Tíminn - 04.04.1931, Blaðsíða 2

78
TlMINN
Þá var og bent á það, að fyrir-
farandi hefðu bankahrun verið
mjög tíð í nágrannalöndunum og ,
víðar og ríkin hefðu farið með jj
gjaldþrotabú bankanna eins og i
hver önnur gjaldþrot. Lokun Is-
landsbanka væri því ekki neitt
óþekt eða sérstakt tilfelli, er gæti jj
veikt lánstraust Islendinga frem-
ur en bankagjaldþrotin í ná- !
grannalöndunum hefðu veikt
lánstraust þeirra þjóða.
Þá var og bent á það, að ef
ríkið tæki að meira eða minna
leyti ábyrgð á Islandsbanka, þá
myndi sú ábyrgð líkleg til þess
að skerð lánstraust landsins mun
meir, en þótt bankinn væri gerð-
ur upp. Bankinn var búinn að
glata trausti sínu utanlands og
innan og rekstur bankans hafði
sýnt minnkandi veltu og sífelld
töp síðan 1919. Samkvæmt reikn-
ingum bankans átti hann í árs-
lok 1920: Hlutafé 4.5 milj. kr.
Varasjóð 4 milj. kr. Gróði bank-
ans á árunum 1920 til ársloka
1928, að frádregnum þeim arði,
sem hluthöfum hefir verið greidd-
ur, 8,3 milj. kr. Samtals hefir
því bankinn haft til þess að mæta
töpum með 16,8 milj. kr. Allt
þetta fé er tapað og auk þess
að minnsta kosti 3 milj. og 600
þús. kr., sem bankann vantaði til
þess að eiga fyrir skuldum, sam-
kvæmt mati nefndarinnar. Sam-
tals hefir því tap bankans á ár-
unum 1920 til ársloka 1929 num-
ið 20 milj. og 400 þús. krónum.
I skýrslu þeirri, sem banka-
stjórn Islandsbanka sendi til al-
mennings 1920, er það upplýst,
að langsamlega mestur hluti af
fé hans var lánað til verzlunar,
eða 23 milj. kr. Þar næst til
íiskiveiða 7 og 3/4 milj. kr. og til
annarar starfsemi, húsabygginga
o. fl. 8 milj. kr. Á hvaða atvinnu-
vegum og hvaða mönnum hefir
nú bankinn tapað? Þetta verður
alþjóð að fá að vita, þar sem hún
verður að borga brúsann.
Ekki var þá hægt að sjá það
af reikningum íslandsbanka nema
að nokkru ieyti, hvemig hagur
bankans stóð frá ári til árs. Um
þetta farast Har. Guðmundssyni
svo orð í Alþt. 1930, B., 1979:
„það er t. d. upplýst eftir þessari
sömu skýrslu*), að ógreiddir vextir
ai' ýmsum víxlum voru ekki færðir
á venjulega viðskiptakontó þeirra
manna, sem höfðu samþykkt. víxlana,
heldur á „ýmsa skuldunauta". Einn
stór skuldunautur bankans skuldar
þar t. d. 40—50 þús. kr., sem eru ó-
greiddir vextir af vixlum. Með þessu
er beiniínis reynt að fela skuld þessa
mjög vafasama skuldunauts. Gengis-
munur er enginn reiknaður af póst-
sjóðsláninu danska er hann mun
nema um 820 þús. kr. Fleira mætti
til tína, en þetta nægir til þess að
sýna, að reikningarnir eru rangir,
þótt bækur séu greinilega íærðar. Og
þó er hitt stórkostlegasta fölsunin, að <
miljónir tapaðra skulda ar eftir ár .
taldar til eigna bankans.
í Lögbirtingablaðinu 10. jan. síðastl.
er yfirlit yfir hag bankans í árslok
1929. þar stendur, að bankinn eigi
hvorki meira né minna en 5 miljónir
og 700 þús. kr. eigið fé. par aí eru
4y2 milj. kr. hlutafé, en 1200 þús. kr.
til þess að mæta tðpum.
þessi vfirlýsing bankastjóra ís-
landsbanka var prentuð 1G. jan. eða
réttum hálfum mártuði áður en bank-
inn lokaði og Pétur Magnússon
bankastjóri og Jakob Möiler banka-
eítirlitsmaður mátu, að bankinn ætti
engan til. Og bankastj., sem gaf þessa
yfirlýsingu 16. jan., hefir játað að
það sé rétt, að bankinn eigi engan
eyri, ekkert hlutafé og engan vara-
sjóð þann 1. febr., hálfum mánuði
eftir að þeir sögðu hankann eiga
nærri 6 milj. kr.“.
Skuldir íslandsbanka skiptust
nokkurnveginn jafnt milli þriggja
aðilja. Ríkissjóður Danmerkur,
Prívatbankinn í Khöfn og Ham-
brosbanki í London áttu um 10
milj. kr. hjá bankanum. Spari-
sjóðsfé og annað innlánsfé var
9—10 milj. kr. og loks átti ríkis-
sjóður 5V2 milj. (enska lánið) og
Landsbankinn 4y2 milj. hjá bank-
*) Skýrsla matsmjteudarirmaa- 1980.
anum. Nú er það ljóst að ef ríkið
tók ábyrgð á sparisjóðsfénu og
öðru innlánsfé Islandsbanka eins
og frumvarpið fer fram á, þá
voru 2/3 hlutar af skuldum bank-
ans, allar innlánsskuldimar í
ábyrgð ríkisins. En hvað mundu
þá hinir erlendu lánardrottnar.
sem áttu y3 af skuldum bankans
hafa sagt við því að hafa einir
fé sitt ótryggt? Það er hætt við
að þeir hefðu viljað fá tryggingu
fyrir fé sínu og að ríkið hefði
orðið að kaupa sér frið með því
að láta þá tryggingu í té, til þess
að geta haldið bankanum opnum.
Frumvarp þetta var fellt í
neðri deild með 17 atkvæðum
framsóknar og jafnaðarmanna
gegn 11 atkvæðum íhaldsmanna.
X.
Samtímis frumv. M. G. og ól.
Th., sem getið er um í kaflanum
á undan, fluttu þeir Hannes Jóns-
son og Sveinn Ólafsson frum-
varp (þingskjal 68) um að bú
íslandsbanka skyldi tekið til
skiptameðferðar. „Til þess að
koma eigum bankans og inn-
heimta skuldir hans, þarf lang-
an tíma, lengri en ætlaður er til
venjulegi’a gjaldþrotaskipta og
aðra starfstilhögun en venjuleg
er við gjaldþrotaskipti“, segir í
greinargerð frumvarpsins, enda
var sérstakri nefnd, skipaðri 3
mönnum, ætlað að sjá um skiptin
og var búizt við, að innheimta
skulda og skipti stæðu yfir í
mörg ár.
Er íhaldsmenn sáu að frumv.
þeirra M. G. og ól. Th. náði ekki
fram að ganga og að mestar lík-
ur væru til að íslandsbanki yrði,
samkv. frumv. H. J. og S. ÓL,
tekinn til skiptameðferðar, fengu
þeir afgreiðslu málsins frestað á
þinginu. Á meðan söfnuðu þeir
loforðum hjá innistæðueigendum
í íslandsbanka, að þeir tækju fyr-
ir nokkum hluta inneigna sinna
hluti í bankanum. Samtímis leit-
aði Sveinn Björnsson sendiherra,
samkv. umboði stjómarinnar,
sanminga um það við hina er-
lendu lánardrottna bankans, að
þeir legðu nokkurt fé fram til
stuðnings bankanum. Árangurinn
af þessum fjáraflatilraunum varð
sá, að loforð fengust fyrir all-
miklum fjárframlögum, þannig
að hægt var að gera gagngerðar
breytingartillögur við hið upphaf-
lega frumvarp um skiptameðferð
á búi ísiandsbanica.
Stofna skyldi nýjan banka er
héti Útvegsbanki Islands, með
1 y% milj. kr. hlutafjárframlagi
úr ríkissjóði. Inn í Útvegsbank-
ann átti svo bú Islandsbanka að
renna, þó fyrst eftir að búið
væri að leggja íslandsbanka til
fé frá ríkissjóði, 3 milj. kr. af
enska láninu, sem hlutafé, inn-
■stæðueigendur leggi fram minnst
IV2 milj. kr., sem hlutafé, og að
erlendir lánardrottnar legðu fram
41/2 milj. kr. í áhættu og hluta-
fé. Erlenda hlutaféð má þá ekki
nema meira en IV2 milj. kr. —
Hið gamla hlutafé Islandsbanka,
41/2 milj. kr., skal afskrifað sem
tapað og hlutabréfin felld úr
gildi.
Ef þessum skilyrðum væri ekk:
fullnægt, átti 4. kafli laganna,
sem var hið upphaflega frumvai-p
um skiptameðferð á búi Islands-
banka, að koma til framkvæmda
og bankinn að takast til gjald-
þrotaskipta.
Ihaldsmenn í efri deild gerðu
þó tilraunir til þess að bjarga
gamla hlutafénu í íslandsbanka,
sem allt var tapað og samkv.
matinu 3,6 milj. kr. að auki. —
Björn Kristjánsson og Jón Þor-
láksson báru fram breytingartil-
lögu þess efnis, að gamla hluta-
féð skyldi fært niður í sannvirði
með mati, og þegar hún var felld
kom fram varatillaga frá sömu
mönnum um að ríkissjóður tæki
hlutabréfin eignaniámi. Var með
því skapaður möguleiki fyrir því,
að bréfia væru þó talin einhvers
Hér með tilkynnist að Hannes G. Kristjánsson járnsm. frá Nesi
við Stykkishólm andaðist 27. f. m. að Hörðubóli í Dalasýslu.
Kona og bðrn
virði. Sem betur fór var einnig
þessi tillaga felld.
Frumvarpið um Útvegsbanka
Islands var samþykkt, og um
síðir var skilyrðunum um Islands-
banka fullnægt þannig, að bú
hans, með fullkomlega 9 miljóna
króna meðgjöf, rann inn í Út-
vegsbankann. Reyndist 4. kafli
frumvarpsins mjög heppilegt
vopn til þess að afla meðgjafar-
innai’ og tryggja greiðsluna og
afhendingu Islandsbanka.
Ríkið ber enga ábyrgð á Út-
vegsbankanum. Það varð að taka
414 milj. kr. hluti í bahkanum,
en auk þess eiga aðrir innistæðu-
eigendur og útlendingar meir en
6 milj. kr., sem einnig stendur
til tryggingar bankanum. Þótt
mikið af þessu fé sé ekki annað
en verðlausar kröfur úr þrotabúi
Islandsbanka, þá er þó nokkur
von um að góð stjóm á Útvegs-
bankanum og bætt aðstaða muni
geta endurheimt nokkuð af þess-
um verðlausu kröfum. En um ó-
fyrirsjáanlegan tíma verður rík-
issjóður að greiða vexti og af-
borganir af þessum IV2 milj.,
sem verja varð til meðgjafar með
þrotabúi Islandsbanka og til
stofnunar Útvegsbankans. Uiu
Vz milj. kr. á ári eykur þetta
vaxta- og afborganabirði ríkis-
sjóðs. Töp erlenda hlutaf járbank-
ans — íslandsbanka —, sem
þingið varðaði ekki framai* en
Alþýðubrauðgerðina, hvíla nú á
ríkissjóði með Vi miljónar króna
þunga á ári hverju.
En þetta má heita gott hjá
ööru verra.
Ef þingið hefði látið að vilja
Jóns Þorlákssonai’ og annara í-
haldsmanna um að .taka ábyrgð
á Islandsbanka, hefði einnig
þungi þeirra meir en 6 miljóna
kr., sem innlendir og erlendir lán-
ardrottnar hans urðu að afhenda
sem meðgjöf bankans, hvílt á
ríkissjóði. Og enn meira: Þungi
hinna væntanlegu tapa, sem virt-
ust fylgja bankanum eins og
erfðasyndin mönnunum, banka-
stjómin gamla, hin pólitíska
lánastai'fsemi bankans, erlenda
hlutaféð; allt hefði þetta hvílt á
þjóðinni og eyðilagt alla mögu-
leika til framþróunar.
Hannes Jónsson.
----0---
Frumvarp
til iaga um lax- og silungsveiði.
I Morgunbl. 22. febr. sl. er
greinarkorn með þessari yfir-
skrift, eftir Gísla nokkum Gísla-
son frá Lambhaga 1 Skilmanna-
hreppi i Borgarfjarðarsýslu.
Þar sem grein þessi er með
afbrigðum heimskuleg, álít ég
hana á engan hátt svaraverða.
En fyrir hitt er sízt að synja, að
ekki verði einhver einfeldningur-
inn til að trúa og því rita ég
þessar línur.
Höfundurinn talar um hlunn-
indarán í sambandi við frum-
varpið, þó að í gegnum það allt
skíni eins og rauður þráður: Auk-
in hlannindi með samstarfi og
íæktun. Ekki einungis á þeim
jörðum sem nú hafa hlunnindi,
heldur á 10-fallt fleiri.
Þó minnist hann á veiði-að-
ferðir. Verður þar eins og fyrri
allt öfugt. Hampar hann hættu-
legustu veiðiaðferðinni, dráttar-
netunum, en níðir stangaveiðina,
sem er hættulaus, að dómi reynsl-
unnar og allra kunnáttumanna.
Að stangaveiði er svo hættu-
laus fiskstofninum, stafar af því,
að lax sem farinn er að nálgast
hiygningarstað og hrygninga-
tíma, tekur alls ekki beitu eða
flugu hvernig sem að er farið.
Það er einmitt sá lax sem hrygn-
ir fyrst að haustinu og því líkleg-
astur til að koma upp afkvæm-
um sínum. Það er því ekkert
undarlegt fyrirbrigði, að ár þser,
þar sem stangaveiði hefir verið
stunduð um lengra tíma, eru lax-
auðug-ustu' ár landsins.
Aftur má með dráttametum
sópa öllu upp, einkum þar sem
lax og silungur dregur sig sam-
an af sérstökum ástæðum, t. d.
við ósa, meðan hann er að venja
sig við ferska vatnið, hindranir
á gönguleið og lá hrygningarstöð-
um. I tærum smáám, auðdræg-
um, má svo að segja drepa
hverja bröndu. Þessi veiðiaðferð
er álíka þryggileg og að skera
ærnar á sumarmálum.
Greinarhöf. spyr í einfeldni
sinni hvort þörf sé á slíkum frið-
unarráðstöfunum, sem era í frv.
og þvi megi ekki nota hin þjóð-
legu(!) veiðarfæri, því enn gangi
lax og silungur í margar ár hér
á landi. Þetta sýnir betur en allt
annað einfeldningshátt og
skammsýni.
Laxveiði hefir mjög gengið til
þurðar á síðustu áratugum.
Fjöldi af laxám eru þegai’ upp-
\ eiddar, en þverr óðum í öðrum
sem ekki njóta stangaveiði eða
klaks.
Að síðustu kemur hann með
lokleysuna gömlu um að lax og
silungur sé að flækjast með
ströndum fram og við árósa, til
að þvo af sér lús og þessháttar,
er sé kenning löngu fordæmd af
öllum vísindamönnum.
Ég vil hér með nota tækifærið
til að þakka laxalaganefndinni vel
unnið verk. Greinargerð frum-
varpsins, sem bæði er fróðlegt
og skemmtileg og sem flestir
ættu að lesa, ber greinilega með
sér hversu geisimikið starf ligg-
ur að baki samningu frumvarps
þessa. Hún sýnir ákaflega ljóst
hvert stefnir með laxamál okkar,
ef svo er fram haldið, sem verið
hefir. I öðra lagi hinn óútreikn-
anlega hag, sem má af laxveiði
vefða, ef rétt er stefnt og frum-
varpið verður að lögum.
Nefndin segii’ á einum stað:
„Vér íslendingar stöndum á
vegaómtum um veiðimál vor, eins
og svo margt annað. Á aðra hönd
liggur krókastígur sundrungar og
þekkingarskorts. En á hina hönd-
ina blasir gagnvegur samtaka og
ræktunar. Hann liggur til hlunn-
indaauka og hagsældar“.
p. t. ísafirði 26. febr. 1931.
ólafur Sigurðsson
Hellulandi.
——0-------
Skógræktarfélag Vestur-íslendlnga.
Heimskringla skýrir frá þvi, að Skóg-
ræktarfélagið liafi haldið fund í
Winnipeg í janúar s. 1. par las
Björn Magnússon upp bréf írá Sig-
urði Sigurðssyni búnaðarmálastjóra,
Jóni Rögnvaldssyni og Hálconi
Bjarnasyni skógfræðinema, þar sem
þeir þökkuðu fyrir trjáfræ það, sem
sent hafði verið til íslands. Kvað
Björn Magnússon liafa verið sendai'
78 únzur af fræi til íslands. Hefir
fræi þessu verið sáð hér á landi.
Einnig las B. M. upp lög hins Nýja
Skógræktarfélags íslands og annað
bréf frá Sigurði Sigurðssyni, þar sem
liann æskir samvinnu milli skóg-
ræktarfélaganna austan hafs og vest-
an. Einnig talaði J. J. Thorson, fyrv.
sambandsþingmaður, og kvað við
leitni skógræktarfélagsins í alla staði
virðingarverða og lofaði Björn Magn-
ússon fyrir dugnað hans og úhuga.
Kvað Thorson vel til fallið, að gjöfin
frá Kanada til íslands í minningu
um þúsund ára hátíðina verði að ein-
hverju leyti í þarfir skógræktarmáls-
ins. Segir Heimskringla loks, að sam-
þykkt hafi verið á fundinum, að
senda beiðni til allra þeirra, er til
íslands fóru í sumar frá Kanada, að
þeir mæltu með þvf við Kanada-
stjórnina, að gjöf Kanada til íslands
veröi styrkur til Bkógræktar.
Takmörk
sérf ræðinnar
I nýútkomnu amerísku tíma-
riti er g-rein eftir enskan fræði-
mann: Harold J. Laski, prófessor
í stjórnvísindum (pólitical
science) við University of Lond-
on. Nafn greinarinnar er „tak-
mörk sérfræðingsins“ (The lini-
tations of the Expert).
Grein þessi er of löng til þess
að þýða hana orð fyrir orð, skal
því aðeins tekinn nokkur útdrátt-
ur úr helztu atriðum.
Prófessor Laski byrjar á því
að lýsa núverandi ástandi og
skipulagi í hinum mentaða heimi
yfirleitt. Að nú sé svo komið, að
varla verði fótspor stigið eða verk
unnið án þess að leita ráða eða
álits sérfræðings í þeirri grein,
sem um er að ræða. En það er
nokkuð annað, segir hann, að
■leiita ráða sérfræðihgs og að fara
að ráðum hans skilyrðis- og
breytingalaust. Sérfræðingurinn
hefir sín takmörk, og þessi tak-
mörk eru aðallega fólgin í því, að
honum gengur illa, eða er jafnvel
ómöguleg-t að skoða hlutina í
öðru ljósi en því, sem stafar af
hinum bóklærðu vísindalegu fræð-
um, en ekki í ljósi almennrar
skynsemi. Þegar verkfræðingur-
inn er að reikna út framleiðslu-
möguleika nýrrar verksmiðju,
hættir honum jafnan til að skoða
mennina, sem þar eiga að starfa,
sem vélai’, er framleiði svo og
svo margar einingar verks á svo
og svo löngum tíma. Hann gleym-
ir því, að þeir eru lifandi verar
með sérstæðum vilja og mis-
jafnri orku og að einn óhagsýnn
verkstjóri getur gert fyrirtækið
óarðbært. — Þekking og mentun
sérfræðingsins er jafnan ófrjáls
og lítt sveigjanleg í straum-
hvörfum lífsins. Hann er seinn að
að setja sig inn í óvanalegar
kringumstæður og reynsla, sem
ekki er samkvæm hans eigin
reynslu, telur hann verðlausa.
Það er alviðurkent, hve sérfræð-
ingum hættir til að vera stétta-
bundnir. Þetta stafar af þröng-
sýni, sem er eitt höfuðeihkenni
sérfræðingsins. Hugsanalíf og
skoðanir einstaklingsins mark-
ast af því lífi, sem hann lifir eða
umhverfinu, sem hann hrærist í,
og af þeirri mentun og þekkingu,
sem hann hefir aflað sér. Því tak-
markaðri og einskorðaðri sem
starf hans og þekking er, því
þrengri og takmarkaðri verður
líka hugsanaferill hans og sjón-
deildarhringur, og því erfiðar
gengur honum að koma sérfræði
sinni í hagnýtt og skynsamlegt
samband við lífið eins og það
raunveralega er. Allar nýjungar,
sem ekki koma beint frá stéttar-
bræðrunum, eru jafnan efaðar og
smáðar, og nýjungar yfirleitt eru
sjaldan hafðar í hávegum meðal
þeirra hvaðan sem þær koma.
Þegar Postem og Lister kunn
gjörðu sínar merkilegu uppgötv-
anir fj andskapaðist fjöldi lækna
við þá fyrir að dirfast að koma
fram með slíka fásinnu; það var
nfl. ekltert um það í bókunum,
sem þeir höfðu lært. Ýmsar
igreinar, sem í fljótu bragði virð-
ast vera skyldar, eru oft ein-
kennilega fjarskyldar. Læknar,
þó ágætir séu, eru t. d. oftast al-
óhæfir til þess að hafa yfirstjóm
í heilbrigðismálum. Þetta stafar
af því, að þó að þeir séu vel að
sér í líkamsbyggingu fólksins,
sjúkdómum þess og eðli þeirra,
eru þeir oftast ófróðir um hugs-