Tíminn - 31.05.1930, Qupperneq 3

TlMINN
181
Skipaúfgenð píkisins heldur uppi hpað-
fepðum milli Reykjavíkup og Nopðuplands.
Nú þurfa íslendingar ekki lengur að kvarta yfir því, að
þeir séu neyddir til að ferðast með útlendum skipum milli
hafna. Með Esju komist þér milli Rvíkur og Akureyrar á
jafn skömmum tíma og með skipum Bergenska félagsins
eða „Sameinaða11, en ferðirnar verða miklu ódýrari vegna
þess, að á íslenzku skipunum er ekki skyldufæði.
Afsláttur af fari, ef keyptur er farseðill fyrir báðar leiðir
í einu.
íslendingap fepðasf með íslenzkum skipum
maður á lista aðalandstæðinga
yðar, hefir gjört ítrekaðar til-
raunir til að koma á kennslu -,í
steinsteypu í héraðsskólunum og
netjaviðgjörðum í alþýðuskólum
kaupstaðanna, og að flokksmenn
yðar hafa aldrei lagt honum neitt
lið í því máli ? Hvaða ráð eru það
þá, sem þér ætlið að finna upp á
Alþingi, til þess að fá „skólafólk-
ið til að bera virðingu fyrir vinn-
unni“ ?
VI.
Hin pólitíska sorgarsaga yðar,
frú Guðrún Lárusdóttir, er í því
fólgin, að þér hafið haft kynni
af fátækramálum Reykjavíkur í
20 ár, án þess að yður hafi tek-
izt að koma auga á þau sannindi,
sem læra má af kjörum hinna
fátæku. Yður hefir orðið það of-
raun, að finna nokkur önnur úr-
ræði en þau, sem fram koma í
misjafnlega góðviljuðu örlæti ein-
staklinga, eða opinberum fátækra-
styrkjum, sem oftast eru ófull-
nægjandi. Yður hefir ekki hug-
kvæmst sú einfalda staðreynd, að
eina viðunanda úrræðið til að
draga úr fátæktinni, er að breyta
sjálfum lífskjörum fólksins og fá
því tækifæri til að lifa sjálf-
stæðu lífi.
Englandi og síðar í Italíu. Þannig
tvinnast saman við hið hreinrækt-
aða Þingeyingseðli Jónasar hið
annað ábærilegasta höfuðeinkenni
hans: heimsborgarahugsunarhátt-
urinn. Á utanvistarárum sínum
leggur hann einkum stund á upp-
eldismál og félagsfræði og kynn-
ing hans á þessum greinum hefir
vakið hann til framkvæmda heima
fyrir, sem eru í fyllsta san'.ræmi
við ýmsar beztu erlendar nyjung-
ar á þeim sviðum.
Þegar Jónas kom fyrst heim,
tók hann mikinn þátt í starfsemi
ungmennafélaganna, seni hafa ó-
neitanlega haft mikið uppeldis-
gildi fyrir þá kynslóð, sein nú
er upp á sitt bezta og eru frá
þeirri hreyfingu útgengnir marg-
ir ágætustu menn hinna þjóðlegu
flokka, bæði Framsóknarflokksins
og Alþýðu, og ýmsir þeir menn,
sem nú gegna æðstu trúnaðar-
störfum með þjóðinni. Jónas
Jónsson var ritstjóri aðalmál-
gagns ung-mennafélaganna, Skin-
faxa. Um þetta leyti var hann
einnig kennari við Kennaraskól-
ann. Hann samdi ennfremur
kennslubækur fyrir bamaskóla í
ýmsum námsgreinum og er sér-
staklega til þess tekið, hve mjög
Islandssaga hans taki fram öðr-
um bókum, sem samdar hafa
verið í þeirri grein til notkunar í
barnaskólum. Sú bók er með af-
brigðum vel fallin til þess að
vekja bæði hjá ungum og göml-
um ást og virðingu fyrir námi á
sögu þjóðarinnar. Stofnun Sam-
A fremstu síðu í þessu blaði
getið þér séð nokkur dæmi þess,
hvernig Framsóknarflokkurinn og
þá eigi sízt maðurinn, sem er
efstuy á lista aðalandstæðinga
yðar, vilja fara að því að skapa
þjóðinni viðunandi lífskjör. Þar
sem hlýju og björtu steinhúsin,
sem þér sjáið á myndunum,
standa nú, voru áður lágir og
lekir torfbæir, þar sem húsmóð-
irin „kraup fyrir framan hlóð-
h-nar“ í köldu og óvistlegu mold-
areldhúsi og „blés í glæður af
illa þurkuðum sverði“, eins og
þér komizt að orði. I staðinn fyr-
ir hlóðirnar og moldarkofann er
nú komið þægilegt nýtízku eld-
hús með miðstöð. Þetta hefir
verið gjört með því, að sjá bænd-
unum fyrir viðráðanlegum lánum.
Fyrverandi fonnaður flokks yðar,
Jón Þorláksson, var ákaflega mik-
ið á móti þessum lánum og sagði,
að með þeim væru bændur og
bændakonur gjörðar að „ölmusu-
mönnum“.
Þér talið um, að „sauðataðið
hefði betur verið notað á túnin“,
og þetta er alveg satt hjá yður.
En þetta hefir flokksmönnum yð-
ar heldur ekki fundizt nein sér-
vinnuskólans (verzlunarskóla á
samvinnugrundvelli), sem Jónas
veitti forstöðu allt þangað til
haim varð ráðherra, má sömu-
leiðis telja verk hans, og er ungu
fólki hér veitt fullkomin við-
skiftamenntun um leið og því er
hlíft við hinum siðlausa gróða-
brallsanda sem gagnsýrir alla
venjulega kaupmannaskóla og
eyðileggur iimi’æti unglinganna.
Þegar Framsóknarflokkurinn
var stofnaður og blaðið Tíminn
hóf göngu sína, tekur fyrst alvar-
lega að bera á Jónasi Jónssyni í
pólitíkinni. Með hinni háttvísu
skynjun stjórnmálamannsins
finnur hann, að það er þessi upp-
lýsti bændaflokkur með viðreisn-
arhugsjónum sínum og samvinnu-
stefnu, sem nú á leikinn og að
hinn „normali“ stjórnmálaþroski
þjóðarinnar muni hljóta að liggja
þessa leið, enda hefir það
sýnt sig, að vakning sveit-
anna hefir farið fram á þjóðern-
islegum og samvinnulegum grund-
velli, — hugsjónir verklýðshreyf-
ingarinnar hafa átt ógreiðari að-
gang að hugum bóndans, sem
enda er von, þar sem bóndinn á
við allra manna hatramastar
erfðalygar að stríða um afstöðu
sína i þjóðfélaginu.
Árið 1922 er J. J. orðinn lands-
kjörinn þingmaður. Það er eftir-
tektarvert að fyrsta frumvarpið,
sem hann flytur á þingi er um
sundhöll í Reykjavík, en frum-
varpi þessu var tekið hið ólíkleg-
asta, einkum þó af trúnaðar-
stök nauðsyn. Til þess að hægt
væri að hafa full not af sauða-
taðinu urðu túnin að stækka. Og
sú stækkun er nú að komast í
kring fyrir atbeina Framsóknar-
flokksins og er að mjög miklu
leyti að þakka forsætisráðherr-
anum, sem blöðin yðar voru að
svívirða fyrir nokkrum dögum,
og öðrum manni, sem þér og sam-
herjar yðar felldu frá kosningu
í bæjarstjóm Reykjavíkur síð-
astliðinn vetur.
Eg veit, að skoðanir yðar eru
injög ólíkar skoðunum þessara
manna. Eg veit, að þér eruð í
tölu þeirra, sem sjá hámark fé-
lagslegrar mannúðar í því að láta
fátæka fólkið lifa af molunum af
borðum hinna ríku.
VII.
Mér virðizt í svari yðar kenna
óverðskuldaðrar vantrúar á hæfi-
leika og áhrifamöguleika kon-
unnar í þjóðfélaginu. Þér virðizt
aðeins geta gjört ráð fyrir tveim
möguleikum til þess að konur og
karlar fylgist að í stjórnmálum:
Að þau séu í raun og veru sam-
mála eða að „skoðanir kvenna
séu bergmál af skoðunum manna
þeirra“. Þriðja möguleikann virð-
izt þér alls ekki sjá, nl. að skoð-
anir mannsins geti verið „berg-
mál“ af skoðunum konunnar. Eg
hefi í þessu efni miklu meiri trú
en þér á manngildi og áhrifum
íslenzkra kvenna. Eg er yður ó-
saihmála um þetta atriði eins og
eg er yður líka ósammála um
það, að föðurlaust heimih sé ver
farið en móðurlaust. Þau orð yð-
ar eru, að mínum dómi, álíka ó-
réttmæt og ummæli yðar í vor
á opinberum fundi, þegar þér
voruð að ásaka mæðurnai' fyrir
það, að þær bæðu ekki nógu vel
íyrir bömunum sínum.
Hneykslismál Helga Tómasson-
ar frá Kleppi mun eg ekki ræða
við yður að þessu sinni. Ummæli
yðar um það efni hafa sannað
mér það, sem mig raunar grun-
aði áður, að þér eruð ein af þeim
manneskjum, sem bezt lætur að
tala um sannleikann í fjarzka.
Virðingarfyllst.
Gísli Guðnuincisson
-----o-----
Ritstjóri blaðsins er fluttur í Ás-
vallagötu 27. Sami sími og áður,
1245.
mönnum Reykvíkinga, og hafa
reykvískir íhaldsmenn barizt
gegn því ýmist opinljóst eða með
einskonar ofbeldislausri mótstöðu
fram á þennan dag, unz almenn-
ingsálitið og reykvísk alþýða hef-
ir gengið í lið með J. J. og pínt
Knud Zimsen til að fara að
steypa. Annað merkismál, sem J.
J. bar fram um svipað leyti, var
þjóðleikhússmálið og fann hann
þá leið að skattleggja lélegri
skemmtanir til ágóða fyrir þjóð-
leikhússsjóðinn. Af öðrum þýð-
ingarmiklum menningarmálum til
handa kaupstöðunum má nefna
baráttu J. J. fyrir að koma upp
menntaskóla á Akureyri, sem í-
haldið mátti fyrst ekki heyra
nefnt lengi vel og síðan ýmsar
breytingar á menntaskóla Reykja-
víkur, sem íhaldið var fastákveð-
ið í að láta sem allra afskifta-
lausastan, enda höfðu tilsjónar-
menn þess skóla aldrei neitt
frumkvæði til að gera hinar
minnstu endurbótai’kröfur fyrir
hönd skóla síns, en létu alt dank-
ast þar eins og vildi, en sumt
grotna, — þar gekk alt í óstjóm,
agaleysi og stríðlyndi, skólalýð-
urinn skiftist í tvo haturs-
þrungna flokka, sem aldrei sátu
á sátts höfði, öðru megin nem-
endur sem einskonar alþýða,
hinumegin kennarar eins og nokk-
urskonar gerræðisfull og fjand-
samleg yfirstétt. Rektorsembætt-
ið var notað eins og nokkurskon-
ar uppsátur fyrir farlama gamal-
menni, sem höfðu engin skilyrði
Hálfrar aldar afmæli
Möðruvallaskólans, núvei’anda
menntaskóla Norðurlands, er í
dag og á morgun lialdið hátíðlegt
á Möðruvöllum og á Akureyri.
Fjöldi eldri og yngri nemanda
skólans sækir hátíðina, víðsvegar
af landinu.
Tíminn óskar skólanum allra
heilla á ókomnum ái’um. Megi
hann, hér eftir sem hingað til,
verða einn öflugastur máttai'við-
ur íslenzkrar menningar.
——
Mbl. og útlendu strandfei’ðirnar.
Mbl. kvartar mjög mn það 21.
þ. m., að Esja sé látin fara hrað-
ferðir milli Reykjavíkur og Norð-
urlands. „Hitt er þó enn skrítn-
ara“, segir blaðið, „að Esja er í
þessum ferðum látin taka ná-
kvæmlega sömu hafnirnar og
skip sameinaða félagsins“. Blað-
inu finnst sýmlega mjög harka-
lega að farið gagnvart Samein-
aða félaginu! „Þessar þrjár ferð-
ir (hraðferðirnai* til Nl.) eru með
öðrum orðum landsmönnum gjör-
samlega ónýtar“ segir Mbl. Eftii’
þessu telur blaðið það sjálfsagt,
að íslendingar ferðist með dönsku
skipunum, þó að okkar eigin
skip séu á ferð um sömu hafnir
á sama tíma. En Mbl. verður að
skiljast það, að markmið Islend-
inga er og á að vera að taka í
sínar hendur strandferðirnar að
öllu leyti, og að því þýðir ekki
til lengdar að ætla sér að ganga
erinda útlendinga í þessu efni.
Svar
frá Hannesi Jónssyni dýra-
lækni, við grein Magnúsar Guð-
mundssonar um ríkisskuldirnar,
sem nú er að koma út í Mbl.,
birtist í næsta blaði. Hér sltal
aðeins vakin athygli á því, að M.
G. reynir nú ekki lengur að verja
hinn villanda samanburð sinn á
líkisskuldunum í tíð fyrvi og
núv. stjórnar — og mun þá ó-
hætt að fullyrða að sá saman-
burður sé óverjandi.
Landsmálafundur
B-listans á Akm’eyri var háður
síðastliðið fimmtudagskvöld. Hef-
ir J. J. ráðherra þá haldið 30
fundi alls í vor, 11 á Vesturlandi
og 19 á Norður- og Austurlandi.
Á fimmtudagskvöld komu þeir
til Akureyrar Páll Kolka og Jón
Þorláksson og flutti Kolka fyrir-
til að umgangast ungt fólk og
lágu í þrotlausu rifrildi við pilta.
J J. kom því til leiðar, að ungur
og áhugasamur vísindamaður
með heilbrigum og mannrænum
hugsunarhætti var gerður skóla-
meistari, skólabyggingin, sem á
íhaldstímunum hafði verið í næst-
um ósiðsamlegu ásigkomulagi,
var endurbætt, þvert ofan í ill-
skeytta mótspymu íhaldsins,
lcomið upp vönduðum lestrarsal
fyrir skólann í húsi, sem íhaldið
notaði til geymslu fyrir ónýtt
bókarusl og fór J. J. síðan fram
á, að Reykjavíkurbær gæfi skól-
anum aukið land til afnota fyrir
leikvelli, en hér er við ramman
reip að draga, því íhaldið, sem á
meirahluta í bæjarstjóm, er, sem
vonlegt er, mjög fjandsamlegt
öllu því, sem horfir til aukinnar
menningar í borginni.
En fræðslumálastarfsemi J. J.
hefir ekki eingöngu verið bundin
við kaupstaðina eins og að líkum
lætur. Hinar róttækustu umbætur
í skólamálum hefir hann gert til
sveitanna með því að koma í
framkvæmd hinni einföldu en
hagnýtu hugmynd sinni um bygg-
ingu héraðsskóla við hveri og
laugar. Tveir fyrirmyndarskólar
til sveita eru nú komnir upp fyr-
ir harðfylgi hans, annar á Laug-
um í Þingeyjarsýslu, hinn á
Laugarvatni í Ámessýslu, hinn
þriðji er í smíðum í Reykholti í
Borgarfjarðarsýslu og í ráði að
hinn fjórði verði reistur fyrir
vesturhluta Norðuriands í Hrúta-
lestur sinn um Helga Tómasson
kl. 5 daginn eftir (áheyrendur
um 80), en J. Þ. boðaði til fund-
ar kl. 8 um kvöldið. Sátu þann
fund um 100 manns, en á fundi
J. J. kvöldið áður var húsfyllir,
6—700. J. Þ. vildi eigi viður-
kenna fundarsköp þau sem gilt
hafa í kosningabaráttunni og
vildi sjálfur fá að flytja klukku-
tíma ræðu í fundarbyrjun. Har-
aldur Guðmundsson, sem var
mættui’ á fundinum, mótmælti
fundai'sköpum J. Þ., en er engin
tilslökun fékkst, gengu jafnaðar-
rnenn af fundi. Var J. Þ. eftir
það að mestu einn um orðið, og
lauk fundinmn kl. 10. — Fundir
standa nú yfir í Snæfellsness- og
Hnappadalssýslum, og sækja Guð-
brandur Magnússon forstjóri og
Hannes Jónsson dýralæknir þá
af hálfu Framsóknarflokksins. —
íhaldsflokkurinn hefir sent þang-
að vestur hrossajámingamann
úr Reykjavík, til að stofna
„framfarafélög“ í anda íhaldsins!
en daufar undirtektir hefir sú
hreyfing fengið. — Suður með
sjó boðuðu jafnaðarmenn til 5
funda samtímis á sunnudaginn
var og sóttu þá einnig fulltrúar
frá Framsóknar- og íhaldsmönn-
um.
TíSin heíir \ erið óstöðug síðastl.
viku og suma dagana kuldi ög ill-
viðri. — í byrjun vikunnar var V-
átt með rcgnskúrum vestan lands en
bjartviðri og 12—14 st. hiti um há-
degið á Norður- og Austurlandi. —
Aðlaranótt þi’d. brá til N-áttar um
alt land með 1—2 st.. írosti og vonzku
hríð ' á Vestíjörðum og kalsaveðri
um allt land, þótt ekki yrði írost á
láglendi sunnan lands. Norðangarð-
ur þessi (uppstigningardagshretið)
hélzt þangað til aðfaranótt fimmtu-
dags fyrir norðan en þá brá til A-
áttar og tók að hlýna. Á fimmtudags-
lcvöld var SA-hvassviðri á SV-landi
en nú í vikulokin er fremur hæg S
og A-átt um allt land, með 8—10 st.
liila víðast hvar en þó nokkru hlýrra
i innsveitum á Norðurl. Á N-landi
rigndi talsvert. í liretinu en annars
munu þurkar hafa verið famir að
standa fyrir gróðri. f Kvígyndisdal
við Patreksfj. og á Blönduósi rigndi
um 5 mm. yfir vikuna en um 28
mm. á Hraunum í Fljótum. f Reyk-
javík var úrkoman 11 mm. Mestur
hiti 13 st. en lægstur tæp 2 st.
Ritstjóri: Gísli Guðmundsson.
Ásvallagötu 27. Sími 1245.
Prentsmiðjan Acta.
firði. Það er engum vafa bundið,
að þessar þjóðheillastofnanir
hefðu verið órættur draumur og
kanski ódreymdur líka, án Jón-
asar Jónssonar. En þessir skólar
hafa heldur ekki orðið til snún-
ingalaust eða umyrða, því hér
var einatt í senn við að stríða
flokkspólitísk grundvallaratriði
íhaldsins á Alþingi gegn öllum
uppeldisumbótum og margvíslegt
hreppapólitískt sundurlyndi heima
í héröðunum. En með lipurieik og
háttvísi tókst J. J. að synda fyr-
ir ótal sker, en þegar alt virtist
koma fyrir ekki, eins og t. d. í
Laugarvatnsskólamálinu, þar sem
hver höndin var upp á móti ann-
ari, þá tók J. J. af skarið með
óbilugri viljafestu gegn hinum
æstu og sundurlyndu dægurrödd-
um.
En það er sem sagt ekki hin
andlega menning einvörðungu,
sem J. J. hefir látið sig skifta.
það er í afskiftum sínum af
verklegri menningu landsmanna,
einkum með tilliti til landbúnað-
arins, sem hann hefir reist sér
eitt hið virðingarverðasta minn-
ismerki. Eg á hér við Bygging-
ar- og landnámssjóðinn, sem í
öllum verulegum atriðum er hug-
mynd J. J. Hér er um lánsstofn-
un að ræða, sem veitir sveita-
mönnum fé með vægustu kjörum
hugsanlegum, til að byggja við-
unandi heimili í sveitunum og
rækta lönd sín. Það er að vísu
mikið vafamál frá sjónarmiði
þess, er þetta ritar, hvort slíkar