Tíminn - 01.09.1930, Blaðsíða 3

TlMINN
8
Sýnínáin I Stokkhólmi
Það er auðséð, að eitthvað
óvenjuleg't er um að vera. Spor-
vagnarnir eru fullir af fólki,
fólksstraumurinn á götunum er
héttari en nokkuru sinni, og bíl-
arnir virðast allir aka með óleyfi-
legum hraða. Bláguli fáninn blakt-
ir á hverri flaggstöng, og á hverj-
um bíl, það er líf og fjör í öllu
og hátíðarhugur er í öllum. —
Hvað er um að vera? spyr eðli-
lega sá sem ekki veit. — Jú, það
er sá 16. maí, dagurinn, sem hin
margumtalaða Stokkhólmssýning
á að opnast. Undánfarnar vikur
hefir sýningin verið aðalumræðu-
efni blaðanna, hvernig hún muni
verða, og hvort hun muni verða
tilbúin á réttum tíma.
Sýningin er tilbúin á ákveðn-
um degi. Og nú streymir fólkið
úteftir flöggum prýddum Strand-
veginum á þessum yndislega vor-
degi, út til sýningarinnar, sem er
á eyrum og hæðum á báða vegu
Dj urgárdsbrunnsvíkurinnar, rétt
utan við borgina, á einum hinum
fegursta stað sem hægt er að
óska sér. Lauftrén standa í full-
um blóma á ströndunum og hæð-
unum um kring, og léttur vor-
blær dreifir skógar- og blóma-
ylminum yfir sýningarsvæðið.
Fólkið stendur í þéttum röðum
meðfram vatninu og bíður með
óþreyju eftir kónginum, sem von
er á til þess að opna sýninguna.
Þaraa kemur hann, á hvítu skipi,
með fylgdarliði sínu, og stígur á
land eftir áætlun á slaginu þrjú.
Ríkiserfinginn stígur fyrstur í
ræðustólinn og flytur snjalla og
skörulega ræðu, um sænska
menningu, um ætlunarverk þess-
arar sýningar og þýðingu. Því-
næst lýsir kóngurinn yfir að sýn-
ingin sé opnuð. Fallbyssuskotin
duna, flugeldarnir glitra í loftinu
og gosbrunnurinn þeytir vatninu
hátt í loft upp. Dagurinn líður
fljótt við allskonar gleðskap.
Myrkrið fellur á. Ljósin eru
kveikt. Og nú ljómar sýningin í
hinni fjölbreyttustu ljósadýrð og
allt endurspeglast í vatninu. Það
er ógleymanleg sjón. Sýningin er
nú eins og einhver. konungaborg
í austurlenzku æfintýri. Seinustu
tónar hljómsveitarinnar berast út
yfir víkina. Sýninginhliðin lokast
þennan daginn. Klukkan en 12.
Töluvélarnar sýna, að nær því 80
þús. manns hafa komið inn á
sýningarsvæðið þennán dag.
Hvað er nú að sjá á þessari
sýningu ?
Það er auðvitað alveg ómögu-
legt, í stuttri blaðagrein, að gefa
glögga hugmynd um hvernig
sýningin lítur út. „Den kan ej
beskrivas, den máste ses“. Stokk-
hólmssýningin er eftir nýjustu
tísku og öll í samskonar hag-
kvæmnis (funktionarlistisk-) stíl.
Hið mest áberandi við þessi hag-
kvæmnisstílshús er að gluggamir
eru afar stórir, með mjög stór-
um rúðum og margir gluggar
saman, og svo koma stór glugga-
laus svæði á milli. Húsin eru
björt en nokkuð þröng, annars er
herbergj askipun yfirleitt góð og
mörg herbergi eru óvenju vistleg.
Húsgög-nin, lögun þeirra og litur,
og allt fyrirkomulag í herbergj-
unum var sérstaklega smekklegt.
Aftur á móti sáust líka herbergi
með nýtízku stálhúsgögnum,
sem frekar líta út fyrir að vera
fangaklefar en venjulegir bústað-
ir. Annars eru þessi stálhús-
gögn sjálfsagt hentug, t. d. á
skrifstofum, þau eru þægileg og
ódýr, en ekki eru þau falleg. Mest
ber á stáli og gleri, aðalveitinga-
húsið er varla gert af öðru efni
en gleri og stáli. Gler- og krystals-
iðnaðurinn er mjög langt kominn
í Svíþjóð. Glerverksmiðjan Örre-
fors er ein sú þekktasta og' eru
það listamennirnir Gate og Hald,
sem gert hafa þessa verksmiðju
fræga út um allan heim. Þar voru
alveg sjerstaklega vel lagaðir vas-
ar og ker af tærum krystal, sem
fagi’ar myndir voru grafar á. En
örrefors gler er dýrt.
S’ænskur heimilisiðnaður hefir
lengi haft gott orð á sér og eðli-
lega var mikið af heimilisiðnaðar-
vörum á sýningunni. Sérstaklega
fannst mér vefnaðurinn fallegur,
dyratjöld, gólfmottur, vegg- og
rúmteppi, Allir þessir munir eða
flestir voru prýðilegir að gerð og
litasamsetningu. Það er gaman að
sjá mismuninn, sjerstaklega á lit-
unum, á munum frá Suður-Sví-
þjóð, með mjúka og daufa liti,
og frá Dölunum, og Norður-Sví-
þjóð með sína sterku og skæru
liti, en samræmið er alltaf gott.
Margt fleira er á sýningunni að
sjá, sem meira er til fróðleiks og
gamans en til þess að sýna sænsk-
an iðnað eða list. T. d. hús mikið,
að lögun eins og hálfur hnöttur.
í lofti hússins gaf að líta stjöi-n-
ur himinsins í allri sinni dýrð,
breytingar þeirra og gang reiki-
stjamanna. Maðurinn, sem stýrði
sýningarvélinni gaf ýmsar upp-
lýsingar um stjörnugeiminn, og
þar fékk maður að vita, að jörð-
in væri 2 miljarða ára gömul, að
lífið hér á jörðinni væri 300 milj.
ára, og um breytingar liimin-
geymsins frá því nokkur þús. ár
f. Kr. og fram á árið 27930
fræddi hann áheyrendur sína um.
Loks verð ég að geta um „Svea
Rike“. Það er stórhýsi mikið, og
á veggi þess að innan er saga
Svíþjóðar í stónim og skýrum
dráttum skrifuð og máluð. Af
myndahagskýrslunum sér maður
glöggt ýmsar breytingar. T. d.
hvað bai-nafæðingum hefir fækk-
að, efnahagurinn batnar, iðnað-
urinn aukizt, skólunum fjölgað o.
s. frv. Þar þutu dvergsmáar járn-
brautarlestir, knúðar af rafmagni.
Auk sýningarskálanna voru þar
ótal veitingahús, og allskonar
skemmtanir voru á boðstólum.
Guðl. Rosenkransson.
Ritstjóri: Gísli Guðmundsson.
Ásvallagötu 27. Sími 1245.
Prentsmiðjan Acta.
Verðlaunauppdráttur af dómkirkju í Reykjavik, gjörður af Ágúst Pálssyni
frá Hermundarfelfi í Ncrður-pingeyj arsýslu.
Cíi 3$ían^ ©30
Úr kvæði.
Hefjist þinn fáni, vor frjálsa móðir,
friðarins máttur þér yfir vaki
íögur þú steudur með frægð að baki,
]>in framtíð er óráðinn draumur.
pitt hjarta slær, það á heilagar glóðir
þitt höfuð signir aldanna straumur.
Hefjum úr iæðing hvern hulinn þátt
þíns hjarta, sem hefir guða mátt.
Harpa þín syngur, vor heilaga móðir
um hetjanna frægðarslóðir.
Sólin roðar þín sögunnar fjöll,
svanirnir kveða í glæstri höll,
dísir braga þér búa ljóðin.
Bíður og hlustar þjóðin.
ísland, ísland, þú blessar þín böm,
þú biður þeim fyrir í sókn og vöm.
pinn fortíðarljómi skal frægð þeim
skapa
» framtið, svo reisi þau verk, sem ei
hrapa.
Sitt kall skulu þínir fuUtrúar finna.
Að frelsismálum þörfustu vinna,
og vera þar samtaka allir sem einn
i ættjarðarmálum skal hugur hreinn.
Takmarkið háa er traust að binda
tryggð við sitt land, og i framkvæmdir
hrinda
þeim málum, sem byggð em
á grundvelli góðum,
i guðstrú hjá siðuðum þjóðum.
Lát feðranna minning of vöggunum
vaka
og völvurnar almættis boðskapinn
kvaka;
volduga cilífa alheimsins sál
um aldirnar verndi þitt göfuga mál.
pú hefir barizt í þúsund ár,
þrekmikla, svipgöfga móðir.
pú hefir sigrað þraut og tár,
þinn máttur er dýr og óður hár.
Við bíðum og hlustum hljóðir.
Alþingishátíð þú heldur í dag.
Himnarnir syngja þyr dýrðlegan brag.
-Leiftrandi bláhvelfing logandi stjama
lýsa veg þinna bama,
svo hækki þín menning um ár og
aldlr.
Eilifðardagarnir verða ekki taldir.
Hefjist þinn fáni, vor frjálsa móðir,
friðarins máttur þér yfir vakL
Fögur þú stendur með frægð að baki,
þín framtíð er óráðinn draumur.
pitt hjarta slær, það á heilagar glóðir
þitt höfuð signir aldanna straumur.
Ásmundur Jónsson
frá Skúfsstöðum.
Jítið upp í kostnaðinn; þá var
tekið lán út á sparifötin: kápuna
lians og sjalið hennar. Þegar það
var búið skutu samverkamenn
hans og nágrannar saman nokkru
fé. Loks kom ofurlítill styrkur úr
„atvinnuleysissjóði". — Um nýja
atvinnu var ekki að ræða, þar sem
það var hægri höndin, er hann
misti.
III.
Rúmum 40 dögum eftir slysið
kom kona Gasparóns inn í út-
borganastofu verksmiðjunnar.
Það var lítið lierbergi með skil-
rúmi úr viði eftir miðju gólfi og
ofan á því málmþynnur upp á
rönd með afgreiðsluopum. Bak við
þær sat gamall maður, vel klædd-
ur, með hreint um hálsinn, studd-
ist upp við peningaskápinn og las
í dagblaði. Veitti hann nákvæm-
ar gætur tveim ungum mönnum,
sem stóðu álútir við skrifpúlt
úr furu í hinum enda skrifstof-
unnar og voru að skrifa í stórar
bækur.
— Til hvers kemur þú hingað?
spurði annar sla'ifarinn, er kon-
an færði sig nær.
— Hvemig fór það með Gas-
parón ? spurði hinn.
— Hvemig átti það svo sem að
fara? Hann misti höndina.
— Og hvað er þá erindið hing-
að?
— Að fá útborgað.
Annar skrifaraima tók fram
vinnubók og fór að blaða í henni
um leið og hann tautaði:
— Gaspar ... Gaspar ...
— Eftirnafnið er Santigos.
Hann vann í borasalnum, deild
no. 2.
— Rétt er það. Gaspar Santi-
gos. Það nafn stendur hér.
— Það er hann, sagði konan og
varpaði öndinni mæðilega.
Skrifarinn fór að reikna eitt-
hvað út á pappírsblaði og spurði
svo án þess að líta upp:
— Fékk hann útborgað fyrir
vikuna á undan?
— Já, senor.
— Nú þá er ... þá hlýtur það
að vera ...
I þessu lagði maðurinn með
Jireina hálslínið blaðið frá sér og
spurði án þess að líta við hinni
ungu konu:
— Hvaða dag var það?
— Þann 20. síðastliðinn, mið-
vikudaginn, kl. 2 — svaraði hún
döpur í bragði.
— Nú þá er ekki um að vill-
ast, mælti hann þóttalega; mánu-
dagur, einn, þriðjudagur, tveir,
miðvikudagur ... 2\^ dagur, 4,50
pesetar á dag, — það gerir 11 pe-
seta og 25 céntimos. Síðan snéri
hann batónu við henni og sökkti
sér niður í lestur dagblaðsins.
Skrifarinn tók peningana fram
úr skúffu í peningaskápnum,
taldi þá og fékk henni án þess að
mæla orð. Konan fór kjökrandi út
og fótatak hennar var ekki að
fullu hljóðnað, þegar maðurinn
með hreina hálslínið mælti hörku-
lega.
— Þið munið það, að Gasparón
er búinn að fá sitt. Stritóð hann
út! ^
IV.
Þegar verkamennimir fréttu,
að Gasparón hafði ekki verið
borgað nema rétt og slétt fyrir þá
daga, sem hann hafði unnið, var
sem skyndilegt óveður dyndi yfir
þá og hreysi þeirra. Þessi ósann-
gjarna harðneskja magnaði hatr-
ið í brjóstum þeirra.
Fulltrúar verkalýðsfélaganna
söfnuðust saman og héldu fund
eitt kvöld í afhýsi veitingasfóT-
unnar „Fransmaðurinn", og til
þess að fá fullkomna skýrslu um
málið var hinum fátæka, ein-
lienta manni stefnt á fundinn.
Gasparón sagði frá slysinu með
einföldum orðum og sýndi mönn-
um handleggsstúfinn vafinn inn í
gróft léreft. Hann hafði ekki enn
vanizt á að nota vinstri Jiöndina;
þessvegna þurfti hann oft, meðan
á fundinum stóð, að fá aðstoð
kunningja sinna til þess að vefja
fyrir sig vindlinga,
I afhýsinu týrði á óhreinum
olíulampa, sem lýsti svo illa, að
andlit viðstaddra sáust með naum-
indum. Raddir þeirra virtust
koma úr myrkrinu fyrir utan eins
og mótmæli og liótanir frá ósýni-
legum verum.
— Ég er nú búinn að vera 52
ár á verkstæði, mælti sá, er fyrst-
ur talaði; og veit því betur en
þið, hver úrræði eru bezt. Ég hefi
verið í mörgum verksmiðjum.
Tólf ára gamall byrjaði ég ...
Alltaf hefir mér fundist, að bezt
væri að neyða þá til að sjá fyrir
þeim, sem ekki geta lengur unn-
ið, einhverra hluta vegna. Ef þeir
gera það ekki, hvað bíður manns
þá, nema örkuml og hungur?
— Þó að ég hafi ekki unnið
eins lengi og þú, mælti annar; þá
er mín reynzla betri. Bezt af öllu
er að vera á eitt sáttir, allir sam-
an, og halda öllu leyndu, eýði-
leggja fyrir þeim sem mest, verk-
ið, efnið, allt, sem mögulegt er;
vinna lítið og vinna allt illa. Eftir
eitt ár væri engin verksmiðja í
gangi. ;
— Og enginn verkamaður, sem
ætti mat handa sér og sínum.
— Átta stunda vinnu! hrópuðu
margir samtímis.
— Það væri lítið unnið við það.
Maður væri þræll þeix-ra eftir sem
áður.
— Kauphækkun!
— Um leið myndu þeir hækka
verðið á fatnaði, matvælum, húsa-
leigu, ... ef þeir gætu, myndu
þeir ekki svífast þess að skatta
loftið, sem við öndum að okkur.
Nú heyrðist rödd, sem enn
hafði ekki lagt orð í belg, veiga-
lítil röddy mjóróma, en einbeit.t,
sem læsti sig inn í eyru allra:
— Hingað komum við ekki til
að þrefa. Við komum til að hefna
okkar. Hafið þið hug til þess?
Já eða nei. Ég veit af þrem dýna-
míthylkjum, sem hvert er 2Vá
kg. á þyngd: eitt fyrir birgða-
geymsluna — hún er verðmætust,
— annað fyrir hús eigandans,
bakdyramegin, því að þar sefur
fjölskyldan hans, og hið þriðja,
— ja, það getum við geymt,
þangað til við þörfnumst þess
síðar. Vörpum nú þegar hlutkesti,
og sá, sem fær hæst upp, skal
koma sprengjunum fyrir.
Þessari hræðilegu uppástungu
var tetóð með langri, kvíðvænlegri
þögn. Sumum óaði við að hugsa
um eyðilegginguna, öðrum blöskr-
aði svo grimmileg hefnd; flestir
hofðu þó löngun til að þetta gæti
komist í framkvæmd, þótt enginn
vildi gerast tilræðismaðurinn.
Allt í einu kvaddi Gasparón sér
hljóðs, fékk sér tvo teiga úr
vindlingnum og gekk að lampan-
um eins og til þess að allir gætu
séð á andlitsdráttum hans, að
honum væri alvara með það, sem