Tíminn - 01.09.1930, Blaðsíða 2

2
TÍMINN
jarðarinnar. Sumir örvæntu um
að þetta væri mögulegt. En einn
góðan veðurdag mættust norðan-
menn og sunnanmenn í miðju
fjallinu.
Það hefir birt yfir hug okkar
allra í þessu yndislega landi. Og
manni verður að hugsa: Er það
tilviljun að Sviss hefir verið hlut-
laust land í hundrað ár, þó að
ófriðareldurinn hafi brunnið alla
vega? Hvort fyrirverða mennirn-
ir sig fyrir að setja blett á hrein-
leika náttúrunnar með því að út-
hella blóði bræðra sinna?
Spurningin bíður svars. Ríki
Mussolinis er framundan.
----o----
M y n d i r
Ríkarðs Jónssonar.
Það er ekki af neinum illvilja,
að Tíminn hefir ekkert sagt enn-
þá um „Myndirnar' hans Ríkarðs,
þegar getið hefir verið ýmsia
bóka annara, sem út kom fyrir
Alþingishátíðina. Það er ekkert
annað en sú gamla og góða for-
siálni íslenzkra matmanna að
geyma sér það bezta þangað til
síðast!
Það er ekki ætlunin að rekja
hér ættartölur Ríkarðs eða æfi-
atriði, enda er sá er þetta ritar,
hvorugu kunnugur. Það eitt veit
hann, að Ríkaður er alinn upp á
Austurlandi einhversstaðar í
grend við Búlandstind, og að
hann hefir miklar mætur á því
fjalli, hefir m. a. sett mynd af því
utan á kápu bókarinnar. Frá upp-
runa Ríkarðs og uppvexti skýrir
Aðalsteinn Sigmundsson nokkuð í
inngangi, sem hann í'itar að bók-
inni.
Tréskurðarnám stundaði Rík-
arður í Reykjavík, hjá Stefáni Ei-
rikssyni. Síðan nam hann af Ein-
ari Jónssyni undirstöðuatriði í
myndhöggvaralist. Eftir það stund
öasparón
Smásaga
Eftir Jacinto Octavio Picón.
I.
Þegar hringt var út um hádeg-
ið, tók fólkið í vinnusöiunum óð-
ara að streyma út um dyrnar.
Það var þögult og steig þungt til
jarðar. Enginn mælti orð frá
munni; karlmennirnir litu ekki
við kvenfólkinu, ógiftu meyjam-
ar höfðu ekki hugann við að
beina að sér athygli piltanna,
unglingarnir spilltu ekki hinum
dýrmæta tíma með leikjum eða
söng. Hinir þrekmestu virtust að-
framkomnir af þreytu, þeir, sem
voru í blóma lífsins, höfðu fas og
útlit svínbeygðra þræla, en þeir,
sem elztir voru, minntu helzt á
afsláttarskepnur, sem verið væri
að reka í sláturhúsið. Allur þessi
söfnuður var hnepptur í ánauð
sinnar eigin vanþekkingar og
bundinn á klafa eigingimi náung-
ans.
Þegai’ út úr verksmiðjunni var
komið, dreifðist hann eins og ský,
sem vindurinn klýfur og eyðir
smámsaman; fyrst voru það stór-
ir flokkar, síðan smáhópar, því-
næst tveir og tveir, sem urðu
Jónas Jónsson ráðlierra.
Sveinn Ólafsson alþm.
Þennan dóm hefir Ríkarður
Jónsson kveðið upp yfir mörgum
þekktum mönnum bæði hér á
landi og annarsstaðar t. d.
Einari Benediktssyni, Jóni Öl-
afssyni, Steingr. Thorsteins-
son, Matthíasi Jochumssyni,
Jónasi Jónssyni ráðherra,
Sveini alþm. í Firði, Svein-
birni Sveinbjörnssyni, Jó-
hannesi Kjarval, Benedikt á
Auðnum, Guðmundi Friðjóns-
syni, Sigurði frá Yztafelli og
mörgum öðrum. Ýmsar þess-
ara mynda eru frábærlega vel
gjörðar. Meðal þeirra beztu er
myndin af Sveini í Firði, veru-
legt listaverk. Þá má og nefna
myndina af Bólu-Iijálmari,
sem prentuð er framan við
Skólaljóð Jónasar Jónssonar,
og gjörð eftir lýsingum, sem
Ríkarður hefir fengið af
skáldinu.
Fyrir nokkrum árum brá
dómur hans sjálfs um persónuna, i
sem hann mótar í leir eða liti. Og j
Pasteurs minning.
aði hann nám í ár í „Teknisk
Selskabs Skole“ í Kaupmannahöfn
og vann þá jafnframt fyrir sér
með teiknun og tréskurði, hafði þá
m. a. umsjón með teiknun bún-
inga, handa leikendum í konung-
lega leikhúsinu.
Itíkarður Jónsson er fjölhæfari
en listamenn yfirleitt. í myndlist-
inni er hann jafnvígur á hvort-
tveggja, myndamótun og drátt-
listina. I tréskurði er hann manna
hagastur. Söngmaður er hann góð-
ur og hagmæltur vel.
í bók þeirri, sem hér um ræðir
eru myndir af flestum listaverk-
um ltíkarðs. Kennir þar ýmsra
grasa. Mesta stund hefir hann
lagt á mótun mannamynda. Oft
verður sú raunin á, að listamenn-
irnir sjá andlit fólks nokkuð á
annan veg en ljósmyndavélin, sem
enga á skáldskapargáfuna, enda
er sitt hvað að sjá og skilja. I
listaverkinu verða persónuein-
kennin, hinn ytri blær skapsmun-
anna, gleggri en í ljósmyndinni.
í verki listamannsins kemur ávalt
fram að meira eða minna leyti
samferða, en venjulegast skildu
þeir líka orðalaust og héldu hvor
í sína áttina. Sumir áttu stutt
heim og fóru þangað, en aðrir
hurfu inn í kaffihús eða sóðalega
gildaskála, sem þar eru kallaðir
„ventorrillos“. Eftir skamma
stund var allur söfnuðurinn horf-
inn sýnum eins og borgin hefði
gleypt hann.
Einn af þeim seinustu, sem út
gengu, var Gaspar Santigós, kall-
aður Gaspar stóri eða Gasparón,
því að hann var manna sterkast-
ur, hár vexti og eftir því þrekinn.
Gezt mönnum strax vel að honum
fyrir það, hvað hann var svip-
hreinn, haeglátur í framkomu, en
upplitsdjarfur. Og hvar sem hann
kom, vakti hann athygli, jafnvel
þeirra, sem annars virða ekki við-
lits þá, sem klæddir eru eins og
verkamenn.
Hann gekk í forsælunni
meðfram löngum kalksteinsvegg,
fór yfir tvær eða þrjár götur,
þvert yfir torg eitt lítið og svo
þaðan eftir troðningum og einka-
stígum, til að stytta sér leið, unz
hann kom inn á breiða braut, sem
prýdd var beggja vegna risavöxn-
um álmum, er fléttuðu saman
greinar sínar yfir miðri brautinni
og mynduðu forsæluríka hvelfingu
yfir höfði hans. Ung kona, þokka-
leg til fara og lagleg sat þar á
föllnum trjábol og beið hans.
það er ekki furða, þó að mörgum
manninum leiki hugur á að vita
þann dóm.
Hélt hún á bami í kjöltu sinni, en
fyrir framan sig hafði hún körfu
fulla af mat. Hundur einn lá
skammt frá henni og stökk þeg-
ar á móti húsbóndanum. Dreng-
urinn rétti út hendumar. Gaspar
greip til körfunnar og skipti gul-
seyddu brauðinu á milli þeirra.
Konan hans hafði ekki augun af
honum. Hún tók matinn upp úr
körfunni og raðaði fyrir framan
þau á jörðina. Þama voru kál-
jurtir, ein flaska af rauðvíni, kné-
dúkar, spænir, djúpur diskur úr
hvítum leir; á hann helti hún
baunum, stráði gulleitum flesk-
bitum út í og rétti manni sínum.
II.
I fjarska hvein verksmiðjulúð-
urinn til merkis um, að vinnan
byrjaði á ný. Gasparón drakk út,
vatt saman vindling og kveikti í,
kyssti drenginn sinn, henti leyfun-
um í hundinn og faðmaði konu
sína að sér í kveðjuskyni. Augna-
bliki síðar var hann þotinnn af
stað til verksmiðjunnar.
Þegar hann var kominn inn úr
dyrunum, varð hann að sneiða
fram hjá jámbútahlöðunum í for-
garðinum til þess að komast inn í
vinnusalinn. Sá salur var langur
og breiður, fékk birtu sína frá
heljarstórum gluggum með móðu-
glersrúðum, og mátti þó sjá út
um þá í svarta múra, kolabyngi,
Ríkarður sér suður til Rómaborg-
ar. Iíefir hann dregið upp ýmislegt
skrítið, sem fyrb- augun bar, í
þeirri för, sem sjá má í bókinni.
neistafjúkið úr smiðjunum og há-
ofnana, sem sendu frá sér kaf-
þykka reykjarmekki og koladuft
í allar áttir. Hátt og lágt um
bygginguna gat að líta óteljandi
fágaða stálþræði, galvaníhúðaðar
járnpípur, slöngvihjól og önnur
hjól tengd sín á milli með ólum,
sem sveifluðust upp ug niður í
kross eða hring, svo hratt að ekki
mátti auga á festa, — eins og
líftaugar einhverrar lifandi veru,
þar sem ekkert mætti nema stað-
ar á þessari fljúgandi ferð, nema
öll heildin yrði aflvana. Trégólfið
skalf og gnötraði við dynkina í
gufuvélinni. Frá öðrum vinnustof-
um barst sama jámaglamrið og
vélaskröltið, en innan um það
mátti þó heyra öðru hvoru slitr-
óttan söng kvenfólksins, sem sat
þar að vinnu.
Við endann á þessari viimu-
stofu tók við önnur alveg eins, en
bilið á milli þeirra var brúað með
mjóum plönkum og alveg rétt þar
við sveiflaðist slöngvihjólið í
hinum tröllaukna gangstilli. Þegar
Gasparón var rétt kominn á miðja
brúna, sér hann, hvar lærlingur
einn kemur hinum megin frá á
harða hlaupum, svo hratt að fyr-
irsjáanlegt er að hann getur ekki
stöðvað sig. Gasparón var orðinn
of seinn til að hörfa aftur til
sama lands, en hinsvegar var ekki
hægt fyrir þá að mætast á þess-
Erfið lífskjör Ríkarðs munu
valda því, að hann hefir eigi kom-
ið því við að gefa ímyndunarafli
sínu svo lausan taum í verkum
sínum sem hann sjálfur myndi
hafa kosið. Þess vegna liggur
minna eftir hann af táknrænni
list en ella myndi verið hafa. Er
þó enginn vafi á, að hann hefði
getað orkað miklu i þá átt. Af
slíkum myndum, sem í bókirmi
eru, skal hér aðeins minnt á
„Pasteurs minningu“. Franski
vísindamaðurinn Pasteur varð til
þess, eins og kunnugt er, að vekja
athygli mannanna á því, að hiiur
svokölluðu smitandi sjúkdómar or-
sökuðust af lifandi sýklum, og er
það stærsta skrefið, sem lækna-
vísindin hafa stigið í baráttunni
gegn líkamlegum veikleika maim-
kynsins. Áhrif þessarar merka
uppgötvunar, sér Ríkarður, með
listamannsauga sínu, í liki dauð-
ans, sem situr áhyggjufullur yfir
skörðóttum ljánum. Sjaldan hefir
íslenzku skáldi tekizt jafn vel að
k.veikja eld ímyndunaraflsins í
köldum veruleika en Ríkarði í
þessari litlu, óbrotnu mynd af
beinagrindinni með voðann í hönd-
unum.
Ríkarður hefir giöggt auga fyr-
ir ýmsu skoplegu í tilverunni. Um
það vitna myndirnar: Eljumaður
á ferðalagi, Neftóbaksmaðui’ í
Horngrýti. Staður Pegasus (þ. e.
skáldfákurimi prjónandi undir
\esalings leirskáldinu). 1 kvalar-
stað hinna fordæmdu er syndar-
inn bundiim á bakinu, en yfir
honum hangir það, sem hann hef-
ir þráð mest í lífinu, nl. nef-
tóbaksbaukurinn, en þó pkkí svo
nærri, að unt sé að ná tii hans
— kátleg stæling af grísku goð-
sögninni um kvalir Tantalos.
Eftir Ríkai’ð liggur margt af
fögrum munum, útskorunum í
tré, rúmfjalir, vegghyllur, hús-
gögn og ski’autgripir ýmiskonar.
Eru margir þeirra nú þegar í
eigu einstakra manna, því að mik-
ií eftirsókn er eftir verkum Rík-
arðs, en þó mun eim um nokkuð
auðugan garð að gresja í vinnu-
stofu hans. Og margt á hami
vafalaust óunnið enn, ef honum
endist aldur og heilsa til.
Sjálfur hefir hann gefið sköp-
unai’þrá sinni form í þessu ein-
falda erindi:
„Ef ég Uefði aðeins nógar krónur,
skyldi ég höggva heig og merk
liundrað þúsund listaverk".
Svona höfum við heyrt það
gégnum aldirnar, — andvarp
listamannsins, sem fátækur er
fæddur hjá fátækri þjóð.
um þrönga stíg. Hann beygði sig
út yfir brúnina öðrum megin. I
því bar lærlinginn að eins og ör;
hann varð of seinn til að átta
sig, rakst á Gasparón og féll kylli-
flatur á brúarbarminn, næstum
því allur út af brúnni og hafði
ekkert til að grípa í. Gasparón sá,
í hvaða hættu hann var staddur
og rétti honum höndina. Dreng-
urinn greip í hana af svo miklu
afli, sakir þess hvað hann var
skelkaður, að verkamaðurinn rið-
aði á fótunum. Til þess að ná
jafnvæginu, rétti hann höndina,
sem laus var ósjálfrátt aftur fyr-
ír sig, en svo slysalega, að einn
pílárinn á slöngvihjólinu lenti á
handleggnum upp við olnboga og
molaði hann í sundur.
Drengurinn sagði síðar, áS
hann hefði heyrt hljóð líkast því
sem viðarbútur væri klofinn með
öxi. Ennþá hafði þó Gasparón
mátt og rænu til að draga dreng-
inn upp og koma honum heilu og
höldnu niður í vélasalinn. En þá
féll hann á gólfið yfirbugaður af
sársauka.
Féiagar hans tóku hann upp,
og þar sem enginn lækningastofa
var í verksmiðjunni, báru þeir
hann á stól til næsta spítala og
það sama kvöld varð að taka af
honum höndina upp við olnboga.
Legan var löng. Það sem Gasp-
arón hafði sparað saman sagði