Tíminn - 03.05.1930, Blaðsíða 1

X#*-' <Sfaíbfeti
o$ afgrei6sluma6ur (Eimans er
Hannoíig }>or»t(in»6óttir,
3antbon6si}ásinu, Hrffjapif.
2^fgtei5ðCa
ffimati s er i Sambanbsljústnu.
(Dpin baglega 9—\2 f. j).
xnr. ár.
Reykjavík, 3. maí 1930.
25. bla&.
Sjálfstæðið við Skerjafjörð
Mbl. 20. f. m. heiir gjört aö
umtalsefni ummæli viðvíkjandi
sambaudinu við Dani, sem birtust
í Tímanum 1. des. 1928. í grein-
inni, sem blaðið vitnai’ í var m,
a. komizt svo að orði, að sá
möguleiki væri hugsanlegui, að
sambandið milii þjóðanua héldist
áfram óbreytt eftir 1943, þegai'
íslendingar hafa rétt til að segja
upp sambandinu eins og það hef-
ir verið hingað til. IJr því að
Mbl. liefir kosið að rifja upp
þessi ummæli og heldur, að það
muni geta búið til úr þeim vopn
á Framsóknarfiokkinn, gefst gott
tileíni til að gjöra nánari greín
fyrir, hvort ástæða hafi verið til
að iáta ummæli falla og hvaða lík-
ur séu til, að þau hafi við rök
að styðjast. Tíminn gjörh’ raun-
ar ráð fyrir, að hugui’ íslenzku
þjóðarinnar í sambandsmáhnu sé
nægilega heill til þess, að ekki
að ekki sé ástæða til opinberra
umræðna um það eins og nú,
standa sakir. En ásakanir í því
máh verða ekki látnar afskifta-
lausar — og sízt þegar- þær koma
úr hörðustu átt. ,
II.
Þami 24. febr. 1928 gaf Tryggvi
Þórhallsson forsætisráðherra, fyr-
ir hönd Framsóknarflokksins og
ríkisstjórnarinnar, yfirlýsingu um
það á Alþingi, að stjórnin og
flokkur hennar ætluðu sér að
vinna að því að sambandssamn-
ingnum við Dani yrði sagt upp
af Islendinga hálfu svo fljótt sem
heimilað er í sambandslögunum.
Það var vitanlegt, að Framsókn-
arflokkurinn stóð óskiftur og ein-
huga að þessari yfirlýsingu. Og
það var líka vitanlegt, að svo að
segja öll þjóðin stóð á bak við
yfirlýsingu forsætisráðherrans.
Jafnskjótt, sem yfirlýsing
Framsóknarflokksins og hugur
hans viðvíkjandi sambandssamn-
ingunum var opinber orðin á Al-
þingi var fyrirsjáanlegt, hvernig
íhaldsflokkurinn myndi taka í það
mál. Fyrir hann voru aðeins tveh
möguleikar fyrir hendi: Að lýsa
yfir fylgi við þá stefnu, sem
Framsóknarflokkurinn hafði tek-
ið eða glata fyrir fullt og allt
trausti hjá þjóðinni um ófyrir-
sjáanlegan tíma. Ef íhaldsflokk-
urinn hefði snúizt gegn stjórn-
inni í þessu máli, myndi ekkert
hafa þýtt fyrir hann að ganga til
kosninga í von um að hljóta kjör-
fylgi, sem neinu næmi. Foringjum
flokksins var einn kostur nauðug-
ur. Flokkurinn átti aðeins eina
lífsvon, þá að gefa samskonar
yfirlýsingu og forsætisráðherr-
ann hafði gefið, og þá yfirlýs-
ingu gaf Magnús Guðmundsson í
neðri deild þennan sama dag fyr-
ir hönd flokksbræðra siima.
Yfirlýsing Magnúsar Guð-
mundssonar segir þessvegna ekki
neitt um hug íhaldsflokksins til
sambandsmálsins eins og hann
var í raun og veru. Flokkurinn
gjörði það eitt, sem hann varð
að gjöra og hlaut að gjöra til að
bjarga lífi sínu. Undir engum
kringumstæðum myndi hann hafa
þorað að fara öðru vísi að.
III.
En það er ekki á valdi íslend-
inga að fella sambandslögin úr
gildi í dag eða á morgun. Deig-
ustu mönnunum í frelsisbaráttu
fyrri áratuga er þessvegna alveg
óhætt að slá um sig nú og láta
mannalega. Þeir stjórnmálamenn
íslenzkir, sem fyrrum kunnu bezt
við sig undir danska fánanum,
geta verið alveg óhræddir um
sinn málstað næstu 13 árin, og
meira að segja gjört kröfur, sem
þeir í hjarta sínu fyrirlíta, af
því að þeir vita, að við getum
ekki af eigin ramleik'knúið fram
sambandssiit á löglegan hátt, al-
veg á sama hátt og borgari í iög-
vernduðu þjóðfélagi getur ósköp
rólegur krafizt þess að vera
hýddur á almannafæri, af því að
hann veit ofboð vel að sú með-
ferð á honum er ekki leyfileg og
myndi aldrei verða framkvæmd.
Afstaða íslenzkra stjórnmála-
flokka til sambandsmálsins verð-
ur ekki dærnd eftir yfirlýsingum
eða kröfum, sem gjörðar eru ár-
ið 1928 eða 1930. Þá fyrst, þegar
tii úrslitanna dregur, mun það
sýna sig, hver hugur þeirra er.
Árin 1940 og 1943 munu skera úr
um innrætið eins og það er í raun
og veru. En þangað til verður að
láta það nægja að dæma afstöðu
manna og flokka til sambands-
málsins eftir því einu, hvernig
þeir fara með það stjórnaifars-
lega sjálfstæði, sem íslenzka
þjóðin nú á.
IV.
Þegar að því dregur, að ákveða
skuli, hvort sambandsslit eigi að
fara fram eða ekki, er liægt að
gjöra ráð fyrir þrem möguleikum
um afstöðu Dana: Að Danir óski
sambandsslita, að þeir láti þau
afskiftalaus, og að þeir leggi
kapp á að sambandið haldizt.
Verði annarhvor fyrri möguleik-
inn fyrir hendi, rná ganga út frá
því sem gefnu, að sambandinu
verði slitið, svo framarlega sem
ófyrirsjáanleg atvik verða ekki
til þess að breyta afstöðu íslend-
inga frá því sem nú er. Ef Dön-
um hinsvegar væri, af hagsmuna-
ástæðum, kappsmál að samband-
ið héldist, og beittu áhrifum í
þá átt, er auðvitað hugsanlegt,
að slík viðleitni frá þeirra hálfu
gæti borið einhvern árangur. Ber
þess vel að gæta i þvi sambandi,
að til sambandsslita þurfa V4 ísl
lenzkra kjósenda að neyta at-
kvæðisréttar og :i/4 af þeim, sem
atkvæðisréttar neyta, verða að
greiða atkvæði með sambands-
slitunum.
V.
Tvennt væri það einkum, sem
áhrif gæti haft í þá átt að fá
nokkurn hluta þjóðarinnar til að
greiða atkvæði gegn sambands-
slitum. Önnur er sú, að slæmar
fjárhagsástæður eða óhagstæð
afkoma atvinnuveganna á þeim
tíma yrði til þess að drepa kjark
úr einhverjum hluta landsmanna
og vekja hjá þeim ótta við að
slíta með öllu tenglsin við sam-
bandsríkið. Hinn möguleikinn —
sem langmest hættan stafar af
— er sá, að einhver hluti af þjóð-
inni væri að meira eða minna
leyti háður erlendu fjánnagni eða
atvinnuf y rirtækj um.
Þessari hættu er vert að gefa
gaum alveg sérstaklega svo léngi,
sem ýmsir af núverandi forrráða-
mönnum íhaldsflokksins ráða yfir
tveim fimmtu hlutum þingsæta á
Alþingi og hafa veruleg afskifti
af íslenzkum stjórnmálum.
Tíminn er þeirrar skoðunar að
innan íhaldsflokksins séu ýmsir
menn, sem full ástæða sé til að
væna um undanlátssemi og slæ-
lega framgöngu í málum Islands,
ef sterkt áhrifavald erlent stæði
annarsvegar og því yrði beitt
gegn sambandsslitum.
Um Magnús Guðmundsson er
það alkunnugt, að hann gekk úr
ráðherrastólnum á vald erlendu
auðfélagi, sem var að gjöra stór-
fellda tilraun til þess að ná undir
sig verulegum hluta af verzlun
Islendinga. Það er óhrekjanlega
sannað hvað eftir annað, að M.
G. hefir hjálpað þessu félagi til
þess að fará í kringum íslenzka
löggjöf, að hann — fyrverandi
fjármálaráðherra íslands — hefir
verið að nafni til formaður þessa
félags. Það er víst, að M. G. hefir
gjört þessu erlenda gróðafélagi
mjög mikinn greiða með því að
taka að sér að vera fomiaður
þess, því að eitt af því sem fé-
laginu er nauðsynlegt til að geta
komizt í kringum lögin er að
hafa íslenzka menn í stjórn.
Tilviljun ræður því, að „hluta-
félagið Shell á Islandi“ er enskt
en ekki danskt. En „greiðasemi“
Magnúsar Guðmundssonar við út-
lend atvinnufyrritæki, sem innrás
gjöra í landið, er sjálfsagt alveg
sú sama, hvort sem fyrirtækið er
danskt, enskt eða amerískt.
Stjórnmálamenn, sem gangast
fyrir því, að fá að vera formenn
í erlendum gróðafélögum, fara
ekki eftir þjóðernum.
Á meðan Islendingar eiga
stjórnmálamenn, sem eru álíka
fúsir til að ganga erinda erlends
fjármagns eins og Magnús Guð-
mundsson, og meðan til er í land-
inu brot af möguleika til þess að
slíkir menn geti komizt í stjórn-
arsæti, getum við aldi’ei verið
óhræddir um að einhver hluti
þjóðarinnar kunni að bila, þegar
til átaka kemur við útlent vald.
Á meðan svo er ástatt, virðist
vera full ástæða til að láta orð
falla um það, að, vel geti svo far-
ið, að sambandið við Dani hald-
ist óbreytt eftir 1943, eins og
það hefir haldizt hingað til.
VI.
Nú væri það rangt að segja
að M. G. sé eini maðurinn í íhalds-
floklcnum, sem óglöggan skilning
hafi á gildi íslenzks sjálfstæðis.
Annar áberandi maður í flokkn-
um, ólafur Thors, hefir nú í vet-
ur ritað langa grein í Mbl., þar
sem hann leggur til mjög ein-
dregið, að útlendum auðhringum
verði veitt leyfi til að koma upp
stórfelldu frystihúsakerfi á öllum
aðal fiskútflutningshöfnum lands-
insins. Ekki er amiað líklegra en
að félag, sem slík réttindi fengi
og nægilegt fjármagn hefði handa
á milli, myndi, er stundir líða,
verða algjörlega eim’átt á fisk-
markaðinum íslenzka. Það at-
vinnufyrirtæki, sem hér er um
að ræða er ekki heldur danskt.
En Ól. Thors myndi áreiðanlega
ekkert fremur vera á móti frysti-
húsunum, þó að þau væru byggð
fyrir danskt fé en amerískt, úr
því að hann á annað borð vill
leyfa útlendingum að byggja þau
og hafa rekstur þeirra í sínum
höndum.
Jón Þorláksson, fyrverandi for-
maður íhaldsflokksins, þótti í
Utan úr heimi.
1.
Fiotamálaráðstefnunni í Lund-
únum er nú lokið, og hefir árang-
ur að vísu orðið minni en til var
stofnað í upphafi, en þó nokkur.
Til ráðstefnunnar voru í upphafi
boðaðh fulltrúar frá fimm stór-
veldum: Bretlandi, Bandaríkj un-
um, Frakklandi, Ítalíu og Japan.
Þær takmai’kanir í vígbúnaði á
sjó, sem til mála þóttu koma og
ræddar voru á fundinum voru
þessar.
Að leggja niður stór orustu-
skip.
Að banna kafbáta eða a. m. k.
setja allþröngar takmarkanir um
notkun kafbáta í ófriði.
Að takmarka skipafjölda eða
smáiestastærð þess herskipaflota,
sem hverju ríki fyrir sig að öðru
leyti yrði leyfður.
Fljótt kom í ljós að samningar
myndu takast milli þriggja mestu
flotaveldamra, Bretlands, Banda-
ríkjanna og Japan. Ilinsvegar
reyndust Frakkar og ítalir þegar
erfiðir viðfangs. Strönduðu samn>
ingar við þau ríki fyrst og fremst
á innbyrðis ósamkomulagi milli
Frakka og ítala sjálfra. ítalir
kröfðust þess, að fá að hafa jafn-
stóran herskipastól og Frakkar,
en Frakkar tóku þeiiTi kröfu
fjarri, nema því aðeins, að Eng-
lendingar skuldbyndu sig til að
tryggja þeim öryggi í Miðjarðar-
hafinu.
Árangurinn af ráðstefnunni er
að lokum sá, að stórveldin fimm
hafa ákveðið að byggja engin
stór orustuskip næstu 8 árin og
ennfremur að gjöra nokkrar ráð-
stafanir til þess, að kafbátahern-
aðurinn verði mannúðlegri en áð-
ur. Þær ráðstafanir eru sjálfsagt
fremur þýðingarlitlar.
Lengra nær fimmveldasamn-
urinn ekki. En hin stórveldin þrjú
hafa sm á niilli ákveðið stærð
flota sinna. Brezki flotinn má
vera að stærð 541700 smálestir,
Bandaríkjaflotinn 526 þús. smál.
og sá japanski 367 þús. smál.
Þó að takmörkun herskipa-
flotanna verði ekki meiri en hér
segir og þó að sjóhernaður eigi
sjálfsagt langt í land til að leggj-
ast niður með öllu, léttir sýni-
lega til stórra muna á fjárhirzl-
um viðkomandi stórvelda, við það
sem gjörst hefir á flotamálaráð-
stefnumii.
H.
Mikla athygli vekur það, að
hinn frægi rússneski stjómmála-
maður Trotzky hefir nú verið
kallaöur heim til Rússlands aftur
úr útlegð þeirri, sem hann hefir
verið í nokkur síðustu árin.
Trotzky var eins og kunnugt er
önnur hönd Lenins í byltingunni,
en kornst eftir dauða Lenins í
andstöðu við leiðandi menn
Kommúnistaflokksins og varð að
liröklast úr landi. Hafðist hann
lengst af við í Konstantínopel, en
áttti í raun og veru hvergi höfði
sínu að að halla, því að ekkert
riki vildi leyfa honum landvist
af ótta við áhrif þessa fyrrum
volduga manns, sem í augum
vesturþjóðanna var áhka persóna
í rússnesku kommúnistabylting-
unni og Danton fyrrum í stjórn-
arbyltingunni frönsku.
Það, sem á milli bar, er Trot-
zky hrökk úr landi, var aðallega
stefna ílokksins í landbúnaðar-
málum. Trotzky og Stalin stóðu
þar á öndverðum meiði. Trotzky
vildi láta ríkið liefja landbúnaðai’-
framkvæmdh’ í stórum stíl með
gjörbreyttu skipulagi, en Stalin
var tregur til stórræða. En eftir
brottför Trotzkys varð Stahn þó
til þess að taka upp stefnu hans
að fullu, og nú hefir ráðstjóm-
in gengið stórum lengra en
Trotzky vildi. Og nú er hann ein-
mitt heim kahaðm’ til þess að
verða landbúnaðarráðherra og
taka í taumana, þar sem ráð-
stjórnin þykist hafa of langt
gengið í því að fylgja fram þeirri
stefnu, sem hann var gjörður út-
lægur fyrir.
gamla daga fremur lélegur sjálf- [
stæðismaður. Hann var einn af
þeim, sem stofnuðu Sambands-
flokkiim 1912, en stefna þess
flokks var, eins og menn múna,
fyrst og fremst sú, að koma í
veg fyrir, að Sjálfstæðismenn
slitu sambandinu við Dani. Jón
Þorláksson var í þá daga mjög
hrifinn af allri danskri forsjón
á Islandi, var t. d. nriöe- á móti
því að íslendingar tækju við
strandvörnunum hér við land.
Þótti J. Þ. sanngjamt í þá daga,
að Danir fengju að stunda fisk-
veiðar hér, ef þeir vildu losa Is-
lendinga við óþægindin af strand-
vömunum. Nú dettur víst fáum
í hug, að hverfa aftur að skipu-
lagi Jóns Þorlákssonar, en fróð-
legt er það óneitanlega að bera
„sjálfstæðiskröfur“ líkar þeim
sem komu frá þessum frelsispost-
ula meðan hann var í Heima-
stjórnar- og Sambandsflokknum
saman við innlimunaróttann, sem
svo mjög hefir slitið hjarta þessa
gamla sambandsmanns, síðan
hann fór að kalla sig „núveranda
s j álf stæðismann“.
VII.
íslendingar eiga tvennskonar
sjálfstæði.
Annað er sjálfstæði íslenzkr-
í atvinnuvega og íslenzkrar menn-
ingar. Hin ytri tákn slíks sjálf-
stæðis birtast í ræktun landsins,
bættum húsakynnum, skynsam-
legu verzlunarskipulagi, vaxandi
skólakerfi og umfram aht í mönn
um, sem eiga táp og siðferðis-
þrek til að halda til streitu mál-
stað Islendinga svo langt sem
sæmd þjóðarinnar og sanngimi
heimtar.
Hitt er sjálfstæðið við Skerja-
fjörð!
Við Skerjafjörð standa hinir
miklu olíugeymar „hlutafélags-
ins Shell á Islandi“, sem óbrot-
gjarn minnisvarði yfir Skerja-
rjarðarsjálfstæðið á Islandi.
Þeir standa þar til minnja um
verk þeirra manna, sem verst
hafa gætt þess sjálfstæðis, sem
íslendingar nú eiga, mannanna,
sem lögðu fram 2000 kr. hlutina
í Shellfélagið, mannanna, sem
tóku enska lánið, mannanna, sem
veðsettu útlendingum landssjóð-
inn, mannanna, sem vilja láta út-
lendinga reka alla fiskverzlun 4
Islandi — mannanna, sem riðu í
Krossanes.
Næsti úratugur sker úr því,
hvort íslendingar ætla að meta
meira, atvinnu- og menningarlegt
sjálfstæði almennings í landinu
eða sjálfstæðið við Skerjafjörð.