Tíminn - 08.08.1931, Blaðsíða 2

184
TÍMINN
um tilfellunum segii* útvarpið
landsmönnum frá afbrotunum.
En íhaldið þolir ekki að fá sinn
dóm, dóm almenningsálitsins.
Ihaldið vill fá að brjóta lög og
reglur, og það heimtar þögn um
afbrot sín. Mannsöldrum saman
hefir hin svokallaða yfirstétt ls-
lands lifað þannig, að lögin hafa
ekki náð til hennar. Og þessai'i
svokölluðu „yfirstétt“ finnst að
enn sé tími til að lifa og láta eins
og áður. Þessvegna eru langir
fingur afbrotamennskunnar teygð-
ir inn í atkvæðakassana, í fé
ekkna og munaðarleysingja, í
fiskveð bankanna, í sjóði Bruna-
bótafélagins o. s. frv. íhaldið vill,
að slík æfintýri haldi áfram. Rétt-
lætið á að vera fyrir þá um-
komulausu. Rétturinn til að
drýgja glæpi og siðferðileg af-
brot, í þögn og óátalið, hann til-
heyrir flóttaliði „yfirstéttarinn-
ar“ gömlu, kjamanum í íhaldinu.
En tímarnir eru breyttir. Arm-
ur laganna og aðhald almennings-
álitsins er farið að ná til hinna
seku, þó að þeir hyggi sig vemd-
aða í skjaldborg íhaldsins.
Framvegis verður erfitt fyrir
íhaldið að gera helgistað þjóðar-
innar að ræningjabæli.
F. M.
----o-----
Mjólkin og þjóðin.
Fyrir nokkrum árum og til
skamms tíma hefir verið tilfinn-
anlegur mjólkurskortur hér í
Reykjavík, svo að slegist var um
hvem mjólkurdropa, sem til bæj-
arins kom eða fáanlegur var hjá
mjólkurframleiðendum bæjarins,
sem þá seldu mjólkina beint til
neytenda, eins og þeir reyndar
gera enn meira og minna.
Þá var ekki um að ræða neinn
mjólkuriðnað, eða áhyggjur út af
því, hvemig ætti að koma mjólk-
inni í peninga. Og þá var líka af-
sakanlegt, þótt ekki væru strang-
ar kröfur neytendanna um
hreinlæti framleiðendanna, sem
seldu mjólkina í fjósunum.
Þótt Reykjavík væri þá illa
stödd vegna mjólkurskorts — og
margir aðrir bæir hér á landi, þá
var það ekkert einsdæmi héi*,
heldur átti hið sama sér stað víða
um lönd, og skal aðeins minna á
vandræðin í Vínarborg fyrstu
árin eftir stríðslokin, og mörgum
munu minnisstæð í sambandi við
„Austurrísku börnin“, sem aðrar
þjóðir tóku þá til fósturs, fyrst
og fremst vegna stórkostlegs
mjólkurskorts heima fyrir og þó
einkanlega í Vín.
Nú, er þetta mjög að breytast
bæði hér og annarsstaðar. Mjólk-
urframleiðsla hefir stórum auk-
ist, og á mjólkinni eins og svo
mörgu öðru nú, er orðin offram-
leiðsla — samanborið við kaup-
getu fjöldans. — Jafnvel í Vín-
arborg eru nú orðin vandræði að
koma út mjólkinni og mjólkuríðn-
aðarvörunum.
Danir, — frægasta mjólkuriðn-
aðarþjóðin — hefir haft tryggan
og nægilegan markað fyrir sínar
mjólkuriðnaðarvörur í Bretlandi.
En nú er mjólkurframleiðsla og
mjólkuriðnaður mjög í vexti í
nýlendum Breta í Nýja Sjálandi
og Ástralíu. Er hið mesta kapp
á það lagt, að ryðja brautina
fyrir sölu mjólkurafurða þeirra
heima í Bretlandi, og varið til
þess stórkostlegum fjárupphæð-
um árlega, að auglýsa þær á allan
mögulegan hátt, en sá kostnaður
er tekinn inn aftur með lítilfjör-
legu útflutningsgjaldi á mjólkur-
vörunum. Það munar drjúgum
fyrir N.-Sj álandsvöruiuar, að hið
mikla veitingahúsafélag Aterated
Bread Compagny í Englandi hef-
ir skuldbundið sig til að selja
einungis smjör og ost frá Nýja-
Sjálandi, því að það félag hefir
um 8 milj. gesta á viku. — Ein
upphrópunin til þjóðarinnar
brezku í sambandi við þetta er
þessi: „Fylg þú brezka fánanum
við öll þín kaup“!
Dönum stendur um þessar
mundir stuggur af aðgerðum
Breta til þess að auka heima hjá
sér sölu mjólkurafurða frá ný-
lendunum, enda er ekki smátt í
húfi fyrir þeim, ef brezki mark-
aðurinn bregst þeim að mun eins
og bezt má ráða af því, að ný-
mjólkurneyzla Dana, sem er talin
um 150 lítrar á mann um áríð,
svarar til aðeins 6% af allri
m j ólkurf ramleiðslunni. Smjörið,
sem þeir selja úr landi fer mest-
alt til Bretlands, og smjörút-
flutningurínn nemur alls 4—500
milj. kr. árlega.
Þar sem smjörgjörð er mikil
verða víða vandræði með áfimar
(og mysuna) en þar hjálpar
svínaræktin upp á sakirnar hjá
Dönum. En bregðist smjörsalan,
sjá þeir* fram á að nauðsynlegt
verður að auka nýmjólkumeyzl-
una heima fyrir, og þá verður
eitthvað að gera til þess að halda
fram kostum mjólkurinnar og
nauðsyn hennar fyrir heilbrigði
manna.
Hér á 1 andi hefir á síðustu
árum aukizt til verulegra muna
ræktun og mjólkurframleiðsla í
og við kaupstaðina og í þeim
sveitum, sem selt geta mjólk til
kaupstaðanna. Og þótt ekki sé
enn sem komið er um offram-
leiðslu að ræða, þá er þó svo
komið hér í Reykjavík að suma
tíma ársins er að verða melri
framleiðsla og aðflutningur
mjólkur en sem svarar eftirspurn
neytenda af mjólk, skyri og ost-
um, og svínarækt er hér ekki svo
teljandi sé, er tekið geti við áf-
um og mysu. Verður þessvegna
lítið úr þessum úrgangsefnum
mjólkurinnar. Sama er að segja
:um mjólkurbúin austanfjalls, að
markaðurinn er þröngur fyrir
iðnaðarvörur þeirra og* úrgangs-
vörur. Dregur það vitanlega úr
góðri afkomu þeirra og úr stækk-
un kúabúanna í aðfangasveitum
þeirra, en þar með er settur hem-
ill á það gagn, sem annars mætti
verða að áveitunum í áveitusveit-
unum, og dregur úr áhuga manna
fyrir aukinni túnrækt þar og
annarsstaðar í þeim sveitum.
Fyrir stríð höfðu rjómabúin
náð góðum markaði fyrir smjör
sitt í Englandi, og margur mun
ímynda sér að þar megi enn
vinna markað fyrir íslenzkt
smjör. Hvað vörugæðin snertir,
ætti heldur ekkert að vera því
til fyrirstöðu að vinna markað
fyrir smjörið í Englandi, þar
sem tækin og aðstaða öll ail fram-
leiðslu góðrar vöru er nú ólíkt
betri en áður. En af þeim á-
stæðum, sem bent er á hér að
framan — um aukinn innflutning
til Bretlands frá nýlendunum, og
því kappi, sem lagt er á að auka
hann enn meir, — er hæpið að
þar verði um mikinn markað að
ræða, og óvíst hvort hægt væri
að finna hann annarsstaðar er-
lendis.
Það má því búast við að við
verðum sjálfir að mestu leyti og*
einir neytendur þeirrar mjóikur
og mjólkurafurða, sem framleidd-
ar verða í landinu. Einhverjum
kynni þá að detta í hug, að mjólk-
urframleiðslan sé nóg, og ástæðu-
laust að auka hana, þegar eftir-
spum kaupstaðanna eftir mjólk
og mjólkurafurðum er fullnægt,
ef litlar líkur eru til að hægt
verði í framtíðinni að selja ís-
lenzkar mjólkurafurðir á erlend-
um markaði.
Flestum mun þó finnast sem
slík hugsun komi eins og skúr úr
heiðskíru lofti, að offramleiðsla
mjólkur sé hér í aðsigi, enda fer
því fjarri að svo sé í raun og
veru.
Þess var getið hér að framan,
að nýmjólkurframleiðslan í Dan-
mörku væri talin um 150 1. á
mann og samsvaraði um 6% eða
nálega 2/33 af allri mj ólkurfram-
leiðslunni í landinu. Hér á landi
lætur nærrí að mjólkurframleiðsl-
an sé um 50 milj. lítra á ári eða
um 460 lítrar á mann. Væri ný-
mj ólkurneyzlan hér eins og í Dan-
mörku, þá næmi hún nál. V3 eða
11/33 af framleiðslunni en 2/3
væru þá notaðir á annan hátt, til
f ramleiðslu mj ólkurafurða. Af
þessu má sjá, að mjólkurfram-
leiðsla okkar er aðeins 2/u af
mjólkurframleiðslu Dana í hlut-
íalli við mannfjölda. Ef talið er
að meðalkýrin hér á landi mjólki
2500 1. á ári, þá hafa Danir sem
svarar einni ísl. kýrnyt á mann,
en hér verður nálega öþa maður
um kýrnytina.
Nú er mjólkurframleiðsla Dana
vitanlega enginn mælikvarði fyrir
því, hversu mikið við eigum að
framleiða af mjólk, en það er
fróðlegt að benda á þetta til sam-
anburðar.
Ómöguleg't er að vita neitt um
það, hversu mikil nýmjólkurneyzl-
an er hér á landi á mann, sökum
þess, að engar skýrslur eru til
um hagnýtingu mjólkurinnar, en
fyrir Reykjavík sérstaklega má
e. t. v. fara nokkuð nærri um
þetta, og* þó ekki nema af handa-
hófi. Eftir upplýsingum frá
Mjólkurfélagi Reykjavíkur hefir
það s. 1. ár selt tæpl. 1,4 milj.
lítra nýmjólkur í bæinn, og gizka
má á að aðrir selj endur hafi þá
selt hér álíka mikla mjólk. Alis
væri þá mjólkursalan í bæinn 2,8
milj. lítra er skiptist á 28. þús.
íbúa og korna þá 100 lítrar á
rnann yfir árið, en það er 274
gr. eða ríflega 1 peli á mann á
dag. Hversu lítið þetta er verður
mönnum ljóst ef þeir athuga að
það samsvarar vænum kaffibolla.
Þó svo virðist sem eftirspurn
eftir mjólk hér í Reykjavík sé
nú fullnægt, mikinn hluta ársins,
má fullyrða að mjólkurneyzlan sé
minni en hún ætti að vera og
enda þarf að vera, til þess að vel
sé, því að það er kunnugra en frá
þurfi að segja, að mjólkin er ein-
hver hin ailra fjölhæfasta og
hollasta fæðutegund, sem menn
geta veitt sér, og hreysti hverr-
ar uppvaxandi kynslóðar er að
verulegu leyti undir því komin,
að börnin og unglingarnir fái
nóga mjóik í uppvextinum.
Mjólkin hefir, að segja má, öll
væri engin framtíð, lán á lán ofan
til þess að jafna tekjúhalla bæjar-
ins endaði ekki nema á einn veg.
Jafnaðarmenn vildu velja þá
leið að jafna þessari V2 miljón
króna niður á bæjarbúa og út-
vega tekjurnar þannig, en Fram-
sóknarmenn bentu á það, að fjár-
hagsáætlun bæjarins yrði að
lækka, svona há væri hún ekki
framkvæmanleg. Með aðstoð Al-
þingis yrði að þvinga verðlagið
niður og þannig um leið kostnað-
inn við allar framkvæmdir bæjar
og einstaklinga. Það væri og leið-
in til að glæða atvinnulífið og
mundi atvinnuleysið þá minka,
því að framleiðslukostnaðurinn
væri svo hár, að atvinnuvegirnir
bæru sig ekki.
En íhaldsmenn vildu nú hafa
þetta þannig, — að taka 1 miljón
og tvö hundruð þúsund króna lán
til framkvæmda. Og hversvegna?
— Það er vegna þess, að margir
þeirra hafa yfir að ráða eignum,
sem standa þeim í háu verði og
enn aðrir reka verzlun með þung-
um gömlum skuldabyrðum. Til
þess að geta haldið þessu gang-
andi verður að hafa umsetning-
una sem mesta að krónutali og
viðhalda kaupgetu almennings.
Þessvegna er reynt að halda þessu
uppi, þessari svikamillu, sem vit-
anlega getur ekki snúist til lengd-
ar. Hátt innlent verð og hár
þau efni að bjóða, sem maður-
inn þarfnast sér til viðurværis,
þar. á meðal vitamin og kalk-
efnið, sem ung-viðunum eru nauð-
synleg til beinmyndunar. Fulltíða
og öldruðu fólki eru kalkefni síð-
ur nauðsynleg og fyrir gamla
fólkið eru þau jafnvel skaðleg, af
því að þau valda ofmikilli söfnun
kalks í líkamanum. En þá getur
mjólkursýran í súru skyri og
súrri mjólk komið í góðar þarf-
ir, til þess að leysa upp kalkefn-
in úr mjólkinni. Og það eru
sennilega þessi áhrif búlgörsku
súrmjólkurinnar (yoghurt), sem
gefa Búlgörum hreysti og iang-
lífi og sama gagn hefir þá líka
súra skyríð gert okkur á liðnum
öldum. Og sennilega væri það
blátt áfram heilbrigðisráðstöfun,
ef hlutast væri til um það að
allir fulltíða menn neyttu súr-
skyrs eða súrmjólkur, helzt dag-
lega, þótt í smáum stíl væri.
Hinsvegar væri einkum börnun-
um holt nýja skyrið og nýmjólk-
in. Yoghurt mjólk er nú seld hér
frá Mjólkurbúi Ölvesinga og
kölluð heilsumjólk.
Óefað líður margt barnið fyrir
mjólkurskort í uppvextinum,
stundum vegna fátæktar foreldr-
anna, en eflaust líka stundum
blátt áfram af því að mönnum er
ekki ljóst hverja þýðingu mjólk-
in hefir fyrir heilbrigði og þroska
barnanna. Það er víða um heim
lagt fram stórfé til umfangs-
mikilla vísindalegra rannsókna
um næringarþarfir og hagfræði-
lega fóðrun búfjárins og upp-
eldi ungviðanna, svo að þau verði
hraust, þroskamikil og afurða-
drjúg á gagnsaldrinum, en á hinu
ber miklu minna, að tilsvarandi
rannsóknir séu gerðar um fæði
barna (og fullorðinna) til þess
að þau verði hraust, þroska- og
þolmikil á uppvaxtar- og fullorð-
ins árum, og þó sá engu eytt að
óþörfu eða 1 óhófi. Holt og gott
mataræði er þó eitt undirstöðu-
atriði góðrar heilsu, og gæti það
dregið ekki óverulega úr barátt-
unni við sjúkdómana, ef meira
væri hugsað um þessi mál en nú
er gert, enda þótt nokkru þyrfti
tii að kosta.
líér eru forðagæzlumenn, sem
hafa það hlutverk að líta eftir
fóðurbirgðum manna og fóðrun
búpenings, og gefa fyrirskipanir
ef eitthvað þykir á bresta um
þessi mál. En ekkert eftirlit er
haft með því hvemig viðurværi
fólksins er, eða hvort heimilin
eru sér nóg í þeim efnum.
Ef meðal nýmjólkurneyzlan hér
framleiðslukostnaður o. s. frv.,
jafnhliða mjög tregri sölu á öll-
um afurðum landsins og afarlágu
verði, hlýtur að enda með vönt-
un ;á veltufé, sem bjarga má í
bráð með aukinni seðlaveltu, en
afleiðingin verður vitanlega
„inflation“ og verðfall á krónunni
með öllum sínum ægilega afleið-
ingum.
Þessa staðreynd verða meim að
horfast í augu við, því seiima því
verra.
Reykjavíkurbæ hefir nú geng-
ið svo báglega að framkvæma
sína fjárhagsáætlun að all-flestar
stærstu framkvæmdimar em
ógerðar, vegna peningaleysis.
Bærinn hefir hvergi getað fengið
ián. Fjöldi húsa hér í bænum er
vatnslaus mikinn eða allan hluta
sólarhringsins og fáar fram-
kvæmdir eru jafn aðkallandi og
aukning vatnsveitunnar, en bær-
inn getur ekki framkvæmt þetta,
peningarnir eru ekki til og hafa
ekki fengist að láni. Fjöldi af
mannvirkjum, sem átti að fram-
kvæma hér í bænum, svo sem
gatnagerð á Laugavegi, Skóla-
vörðuholti og margt og margt
fleira og fyrir hundruð þúsunda
króna er ennþá óhreyft, vegna
þess að peningana vantar.
Ástandið er því þannig, að
íhaldið í bæjarstjóminni hefir
ekki getað framkvæmt sína eigin
Oheilindi íhaldsins.
Terklegar framkvæmdir bæjar og ríkis.
I.
Undanfarna daga hefir verið
rætt talsvert á Alþingi um fjár-
haginn og horfurnar um atvinnu
og afkomu næsta árs, sérstaklega
næsta vetur. Umræður og athug-
un á þessu vandamáli okkar, og
flest alira þjóða nútímans, era
sannarlega nauðsynlegar, því ef
látið er reka á reiðanum án skyn-
samlegrar úrlausnar, væri það í
mesta máta óskynsamlegt, svo
ekki sje meira sagt.
Hitt er nú annað máil, að bak
við þessar tillögur sumar virðist
liggja lítil alvara, eða engin, og
þær bomar fram aðeins til að
sýnast, án þess að hugur fylgi
máli, eða að tillögurnar eru born-
ar fram af engri íhugun.
Þær tillögur sem ég á hér sér-
staklega við eru tillögur íhalds-
manna, verður varla annað séð
en að þær séu fram bornar með
fullum óheilindum, eins og nú
skal sýnt.
II.
í umræðum á Alþingi og í
blöðum íhaldsmanna er því haldið
fram, að ríkið sé mjög illa stætt,
að of mikið hafi verið framkvæmt
undanfarin ár, talsvert mikill
tekjuhalli sé fyrirsjáanlegur á
fjárlögum þessa árs, og að útlitið
sé þannig, að ekki sé líklegt að
breyting verði til bóta á næsta
ári. — Ihaldsmenn hafa jafn-
framt og þrátt fyrir þetta hótað
því að koma í veg fyrir að verð-
tollslögin verði framlengd og þýð-
ir það tekjumissi fyrir ríkissjóð,
sem nemur hátt á aðra miljón
króna.
En þótt að íhaldsmenn sjái nú
að sér með verðtollinn og þó að
ástandið viðvíkjandi hag ríkis-
sjóðs sé nokkru betra en íhaldið
heldur fram, þá eru horfurnar
hvergi nærri góðar og engar líkur
til þess að tekjuafgangur verði
fyrir hendi á næsta ári. Þess
vegna er það alveg auðsætt að
atvinnubótum verður ekki á kom-
ið, nema tekjuauka verði aflað til
þess að gera það. En mótblástur
íhaldsmanna gegn fmmvarpi Jón-
asar Þorbergssonar og Steingríms
Steinþórssonar um öflun tekna til
atvinnubóta sýnir að hjá íhalds-
mönnum fylgir enginn hugur
máli.
En vegna afstöðu íhaldsmanna
um fjárhagsástæður og fram-
kvæmdir ríkisins og vegna at-
vinnubótatillögu þein-ar, sem að
framan greinir er fróðlegt að gefa
framkvæmdum Reykjavíkurbæjar
og fjárhag auga til samanburðar.
— I Reykjavík hefir íhaldið ráð-
ið óskorað í áratugi og ræður enn
með fullum meirahluta í bæjar-
stjórn. Hjer er víst ekki atvinnu-
leysi. Hér er víst nóg um verk-
legar framkvæmdir hjá bæj,ar-
félaginu. Hér er sjálfsagt ekki
tómahljóð í bæjarsjóðnum. Hér er
víst líka nóg lánstraust. — Ilér
hefir hið forsjála íhald ráðið.
Eins og bæjarbúa mun reka
minni til var fjárhagsáætlun
bæjarins þannig úr garði gerð
fyrir yfirstandandi ár, að jafnað
var niður á bæjarbúa rúmum 2
miljónum króna. En þrátt fyrir
það stóðust þó ekki á tekjur og
útgjöld á fj árhagsáætluninni svo
tekjuhallinn varð um V2 miljón
og til þess að jafna hann ákvað
meiri hlutinn í bæjarstjóm að
taka Vá miljón króna ián. En auk
þess átti að taka lán til aukning-
ar vatnsveitunnar kr. 700.000,00.
— Jafnaðarmenn og Framsóknar-
menn í bæjarstjóminni voru
ósammála íhaldinu um þessa að-
ferð. Báðir bentu á að í þessu