Tíminn - 20.04.1931, Blaðsíða 2

Tíminn - 20.04.1931, Blaðsíða 2
98 TlMINN Islenzk stjórnmál og stjórnmálamenn Útdráttur úr einni rit- gerðinni í bókinni: Is- land i stöpsleven. — Stockholm 1930. Fyrir Alþingishátíðina komu út margar bækur um ísland, meira og minna vingjamlegar og sann- ar. En af bókum þessum er ein, sem ber af þeim öllum, er ég hefi lesið, að skarpleik og skilningi, og er það merkilegt þar sem höfund- urinn hefir tiltölulega stuttan tíma dvalið hér á landi. En á honum sannast að „glöggt er gestsaugað“ Bókin er eftir rit- stjóra eins stærsta dagblaðsins í Svíþjóð, Ejnar Fors Bergström og heitir „Island i stöpsleven“. Bók þessi væri vel þess verð, að hún væri öll þýdd eða útdráttur úr henni, a íslenzku, því að hún á eigi síður erindi til okkar Islena- inga en til annara þjóða. Hér fer á1 eftir útdráttur úr einum kafla bókarinnar, um ís- lenzkastjómmálaflokka og stjóm- málamenn. „Islenzk stjórnmál eru sam- bland af vingjarnleik og ein- hverju öðru, sem er langt frá því að vera nokkurskonar vin- gjarnleiki", byrjai* höfundurinn. „Þeir, sem eru heimspekilegir í hugsunarhætti, segja ef til vill að stj ómmálalífið sé spegilmynd af náttúru landsins, þar sem jökul- hlaup, jarðskjálftar, eldgos og brennisteinsgufumar eru. En ef maður, í fullri alvöm leitar að orsökunum til sérkennanna í ís- lenzku stjórnmálalífi, þarf ekki að leita svo langt. Ættemi þjóðarinnar getur jafnvel verið nægileg skýring. Eru Islending- amir ekki í ætt við Norðmennina á vesturströnd Noregs, sem hafa sett sinn svip á norskt stjóm- málalíf? Og renna ekki dropar af írsku blóði í æðum íslending- anna?“ En auk þessa eru margar aðrar ástæður. Um langan aldur höfðu Islendingar svo að segja engan pólitískan rétt, og vantar þar aí leiðandi stjómmálaæfingu og þá festu, sem myndast við langvar- andi stjórnmálastarfsemi. Þegar maður gengur um hina litlu sali Alþingis, finnst manni kannske að hér hljóti að vera heimkynni friðar og vináttu. En skýringin á þeim biturleika, sem ríkis í íslenzku stjórmnálalífi, liggur í raun og veru mest í því, að þingið er svo lítið og þjóðin fámenn. Og þar í liggur, ef til vill, orsökin til þessara lymsku- legu og heiftugu árása, sem dag- lega eru í blöðunum á foringjana, og í raun og veru oftast eru auð- virðilegir smámunir, sem um er deilt*). --------Islenzkur ráðherra má ekki gera hið allra minnsta at- vik, svo það valdi ekki heiftug- um árásum, og ef núv. dóms- og kennslumálaráðh. Jónas Jónsson, sem nú er allra manna mest umtalaður í íslenzku stjóimmála- lífi, gerir eitthvað þá veigra mót- stöðumenn hans sér ekki við að nota sín kröftugustu illyrði og ærumeiðingar. Allt blæs upp; lítil- fjörlegasta embættisveiting gefur ástæðu til margra dálka greina, og þegai' hann í dansk-íslenzku nefndinni talar vingjamlega um Dani er ekki langt frá því, að hann sé ásakaður um landráð. Og allt virðist líka benda á að sein- asta árásin á hann sé af sömu rótum runnin sem allar þær fyrn, þótt það í öðru landi hefði verið erfitt að taka ekki þekktan sál- sýkisfræðing alvarlega, þegar *) þetta er ritað um það leyti, sem deilumar stóðu. yfir um framkomu iæknanna gegn Jórtaei Jónssyni ráð- herr aí fyrravetur. Ritstj. hann segir mesta stjórnmálamann landsins sinnisveikan. Jónas Jónsson er ekki steyptur í venjulegu móti, en hann er þrátt fyrir það óvenjulega heilsteyptur maður, mikill gáfumaður, starfs- maður meiri en flestir aðrir og hefir viljakraft, sem nú á ekki sinn líka á íslandi. Hann er eng- inn „charmör“, jafnvel ekki þeg- ar hann vill vera elskulegur. En hann vill eitthvað og það sem hann vill er þýðingarmikið. Þessi sjálfmenntaði maður hefir mynd- að og stjórnar í 'raun og veru nú- veranda stjórnarflokknum. Hann er samvinnumaður, sem vill blása anda samvinnustefnunnar í þjóð- félagið. Hann er einráður og óhlífinn, og beygir sig ekki fyrir gömlum siðvenjum. Fvrir þetta hefir hann fengið allmarga mót- stöðumenn, og þar á meðal ís- lenzku læknana. — Hann er eisk- aður meira en flestir aðrir og líka hataður. 1 deilunum gefur hann mótstöðumönnum sínum ekkert eftir. Það er ekki laust við að merkir menn á Islandi, sem eru utan við stjómmálin, álíti þetta stjórn- málaþref mestu hættu landsins, og miklu alvarlegra en hættuna af áhrifum eða yfin'áðum annara þjóða. Menn óttast, nýja Sturl- ungaöld. Þá var það innanlands- ófriðurinn, sem rændi landið frelsi og kom því undir Noregs- konung. En þetta er kannske ekki svo alvarlegt. Þegar alþingismennirn- ir safnast saman í kaffisalinn í útbyggingu Alþingishússins er þar- þá oftast vopnahlé og rikl friðarins. En mesta hættan, sem af þessum hávaða öllum gæti stafai* er, að það fari eins og fyrir hjarðsveininum, sem allt- af hrópaði, að úlfurinn væri að koma. En ef hann kæmi einhvern- tíma, væri það kannske enginn, sem kærði sig um að hlusta á hrópin. Vegna þess að enginn trúir lengur á þau. Ennþá vdrðist ekki vera neitt nálægt því, að fólki leiðist stjórn- málabaráttan, eða að það sé þreytt á að kjósa. Fyrir stjórn- málunum er yfirleitt brennandi áhugi. Og það er ekki eins og í Svíþjóð, að hægt sé að sjá fyrir hvemig kosningar muni fara, og hve óstöðugar stjómirnar sitja í sessi, sést bezt á, að engin stjórn á íslandi hefir síðan 1918 að land- ið varð sjálfstætt, setið af kosn- ingahríð. Höfundurinn segir frá komu sinni í stjómarráðið, sem honum finnst bera af öðrum húsum í bænum, er honum þykir yfirleitt flest Ijót og ósmekkleg. Lýsir hann forsætisráðherra, Tryggva Þórhallssyni og segir hann mik- inn áhrifamann bæði í stjómmál- unum og íslenzku þjóðlífi yfir- leitt, að hann sé eins og stéttar- bróðir hans, Jónas Jónsson, menntamaður af bændaættum og menntamönnum kominn, en í þjónustu bændanna, sem fulltrúi þeirra, og sé hann reyndar allt 1 senn: bóndi, prestur vísindamað- ur og stjórnmálamaður. Segir höfundur síðan frá stefnuski"á Framsóknarflokksins, sem sé að- allega að efla landbúnaðinn. Þá segir höfundur frá viðtali sínu við Jón Þorláksson. „Jón Þorláksson er“, segir hann, „vafalaust meiri verkfræðingur og verzlunarmaður en stjómmála- maður, enda er hann að missa stjómina á flokknum, „Sjálf- stæðisflokknum“, sem nýlega hef- ir fengið þetta, langt frá því „aktuella“ nafn, fyrst löngu eftir að Island var orðið sjálfstætt“. Eftir lýsingu Jóns Þorlákssonar á stefnuskrá flokksins finnst höf- undi heldur lítill munur á stefnu- skrá hans og Framsóknai: flokks- ins. Þá talar hann um, að allt bendi til þess, að ólafur Thors nái alltaf meiri og meiri vóldum í flokknum og muni það verða til þess að skerpa mótsetningamar milli Framsóknar og „Sjálfstæð- isflokksins“, þar sem ólafur sé fulltrúi stórútgerðarinnar. En álit höfundar á Sigurði Eggerz er dálítið öðruvísi en á hinum stj órnmálamönnunum, sem hann talar um. Um hann segir höfundur meðal annars: „Eggerz starfar alltaf og reynir ennþá, eins og áður, að láta bera á sér í íslenzkum stjómmálum, með því að blása alstaðar upp óvináttu á milli Dana og Islend- inga, þar sem einhver vísir er til hennar, og skapa óvináttu, þar sem engin er til áður, og hyggst hann ætla að lifa á þessu. Þóct maður verði að hrósa honum fyr- ir lægni hans, þegar hans eiginn flokkur fór í mola, að byrja þá að slá taktinn í öðrum flokk, þá er það ólíklegt, að hann eigi raikla framtíð fyrir sér. Hann á þó nokkuð eftir af trúðleikarahæfi- leikum sínum, en er í rauninni ekkert annað en útslitinn jafn- vægismeistari, nokkurskonar leyf- ar frá gamla tímanum, sem orðið hafa eftir“. Margt fleira segir höf. í ritgerð þessari, sem gaman væri að taka með, en ekki er rúm fyrir. Gl. R. ----o---- Fjármálarógur íhaldsmanna. Magnús Guðmundsson er end- urskoðandi landsreikninganna og hefir verið dögum oftar að snuðra í ríkisbókhaldinu, hvort hann fyndi ekki einhver dæmi þess, að núverandi stjórn væri álíka ógæt- in í meðferð landsfjár eins og hann var 1920—21. Eitt sinn þóttist hann hafa fundið feitan drátt. Hann sá stóra fúlgu tekna úr landhelgissjóði í einu nokkru eftir nýjár, og þykist nú viss um að stjórnin hafi veiið auralaus og gripið úr landhelgssjóði til dag- legra þarfa, eins og hann hafði tekið endurgreiðslu landsverzlun- ar og látið verða að eyðslueyri 1920—21. Bar M. G. síðan róg þennan persónulega út um bæinn. En er málið var athugað kom í ljós að illgirni M. G. var enn sem fyr meiri máttar en greind hans. Umrædd greiðsla var framlag landhelgissjóðs til landhelgis- gæzlu, að mestu endurgreiðsla til i'íkissjóðs fyrir 1930, samkvæmt lögum, sem M. G. hefði átt að þekkja. Er stórvítavert, að endur- skoðandi LR. noti aðstöðu sína til að bera út róg um landsstj órnina fyrir að inna af hendi skyldu- kvaðir ríksins. * ----o---- Dánarminning þann 4. jan. síðastl. andaðist á heiinili sinu, Brekkukoti i Hjaltadal, ekkjan Margrét Lárusdóttir eftir stutta legu. Hún var 78 ára að aldri. Margrét sál. var að aðlisfari hátt- prúð, vönduð og dagfarsgóð kona og svo hjálpsöm, að hún vildi hvers manns vandræði leysa. Hún var gift Sigurði Sölvasyni, en rnissti hann eftir margra ára sambúð 18. nóv. 1917. þau bjuggu mörg ár í Breklui- koti og var heimili þeirra jafnan við- brugðið fyrir frábæra gestrisni og hverskonar greiða, er í té var hægt að láta. Jiau hjón eignuðust sjö börn, misstu tvö i æsku og tvö á fullorð- ins aldri, en á lífi eru sonur og dótt- ir hér ú landi og dóttir í Ameríku. Auk þess ólu þau upp tvær fóstur- dætur og reyndust sem sínum eigin börnum. Margrét sál. var frábær dugnaðarkona og er með henni fall- in í valinn ein af þessum traustu stofnum, sem með kostgæfni stund- aði sín skyldustöf fjarri ys og há- reisti nútímans og gat sér í hvívetna góðan orðstír. Slikrai' konu er ætið hægt að minnast með hlýju liugar- fari og þakklæti fyrir liðnar stundir. Blessuð sé liennar minning. Einn af samferSamönnum. NB. Vesturheimsblöðin Lögberg og Heimskringla eru vinsamlega beðin að taka upp þessa dánarfregn. -----o----- P.W.Jacobsen&Sön Timburverzlun. Símnefni: Granfuru. Carl Lundsgade StofnaS 1824. Köbenhavn. Afgrreiðum frá Kaupmannahöfn feæði artórar og litlar pontanir og heila skipsfarma frá Svíþjóð. Sís og umboðsa&lar annast pantanir. :: :: :: EIK OG EFNI I ÞILFAR TIL SKIPA. :: :: :: H AV N E 1 n 0 Ll L E N KAUPMANNAHOFN mælir með sínu alviðurkennda RÚGMJÖLI og HVEITI. Meiri vörugæði ófáanleg S.X.S. ©iciftlr oirxgörrgrfJL 'ViÖ o~k:le\xr Seljum og mörgum öðrum íslenzkum verzlunum. |l@ Aaglýsingar 1 Timaimm fara Tlðast og era mest lesuar! @l| Messuíall í annað sinn Frá því var skýrt í síðasta blaði, að Heimdellingar (þ. e. „ungir“ íhaldsmenn) hefðu ætlað að syngja Islendingabrag suður í Tjarnargötu á föstudagskvöld, en farizt fyrir af því að „mannskap- urinn“ reyndist of treggáfaður til að læra ljóðið. Á laugai'dag var stjórn félags- ins hinsvegar staðráðin í að láta þetta ekki farast fyrir, hvað sem tautaði. Á því skyni var kafli úr ljóðinu prentaðui' aftan á fregn- miða um fund í „sæluhúsinu“, sem dreift var út á götunum um lcvöldið. Taldi nú stjórnin, sem von var, að allir læsir félags- menn ættu að geta haft yfir ljóð- iö skammlaust. Fregnmiði þessi var prentaður á hvítan pappír. En um það leyti sem fundir hófust um kvöldið, birtist á götunum fregnmiði á bláum pappír, en mjög svipað- ur að öðru leyti. Öðru megin á bláa miðanum stóðu fréttir um sæluhúsfundinn, en hin hliðin leit svona út: Fregnmiði ritskýrendafélagsins Brot úr Islendingabrag Jóns Ólafssonar: En þeir fólai*, sem frelsi vort svíkja1) og flýja’ í lið með níðingafans,2) sem af útlendum upphefð sér sníkja,8) :,: eru svívii'ða og pest föðuUands :,: 4) Bölvi þeim ættjörð á deyjanda degi, daprasta formæling ýli þeim strá, en brimrót, fossar, fjöllin há veiti frið stundar-langan þeim eigi! Frjá(s því að Islandsþjóð hún þekkir heims um slóð :,: ei djöfullegra dáðlaust þing, en danskan Islending! :,:5) 1) Sbr. Jón Þorláksson, sem var með „uppkastinu11 1908. 2) Sbr. Sigurð Eggerz, sem gekk í lið með íhald- inu og plokkaði nafnið af flokknum sínum dauðum. 3) Sbr. Einar Arnórsson, sem varð ráðherra af náð Danakonungs árið 1915. 4) Sbr. Morgunblaðið og fjólumar. 5) Sbr. Direktör Jensen, sem fór úr jakkanum á Hvammstanga. Þá féll hinum „ungu íhalds- mönnum11 allur ketill í eld og hættu við sönginn í annað sinn. Tvær stökui' eftir N. N. Yfirhöfnin illa fer, en undirklæðin sanna, að bolsar hafa brugðir sér í brækur íhaldsmanna. Sé þér aldrei afturkvæmt, íhaldskaupa-Héðinn. Líf þitt er til dauða dæmt — dómurinn upp er kveðinn. -----o—— Næsta blað kemur út á morgun. Þeir héldu, að hugarfarið yrði misskilið og að „stóru mennirnir“ myndu verða vondir! Á síðastliðnu hausti var mér undirrituðum dregið svart gimbr- arlamb, með mínu marki, sem er blaðstýft fr. biti aftan hægra. Hálftaf aft. vinstra. Þar sem ég á ekki lámb þetta, bið ég réttan eiganda að gefa sig fram sem fyrst og semja við mig um markið. Erlingur Ólafsson, Týsgötu 4 B. Reykjavík. Ritstjóri: Gísli Guðmundsson. Ásvallagötu 27. Sími 1245. Prentamiðjan Acta.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.