Tíminn - 22.03.1930, Blaðsíða 1

^ ©faíbferi
04 afgrei&slumabur dimans er
Hannoeig þ o r s i e i n sbi ttir,
Samban&sljíisinu. &rffjaoíf.
J2^.fgrci2)öía
timans er i Sambanbsljústnu.
0pin baglega 9—[2 f. 4>
^imi <J9«.
XIV. ár.
Reykjavík, 22. marz 1930.
14. blað.
Hverjir sigruðu
í bankamálinu?
Eins og kunnugt er tókst þing-
inu, eftir nærri mánaðar umræð-
ur og rannsóknir á íslandsbanka,
að finna þá lausn á bankamálinu,
sem flestir virtust vel við una.
Af lokaatkvæðagreiðslunni um
stjórnarfrumvarpið var að
minnsta kosti ekki hægt að ráða
annað, en að hin endanlega af-
greiðsla málsins væri gjörð með
svo að segja óskiftum vilja alls
þingsins.
Hitt var aftur á móti vitanlegt
öllum þeim, sem fylgst höfðu með
gangi málsins, að íhaldsflokkur-
inn g'ekk að því sárnauðugur að
leggja íslandsbanka niður og
stofna nýjan banka í hans stað,
og að flokkurinn greiddi atkvæði
með frumvarpinu eingöngu af
því, að hann hafði ekki atkvæða-
magn til að koma því til vegar,
að þingið tæki fyrir ríkisins hönd
ábyrgð á skuldum Islandsbanka
eða meira eða minna þátt í töp-
um hluthafanna. Hinsvegar fór
svo, eins og við mátti búast, að
flokkurinn þóttist ekki mega við
því að baka sér þær óvinsældir,
sem hann myndi hafa átt á hættu
með því að greiða opinberlega at-
kvæði á móti ráðstöfunum
stjórnarinnar.
Það skiftir náttúrlega minnstu
máli í sambandi við stofnun hins
nýja banka, hvaða stjómmála-
flokkur getur eignað sér heiður-
inn af því að hafa sigrað í þeim
átökum, sem urðu í þinginu út af
meðferð Islandsbanka. Málið er
leitt til lykta svo heppilega sem
unnt var, og það er aðalatriðið.
En af því að blöð íhaldsmanna í
Reykjavík hafa látið í veðri vaka,
að stjórnin hafi gengið frá stefnu
sinni í málinu, og því er haldið
fram dag eftir dag, verður ekki
hjá því komizt að hrekja slíkar
staðhæfingar opinberlega. Er það
auðvelt verk, því að málið og
meðferð þess í þinginu, liggur
ljóst fyrii’.
Laugardaginn næstan eftir
bankalokunina, rituðu tveir af
ráðherrunum, Tryggvi Þórhalls-
son og Jónas Jónsson, greinar um
bankamálið, og birtust þær hér í
blaðinu. Ráðheri'amir báðir gefa
það þá í skyn, alveg greinilega,
að stefnt muni verða að því að
stofna nýjan banka, er taki að
sér að sjá þeim atvinnufyrirtækj-
um fyrir rekstrarfé, er áður hafi
skipt við Islandsbanka, og rekiti
séu á sæmilega tryggum grund-
velli.
Tryggvi Þórhallsson forsætis-
ráðherra segir í grein sinni „Lok-
un Islandsbanka":
„Við ráðum yfir nægu fjármagni
lil þess, og við látum það verða*),
- að sú stofnun — hvort sem hún
áfram ber nafnið fslandsbanki eða
annað — sem innan sem fæstra daga
tekur til starfa í húsi íslandsbanka
við Austurstræti, mun geta, í sam-
vinnu við Landsbankann, stutt nægi-
iega alla heilbrigða viðskiptamenn
íslandsbanka. Seðlarnir verða inn-
leystir. Sparifjáreigendum verður
veitt hjálp eins mikil og lög standa
frekast t,il“.
Jónas Jónsson dómsmálaráð-
herra • kemst svo að orði í sinni
grein:
*) Leturbr. ritstj.
„Nú er stofnaður búnaðarbanki
fyrir forgöngu framsóknarmanna.
Landsbankinn liefir verið gjörður að
virkilegum þjóðbanka, fyrir iörgöngu
iiins sama flokks. þriðja verkefnið
bíðui- þeirra, sem liala nógan kjark
og manndóm til aö sigrast á stórum
crfiðieikmn. það er að láta rísa úr
rústum hins hrunua, erleuda, ógiítu-
samlega spekulationsbanka, trausta,
örugga lánsstoinun iyrir sjávarútveg-
inn*)“.
Þannig hefir ríkisstjórnin, þeg-
ar í upphafi þessa máls, opinber-
iega, utan þmgs og iiman, mótað
þá stefnu, sem þingið endanlega
tók í bankamálinu, að stofna
nýjan banka á rústmn Islands-
banka.
Svo giftusamlega hefir ríkis-
stjórninni tekizt í þessu máli, að
hin yfirvofandi .fjárhagskreppa af
völdum Islandsbanka, hefir í
liennar höndum snúist upp í stór-
nauðsynlega og aðkallandi umbót
á bankastarfseminni í landinu.
Stjórnin hefir notað tækifærið til
að koma á þeirri eðlilegu verka-
skiptingu í útlánastarfseminni,
sem drögin voru lögð að með
stofnun Búnaðarbankans og varð
að komast í framkvæmd fyr eða
síðar.
Ihaldsflokkurinn var á móti því
frá byrjun, að nýr banki væri
stofnaður.
Ihaldsmenn börðust fyrir því,
í upphafi, að ríkið tæki ábyrgð á
skuldum Islandsbanka. Það var
þeirra lausn á bankamálinu. En
sú tillaga var felld á Alþingi.
íhaldsmenn í efri deild gjörðu
á síðustu stundu tilraun til þess
að bjarga erlenda hlutafénu. Þar
urðu þeir einnig ofui’liði bornir.
Blað íhaldsmanna á Akureyri
hefir lýst yfir því opinberiega, að
íslandsbanki hafi verið „að velll
lagður“.
Sjálfsagt er sú yfirlýsing ekki
gefin í samráði við „forráða-
menn“ íhaldsflokksins hér, og ef-
laust í óþökk þeirra.
En yfirlýsing ritstjórans á
Akureyri sannar það, að íhalds-
menn vita það vel sjálfir, að
vöflur flokksblaðanna hér í
Reykjavík, um „stefnuskipti“
ríkisstjómarinnar í bankamálinu,
eru ekkert annað en sáraumbúðir,
sem flokkurinn ætlar sér að not-
ast við eftir ósigurinn á Alþingi.
-----o----
Fjárlögin
komu til 3. umræðu í neðri
deild síðastliðinn miðvikudag.
Hefir sú umræða staðið þrjá und-
anfarna daga, en atkvæðagreiðsla
um breytingartillögur fór fram í
gærkveldi. Búizt er við að „eld-
húsumræður“ hefjist í dag. Eld-
húsdeginum, sem venjulega er
við framhald 1. umræðu fjárlag-
anna, var að þessu sinni frestað
til 3. umræðu, og munu tilvon-
andi „eldabuskur“ hafa farið bón-
arveg að stjórninni um að fá
þennan frest.
*) Leturbr. ritstj.
Kviksetningartilraun
íhaldsins
og
áhrif hennar á frelsi þjóðarinnar.
I Ameríku er Gosenland fyrir
sérfræðinga í geðveilq’amálum.
Þar borgar sig að stunda lækn-
ingar fyrir afturhaldsliðið. Þar er
algeng-t að „sálsýkisvísindin“ eins
og Mbl. kallar hinar pólitísku
umþenkingar Kleppverja koma
að notum á beinan hátt fyrir
peningavald landsins. Ef einhvei’
milj ónamæringur drepur mann
eða fremur annan siíkan stórglæp,
þá kemur einliver tiltölulega
vandaöur vísindamaður úr hópi
sérfræöinganna og gefur vottorð
um að inorðinginn sé geðbilaður
og megi ekki hegna honum.
Glæpamaðurinn er þá ekki sett-
í fangelsi, heldur í fína stofnun
íyrh’ veiklaða heldrimenn. Eftir
íáeinar vikur eða mánuði hverf-
ur svo sökudólgurinn út í mann-
félagið aftur til að njóta peninga
sinna eins og fyr.
Hin hliðin á hinum heppilegu
notum sáisýkisvísindanna er það
þegar auðvaldið í iandinu kemst
að þeirri niðurstöðu, að einhver
Írjáíilyndur maður sé óþægilegur
í mannfélaginu, vegna áhrifa í
ræðu og riti. Þá hvíslar mamm-
on fáeinum orðum í eyru vísind-
anna, og vísindin bregða strax
við og kveða upp úrskurð sinn.
Það er andað heitu og köldu úr
sama munni, eins og í dæmisög-
unni.
I Evrópu einx þesskonar vísindi
mikið tii óþekkt. Og af öllum
sæmilegum læknum í næstu lönd-
um er tekið ákaflega hart á því,
ef læknisvottorð eru gefin út í
bláinn, án tilefnis, án rannsókn-
ar, og þvert á móti betri vitund.
Hér skal ekki farið út í það
hvaða hvatir hafa legið til þess
að Helgi á Kleppi vildi koma á
stjórnarskiftum með rógi og
dylgjum um geðveiki í einum
ráðherranum. En í næstu lönd-
um hefir mál hans verið hart
dæmt, og framkoma hans og
þeirra lækna sem honum eru
samsekir.
Eftir að Kleppverjar voru bún-
ir að bera út rógsögumar um J.
J., svo að bærinn talaði ekki um
annað, síma tveir af fyrverandi
og núverandi starfsmönnum Mbl.
inntakið úr dylgjum Þórðar og
IJelga til tveggja stærstu blað-
anna í Khöfn, auðsjáanlega í
þeim einum tilgangi að halda á-
fram erlendis sömu iðju og sam-
herjar þeirra hér heima fyrir.
En árangurinn varð minni en við
var búist. Rétt um sama leyti
birtist í einu stórblaðinu danska
þýðing á grein J. J„ er hann
hafði skrifað rétt áður en hann
lagðist í hálsbólgunni, um grund-
völlinn undir pólitískri sambúð
Dana og íslendinga. Vakti grein
þessi mikla athygli í Danmörku,
og bjargaði, eftir því sem urrnt
var, áliti íslenzku þjóðarinnar,
því að atferli Mbl. og Sigurðar
Eggerz, að skríða fyrir Dönum
þegar íhaldinu íslenzka lá á, en
bera hinsvegar á dönsku þjóðina
ósannar sakir, þegar búist var
við, að slíkar getsakir myndu
auka kjörfylgi hér heima fyrir,
var á góðri leið með að koma ó-
f verðskulduðu óorði á alla ís-
Utan úr heimi.
I.
Hér á landi hafa, tvær síðustu
vikumar, verið meiri kuldai’ en
nokkru sinni áður á þessum vetri.
I byggðum norðanlands hefir
frostið oftar en einu sinni komizt
upp í 20 stig og á Hólsfjöllum
upp í 28 stig, kaldasta daginn.
En suður á meginlandi Evrópu
er vorið þegar gengið í garð. Eii
breyting veðráttunnar hefir sum-
staðar orðið með þeim tíðindum,
að fólkið undii' hinum suðræna
himni hefir meiri ástæðu til að
kvarta yfir komu vorsins en við
íslendingar yfir vetrarhörkunni.
I suðvesturhéruðum Frakklands
hafa vorleysingarnar haft í för
með sér ægilegt vatnsflóð, sem
lagt hefir 1 eyði blómlegai’ byggð-
ir og firrt fjölda manns lífi.
Stórfljótin hafa brotizt úr úr
farvegum sínum og flætt yfir
hina lágu frjósömu sléttu. Þar,
sem áður voru akrar og fjölmenn
bændaþorp, varð á einum sólar-
hring eitt óslitið stöðuvatn. Jám-
brautarlestirnar stöðvuðust. Fólk-
ið flýði í ofboði frá heimilum sín-
um, til þess að komast undan
vatnsflóðinu, sem steig hæma 0g
hærra og breiddist yfir sléttuna.
Þeir, sem ekki höfðu ráðrúm til
að flýja klifruðu upp á húsþökin.
Var margt af því fólki aðfram
komið af hungri, þegar flóðið
þvarr og hægt var að veita því
hjálp. Víða skoluðust húsin sjálf
með öllu, sem í þeim var, burt
með flóðinu og fórst þannig fjöldi
manns. Mestur hluti af búpeningi
bænda á flóðasvæðinu mun hafa
drukknað, og geisilegar skemmd-
ir orðið á hverskonar mannvirkj-
um. Á einum stað braut vatnið
upp kirkjugarð, og vom kistum-
ar á reki niður eftir Loirefljót-
inu. Sló óhug á marga við svo
óvenjulega sýn.
Mestu leysingarnar eru nú um
garð gengnar og flóðið þorrið.
Fólkið, sem fyrir ógæfunni hefir
orðið, leitar nú aftur rústanna af
heimilum sínum og vandamanna,
sem farizt hafa í flóðinu. íbúar
hinna eyðilögðu héraða eiga fyr-
ir höndum mikið viðreisnarstarf,
sem þeir geta ekki framkvæmt,
nema með opinberri aðstoð. Tjón-
ið er áætlað um 250 miljónir
króna, og 4—500 manns hafa lát-
ið lífið.
Borgarstjórnin í París hefir
ákveðið að leggja 250 þúsundir
króna til endurreisnarinnar. Páf-
inn í Rómaborg hefir sent 25 þús.
kr. gjöf. Franski þjóðbankinn
gengst fyrir söfnun fjárframlaga
um allt landið til þess að byggja
upp hin eyðilögðu héruð.
II.
Látinn er fyrir fáum dögum
einn þeirar manna, sem mest var
lenzku þjóðina. Með grein sinni
sannaði J. J„ að íslendingar
stefndu að fullkomnu sjálfstæði,
en vildu búa með réttlæti og
drengskap að hverri annari þjóð,
og þá ekki síður að svo náinni
frændþjóð sem Dönum. Árás
Ilelga á Kleppi á J. J. varð í
Danmörku að athlægi þegar 1
stað, því að eins og sum blöðin
sögðu, benti slík grein, sem dró
landamerkjalínuna skýrt í sam-
talað um í heiminum í byrjun
ófriðarins mikla og hlýtur ávallt
að verða eitt af „stærstu nöfn-
unum“ í sögunni um aðdraganda
styrjaldarinnar. Það er flota-
foringinn þýzki, von Tirpitz.
Tirpitz var háaldraður maður,
fæddur 11. marz 1849. Hann
mundi tímana tvenna: Sigur
Þjóðverja yfir Frökkum og sam-
einingu Þýzkalands 1870 og dag
hefndarinnar, þegar sigurvegar-
amir urðu sjálfir sigraðir.
Það var v. Tirpitz, sem áform-
in lagði að hinum mikla þýzka
herskipaflota, sem ægði Englend-
ingum í augum, og gjörði þá að
fjandmönnum Þýzkalands. Þegar
v. Tirpitz tók við flotamálastjóm-
inni átti Þýzkaland öflugasta
landher í Evrópu. En v. Tirpitz
vildi, að það ætti líka sterkasta
flotann.
Árið 1897 gjörði hann fram-
tíðaráætlun um herskipabygging-
ar Þjóðverja. Sú áætlun átti að
vera að fullu framkvæmd 1917.
E11 áður en það yrði, var heims-
styrjöldin skollin á og höfundur
áætlunarinnar búinn að leggja
niður völd. Það gjörði hann vegna
ósamkomulags við yfirherstjóm-
ina, sem ekki vildi leyfa flotan-
um að reyna sig við nerskip óvin-
anna, heldur geymdu hann sem
varahð inni í höfnunum við
Eystrasalt.
Það var v. Tirpitz, sem átti
upptökin að hinni stórfelldu og
margumtöluðu kafbátasmíð Þjóð-
verja. Hann átti einnig mestan
þátt í fjölgun flugvélanna, og ætl-
aði þeim náið samstarf við her-
skipaflotann.
Bismarck hafði ávallt verið á
móti því, að Þýskaland ynni að
því að verða stórveldi á sjónum.
Ilann lét sér líka fátt um það
finnast, að Þjóðverjar legðu kapp
á að afla sér nýlendna í öðrum
heimsálfum. Hann óttaðist Eng-
lendinga og vissi að þeir myndu
verða fjandsamlegir þeirri þjóð,
sem reyndi til að skerða vald
þeirra yfir höfunum. Tirpitz var
aftur á móti fremstur í flokki
þeirra manna, sem kröfðust þess,
að Þýzkaland „fengi sinn skerf
af sólskininu“ og ekki þótti
ástæða til að vægja fyrir heims-
veldinu brezka.
Tvö áhrifarík augnablik átti
liinn aldurhnigni „faðir þýzka
flotans“ eftir að lifa, þegar hann
hvarf frá sínu langa og afleið-
ingaríka starfi: Sjóorustuna
miklu við Jótland, þegar þýzki
flotinn sýndi það, að hann var
jafnoki hins enska, og eyðilegg-
ingu þessa sama flota, þegar sjó-
liðsmennirnir þýzku söklctu skip-
um sínum við Orkneyjar, til þess
að koma í veg fyrir, að „óvín-
irnir“ fengju þau í hendur til af-
nota. Við útsýnið yfir rústirnar
af löngu og miklu lífsstarfi eyddi
öldungurinn síðasta áratug æfi
sinnar.
búðarmálum frændþjóða, er lengi
hafa deilt harðlega, síður en svo
á andlegan veikleika hjá hinum
íslenzka stjórnmálamanni, er
greinina hafði skrifað. Enginn
maður í Danmörku lyfti hönd til
varnar Helga og félögum hans,
og engum dönskum mönnum mun
hafa verið meiri raun að hinu
heimskulega framferði hans,
heldur en læknum, sem kennt
höfðu honum og leiðbeint, og