Tíminn - 22.03.1930, Blaðsíða 2

52
TlMINN
aldrei hafði dottið í hug, að nota
læknisfræðina til persónulegra á-
iása á einstaka menn, eða til að
reyna að valda straumhvörfum i
póiitík með læknisfræðilegum
kviksögum og rakalausum dylgj-
um. Áður hefir verið sagt frá
því að prófessor Arup taldi í
Politiken, að sögn Helga væri á-
reiðanlega ósönn um jafnskap-
fastan og andlega styrkan mann
°g J- og árás Helga yrði að
skoðast í ljósi þess pólitíska hita,
sem væri á Islandi. Arup nefndi
hvergi íhaldsþingmennina, að þeir
hefðu formlega beðið Helga að
gefa vottorð, eins og hann tekur
síðar fram í sama blaði. En sá
dómur Arups.að frumhlaup Helga
stafi frá pólitískum ofsa, er sama
og að segja að stjórnarandstæð-
ingar J. J. standi hér að verki.
Öðrum er ekki til að dreifa. I
Noregi virðast blöðin undantekn-
ingarlaust hafa fordæmt fram-
komu Helga. I einu blaðinu er
sagt á þessa leið:
„Justitsminister Jonsson be-
traktes som Islands sterke mann
idag og angrebene paa regerin-
gen og særlig pa ham har ofte
formet sig som rent personlig
förfölgelse“. Síðan er bætt við að
framkoma Helga sé fordæmd af
öllum almenningi. Og út af grein
Helga í Mbl. er sagt, að hún sýni
að læknirinn byggi skoðun sína á
kviksögum.
Við að athuga gang þess föls-
unarmáls sést að ásakanirnar
koma frá verstu fjandmönnum
Framsóknarflokksins hér innan-
lands og að það eru eldri og
yngri þjónar Mbl., sem síma svo
hlutdrægar fréttir til útlanda,
íhaldinu í vil, sem frekast verður
við komið. — En alveg eins og
I-Ielgi er meira fordæmdur innan-
lands en nokkur annar af vika-
piltum afturhaldsins,þannig hefir
máli hans verið tekið erlendis
með einhliða fyrirlitningu og van-
trausti. Enginn hefir lagt honum
lið, og fyrverandi velgerðamenn
hans óttast að hann hafi nú þeg-
ar brotið svo af sér, að Ameríka
væri eina landið, þar sem frum-
hlaup hans gæti gleymst, nema í
sektarmeðvitund hans sjálfs.
En þó að Helgi og félagar hans
hafi bæði erlendis og hér heima
hlaðið drjúgum undir persónu-
fylgi dómsmálaráðherrans, þá
hafa þeir samt sett álit landsins
í hættu, þegar því er slegið föstu
í áliti annara þjóða, að pólitískt
siðgæði sé þannig a. m. k. hjá
nokkrum hluta íslensku þjóðar-
innar, að það sé álitið leyfilegt
vopn, til að valda stjómarskipt-
um, að búa til vísvitandi ósann-
indasögur um það, að pólitískur
andstæðingur sé geðveikur. Eitt
norska blaðið sagði, að slík fram-
koma væri tæplega hugsanleg
nema í kvikmyndum af amerísku
ræningjalífi.
Enn þyngri áfelhsdóm kvað
einn af fyrverandi ráðherrum í
Danmörku upp í samtali við Is-
lending í Khöfn. Hann sagði að
sér sýndist hin pólitísku vopn
á Islandi vera að verða hin sömu
og á Sturlungaöldinni. Og árás
Helga og samherja hans á J. J.
var tilefnið.
Islenzka þjóðin hefir í hundr-
að ár bai'ist fyrir að verða frjáls
og sjálfstæð þjóð, eins og í fom-
öld. Þjóðin hefir þokast nær
þessu takmarki ,og ef borgarar
landsins og niðjar þeirra kunna
með að fara, þá sýnist örugg
framtíð blasa við íslenzku þjóð-
inni sem frjálsri og giftusælh
menningarþjóð.
íslendingar voru eitt sinn frjáls
þjóð og sterk. En þeir mistu
sjálfir frelsi sitt. Spilhng mikil
kom upp hjá svokölluðum leið-
togum þjóðarinnar. Svik og
ódrengskapur réði gerðum manna.
Þorvaldur Vatnsfirðingur og syn-
ir hans hristu blóðug sverðin yfir
varnarlausum konum andstæðing-
anna og myrtu fólk sofandi í
íúmum sínum um dimmar nætur.
Siðleysi sumra leiðtoga þjóðar-
innar á Sturlungaöld myrti frelsi
og sjáfstæði landsins. Og nú hafa
komið þau atvik fyrir hér á landi,
að merkir stjórnmáiamenn næstu
landa sjá í aðgerðum sumra af
andstæðingum Framsóknai'flokks-
ins merki sem benda á að ný
Sturlungaöld sé að hefjast, nýir
Vatnsfirðingar að gera þjóðina
aftur að undirlægju erlendra
valdhafa. R.
---o----
Morgunblaðíð
i hallæri
Ekki er Morgunblaðinu klígju-
gjamt.
I hallærinu á sunnudaginn var,
hefir það farið að gjöra sér mat
úr gamalli meiðyrða-historíu, sem
það var búið að kyngja fyrir
þremur árum. Ég óska blaðinu til
lukku með þessa fágætu krás.
Annað mál er það, úr því blaðið
hefur fundið ástæðu til að rifja
þetta upp, þá skal sízt standa á
Kiljani Guðjónssyni.
Nú er það kunnugt, að Morgun-
blaðið hefir undanfarin ác, að því
er virðist, einna helzt \erið gefið
út í þeim tilgangi að svívirða einn
ákveðinn mann hér í landinu, —
með þeim sérkennilega árangri
þó, að þessum manni hefir alltaf
verið að aukast traust og virðing
í sama hlutfalli og fýtonsandi
blaðsins hefir tekið á sig hjákát-
legri form, svo að nú í svipinn,
þegar árásirnar eru hvað fárán-
legastar á hendur honum, virðist
traust þjóðarinnar á honum al-
drei hafa verið ríkara. Þessa
staðreynd verða menn að viður-
kenna,hvort sem þeim líkar betur
eða ver, og hverjar skoðanir sem
þeir kunna annars að hafa á þeim
stj órnmálaflokki, sem hann veitir
forystu. Morgunblaðið hefir
brigslað manni þessum um flest-
ar upphugsanlegar vammir og
skammir og það er erfitt að
hugsa sér það fáryrði í málinu,
sem ekki hafi verið notað á hann.
Næstum því daglega gæti maður
þessi látið ritstjóra blaðsins sæta
refsidómum samkvæmt meiðyrða-
lögggjöfinni, ef hann notaði þá
aðferð til að klekkja á fjand-
mönnum sínum.
Nú víkur sögunni að því, að
fyrir þremur ánim hugkvæmdist
Morgunblaðinu að bera mér á
brýn glæpsamlegan rithátt í til-
efni af trúarlegu ríti, sem þá var
nýprentað eftir mig hér í bænum,
Vefarann mikla. Fann blaðið riti
þessu meðal annars til foráttu, að
í því kæmu fyrir staðir, ekki ólík-
ir því, sem alkunna eru úr viss-
um bókum biblíunnar, en þetta
reyndust þó álygar einar hjá
blaðinu, sem betur fór. En í sömu
setningu og aðdróttanimar um
hinn glæpsamlega rithátt minn,
kom fyrir annað níðmæli um
mann þann, sem svívirðingar
Morgunblaðsins eru að jafnaði
helgaðar. Auðvitað tel ég mér
ekki sæmandi að hafa orðbragð
Morgunblaðsins eftir, en ég skal
geta þess, að hugtak það, sem í
orðinu fólst, er almennt notað,
hvarvetna í kristnum sið, til þess
að tákna höfuðeiginleika djöfuls-
ins. Síðan kom setningin: „Hvað
elskar sér líkt“, — með öðrum
orðum, riti mínu var fyrirvara-
laust líkt við þetta höfuðeinkenni
djöfulsins. Ég stefndi auðvitað
blaðinu bæði fyrir hið fyrra og
síðara níðmæli, þau er mig snertu
í þessari grein þess. Ég hafði
gjört drög til væntanlegrar sókn-
ar í málinu, þar sem skýrari
greinargerð væri gefin en í sátta-
kærunni, en ritstjórai' blaðsins
þökkuðu þá sínum sæla fyrir að
mega kyngja meiðyrðunum á
sáttafundi, svo ekkert vai'ð af
málsókn. Rétt á eftir tóku þeir
þau aftur í blaðinu sínu og féllu
þau þannig ómerk.
Annars er satt bezt að segja,
að ég hefi alltaf vii*t við Morgun-
blaðið, vilja þess til að taka aftur
hið ógæfusömu ummæli sín fyrir
þremur árum. Mér virtist það
benda á, þótt í litlu væri, að rit-
stjórar þess væru þó ekki alls-
endis heillum horfnir. En senni-
lega hefir blaðinu nú aukist ás-
megin á nýjan leik við að heyra
einn af höfuðspekingum íhaldsins,
Einar á Geldingalæk, endurtaka á
Alþingi þessar glæpsamlegu að-
dróttanir, sem blaðið þorði ekki
annað en kyngja málsóknarlaust
hér á árum. Hitt bið ég menn að
virða mér til vorkunnar, þótt ég
nenni ekki að láta Einai' á Geld-
ingalæk éta ofan í sig þennan
g'amla óþverra, ekki sízt þegar
tekið er tillit til þess, sem alþjóð
er kunnugt, að sá maður er van-
ur að kyngja ýmsu, sem kvað
vera enn óhollara fyrir ábyrgðar-
tilfinninguna og jafnvel gera
menn að enn brjóstumkennanlegri
aumingjum fyrir Guði og mönn-
um en þótt þeir fengju að renna
aftur niður nokkrum óhelgisorð-
um.
Halldór Kiljan Laxness.
-------o—.—
Framkvæmdastjóri
Eimskipafélagsins.
Nú í vor kemur nýr forstjóri
að Eimskipafélaginu í stað Em-
ils Nielsen. Það er Guðm. Vil-
hjálmsson framkvæmdastjóri
Sambandsins í Edinborg.
Guðm. Vilhjálmsson er alinn
upp í Kaupfélagi Þingeyinga og
Sambandinu. Hann er lærisveinn
og samverkamaður Péturs Jóns-
sonar. Benedikts á Auðnum og
Hallgríms Kristinssonar. Hann
hefir þannig fengið sitt félags-
málauppeldi í elzta kaupfélagi
landsins og í stærsta verzlunar-
fyrirtæki landsins.
Samvinnumönnum þykir það að
vísu mikill skaði, að hann hverfi
úr þjónustu samvinnufélaganna.
I hóp sinna gömlu samstarfs-
manna þótti hann nálega óbætan-
legur maður, enda munu þaðan
fylgja honum einróma hamingju-
óskir um leið og hann tekur að
sér annað ennþá erfiðara verk en
liann gegndi fyr.
En þó að vinum og samherj -
um Guðmundar þyki mikil eftir-
sjón að honum frá starfi hans
í Englandi, þá þykir þeim flest-
um eða öllum miklu skipta að
forstaðan fyrir Eimskipafélaginu
verði í góðs manns höndum. Og
allir þeir, sem þekkja Guðmund
Eins og kunnugt er kom Is-
landsbankamálið yfir þing og
þjóð eins og þruma. Það var al-
kunnugt,- að bankinn hafði um
langt skeið búið við erfiðleika —
en að hrun hans væri yfirvofandi
hafði fæsta, ef nokkra, grunað.
Síðla kvölds, sunnudaginn 2. fe-
brúar voru þingmenn kvaddir til
íundar og þeim boðuð þau geig-
vænlegu tíðindi, að annaðhvort
yrði ríkið að takast á hendur
ábyrgð á öllu innlánsfé bankans
og öðru innstæðufé í hlaupandi
viðskiptum eða ábyrgð á öllum
skuldbindingum bankans og nýju
rekstrarláni — að öðrum kosti sæi
bankaráðið engan veg til þess að
opna bankann aftur næsta dag.
Þá var og lagt fyrir þingið það
álit tveggja manna, sem fram-
kvæmt höfðu skyndimat á bank-
anum, að nærri mundi láta, að
hann ætti fyrir skuldum, að
hlutafé frádregnu, ef hann gæti
haldið áfram störfum. Undir
moi'gun var borin upp sú tillaga
„Sjálfstæðismanna“, að stjóminni
væri falið að gera ráðstafanir til
þess, að starfsemi íslandsbanka
þyrfti ekki að stöðvast. Tillagan
var eins og kunnugt er felld með
atkvæðum Framsóknar- og Jafn-
aðarmanna, enda var ekki gott að
koma auga á hvað stjómin gæti
gjört á þeim fjórum stundum,
sem voru til stefnu þar til opna
átti bankann, annað en að taka
óákveðna eða algjörða ábyrgð á
öllu saman. En það var meiri
hluta þings andstætt eins og at-
kvæðagreiðslan sýndi. Sú lausn
hefði verið ósamboðin þinginu og
ekki til þess fallin að gefa bank-
um þann styrk, sem hann skorti
eða varðveita óskaddað lánstraust
þeirrar þjóðan, sem svo gálaus-
lega hefði tekið á sig óljósa, en
þó stórfellda ábyrgð. Orsakir
ástandsins lágu dýpra en það, að
hægt væri að blása burtu þeim
vandiæðum, sem steðjuðu að,
með óákveðinni, undirbúnings-
lítilli ályktun. Afleiðingarnar af
seðlabólgu ófriðaráranna, gengis-
hækkunum síðari ára, sparifjár-
flótta, dýru starísfé, vöntun á
eigna fé o. fl., krafðist meiri um-
hugsunar og stærri átaka en svo.
Næsta dag voru lögð fram tvö
frv., annað að tilhlutun stjóm-
arinnar um skiptameðferð á búi
íslandsbanka en hitt fyrir tilstilli
„Sjálfstæðisflokksins“ um opnun
bankans með þeim hætti, að rík-
ið legði honum 3 millj. króna for-
gangs-hlutafé og tæki ábyrgð á
öllu innlánsfé hans og innstæðum
í hlaupandi viðskiptum gegn því,
að aðgengilegir samningar næð-
ust við helztu erlenda lánar-
drottna bankans. Að rúmri viku
liðinni var síðara frv. fellt með
atkvæðum Framsóknar- og Jafn-
aðarmanna. Samþykkt þess hefði
ekki gefið bankanum þann styrk,
sem þurfti til endurvakins
trausts, en skapað ríkinu ábyrgð,
sem enga ljósa hugmynd var
hægt að gera sér um á þessu stigi
málsins. Á skyndimatinu vildi
meiri hluti þings ekki byggja
framtíðina, og auk þess var um
fleiri aðila að ræða en ríkið, sem
höfðu hagsmuna að gæta, og
skylt var að taka þátt í endur-
reisninni. Hér á landi er gert of
mikið að því að hrópa á ríkið
eitt til að leysa allan vanda.
Á stjómarfrumvarpinu var
aftur gerð sú breyting eftir til-
lögu fjánnálaráðherra, að skifta-
meðferðinni mætti fresta í þrjár
vikur. Við þá breytingu urðu
kaflaskifti í sögu bankamálsins á
þinginu. I danskri bankalöggjöf
er veittur fjórtán daga frestur
til viðreisnarumleitana frá því
banka er lokað og þar til skylt er
að taka hann til skiftameðferðar.
Við höfum enga almenna banka-
lögg'jöf og átti það eðlilega sinn
þátt í, að málið var af engum
rjett upp tekið í byrjun. Hinn
setta frest átti að nota til að
láta fram fara ítarlegt endurmat
á bankanum og útibúum hans,
leita samninga við helztu lánar-
drottna bankans erlendis og afla
hlutafjár hjá öðrum aðiljum en
ríkinu. Að loknum þessum athug-
unum og umleitunum var fyrst
hægt að taka rökstudda ákvörð-
un um meðferð málsins. Fjár-
málaráðherra skipaði þriggja
manna nefnd til að framkvæma
mat á aðalbankanum og auk þess
einn mann til að meta hvert úti-
bú. Án öruggs mats gat enginn
vitað hvers þyrfti til að bankinn
gæti opnað aftur, eða yfir höfuð
hvort möguleikar væru til nokk-
urs áframhalds. Bankaráð Is-
landsbanka tók að sér samninga-
umleitanir við erlenda lánar-
drottna og fól Jóni Þorlákssyni
að standa fyrir þeim fyrir sína
hönd, en forsætisráðherra heim-
ilaði, að Sveinn Björnsson sendi-
hera stæði fyrir samningum er-
lendis. Samningaumleitanirnar
við dönsku stjórnina, vegna póst-
sjóðsskuldarinnar, og við Privat-
bankann, fóru fram í Kaup-
mannahöfn og þangað sendi
Vilhjálmsson munu treysta því,
að honum muni takast að stýra
Eimskipafélaginu þannig, að það
verði vaxandi þáttur í athafna-
lífi Islendinga.
Fram að þessu hefir Guðmundi
Vilhjálmssyni gengið allt til
vegs og giftu. Hann hefir fram
að þessu átt því láni að fagna,
að hafa sem yfirmenn í stjóm
Sambandsins þá menn eina, sem
honum voru samhentir um já-
kvæða lausn góðra málefna. Og
eftir þeirri reynslu ætti að mega
gera sér vonir um, að hin sama
gifta fylgi honum í forstöðu Eim-
skipafélagsins, svo framarlega
sem stjórn þess ber giftu til að
nota til fulls krafta hans.
J. J.
----o---
Opið bréf
til Magnúsar Jónssonar alþm.
Að gefnu tilefni neyðist ég til
þess, hr. alþingismaður, að benda
yður á, að það er ljótur vani að
segja ósatt, og allra helzt fyrir
menn í yðar stöðu, þegar þeir
skrifa í blöð um opinber mál.
I fyrrasumar varð yður það á,
að gefa út bækling nokkurn í
söguformi, þar sem þér birtuð
margar mjög villandi og ýmsar
alveg rangar frásagnir um störf
Alþingis 1928. Þetta virtist í
fljótu bragði mjög óhyggilegt af
yður, því að sannleikurinn um
það, sem gjörist á Alþingi, er
öllum opinn í þingtíðindunum.
Við nánari athugun fannst mér
þó ekki útilokað, að þér hefðuð
búizt við, og það með réttu, að
bók yðar, sem að mig minnir,
var eitthvað nálægt 100 bls. að
stærð, yrði aðgengilegri aflestrar
en Alþingistíðindin, sem eru 20
sinnum stærri. Þessvegna þótti
mér rétt, vegna almennings í
landinu, að leiðrétta verstu mis-
sagnirnar, sem stóðu í „þingsög-
unni“ hjá yður. Leiðréttingar
mínar studdi eg við orðréttar til-
vitnanir í Alþingistíðindin.
Þér gáfust upp eftir örstutta
ritdeilu og viðurkennduð þannig í
kyrþey, að þér telduð yður ekki
fæi't að réttlæta gjörðir yðar og
að þér hefðuð skýrt rangt frá
staðreyndum.
Síðan hefi eg ekki skipt mér
af ,,sagnaritun“ yðar. Mér er þó
tjáð, að þér hafið sent frá yður
nýja „þingsögu“ og birt hana í
tímariti, sem kvað vera styrkt af
ýmsum flokksbræðrum yðar, og
það í fremur ógöfugum tilgangi.
Hambrosbanki umboðsmann sinn.
Umleitanir þessar bar ekki að
skilja sem neina hjálparbeiðni,
heldur var hér eingöngu um það
að ræða, hvað hver málsaðila
vildi gera vegna sinna eigin hags-
muna. Nefnd sjálfboðaliða tók
svo að sér að safna nýju hluta-
fé innanlands og unnu að því
margir menn af hinum mesta
dugnaði og ósérplægni. Að sjálf-
sögðu voru vonir manna mjög
misjafnar um það, hvaða árangur
mundi verða af öllu þessu starfi.
Sumir voru svartsýnir á það, að
nokkur árangur mundi af því
verða, en aðrir bjartsýnir, þrátt
fyrir öll þau ljón, sem sjá mátti
á veginum. En um eitt mun
flestum hafa borið saman, að
þessa aðferð væri skylt að hafa,
áður en til skiftameðferðar kæmi,
ef við vildum afgreiða málið að
hætti siðaðra þjóða. Ríkið hafði
knýjandi ástæður til að nota þá
möguleika, sem upp kynnu að
koma. Banki, sem hefir ársum-
setningu, sem nemur 3—400 milj-
ónum, verður ekki lagður niður
án þess að afleiðingarnar komi
óþægilega, beint eða óbeint, við
næstum hvert heimili á landinu.
Erlent lánstraust einkafyrir-
tækja var í voða. Lánstrausts-
spjöll ríkisins hefðu komið þvmgt