Tíminn - 14.03.1931, Blaðsíða 3

TlMINN
58
Barnaskólamálið
á Fáskrúðsfirði.
Það lítur út fyrir, að slæm óár-
an sé komin í íhaldið á Fáskrúðs-
firði um þessar mundir og þykir
einkum bera á því nú á þessu ári
og því meir sem daginn lengir.
Setja sumir þessi undarlegheit
íhaldsins í samband við kosning-
ar, sem fram eiga að fara í vor,
einmitt um það leyti þegar dag-
urinn hefir teygt sig yfir allan
sólarhringinn. Kemur þessi óáran
fram á ýmsan hátt, en hér verð-
ur þó ekki lýst nema einum anga,
en það er ofurást þess á goml-
um spítala, mygluðum hið innra
og umkringdum af óþverxa h!ð
ytra. Hefir íhaldsfélagið á Fá-
skrúðsfirði fundið sér þama við-
eigandi fundar- og skemmtistað,
en hitt er verra, að það linnir nú
ekki látum út af því að vilja gera
þetta sæluhús íhaldsins að fram-
tíðar-barnaskólahúsi fyrir kaup-
túnið.
Barnaskólahúsið á Fáskrúðs-
firði brann í fyrrahaust og hefir
notast við leigupláss síðan, í svo-
kölluðum franska spítala, tvær
stofur og lítið herbergi til áhalda-
geymslu. Spítalinn er um 30 ára
gainalt timburhiús, stendur á
mjög óheppilegum stað í kaup-
túninu, niður við fjöru og að-
staða slæm fyrir leikvöll. Snjó-
flóðahætta mikil á staðnum og
féll eitt snjóflóð svo nærri húsinu
fyrir nokkrum árum, að það
braut upp óg fyllti forstofuna.
Munaði litlu að böm, sem voru að
leikum skammt frá sluppu
ósködduð. Um hollustuhætti þessa
framtíðar-skólahúss íhaldsins er
það fyrst að segja, að húsið er
gamall spítali, og finnst mörgum
það vera óaðgengilegra fyrir þá
sök. Raki og mygla er í mörgum
herbergjum, þar á meðal her-
bergi því,- sem nú er notað fyrir
áhaldageymslu. Meðfram bakhlið
hússins liggur vegur og brött
túnbrekka að veginum hinumeg-
in. Báða þessa vetur, sem kennt
hefur verið í spítalanum hefir
mykja verið borin á brekkuna of-
an við spítalann, en það hefir
haft þær slæmu afleiðingar í
le.ysingum að áburðurinn blandast
vatninu, sem rennur yfir götuna
niður að spítalanum og myndar
þar nokkurskonar safnþró við
bakhlið spítalans. En þaðan renn-
ur lögurinn niður í kjallara húss-
ins. Eigandi spítalans og lóðar-
innar er heilbrigðisvörðurinn í
Fáskrúðsfjarðarhéraði og einn af
leiðtogum ihaldsins í pólitískum
efnum þar í héraði. Ihaldsmenn
á Fáskrúðsfirði sækja það nú svo
fast, að hreppurinn kaupi spítal-
ann fyrir banraskólahús og móti
vilja mikils meirahluta foreldra í
kauptúninu, að formenn nefnd-
anna, skólanefndar og hrepps-
nefndar, hafa tekið sér einræðis-
vald í málinu heima fyrir hvor
í sinni nefnd, en munu þó ekki
tréystast til annars en að fá uppá-
skrift flokksbræðra sinni í nefnd-
unum áður en þeir leggja málið
undir úrskurð fræðslumálastjóra.
E.
----o---
Þorbjðrg Einarsd.
húsfrú
Hinn 9. nóv. síðastliðinn andaðist
að tieimili sínu Króki i Hraungerðis-
hreppi húsfrú Þorbjörg Einarsdóttir.
Hafði hún legið rúmföst nokkuð á
annað missiri, og oft all þungt haldin.
Þorbjörg heitin var fædd að Sölv-
liolti í Hraungerðishreppi 17. sept.
18’8, og var því rúmlega 65 ára
er hún dó. Foreldrar hennar voru
þau hjónin Einar Sæmundsson frá
Auðsholti í ölfusi og Þorbjörg Vig-
fúsdóttir frá Nesjavöllum í Grafningi.
Við fráfall Þorbjargar er ekki ein-
ungis orðið einum færra í kunningja
hópnum, heldur er hér kvödd á
braut ein af fremstu húsmæðrum
sinnar sveitar. Þorbjörg sál. missti
föður sínn rétt eftir fermingu, og
iluttist hún þá að Nesjavöllum í
Grafningi, til móðurbróður síns. Varð
hún upp frá því að sjá sér farboi'ða
sjálf. Uppvaxtar ár hennar voru því
lík og gerðist um efna lítið fóllt á
þeim tírnum, óslitið starf fyrir frek-
ar litlu kaupi. Frá Nesjavöllum fór
hún að Hraungerði og dvaldi þar í
6 ár hjá merkishjónunum séra Sæ-
mundi prófasti Jónssyni og Stefaníu
konu hans, Var heimili annálað fyrir-
myndarheimili. Frá Hraungerði flutt-
ist hún að Stóra- Hrauni til sr. Ól-
afs Helgasonar og frú Kristínar konu
hans og dvaldi þar nokkur ár. A
báðum þessum ágætu heimilum hef-
ir Þorbjörg heitin áreiðanlega orðið
fyrir hollum uppeldisáhrifum, svo
mannkostir hennar hafa fyrir það
notið sin betur. Og alla tíð naut hún
óskiftrar vináttu hinna fyrri húsbænda
sinna. Á Stóra Hrauni kyntist Þor-
björg sál. eftirlifandi manni sínum,
Sigurjóni Steinþórssyni frá Arnarhóli
í Gaulverjabæjarhreppi, sem var þar
ráðsmaður. Búskap sinn byrjuðu þau
að Lambastöðum í Hraungerðishreppi
vorið 1898, og giftust þá um haustið
28. okt. Á Lambastöðum bjuggu þau
aðeins eitt ár, en fluttu að því liðnu
að Króki í sömu sveit og bjuggu
þar alla tið síðan. Þar eignuðust þau
þrjú börn, eitt þeirra misstu þau ungt,
en hin eru fulltíða, og búsett heima
í átthögum sínum. Einnig ólust þar
upp þrjú vandalaus börn, og oft voru
þar börn um lengri og skemmri tíma,
því bæði voru þau hjónin sérlega
barngóð, og höfðu ánægju af að hafa
smá börn í kringum sig.
Þegar þau Þorbjörg og Sigurjón
komu að Króki, var efnahagur þeirra
fremur þröngur. Þau voru bæði af
fátæku foreldri, og höfðu ekki að
öðru að búa en því, sem þau ’höfðu
sparað saman af vinnu sinni. En jörð-
in var í mestu niðurníðslu. Hús öll
úr torfi og mjög léleg, túnið karg-
þýft og óvarið. Það var því mikið
starf sem beið ungu hjónanna. Og
jörðin sýnit' best livernig starflð hef-
ur verið leyst af hendi. Nú eru öll
hús þar upp bygð og járnvarin, tún-
ið slétt og miklu stærra en það áð-
ut' var, girðingar um tún og engjar
og efnahagur þeirra í bezta lagi.
Eg býst við að ókunnugir vilji frek-
ar eigna húsbóndanum þær fram-
kvæmdir sem hér hafa verið talldar,
og vissulega hefur hann ekki legið
á liði sínu. En þeim sem kunnugir
eru, er það ljóst að hér hefur hvor-
ugur aðili starfað einn, heldur hafa
bæði hjónin verið samtaka í því að
leysa störf sín sem bezt af hendi og
gera heimllið sem vistlegast fyrir alla
sem þar dvöldu. Og þeim tókst það
svo að heimilið hefur um iangt skeið
verið til fyrirmyndar um myndarskap
og umgengi alla, bæði utanbæjar og
innan.
Það mátti svo heita að heimilið
væri heimur Þorbjargar heitinnar. Þar
vann hún alt sitt mikla starf, og því
fórnaði hún öllum sínum kröftum til
hins síðasta, bæði sem húsmóðir og
móðir. En á heimilinu naut hún sín
líka vel. Hógvær en glöð og hress,
hafi heyrt að hann lægi og væri
geðveikur, og það væri búið að úr-
skurða að hann sökum þess gæti
ekki verið fjár síns ráðandi. Karl
hafði ekkert um þetta heyrt og
verður heldur hissa. Fer síðan til
prófessors Petrín, sálsýkisfræð-
ings, lætur hann rannsaka sig,
og fær vottorð um að hann sé
hress eftir aldri, hafi mjög lítið
tapað minni, geti vel og greini-
lega skýrt frá verzlunarstörfum
sínum, og hafi hann alla hæfi-
leika til þess að gæta eigna sinna.
Fyrir réttinum virtist Unman
alheilbrigður, svaraði skýrt, fljótr
og ákveðið öllum spumingum og
var jafnvel oft sniðugur og fynd-
inn í svörum sínum. Var hann nú
dæmdur að fullu fjár síns ráð-
andi.
Þriðja dæmið skal nefnt af því
að það sýnir, að þessir góðu sál-
sýkisfræðingar virðast eiga jafn-
létt með að gefa vottorð um, að
geðeikui’ maður sé heilbrigður og
heilbrigður maður sé vitlaus. Og
reyna þeir að sanna mál sitt með
kenningum sínum um klofningu
sálarinnar o. fl., sem síðar skal
lítilsháttar vikið að.
Maður að nafni Svedbom dó í
apríl síðastl. vor í Stokkhólmi.
Kom þá upp úr kafinu, að hann
hafði skilið eftir sig arfleiðslu-
skrá, þar sem hann ákveður að
hljómlistafélagið í Stokkhólmi
eigi að erfa mestan hluta eigna
sinna.
En þar eð maður þessi, sem var
74 ára er hann dó, hafði verið
geðveikur síðan hann var fyrir
innan tvítugt, þótti þetta grun-
gerði hún öllum sem voru í návist
hennar létt í skapi, og var oft glatt
á hjalla á heimilinu hennar, ekki sízt
þegar hún veitti gestum sínurn;
öllum sem kunnugir eru þar á
heimilinu, er því hið sama í hug við
fráfall Þorbjargar heitinnar. Þeir
finna að hér er orðið skarð sem
vandi er að fyila. Einlægur vinar-
hugur og þakklæti fylgir henni inn-
fyrir fortjaldið tnikla.
Það hafa á öllum tímum verið al-
varleg tíðindi, þegar merkar húsmæð-
ur liafa fallið í valinn. En nú á síð-
ustu tímum eru það í rauninni enn
alvarlegri tíðindi en nokkru sinni áð-
ur. Við hvert slíkt tilfelli vakna
spurningar um það hvort nokkur úr
hóp hinna yngri muni verða til þess
að taka upp merki þess sem fallin
er, og halda starfinu áfram.
Kunnugur.
----,,
Kveðju-kvæði.
Flutt við jarðarför Guðmundar
Pálssonar frá Bjamastöðum.
I.
Tímarnir líða við skugga og skin,
skammar og langar nætur.
Geislarnir leika við gróandi hlyn,
gengur svo að með veðurdyn.
Og alt.af er einhver, sem grætur
og örvænt sýnist um bætur.
A borðin kemur hið beiska öl
í bikarinn fyr eða síðar.
— Jafnvel hið góða kostar kvöl —.
Og krossinn á skylt við hinn síðasta
epöl
— en hann gerir hetjurnar friðar
í höfuðbók allrar tlöar.
Alfaðir vakir og veitir hlje
veikum og ráðþrota manni.
— Dauðinn er lauffall á lífsins trje,
— langur þó skammdegisrökkvinn sje,
barrfræið losnar úr banni,
blómgast í sólarranni.
II.
Vinur! Jeg lifi þann vökudraum,
að varpa hjer kveðju af tungu,
því nú hafa örlög tekið í taum
og töfrað þið yfir í nýjan straum
— bróður svananna, er sungu,
sifja blómanna ungu.
samlegt og gengu forráðamenn
sjóðs eins, sem samkvæmt lögum
hefði átt að erfa Svedbom, í því
að mál þetta var tekið til athug-
unar.
Svedbom hafði alla tíð haft
fjárhaldsmenn, sem gættu eigna
hans, er hann hafði erft. Sá er
seinast var fjárhaldsmaður Sved-
boms hafði mjög mikinn áhuga
fyrir hljómlist, og var lífið og
sálin í hljómlistafélaginu í Stokk-
hólmi, og mörg af nánustu skyld-
mennum hans höfðu atvinnu við
félagið. Tilkoma arfleiðsluskrár-
innar var af þessum nefndu
ástæðum nokkuð grunsamleg.
Svedbom hafði aldrei verið svo
veikur, að hann væri hættulegur
fyrir umhverfið, og bjó hann í
húsi sínu í Stokkhólmi og hafði
ráðskonu og hjúkrunarkonu, sein
sáu um hann.
Við réttarhöldin kom fram, að
Svedbont hefði alltaf verið eins
og óvita bam, skildi ekki annað
en algengustu orð og setningar,
sem hann heyrði daglega. Eins og
„hvernig líður þér“ eða einhverj-
ar þesskonar spumingar.
Þegar erfðaskráin var útbúin
var ráðskona Svedboms fengin til
þess að lesa arfleiðsluskrána upp
fyrii' hann, en hann var vanur að
hlýða henni og játa þeim spum-
ingum, sem hún spurði hann.
Hún las nú upp arfleiðsluskrána
og spurði hvort hann vildi gefa
hljómlistarfélaginu allar eignir
sínar eftir sinn dag og játaði
hann því. Lét hún hann síðan
skrifa nafn sitt undir. — Þamtig
varð arfleiðsluskráin til.
Gleymd er ei enn hin gamla tíð
— þó gustinn jeg nálgast finnl:
Æskan sjer gróanda í hverri hlíð.
þar hófum við báðir svipað stríð
— því kveð jeg hjá kistu þinni
eitt kvæði úr dagbók minni.
það verður ei kveðjunnar meginmál,
á metin þín störf að bera,
þ'ví sá sem á glöggva og göíuga »41
er gíldur á hverri vogarskál.
Og mannástin vill þar vera
og veginn sljettari gera.
— Æfi þín var sem litið ljóð,
er leynist á milli spjalda,
og aldrei er lesið af allri þjóð,
en á sjer þó bæði magn og glóð
— kærleikans undiralda
komst einhversstaðar til valda. —
III.
Við kveðjumst — og syngjum saman
i dag
við sigurgígjunnar hreima;
í strengjum ómar líísins lag,
því lyftast raddir með gleðibrag:
Ilve gott er þrautum að gleyma,
og gott að vera „heima“.
Við kveðjumst — og syngjum til
syrgjandans,
er situr í kuli og skugga,
að það sje tryggasta hælið hans
að hlusta við fótskör meistarans,
er sendir geisla i hvem glugga
og gleðst af að mega hugga.
Hver þökk er heitust í hljóði — í ró,
— hjartað tekur þá undir.
Hver samfylgd, er vinur vini bjó,
er vermilind, runnin i örlagasnjó.
þar ylnar um gangstíg og grundir
— þar gleymast ei þakkarstundir. —
IV.
Alfaðir veri þeim öllum nær,
sem eiga um sárt að binda.
Hann faðmi hvert lauí, er fellur og
grær.
Hann friði hvert hjarta, er órótt slær.
Að uppsprettum líknarlinda
hann leiði halta og blinda.
Halldór Helgason.
-----o-----
Mjólkurbú ölvesinga hefur
haidið aðalfund sinn. I því eru 24
búendur. Þeir hafa fengið liðlega
20 au. fyrir mjólkurpottinn aö
meðaltali. Um V2 milj. lítra hefur
búið tekið þá 9 mánuði, sem það
starfaði árið, sem leið.
Fjárhaldsmaðurinn fer nú og
„fær tvo sálsýkisfræðinga, „sem
þekktir voru fyrir að „för partens
timliga behov tolka vetenskapens
gátor“, eins og Lindhagen orðar
það. En þarna stóðu sálsýkisfræð-
ingamir hálfilla að vígi, þar sem
maður sá, er þeir áttu að gefa
heilbrigðisvottorðið, var dáinn.
Nú voru góð ráð dýr. Tóku þeir
því til seinnitíma vísindarann-
sókna, sem þeir sögðu að hefðu
leitt í ljós að sálarlíf geðveikra
mamia geti verið klofið, að annar
hluti þess væri með fullu viti,
þótt hinn væri sjúkur. Stundum
hefðu sjúklingar fullt vit og væru
þá gjörðir þeirra byggðar á skyn-
semi og sýndu þá hvað sjúkhng-
urinn í raun og veru vildi. Þess-
konar vilji myndi liggja á bak við
erfðaskrána, sem fyllilega væri í
samræmi við áhugamál sjúk-
lingsins í lifanda lífi.
Svedbom hafði verið mjög
„músikalskur“ í æsku, áður en
hann varð geðveikur.
En um nokkra klofningu í sál-
arlífi Ferons var ekki að ræða,
og að gjafir hans til góðgerða-
stofnana hefðu verið af völdum
hins heilbrigða hluta sálarlífs
hans eða í samræmi við áhuga-
mál hans, var ekki nefnt. Nei,
hann hlaut að vera vitskertur og
var nauðsynlegt að taka haim
með valdi og loka inni á geð-
veikrahæli.
Til þess að sýna hve erfitt er í
raun og veru fyrir sálsýkisfræð-
ingana að segja ákveðið um sálar-
ástand og orsakir verka einstak-
linganna skal eftirfaranda tekið
Nú var ekki annað ráð en að
flýja frá Noregi. Það tókst líka
áður en lögreglan var komin á
vettvang. Þau komust með skipi
til Kaupmannahafnar. Þar var
léttara um vik. Þaðan var hægra
að ná til hlutlausra sálsýkisfræð-
inga. Prófessor Wimmer og dr.
Krabbe rannsökuðu Feron í
Kaupmannahöfn, prófessoramir
Boenhöffer og Toby Cohn í Ber-
lin, prófessor Wagner Jauregg í
Wien, prófessoramir Claud og
Sicard í París og prófessor Min-
gazzini í Róm, rannsökuðu Feron
allir og neituðu eindregið, eftir
ítarlegar rannsóknir, sem sumar
stóðu yfir svo vikum skipti, að
sjúkdómslýsing dr. Söderlunds
væri rétt og fuliyrtu, að Feron liði
alls ekki af paralysie generale.
Þess má geta, að prófessor
Jauregg staðfesti vottoi’ð sitt fyr-
ir réttinum í Stokkhólmi, þegar
hann kom til Stokkhólms nokkru
seinna til þess að taka á móti
Nobelsverðlaununum. Vakti það
mikla eftirtekt, því það hafði
aldrei fyr komið fyirr, að neinn
Nobelsverðlaunamaður hefði verið
kallaður fyrir rétt, þegar hann
ltom til þess að taka á móti
Nóbelsverðlaununum.
Þegar þannig var komið létu
ættingjarnir málið falla niður og
misstu alveg rétt sinn til arfsins.
Paralysie generale hefir ennþá
ekki brotist út á Feron og lifir
hann við góða heilsu.
Hvernig ætli hefði farið fyi'ir
Feron, ef hann hefði verið veikl-
aður, eða ekki svo vel efnum bú-
inn, að hann hefði getað kostað
upp á allar þessar rannsóknir.
Þannig fór í þetta sinn er átti
að nota sálsýkisvísindin í þjón-
ustu „mannúðar“ og „réttlætis"!
Ég segi svo rækilega frá þessu
máli til þess að sýna hve langt er
sengið, og hve hættulegir svona
„vísindamenn“ geta verið borgur-
um þjóðfélagsins, ef þeim er trú-
að og þeir koma sér við.
Frá öðru svipuðu tilfelli segir
Lindhagen, en sem ekki er þó
eins æfintýralegt og Feronsmálið.
Síðastliðið vor sendu tvö bróð-
urbörn eins kaupmanns, að nafni
Unman umsókn um að hann væri
dæmdur óhæfur til þess að gæta
fjár síns, sökum þess, að hann
væri svo lasburða og sljógur,
samvizkulausir menn nörruðu af
honum fé, og hann myndi brátt
missa allar eigur sínar, ef eigi
yi'ði fljótlega aðgert (Þessi tvö
áttu að erfa Unman). Með um-
sókninni fylgdi vottorð frá geð-
veikislækninum dr. Fröderström.
Þar sem hann segir, að Unman
hafi verið mjög nizkur, en gæti
nú fjár síns miður vel, þar sem
hann láti braskara narra sig til
þess að leggja stórfé í námufyrir-
tæki. Nú sé Unman veikur af in-
flúenzu og hafi auk þess heila-
sjúkdóm, sem valdi geðbilun.
Dómstóllinn trúði upplýsingum
þessum og dæmdi hann óhæfan
til þess að gæta fjár síns og skip-
aði tvo menn sem fjárhaldsmenn
hans. Nú batnaði karli inflúenzan,
komst á fætur og út. Dag nokk-
urn mætir hann kunningja sínum,
sem spyr hann hvernig standi á
þessu, að hann sé á fótum, hann