Tíminn - 24.02.1931, Blaðsíða 1

(2>jaíbferi
og afgrciösluma&ur tT f m a n s et
Kannuetg joorsteinsöóttir,
€<rfjargötu 6 a. HeYÍjaDtf.
^fgteifcsía
C f m a n s er t Ccefjargötu 6 a.
©ptn óaglega fl. 9—6
Sími 2353
XV. árg.
Reykjavík, 24. febrúar 1931.
12. blaS.
Fjárlagaræða
Einars Árnasonar.
Ræðan, sem Einar Ámason fjár-
málaráðherra flutti á laugardag-
inn var, um leið og fjárlagafrum-
varpið 1932 var tekið til 1. umr.
í neðri deild, mun vera einhver
sú ítarlegasta og fróðlegasta fjár-
lagaræða, sem nokkurntíma hefir
verið flutt á Alþingi. Ráðherrann
talaði um eina og hálfa klukku-
stund. Enginn fjármálaráðherra
á Islandi hefir haft eins marga
áheyrendur og í þetta sinn. Sam-
kvæmt ákvörðun útvarpsráðsins,
og í samráði við forseta þingsins,
var löngu ráðið, að ræðunni yrði
útvarpað, og var það kunnugt öll-
um almenningi, enda tilkynnt
fyrirfram í útvarpinu. Hátölurum
hafði verið komið fyrir framan
á svölum Alþingishússins, og
heyrðist til þeirra langan veg á
svipaðan hátt og í Almannagjá á
þjóðhátíðinni í sumar.
Það er enginn vafi á því, að
íjármálaræðan vakti mjög mikla
athygli og að hennar hafði verið
beðið með óþreyju. Fjármálaráð-
herrann sjálfur hefir lítið lagt til
þeirra deilna, sem staðið hafa um
fjármálin á síðastliðnu ári. Eigi
hefir hann tekið neinn þátt
í blaðadeilum, að undantekinni
stuttri leiðréttingu, sem hann
birti hér í blaðinu seint á árinu
1930.
Einar Árnason hefir látið sig
það litlu skipta, þó að í blöðum
stjórnarandstæðinga hafi verið
varpað að honum ómjúkum hnút-
um og fjármálastjórn hans harð-
lega átalin. En því gleggri er sú
greinargjörð um fjárhagsástand
ríkisins, sem haxm nú hefir látið
þingi og þjóð í té.
I fyrsta sinn, síðan íslendingar
fengu sjálfstæði er nú í einu lagi
gjörð nákvæm grein fyrir öllum
lántökum og skuldum ríkisins, og
til hvers lánin hafi verið tekin.
Eyðsla ríkissjóðsins sjálfs er þar
sér í flokki, en í öðrum flokki
eru þau lán, sem ríkið hefir tek-
ið handa bönkunum. Til þess að
eigi yrði deilt um áreiðanleik
þeirra talna, sem hér er um að
ræða, hefir ráðherraxm látið Hag-
stofuna annast útreikninginn.
Skuldaskýrslan nær yfir tímabilið
1921—1930.
Jafnframt er gjörð sundurliðun
ríkisútgjaldanna á árunum 1924
—1930, þaxmig að sjá má glögg-
lega hve miklu fé hefir á hverj-
um tíma vexið varið til verklegra
framkvæmda, til skuidaafborgana,
uppeldismála o. s. frv. Ber yfirlit-
ið ótvírætt með sér, að útgjalda-
aukning síðustu ára stafar af því
svo að segja eingöngu, að fram-
lög til varanlegra umbóta hafa á
þeim tíma verið miklu meiri en
nokkurn tíma fyr.
Þá er í ræðunni rækilega gjörð
grein fyrir rekstri hiima nýju
ríkisstofnana, sem mjög hefir
verið deilt um í blöðunum: Skipa-
útgjörðar ríkisins, Ríkisprent-
smiðjuxmar og Landssmiðjunnar.
Af öllum þessum stofnunum hefir
útkoman orðið hin glæsilegasta.
Fjárlagaræðan kom út hér í
blaðinu sama dag og hún var
flutt á Alþingi. Með því gefst öll-
um almexmingi kostur á að rann-
Frh, á 4. dálki.
„Ottesenarnir>c og
Morgunblaðið
Eftirstöðvarnar af skuldasöfnun ihaldsmanna voru
við árslok 1929 nærri 24 miljónir króna.
i.
Hagstofan hefir, samkvæmt yfirliti, sem birtist í fjárlagaræð-
unni, skipt ríkisskuldum Islands í tvo flokka.
1. Skuldir, sem stofnaðar hafa verið til að annast lögbundnar
greiðslur ríkissjóðsins sjálfs.
2. Skuldir ríkisins vegna bankanna og annara sjálfstæðra
fyrirtækja, sem lánsfé hafa fengið með aðstoð ríkisins (sbr. síldar-
verksmiðjuna).
Skuldir í 1. flokki eru í árslok 1929 taldar kr. 11,642,222. Hverj-
ir hafa stofnað til þessara skulda?
Samkvæmt skýrslu hagstofunnar er það sem hér segir:
íhaldsmaðurinn, Bjöm Kiistjánsson, hefir stofnað þessar skuldir:
1. Skuld við Mikla norræna ritsímafélagið (stofnuð 1917), eftir-
stöðvar 31. desember 1929 ............................ 455,923
2. Skuld við Handelsbanken, (stofnuð 1917), eftirstöðvar 121,770
Þessar skuldir hefir íhaldsmaðurinn, Sigurðui' Eggerz, stofnað:
1. Háskólalánið (1918), eftirstöðvar 31. des. 1929 ........ 1,000,000
2. Skuld við Landsb. (1918), eftirstöðvar.................. 42,200
Eftirtaldar skuldir hafa orðið til í fjármálaráðherratíð íhaldsmannsins
Magnúsar Guðmundssonar:
1. Innanríkislánið 1920, eftirstöðvar 31. des. 1929 ....... 1,722,300
2. Skuld við danska banka (1919), eftirstöðvar............. 2,739,825
3. Hluti ríkissjóðs af enska láninu 1921, eftirstöðvar . . . . 2,599,124
Skuldir stofnaðar af fjármálaráðherrum íhaldsmanna,
samtals eftirstöðvar 8,681,142
Af skuldabyrði þeirri, sem ríkissjóður átti að standa straum
af 81. des 1929 — alls kr. 11,642,222 — eru krónur 8,681,142 til orðnar
í stjómartíð fjármálaráðherra, sem nú eru allir í íhaldsflokknum,
Bjöms Kristjánssonar, Sig. Eggerz og Magnúsar Guðmundssonar.
Eftir eru þá skuldir, kr. 2,961,080, sem ekki hafa verið stofnaðar
af fjármálaráðherra íhaldsins, þar af kr. 1,069,404 í tíð núverandi
stjórnar. Hitt eru gamlar skuldir, stofnaðar fyrir 1917.
II.
I síðara flokknum eru lán, sem ríkissjóður hefh' tekið vegna
banka og annara sjálfstæðra stofnana:
Eftirfarandi skuldir em stofnaðar af íhaldsmanninum
Magnúsi Guðmundssyni:
1. Hluti Islandsbanka af enska láninu 1921, eftirstöðvar . . 5,605,949
2. Hluti Landsbankans af enska láninu 1921, eftirstöðvar 1,772,395
Þessar skuldir em stofnaðar af íhaldsmanninum
Jóni Þorlákssyni:
1. Skuld við Statsanst. for Livsforsikring (1926), eftir-
stöðvar................................................. 2,396,017
2. Skuld við lífsábyrgðarfélagið Hafnia(1926), eftirstöðvar 598,157
3. Skuld við sama félag (1927), eftirstöðvar....... 2,417,492
4. Skuld við Dansk Folkeforsikring (1927), eftirstöðvar . . 2,417,492
Samtals kr. 15,207,502
Þegar ég var barn hjá foreldr-
um mínum, er bjuggu bjargálna-
búi uppi í heiðardal með okkur 5
systkinin, öll ung, verður mér eitt
minnisstæðasta atvikið úr bemsk-
unni, þegar á foreldra mína féll
ábyrgð, er faðir minn hafði geng-
ið í fyrir Ottesen*) kaupmann á
Akranesi, föðurbróður núveranda
þingmanns æskuvina minna.
Kaupmaðurinn hafði með ísmeygi-
legum Ottesens-fagurgala tælt
föður minn og marga aðra bænd-
ur um Borgarfjörð til að skrifa
upp á ábyrgðir fyrir sig og lam-
aði með því afkomu margra heið-
arlegra manna.
Þó að foreldrar mínir kæmust
viðunanlega af, voru það þungar
búsifjar að neyðast nú til að láta
í þessa kaupmannshít meira en
helminginn af verði eigna sinna.
Ég man þá, að við börnin grétum
oft yfir því að fá ekki meira að
borða, meiri hlýju á vetrum og
betri föt. Því þó að foreldrar okk-
ar reyndu eins og þau frekast
gátu að láta okkur ekki líða skort,
þá verð ég að segja það, að þau
reyndu að spara allt, sem fært
var, til að kljúfa að standa í skil-
um, og það tókst. Við bömin á
5—10 ára aldrinum reyndum að
hjálpa til að bjargast eftir því,
sem við frekast gátum. — Ennþá
átakanlegra var þó á næsta bæ
við okkur. Þar bjó blásnauður
bóndi nýbúinn að missa konu sína
eftir að hún var búin að fæða
áttunda bamið. Voru bömin öll
svo að segja sitt á hverju árinu.
Ottesen kaupmanni á Akranesi
hafði tekist að tæla þenna bónda
í ábyrgð eins og föður minn, er
féll á hann. Ennþá er ég ekki far-
inn að sjá meiri sjálfsafneitun,
spamað og vinnuþrek en þessi
bóndi sýndi í mörg ár meðan
hann var að kljúfa fram úr að
standast straum af „spekúlanta“-
bragði Ottesens.
Árin liðu og „Ottesenunum"
eða Bjömum Gíslasonum eða
hvað þeir nú hétu fjölgaði, er
fóru um landið og tældu bændur
til að skrifa upp á víxla eða
ábyrgðir og gerðu þá eignalausa.
Þessir menn náðu með öllum
mögulegum ráðum stórfé úr bönk-
unum og létu ýmist þeim eða sak-
lausum einstaklingum blæða. Eng-
Alls er þessi skuldaflokkur í árslok 1929 talinn, samkv. skýrsl-
um hagstofunnar, kr. 18,207,502.
Þar af hafa fjármálaráðherrar íhaldsflokksins, Magnús Guð-
mundsson og Jón Þorláksson, stofnað til rúml. 15 miljóna, Fram-
sóknarflokkurinn til 3 miljóna, sem er framlagið til Landsbankans.
III.
Allar skuldir ríkisins, 1. og 2. flokkur, eru samkv. skýrslu Hag-
stofunnar, taldar í árslok 1929, kr. 29,849,524.
*) Ég nefni ekki Ottesen kaupmann
á Akranesi af því að ég álíti, að
hann hafi verið lakari maöur en al-
mennt gjörist eða farið ver að ráði
sínu en ýmsir aðrir, sem beittu sömu
aðferðum í fjármálum, heldur af því
að framangreindur atburður er, af
skiljanlegum ástæðum, gleggsta dæm-
ið, sem ég man um þá þjóðarplágu,
sem ég gjöri hér að umtalsefni.
V. O.
I stjómartíð fjármálaráðherra úr íhaldsflokknum, hafa orðið til:
Skuldir, sem hvíla beint á ríkissjóði (eftirstöðvar) . . .. 8,681,142
Skuldir vegna banka og annara sjálfstæðra stofnana .... 15,207,502
Samtals kr. 23,888,644
Samkvæmt opinberri skýrslu Hagstofunnar, eru þannig fullir
þrír fjórðu hlutar af rikisskuldunum í árslok 1929, eftirstöðvar skulda,
sem urðu til þegar ráðhen'ar úr íhaldsflokknum höfðu fjármála-
stjórnina.
Þessi upphæð, eftirstöðvamar af skuldasöfnun íhaldsmanna,
eins og þær voru í árslok 1929, er helmingi hærri en ríkislánið hjá
Hambro’s Bank. 1930 .
Frh. af 1. dálki.
saka með eigin augum þá beztu
heimild, sem til er um fjárhags-
ástand og fjárstjóm ríkisins fyr
og nú.
Slík yfirlit, byggð á frumheim-
ildum, eru óhjákvæmileg skilyrði
þess, að almenningur geti mynd-
að sér skoðun á fjármálastjóm-
inni nú og áhrifum hennar í þjóð-
lífinu.
-...o ■ '
í
ar háværar raddir heyrðust á
móti þessu opinberlega. Þetta var
að verða að þjóðarplágu.
Islendingar eru oftast viðkvæm-
ari þegar þeir dvelja í öðrum
löndum fyrir því sem gerist á
ættlandinu. Ég man hvað ég var
innilega feginn og hrifinn, er sú
fregn barst til mín í fjarlægu
landi, að nú væri öflug stefna að
hefjast heima á Fróni móti
„Ottesenunum“, og þá um leið
að alhliða viðreisn sveitanna og
landsmanna yfirleitt. Skinfaxi,
málgagn æskunnar, nefndi nú
þessa afturþróunarmenn, sem
voru í fararbroddi spillingarinn-
ar, „Filistea“. Brátt varð ég var
við að í fylkingarbrjósti endur-
bótahreyfingarinnar var óvana-
lega duglegur og hæfileikamikill
bóndasonur úr Þingeyjarsýslu,
einmitt þaðan, sem var lang-
bjartast yfir alþýðumenningunni
á Islandi. Og ég ákvað að leggja
aura í að stofna blað með um 60
öðrum ísl. alþýðumönnum víðs-
vegar að, en flestum þó úr Þing-
eyjarsýslu. Blað þetta (Tíminn)
átti að berjast fyrir alhliða
framsókn landsmanna, en ein-
dregið á móti „Filisteunum“.
Og ennþá eru liðin mörg ár.
Bóndasonurinn úr fátæka bænum
í Þingeyjarsýslu hefir gerst ann-
ar aðal leiðtogi framsækinna
sona og dætra Islands. Hann hef-
ir frá því fyrsta orðið að mæta
aðkasti og árásum „Filisteanna"
í landinu, sem eðlilegt er, því
enginn hefir reynst jafn hættu-
legur svikaiðju þeirra.
Og þó að „Ottesenamir“ eða
„Filisteamir“ væm ekki bjartir í
huga mínum frá bemskuárunum,
hafði mér aldrei dottið í hug að
þeir notuðu jafn svívirðileg með-
ul til að ofsækja og reyna að
eyðileggja mesta framsóknar-
mann núlifandi kynslóðar hér á
landi, sem náði hámarki í fyrra,
þegar þeir ætluðu að reyna að
telja þjóðinni trú um að hann
væri brjálaður. I lið með „Fili-
steunum“ hafa, þó undarlegt sé,
gengið ýmsir menn, sem hafa
sitthvað til síns ágætis. Einn
þeirra er Pétur Ottesen. Faðir
hans var fremur vinsæll kaupmað-
ur og ríkur, og móðurfrændur
hans eru margir greindir og mæt-
ir menn, enda líka langflestir ein-
dregnir andstæðingar íhaldsins.
Ottesen er einnig nokkuð greind-
ur á sumum sviðum, þægilegur í
viðmóti og tungumjúkur og hefir
reynst allgóður markaðshaldari
fyrir kaupmennina á Akranesi.
Hann skrifar mörgum kjósendum
sínum vingjamleg bréf öðru-
hvoru með talsvert sniðugum
blekkingum um þjóðmálin,
„heilsuleysi“ ráðherranna o. fl.
Þetta og kannske fleira hefir
gert hann dálítið vinsælan, svo
honum hefir tekist að smjúga inn
á menn og villa mörgum sýn um
skeið. Menn hafa varla trúað því
að hann sem fæst við búskap,
skuli hafa gengið eins óskiptur á
hönd fjárglæframönnunum í
landinu eins og er að sýna sig
betur og betur.
Nýlega var Ottesen á þing-
málafundi í Borgamesi fyrir í-
haldið og reyndi hann þar að
hjálpa því með sínum alkunnu
blekkingum, hávaða og tíeyringa-
hugleiðingum. En ekkert dugði.
Þar ásakaði hann stjómina fyrir
að hafa látið gera ofmikið. Vildi
láta verkin bíða eins og meðan