Án
þess að eg álíti mér skylt að
kenna yður eitteða neitt, gæti
komið til mála, að þér reynduð
að sanna á mig andlega vanheilsu
út frá afskiftum mínum af heil-
brigðismálum landsins. Þetta ætti
að vera helzt hugsanlegt, með því,
að það mun vera eina hliðin á
stjórnmálastarfsemi minni, sem
þér kunnið að bera eitthvert
skynbi’agð á. Þér gætuð tekið
þátttöku mína í því að koma
upp Kristneshæli, hversu mér
tókst að bjarga landsspítala-
málinu úr sti’andi því, er G. H.
hafði valdið. Þér gætuð máske
talið veiklunax-mei’ki að hafa gert
menntaskólann að hreinlegri
stofnun í stað þess, að það var
áður ein hin hættulegasta berkla-
stía í landinu. Að sömu niður-
stöðu kynnuð þér að komast í
sambandi við þá breytingu, sem
hefir orðið á líðan sjúklinga á
Vífilstöðum. Þeir una nú vel hag
sínum, en fóru of oft áður með
hatux-sorð og bölbænir á vörun-
um í gröfina eða heim í átthag-
ana um vissar starfsmanneskjur
á hælinu, sem embættaklíkan hélt
verndai’hendi yfir. 1 augum yðar
er það sennilega sjúkleikamerki í
heilbrigðismálum, að hafa komið
sundhallarmáli Reykjavíkur með
8 ára erfiði í það horf, sem nú
er. En sú barátta hefir aftur ýtt
undir hina öru fjölgun sundlauga
út um land, sem aldrei hefir ver-
ið unnið jafnmikið að og í tíð
núverandi stjórnar. Tvö mál vli
ég að síðustu nefna, sem eru
meðal hinna þýðingarmestu átaka
í heilbrigðisstarfsemi þjóðai’innax*.
Fyrst kaupin á hverajörðunum í
Ölfusinu, þar sem unnt er að
korna upp hinum heppilegustu
sjúkra- og vinnuheimilum fyrir
berklaveika menn, létta miklum
kostnaði af landsjóði og hjálpa
mörgum hinna sjúku til sjálfs-
bjargar. 1 öðru lagi byggingar og
landnánassjóðurinn, sem er að
skapa alveg nýjan gnxndvöll fyrir
heilsusamlegu lífi sveitafólksins 4
Islandi.
Ef til vill skilst yður, að það
verði nokkrum erfiðleikum bund-
ið að sanna fyrir almenningi, að
þessi og önnur vinnubrögð í þágu
betra og heilbi’igðara lífs í land-
inu, séu vottur um sjúkleika. En
í hverju er þá heilbi’igði stjórn-
málamanna fólgið? Er heilsa og
hreysti slíkra manna að ý5ar áliti
bezt sönnuð með augljósum dæm-
um um heimsku, þekkingarleysi,
vöntun á skapandi krafti, og
kjarki til fi-amkvæmda? Sennilega
finnst yður svo vei’a.
Ég tek að síðustu eitt dæmi til
skýringar á þessu fyrii’brigði,
sjúkleiki og heilsuhi’eysti stjórn-
málamanna. Þér vitið, að í 70 ár
hefir staðið steinhús á lóð
menntaskólans. Þetta hús var
fullt af bókum. En fyrir því var
þung járnhurð og hún var nærri
alltaf lokuð. Sárfáir af hinum
mikla fjölda nemenda kom nokk-
urntíma inn í þetta hús. Hvoi’ki
húsið eða bækurnai’ höfðu nokkra
lífræna þýðingu fyrir skólann.
Skólann vantaði tilfinnanlega
meira húsrúm, og nemendur vant-
aði bókasafn. Hvortveg’gja var til.
En hvorki bókasafnshúsið né
bækurnar voru notaðar. Við skól-
ann starfaði áratug eftir áratug
rnikill fjöldi lærðra manna, sem
ekkext gerði alla æfina nema
sýsla við bækur. Og í skólanum
voru tugir og hundruð af ungu
fólki, sem var verið að ala upp til
að lesa bækur. En hvorki þeir
ungu eða gömlu fundu þetta hús.
Það var sama sem týnt inni í
miðjum Reykjavíkui’bæ í 70 ár.
Þetta hús fannst, og sá sem
fann þennan dýrmæta hlut, var
einmitt eg, þessi hættulegi
„sjúklingur", sem þér bei’ið mjög
fyrir brjósti. Ég hefi látið opna
húsið, setja í það ofna og ljós,
mála veggina, prýða salinn, koma
bókunum svo fyrir, að þær vei’ði
nothæfar daglega fyrir nemend-
ur menntaskólans, eftir því, sem
þeir vilja og hafa tíma til að
vinna. Viðgerð hússins er að
verða lokið. Skólafólkið hlakkar
til að koma í nýja bókasafnið,
sem lá falið fyrir augum þeii’ra
heilbiigðu í 70 ár, en fannst og
vai’ opnað aftur af manni, sem
þér álítið og segið að sé hættu-
lega andlega sjúkur.
Auðvitað dettur mér ekki í hug
að það sé neitt kraftavei’k að
finna Iþökuhúsið, og láta gera
það nothæft, Mér finnst það of-
boð sjálfsagt, einmitt þannig, að
hver heilbrigður maður hefði átt
að sjá, að það sem ég hefi látið
gera þar hefði átt að vera búið
að framkvæma fyrir tveimur
mannsöldrum.
Það er engin ástæða að þakka
mér fyrir bókasafnið. Mitt hrós,
ef eitthvert er, byggist á saman-
burði við marga farisea og skrift-
lærða, sem gengu blindandi fram-
hjá, en sáu hvorki húsið né bæk-
urnar, áratug eftir áratug. Auð-
vitað eruð þér einn af þessum
Áskorun
Á næsta sumri heimsækja land
vort miklu fleiri erlendir menn en
nokkru sinni fyr og af fleiri þjóð-
löndum.
Mörgum þeirra mun einkar
kært að hafa með sér vel gerða
muni, íslenzka sem sýnilega
minningu um komu sína hingað.
Thorvaldsensfélagið í Reykja-
vík skorar því á karla sem kon-
ur um land allt að senda því til
sölu hverskonar íslenzka handa-
vinnu, svo sem vefnað, tóvinnu,
útsaum, útskurð, smíðisgripi og
annað þess háttar, hverju nafni
sem nefnist.
Munirnir mega gjarnan vera
litlir, vetlingar, íleppar, — en
vandaðir þurfa þeir að vera,
bæði að efni og vinnu.
Seljandi ræður verði, en skylt
er að stilla því í hóf.
Sölulaun er 10%.
Sendið muni yðar hið allra
fyrsta!
Haglega gerður hlutur, þó lítill
sé, getur í sumar borið hróður
íslenzkrar smekkvísi og listfengi
lengra og víðar en yður grunar.
blindingjum. Aldrei hefði yður
dottið í hug að eyða einum þús-
undasta parti af þeirri orku, sem
þéi hafið notað í geðveikisbomb-
una fyrir íhaldið, til að leysa, úr
jafnaugljósu máli og bókasafns-
týnslunni við menntaskólann.
Nú liggur einmitt þetta dæmi
l’yrir til skýringar. Á sömu mán-
uðunurn, sem þér og „vinir“ yðar
eruð að búa ykkur undir að
heimta mig úr landstjóminni sök-
urn andlegrar vanheilsu, þá leysi
ég þetta litla mál, þannig að hver
maður segir nú: Auðvitað var
sjálfsagt að gera við húsið og
hleypa æskunni úr skólanum inn í
það. Nú spyr ég yður aftur: Voru
allir þeir, sem gengu blindandi
framhjá hinu týnda húsi, hinir
rosknu kennarar skólans, gamlir
lærisveinar eins og þér, Þórður
á Kleppi, Dungal og Sigurður á
Vífilstöðum, gamlir menntamála-
ráðherrar eins og iSig. Eggerz, M.
Guðmundsson og Einar Amórs-
son, sannanlega andlega heil-
brigðir af því að þeir kunnu ekki
að sjá lausn á svo einföldu og
sjálfsögðu máli, en eg aftur á
móti sjúkur af því eg réði þessa
litlu gátu þannig, að allir segja
nú: „Einmitt svona átti að leysa
málið“.
Þér hafið leiðst út í mikinn
vanda, og gerið nú bezt í að
sýna nokkra karlmennsku, og
leggja gögn yðar fram fyrir al-
menning. Ég skal játa, að þó að
mér finnist niálstaður yðar hvorki
viturlegur né drengilegur, þá er
ekki laust við að ég kenni í brjóst
um yður. Iijá „blaðakóngum“
íhaldsins eruð þér nú þegar sett-
ur á bekk með Einari Jónassyni
eftir að Mbl. var búið að birta
fyrsta úrskurð hans, og með Ein-
ari á Ilvalnesi eftir að Tíminn
var búinn að flytja lesendum sín-
um ljósmynd af bréfi hans. I
læknahópnum er orðið þunnskip-
að utan um bombuverkstæðið,
og lítur helst út fyrir að nú sem
stendur, þangað til meira reynir
á, standi með yður aðeins sá
læknir, sem í sumar talaði við
livern sem var með sorgmæddu,
en varla nógu hanuþrungnu yfir-
bragði, um að 8 dauðsföll hefðu
orðið hjá yður í nýja spítalanum
fyrstu starfsmánuðina. En hvað,
sem öllu líður, þá reynið að bera
yður karlmannlega og lyfta einn,
ef ekki vill betur til, „stóru
bombunni“, sem „vinir“ yðar eru
búnir að smíða handa yður, og
sem yður mun nú orðið talið
skylt að kasta — þótt vonin sé
veik að hæfa markið.
J. J.
-----<►---