Tíminn - 01.09.1930, Blaðsíða 4

Tíminn - 01.09.1930, Blaðsíða 4
4 TlMINN Sigurbjörn í Sikkera Hveiti á 0,51 kilo Sykur á 0,71 kilo Kaffi á 3,11 kilo. Verzlunin Sikkem. 1 þessu húsi verzlar „heilagur“ maður, og hann er sæll og sífelt glaður. Hann rabbar og ræðir, sefur og snæðir, snuðar og græðir. Hann á enga áhyggju, enga sorg. — Hann á föðurland, konu og fallegt hús í fallegri borg. Sál hans er frelsuð frá synd og dauða, hann græðir, hann græðir gullið rauða — og ræflunum blæðir. Hann nælir og nælir. Selur vörur, vegur og mælir. Leggur fram góssið lokkar og tælir, lýgur og skrumar og hælir. Og fingumir iða af ákefð í maura og meiri aura, meiri aura. Hann geldur drottni hvað drottins er. — En öllum öðrum örlítið minna, sem maklegt er. Og einungis þó, ef enginn sér. Annars miðlar hann vörum mælir og vegur, fagurklæddur og fagurmæltur og feitur og pattaralegur. Sigurður Einarsson. -----o----- Skýrsla um Alþýðuskólann á Eiöum 1928—29 0)} 1929—30 hefir Tímanum borizt. þessi tvö ár liefir sr. Jakob Kristinsson haft. á hendi stjórn skólans. Tók hann við því starfi, er sr. Ásmundur Guð- mundsson fluttist hingað að háskól- anum. Fyrra árið voru nemendur 38, en seinna árið 45. Skólinn starfar í tveim deildum, eins og aðrir héraðs- skólar. Eins og menn muna var upp- haflega bændaskóli á Eiðum, en síð- ar var honum breytt í almennan al- þýðuskóla. hann ætlaði að segja. Hann mælti: — Allt er þetta illa ráðið, ým- ist gagnslaust eða þá óheiðarlegt. Ætlið þið svo að lifa á peningum frá veðlánsstofnunum eða at- vinnuleysissjóðum ? ‘Verkfall? Hvað ætli það bæti úr skák? Ætl- ið þið að lifa á loftinu, þegar brauðið þrýtur á heimilinu, veð- setja allt, og að því búnu fara aftur að vinna? Hvað snertir dýnamítina, þá er það villidýrs- æði og löðurmennska. Fyrir mín- ar sakir verður enginn myrtur. Látið mig sjálfan annast hefnd- ina, hún skal verða rækileg, seig- drepandi ... Sumir mölduðu í móinn, aðrir tóku þessu vel, og svo fór, að allir sættu sig við þessa úrlausn málsins, ýmist af hræðslu eða af því að þeir þóttust lesa út úr svip Gasparóns, að þessi dular- fulla hefnd yrði eins hræðileg og eftirminnileg og þeir gætu kosið. Fundinum var þvínæst slitið, og skundaði hver heim til sín. V. Næsta dag sáu menn, hvar Gasparón stóð fyrir framan hið fagra stórhýsi, þar sem verk- smiðjueigandinn átti heima og beiddist ölmusu af þeim, sem áttu þar leið um. — Mánuðir eru liðn- ir og enn kemur hann þangað Bækur Friðrik Hallgrímsson: Kristin fræði. Bók handa fermingarbörnum. Enginn kennir nú tungumál með sama hætti og latína var kennd liyrjöndum fyrir 50 árum, eða stærð- fræði eftir Tölvísi Bjöms-Gunnlaugs- sonar, þó að sú bók þætti merkisrit á sinum tíma. Kennsluaðferðir hafa breytzt og í bverri fræðigrein semja menn nýjar og nýjar kennslubækur, til þess að þær fái orðið sem bezt við hæfi nemenda, eftir aldri þeirra og )>roska og samkvæmt þeim kennsluaðferðum, er á hverjum tíma þykja beztar. þó liafa breytingarnar orðið hvað mestar á bókum þeim, sem börnum eru ætlaðar til náms, og má þar t. d. minna á mismuninn á Erslevs minni kennslubók í landafræði og þeim kennslubókum, sem nú eru ætl- aðar liörnum í þeirri fræðigrein. Ein er sú námsgrein þar sem sama kennslubókin hefir þó víðast verið notuð, nú í meira en hálfa öld. það ei hinn kristilegi barnalærdómur, eða „kverið", sem svo er nefnt. Kver séra Helga Hálfdánarsonar þótti meistaralega samið á sinni tið, einkum að því leyti hve þar er miklu efni fyrir komið i stuttu máli, hin fræðilegu hugtök vel sundurliðuð og skilgreind og efnið rækilega bundið í keríi, að lærðra manna hætti. En börn hugsa ekki yfirleitt á lær- dómsmannahátt. þau munu vart fá tileinkað sér þau fræði, sem sett eru fram í sundurliðuðum og skilgreind- um hugtökum, eins og æfðir hugs- unarfræðingar. Og þau skilja yfirleitt ekki fræðiorð. eða rökfræðilegar út listanir á lærðra manna vísu. Fleiri eru að því leyti „börnum líkir". Má það m. a. marka af því, live lítt gæt- ir fræðiorðanna lijá þeim predikur- um, bæði hér og erlendis, er bezt ná til fólksins. Meðal annars þess vegna liafa margir látið í ljósi ósk sina um að samin yrði ný bók lianda fermingar- börnum, þar sem höfuðatriði krist- innar trúar væru fram sett á ijósan liátt og einfaldan og við barna hæfi. Sá, sem fyrstur hefir orðið við ósk manna í þessu efni, er séra Friðrik Hallgrímsson dómkirkjuprestur. Hann hefir áður samið nýjar bib- líusögur, er gefnar voru út vestan hafs. Hafa þær náð mikilli hylli þar vestra, en hér munu þær eigi liafa verið fáanlegar í bókabúðum til þessa. Nú hefir hann samið nýja bók l'anda fermingarbörnum og er hún nýkomin á bókamarkað. Ekki vil ég nefna bók þessa „kver“. ílún gæti kallast Heilræðabókin. „Bókin er samin með það í liuga, að hún eigi að vera leiðbeining fyrir kennara og nemendur til aö tala saman um sannindi kristinnar trú- daglega og styðst upp við giröing- una skammt frá glugga einum, sem þung silkitjöld hanga fyrir að innanverðu. Þar sést hann myrkranna á milli með reifaðan handarstúfinn, og skugginn af hinum tötralega en stórvaxna lík- ama lendir á marmaraframhlið hússins. Á brjóstinu ber hann allt- af spjald, sem þessi orð eru rituð á: „Örkumlaðist í verksmiðju don Martíns Penalva". Þrábeiðni, hótanir, peningalof- orð, allt hefir reynzt árangurs- laust til að fá hann þaðan. Þama er hann, þegar hinn ríki iðjuhöld- ur fer til vinnu sinnar, á skemmt- anir eða stefnur, þegar konan hans kemur úr kirkju og þegar dætur hans fara á kvöldskemmt- anir klæddar dýrindis kjólum. Þarna stendur hann með útrétta höndina, og hver ölmusa, sem að honum er rétt, er spor í áttina til að fullkomna verk hefndarinnar. (La Amenaza). Þórhallur Þorgilsson þýddi. ----o---- „Súðin“ Aldrei flúði öldufang, eimi knúð í gjósti, skeiðar „Súðin“ síldar-vang, svalar Úður brjósti. Austfirðingur. ar“, segir í formálanum. Höfundur- inn ætlast því ckki til þess, að bók- in sé lærð utan að, heldur hefir hann reynt að haga efnisvali og meðferð efnisins þannig, að ungmennin fái skilið það og tileinkað sér og fái jafnframt hvöt til sjálfstæðrar um- hugsunar um þau efni, er um ræðir. Mörg fegurstu orð Krists og læri- sveina lians eiga bö.rnin hins vegar að íesta sér svo í minni, að þau geti farið rétt með þau og er meðferð einisins þann veg hagað, að ef börnin l.afa fest sér þau í liuga, munu þau og hafa allt meginefnið á valdi sínu. Víða er vísað til frásagna í Nýja- testamentinu og er ætlast til þess, að það sé haft við höndina við kennslu og undirbúning, enda eiga börnin að hafa lesið áður barnabib- líu, eða numið biblíusögur. þá eru og víða tekin upp fögur vers úr sálmabókinni, Passíusálmunum og heilræðum Hallgríms. Allvíða er og vitnað til sálma, bæði í sálmabók- inni og Hallgrímssálmum og geta prestar, kennarar og foreldrar haft þær tilvitnanir til hliðsjónar, en eru vitaniega ekki bundnir við val höf- undar, cf þeim virðast aðrir sálmar betur við bariia hæfi, eða enn feg- urri. Bókinni er skift i 14 leskafla eftir etni: 1. Kristin trú. 2. Maðurinn. 3. Jesús Kristur. 4. Kenning Jesú. 5. Vilji Guðs. 6. Syndih. 7. Iðrun og fyr- irgefning. 8. Bænin. 9. Faðir vor. 10. Safnaðarguðsþjónustan. 11. Kirkjan. 12. Skírnin og fermingin. 13. Kvöld- máltíðin. 14. Eilíft líf. Loks er við- bætir, er ræðir um kirkjuárið, ís- lenzku kirkjuna, biblíuna og sáhna- bókina, en síðast eru upphafsorð Fjallræðunnar. Hjá fræðiorðum hefir höf. sneitt eftir megni og leitast við að tala ljóst og einfalt barnamál. Hann gefur hoil ráð og bendingar um ínargt, sem máli skiftir í daglegu lífi og tab ar þar sem vinur við vin. Sumstaöar befir höfundur náð þeim blæ á fran setningu efnisins, er svipar til þess er góð og vitur móðir talar við barn sitt, t. d. í 2. og 5. leskafla og víðar, og er þá vel. Vart trúi ég öðru, en að trúuðum foreldrum vei'ði það ánægja að fylgj- ast með börnum sínum í lestri þess- arar bókar, en það skiftir eigi minnstu um tileinkun efnisins og á- vöxtu námsins. Eigi verður að fullu dæmt um kennslubækur fyr en reynslan sker ur. En það get ég fullyrt, að þótt ég sem ungur sveinn bæri lotningu fyr- i]- þeim innileik trúarinnar, er ég fann að bjó á bak við hjá höfundi kversins míns gamla, þá hefði þessi bók náð meiri tökum á bamshugan- um og búið mig betur undir gelgjuár lífsins. Eg gef því barni mínu bókina og þakka höfundinum fyrir vel unnið \erk. þorsteinn Briem. Kalksaltpétur I. G. og Nitrophoska I. G. beitii' bæklingur sem Stickstoff-Syndi- katið í Berlin gaf út á islenzku í vor og samið hefir Árni G. Eylands ráðunautur. ])að var einmitt brýn þörf á bækl- ingi sem þessum fyrir bændur liér og aðra sem áburð þurfa að nota, og eiga útgefendur og liöfundur þökk skilið fyrir að hafa leyst úr henni. Bæði að innri og ytra frágangi er liókin prýðileg, beinlinis skemmti- leg aflestrar fyrir þá, sem á fræðslu þurfa að halda um notkun tilbúna áburðarins, og prýdd góðum mynd- um til skýringar. Segir þar frá framleiðslu kalksalt- péturs og Nitroposka og góðar til- lögur og ráð eru þar viðvíkjandi not- kuninni. Ilversu skuli með áburðinn fara, hvérnig sé borið í garða, á tún og þar sem nýrækt er höfð með liöndum. Leiðai’vísir þessi á erindi á hvert heimili í landi — jafnvel enn írek- ar en guðsorðabækurnar — því sú guðs blessun sem leiðir af vel rækt- uðum garði eða góðu túni, verður varla minni en hin sem af húslestr- um stafar. Og þó að guðsorðabækurnar séu venjulega ódýrar, borið saman við aðrar ba-kur, enda þótt þær gangi löngum ver út — þá er þó áburðar- bækiingurinn enn ódýrari, því hann kostar ekki grænan túskilding, hver sem vill getur fengið hann fyrir ekki neitt, — lijá kaupfélögum um land alt, lijá S. í. S. og Búnaðarfélagi lslands. Enginn bóndi, sem skilur að nauð- synin mesta er það að rækta jörð- ina, og liætta rányrkjunni, ætti að setja sig úr færi um að eignast pés- ann. pó að mörgum sé svo illa við orðið „bylting", að þeir mega varla heyra það nefnt, þá verður ekki um það deilt, að tilbúni áburðurinn er að koma á stað róttækri og nauð- synlegri byltingu í íslenzkum búnað- arháttum. Og þess vegna ríður íslenzkum bændum mest af öllu á að vita satt og rétt um tilbúna áburðinn, svo að þeir geti haft af honum full not. því ber og að þakka þeim sem veita al- menningi góðar og glöggar upplýs- ingai' í þessu máli. R. Á. Guðmundur Kamban: Jóm- írú Ragnheiður, sögulegt skáldrit, Rvík 1930. Sögulegir „rómanar" eru sjaldséðir í íslenzkum nútíðarbókmenntum. „Góðir stofnar" og „Sögur frá Skaftár- eldum" eftir Jón Trausta og sög- ur Torfhildar Hólm eru svo að segja það eina, sem til er af því tæi. Nú ríður Guðm. Kamban á vaðið með vænni skáldsögu um ástir Ragn- lieiðar og Daða. En sú saga er aðeins einn þátturinn í skáldsagnabálld, sem í vændum er frá höf. undir heildar- naíninu „Skálholt". Síðan á söguöld hefir ekki gjörst á Islandi nema eitt ástaræfintýri, sem hefir hlotið þá upphefð að vera um- talsefni þjóðarinnar í margar aldir, og það er æfintýrið um ástir þeirra Ragnlieiðar Brynjólfsdóttur og Daða llalldói'ssonar. Meinsæriskonan Ragn- héiður, iilaut vægan dóm jafnvel lijá hinni strangtrúuðustu kynslóð 17. ald- arinnar, því að fögur kona, sem deyr ung, fær æfinlega fyrirgefningu þeirra, sem eftir lifa. Daði Halldórs- son varð aftur á móti bitbein hjá umtalsillu fólki, löngu eftir að hann var kominn undir græna torfu, og ekki síst eftir að Torfhildur Holm gaf út skáldsögu sína um þetta efni, sem gjarnan mætti vera óskrifuö. En elskendurnir fengu sárabætur, því að þorsteinn Erlingsson gjörði æfintýrið frá Skálholti að ódauðlegu listaverki. Kynslóð eftir kynsióð munu ljóðelskir Islendingar minnast þeirra Ragnheiðar og Daða með viðkvæmni, af því að þau gáfu porsteini efnið í Eiðinn. jlorsteinn tók á æfintýrinu gamla ems og listamaður eingöngu. Guð- mundur Kamban tekur á því bæði sem skáld og vísindamaður. Hann hefír tekið að sér að vera verjandi Ragnheiðar Brynjólfsdóttur. Ilann telur sig hafa sannað þaö með sögulegum rökum, að Ragnheið- ur hafi ekki unnið rangan e i ð í dómkirkjunni í Skálliolti. Út frá þeim rökum er skáldsagan rituð. Til þess að eiga hægra með að leiða lesandann inn í hugsunarhátt 17. ald- ar, freistar liöfundur að rita samtöl óll á þann hátt, að sem mesí líkist máli þeirra tíma. Hefir þetta tiltæki vafalaust bakað honum ærna fyrir- höfn, en er til engra bóta. Viða er sagan vel rituð, og skýrar myndir dregnar af höfuðpersónum, einkum Ragnlieiði sjálfri, sem sýni- lega er lögð mest alúð við. Vafalaust verður hún mikið lesin og er þess fyllilega verð. En listaverk eiga „meinleg“ örlög eins og mennirnir. „Lyga-Mörður“ Jóhanns Sigurjóns- sonar verður aldrei frægur á Islandi, af því að Njála var til áður. Og það er erfiðara að gjöra sögu Daða og Ragnheiðar að nýju lista- verki, síðan porsteinn orti „Eiðinn". Eiinreíðin, XXXVI. ár, 3. hefti. I þetta liefti ritar Kristinn Andrés- son mag art. einkar glögga grein um þýzka skáldið Thomas Mann, sem lilaut bókmenntáverðlaun Nobels síð- astliðið ar. Thomas Mann er fæddur i Lúbeck 1875, en hefir lengstaf átt heima i Múnchen í Suður-pýzkah I Suðurlöndum hefir harin dvalið öðru hverju, og frægustu sl.áldsögu sina, Buddenbrooks samdi hann í Róma- borg. Skáldskaparstefnu hans lýsir höf. greinarinnar á þessa leið: „Thomas Mann gat ekki tekið undir með þeim, sem réðust á menningu borgaranna. ... Fyrir Nietzsche höfðu mikilmennin, snillingamir, skáldin, verið fulltrúar hins sanna lífs. Fyrir J’homas Mann verða það eftur á móti borgararnir: hinir lífsglöðu, hamingjusömu, einföldu, hraustu og heilbrigðu. þeirra er lífsmagnið, fjör- ið. pað eru þeir, sem í raun og veru lifa lifinu. Með augum Schopen- hauers leit hann á listamanninn sem viljalausan, hlutlausan áhorfanda lifs- ins. En slíkan mann gat hann ekki tilbeðið. ... Skáldin og listamennirnir verða í verkum hans ímynd hnign- unar, sjúkdóins og dauða. Að áliti Thomas Manns er borgaramenningin ekki lífinu fjandsamleg, þvert á móti: par vaxa menn og þroskast eðlilega, þar lifa menn. I-Inignun borgara- menningarinnar táknar upplausn hamingjunnar, upplausn lífsins". Oddur Oddsson, fræðaþulur á Eyr- arbakka, ritar um flakkara á Suður- landi. M. Júl. Magnús um fram- farir og horfur, einskonar manntal framtíðarinnar á íslandi, en eftir því eiga íslendingar að verða 279 þúsundir árið 2000 og 1 milj. 120 þús. árið 2100. Stefán Einarsson ritar um ameríska skáldið Eugene O'Neill. Auk þessa er i ritinu kvæði eftir Guðmund á Sandi og Guðm. Böðvars- son, grein um Rússland eftir danska rithöfundinn Martin Andersen-Nexö, þýdd af Sigui-ði Skúlasyni, N u n n- a n, einkar fagurt æfintýri eftir Keller, framhald af „Rauðu dans- meynni", ritsjá o. fl. Tímarit þjóðræknisfélags ís- lendinga. Ellefti árgangur. Ritstjóri: dr. Rögnvaldur Pétursson. — Winnipeg 1929. Efni: Dr. Sigfús Blöndal: Áhrif islenzkra bókmennta erlendis, ísland og Alþingishátíðin (inngangur að ritgjörðum), Einar Ólafur Sveinsson mag. art.: íslenzkar bókmenntir efl- ir siðaskiftin, Dr. Guðm. Fumboga- son; Lífsskoðanir íslendinga til forna, Prof. Ágúst Bjarna-on: Nýja Atlantis eða ísland nútímans, Pétur Sigurðsson mag. art.: Sagnaritun ís- lendinga, Jón Heigason Iiisk'jji: Siða- skiftin á íslandi, Próf. Ólafur Lárns- son: Stjórnarskipun og lóg lýðveldis- ins íslenzka, Tíunda ársþing þjóð- ræknisfélagsins, dr. Páll Eggert óla- son: Um endurvakning íslenzkra fræða í Norðurálfunni, séra Jónas A. Si gu rð s son: V estu r-í sl en din ga r. Greinar þessar, eða meginhluti þeirra, eru upphaf að ritgjörðasafni um ísland, sem samið er að ti’dduc- un hcimferðarnefndar Vestur-íslend- inga, í tilefni af Alþingishátíðir.ni. Um ritgjörðir þessar segir svo í innganginum: „F.itt meðal þeirra verka, er heii.i- fararnefndin setti sér í öndverðu að gjöra, vai’ að nota tímamót þéssi til þess að kynna íslenzku þjóðina þjóðum þessarar álfu (þ. e. Vestur- heims) á þann hátt er helzt rnætti verða henni að notum í framtiöinni Hugsaði nefndin sér, að fá samantekn- ar ritgjörðir, er lýstu þjóðinni og starfi hennar frá ýmsum hliðum allt frá landnámstið og láta þær siðan birtast í helztu tímaritum áifunnar. Með þvi voru tryggðir lesendur nð þeim úr flokki þeirra manna, er helztir standa að málum í þjóðfe- lögunum báðum og vissá fengin l'yr- ir þvi, að þær kæmu að einhverjum notum. Síðan var svo ætlast til, að þeim yrði safnað saman og síðar gefnar út í sérstöku riti. Ilitgjörð- irnar vildi nefndin hafa þannig, að þær rektu sögu þeirra álirifa, er bókaiðn og fræðimennska íslelidinga á fyrri og siðari öldum hefðu liaft á bokmenntir og skoðanalif vestrænna þjóða og segðu þó jafnframt sögu þjóÖarinnar frá öndverðu í nokkurn- vegin samhengi, svo að lesandinn kynntist hvorutveggja ... Byrjaði hún svo á þessu verki haustið 1928 ... Sem við var að búast varð rit- gjörðum þessum ekki fljótt safnað. Enginn verulegur skriður kornst á vcrkið, fyr en síðastliðinn velur, er fulltrúar heimferðarnefndarinnar, er þá voru staddir í Reykjavíli, báru þetta mál upp við háskólaráð ís- iands, er tók það að sér að mestu leyti og skipaði i það nefnd, til að safna og hafa eftirlit með ritgjörð- unum“. Ætlar heimfararnefndin nú að láta ritgjörðirnar koma út á ensku í ame- riskum tímaritum og birta þær síðar allar saman í sérstakri bók. Eigi hef- ir sá, er þetta ritar, kynnt sér til hlítar það af ritgjörðunum, sem nú liirtast í tímaritinu, en ekki munu þrer vera nema að litlu leyti frumleg- nr, enda ekki til þess ætlast, en hins- vegar þar saman kominn mjög mik- ill fróðleikur, og er þetta fyrirtæki landa vorra vestra stórlega þakkar- vert. Ritið er 220 bls. að stærð, auk aug- lýsinga. Frágangur er góður, að próf- arkalestri undanteknum, en prent- villur eru óþarflega margar. -----0-----

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.