Tíminn - 10.08.1931, Side 2

2
TlMINN
tíðindi, þá er á fáum sviðum eins
mikill vandi að velja, hvað taka
skal og hverju hafna. En svo sem
áður er vikið að, hljóta og eiga
fréttirnar að vera eitt höfuðatriði
í gtarfsemi útvarpsins, ekki sízt
hér á landi í strjálbýlinu.
Fyrirlestrar og upplestur. Þær
raddir, sem komið hafa fram um
þetta efni, fara yfirleitt í þá átt,
að fá meira af fyrirlestrum, en
þó einkum meira af upplestri úr
bókmenntum, þar á meðal á ljóð-
um. Ég hef áður vikið nokkuð að
þessu og að því, að margir virð-
ast ófúsari að lesa upp annara
rit heldur en að koma með nýtt
efni. Kvartað hefur verið um það,
að fyrirlestrar væru stundum of
mjög bútaðir sundur, of langt
væri að hafa viku á milli, þó að
röð fyrirlestra væri. Stundum
hafa ýms atvik valdið þessari til-
högun, stundum hafa ræðumenn
sjálfir óskað eftir því, en í seinni
tíð hefir verið að jafnaði stilt svo
til, að samstæð erindi væru sem
mest hvern dag af öðrum, tvö
saman að minnsta kosti, og það
má ætla, að þessari höfuðreglu
verði fylgt í framtíðinni.
Það kann að vera álitamál, og
hefir verið á það bent og um
það deilt, hvort rétt sé að hafa
útvarpserindi yfirleitt ekki lengri
en 20—25 mínútur. Rejmslan
mun sýna, að hættulegt og þreyt-
andi getur verið að hafa erindi
lengra, nema það sé því nýstár-
legra og skemmtilegra. En við
það eitt má ekki miða. Það er
allt annað, að sitja í sal og horfa
á ræðumann jafnframt því sem
hann talar, heldur en að hafa að-
eins röddina eina. Þá þarf meira
til, að halda athygli áheyranda
lengi jafnvakandi. Auk þess verð-
ur útvarpið af öðrum ástæðum
og samkvæmt starfsháttum sín-
um að venja menn við að vera
svo stuttorða og gagnorða sem
unnt er.
Nokkur heildaráætlun var gerð
í upphafi fyrir liðna veturinn um
fyrirlestraefni, um sérstök efni,
t. d. landbúnað, sjávarútveg,
heilbrigðismál, bókmenntir o. s.
frv., og svo um ýms önnur al-
menn efni. Eins og kunnugt er,
tók Búnaðarfélag íslands algert
í sínar hendur fyrirlestrahald um
landbúnaðinn, og mun svo verða
framvegis fyrst um sinn. Hér
er ekki hægt að fara mörgum
orðum um fyrirlestrastarfsemi
útvarpsins það sem af er. En
eindregin ánægja hefir verið lát-
in í ljós yfir mörgum þeim er-
indum, sem flutt hafa verið í út-
varpið í vetur, þó að ekki verði
nánar rakið hér.
Söngur. Raddir þær, sem borist
hafa um sönginn í útvarpið, hafa
eindregið verið í þá átt, að biðja
um meira af söng, og þá sér í lagi
meira af kórsöng og meira af ís-
lenzkum lögum. Ég kem seinna
að íslenzku lögunum. En um kór-
sönginn er það að segja, að mikl-
ir erfiðleikar eru á því, að geta
haft hann oft, þegar af því, að
söngfélögin þykjast ekki nema
sjaldan svo æfð, að þau séu við-
búin að syngja í útvarpið. Verður
þetta auðvitað helzt um það
leyti, sem félögin halda opinbera
hljómleika hvort sem er. Ráð-
stafanir hafa verið gerðar til
þess að fá „kvartetta" til að
syngja við og við, auk einsöngv-
aranna.
Hljómleikar. Mestur meiri hluti
dagskrárefnis hjá útlendum
stöðvum, sem ganga frá morgni
til kvölds, eru allskonar hljóm-
leikar, víða hvar um 3/4 hlutar
alls efnisins. Svo mundi og verða
hér, ef dagskrá útvarpsins yrði
aukin eða lengd, þá mundi það
einkum verða með auknum hljóð-
færaslætti, eða þá endurvarpi frá
útlendum stöðvum, en það kemur
í sama stað, því að yfirleitt yrði
ekki endurvarpað nema hljóð-
færaslætti.
Langflestar athugasemdir við
útvarpið í vetur snerta einmitt
hljóðfærasláttinn, en ekki eru
þær á eina lund. Allmargar kröf-
ur hafa komið fram um það, að
auka hljómlistina eða hljóðfæra-
sláttinn að mun, að fluttar væri
stórar tónsmíðar með skýringum,
að fá meira af orgelleik o. s. frv.
En líka kveður við annan tón
sumstaðar. Margir segja frómt
frá því, að þeir skilji ekki þessa
„útlendu músík“, eða þyki lítið
til hennar koma, og biðja út-
varpið blessað að draga úr henni
eða losa sig alveg við hana. Með
þessari „útlendu músík“ mun
einkum átt við þá föstu hljóm-
leika, sem verið hafa tvisvar í
viku, og svo einnig orgelhljóm-
leikana. Margir fara fram á
þetta með prúðmennsku og hóg-
værð hjartans, og margir biðja
heldur um rímur eða harmóníku
í staðinn. Aðrir era nokkru
styggari í málaleitun sinni og
vissir um að hafa rétt fyrir sér,
en sumir biðja um „jassmúsík".
í einni blaðagrein (aðs. í Lögr.)
er komist svo að orði um hljóð-
færaleik útvarpsins og um hljóð-
færaslátt almennt, að hann geti
„að vísu verið góður til að stytta
stundir iðjuleysingjum og leit-
ingjum, en á ekkert erindi við
alþjóð manna“.
Þetta sýnir bæði hlálega og
grátlega í senn, með hvílíkri van-
stilling og fásinnu menn geta
stundum tekið því, sem þeir eru
ekki vanir við sjálfir eða kunna
ekki að meta. Nú þó að vafalaust
megi með rökum finna að hljóm-
leikum útvarpsins í vetur og
meðferð verkefnanna, eins og á
hverjum öðnim hljómleikum, þá
er þó hitt ekki síður vitanlegt,
að sumt hefir þar verið flutt með
ágætum vel, og enn margt svo,
að mjög sómasamlegt hefði þótt
hjá þeim þjóðum, sem fremst
standa í allri tónmennt og
strangastar kröfur gera um þau
efni. Þess er og skylt að geta,
að margir hafa látið það mjög
eindregið í ljós, að bezta efni út-
varpsins, og sér kærkomnast,
i væri einmitt þeir hljómíeikarnir,
sem aðrir hafa kvartað um að
væru fyrir ofan eða utan sinn
skilning. í þessu efni, eins og
víðai’, kann að vierða vandratað
meðalhófið, þar sem annarsvegar
eru skoðanir og kröfur þeirra
manna, sem fyrst og fremst
halda fram rétti listarinnar og
bærastir eru þar um að dæma,
en hinsvegar er það, sem í svip-
inn kann að hafa meira gengi í
eyrum fjöldans. Útvarpið vei'ður
að vísu að vera „alþýðlegt“, í
þess orðs beztu merkingu, en
það má aldrei fyrir þær sakir
gleyma hinum ströng-u kröfum
hreinnar og göfugrar listar. 1 tón-
listinni, sem öllum fögrum listum
fremur á heima á sviði útvarps-
ins, verður það að leitast við að
túlka fyrir allri alþýðu jafnvel
hina hæstu og dýpstu tónsnild og
gera smátt og smátt hina tor-
skildari fegurð í tónanna heimi
augljósa og aðlaðandi fyrir sem
1 flesta. Hvergi stendur útvarpið
betur að vígi en á þessu sviði að
brúa djúpið milli þeirra, sem geta
veitt sér hinar fegurstu skemtan-
’ ir fjölmennisins, og hinna, sem af-
i skekktir eru og fjarri settir slíkri
j andans nautn. Almenningur á Is-
! landi er mjög lítið vanur „ldass-
iskri músík“, eða þungskildum
hljóðfæraleik, og engan þarf áð
undra það, þó að slíkt efni þyki
„útlent“ fyrst í stað. Það er vert
að minnast þess, í þessu sam-
bandi, að slík skáldskaparþjóð og
ljóðaþjóð sem Islendingar eru,
þurfti þó heilan mannsaldur til
að láta sér skiljast það, að Einar
Benediktsson væri mikið skáld, af
því að hann var þungskilinn.
Hvað mundi þá um tónsmíðarnar,
sem þjóðin er alveg óvön?
Eitt er það í hljómleikum út-
varpsins, bæði í söng og þó eink-
um í hljóðfæraleik, sem mjög hef-
ir verið þakkað og mjög hefir
verið beðið um að' auka og endur-
taka án afláts. En það eru ís-
lenzku lögin eða þjóðlögin. Hvað
sem segja má á öðrum sviðum,
þá virðist útvarpið þar hafa náð
inn að hjarta mikils fjölda manna.
Margar raddir hafa komið fram
um það, að í útvarpið ætti helzt
eingöngu að leika „íslenzk lög“.
Nú skal ég ekki fara mörgum orð-
um um þetta efni, en mér fremri
menn á þessu sviði segja svo, að
almenningur virðist ekki gera sér
það ljóst, hversu lítið sé til af
„íslenzkum lögum“ og hve fljótt
þan gangi til þurrðar, ef gengið er
á röðina til að setja þau á dag-
skrá útviarpsins. En þegar talað
er um „íslenzk“ lög í þessu sam-
bandi, þá er auðvitað ekki átt við
þau lög ein, sem eru af íslenzkum
uppruna eða eftir íslenzka menn,
því að þau eru næsta fá, heldur
líka öll þau lög, sem eru nokkuð
kunn almenningi og sungin hafa
verið í landinu við íslenzk ljóð
og íslenzka söngtexta. En þó að
öll þessi lög séu tekin með og til
tínd, verða þau samt fá, og of-
miklar endurtekningar yrðu óum-
flýjanlegar, ef binda ætti dag-
skrá útvarpsins að verulegu leyti
við þau. Svo segja þeir vísu
menn.
Væntanlega verður svo til hag-
að í framtíðinni, að tegundir
hljóðfæraleiks verða. aðgreindar
nokkuð og skipt niður á vissa
daga, meir en hægt var til þessa,
svo að léttur og alþýðlegur hljóð-
færaleikur sé suma daga, en
þyngri viðfangsefni meir aðra
daga, og er þetta í samræmi við
margar bendingar, sem borizt
hafa. Má á þennan hátt meir gera
öllum til hæfis. Þeir, sem á þetta
mál hlýða, og beðist hafa undan
hinum þungskildari hljóðfæraleik,
þurfa ekki að kvíða því, að rétt-
ur þeirra verði fyrir borð borinn,
né óskir þeirra að engu hafðar.
Útvarpið mun engu síður leggja
áherzlu á þann hljóðfæraleik,
sem er ljúfur og auðskilinn. Út-
varpið á þar meira verkefni fyrir
höndum en að „stytta stundir
iðjuleysingjum og letingjum",
eins og þar stóð. Það á vissulega
eftir að létta undir margt hand-
arvik og margt þarflegt verk,
sem unnið verður á kyrrlátum
heimilum, meðan hljómar út-
varpsins glæða viljann og friða
þreyttan hug*).
Margir hafa látið í ljós, að það
sæmdi illa, að útvarpið notaði
grammófón og að lítið þætti til
þeirra hljómleika koma. I þessu
hlýtur að vera nokkur misskiln-
ingur, því að vitanlegt má það
vera, að jafnvel hina fegurstu
og merkilegustu tónlist má taka
upp á grammófónplötur, og eina
leiðin til þess að flytja Islend-
ingum mörg hin stóru tónverk út-
lendra snillinga, óperur og þess
konar, er einmitt grammófónninn.
Sama er um söng hinna frægustu
söngvara. Og þessi leið mun
verða farin. Auk þess mun sú
leið verða farin, eftir því sem
auðið er, að fá tekið upp á
gi'ammófónplótur sem mest af ís-
lenzkum lögum, einkum einsöng
og kórsöng, eins og það verður
bezt fengið, og hefir útvarpið
þegar byrjað á ráðstöfunum í þú
átt. Útvarpsnotendur eru yfirleitt
sólgnir í einsöng, en nú er svo um
hina íslenzku söngvara, ekki sízt
þá, sem útvarpið á hægast með
að ná til, að þeir syngja að jafn-
aði mestmegnis útlenda söngva,
*) Daginn áður en þetta var flutt
í útvarpið, skrifar liúsfreyja í sveit
á Vesturlandi. „Hingaö kom viðtæki
1. jan. 1931, og þau umskipti, það er
valla með orðum hægt að lýsa þeim.
Húsbóndinn . . . breytti þá allri
vinnu, svo að öll útistörf eru búin kl.
7y2, eftir það setjumst við öll inn í
hiýja stoíuna okkar (sem áður var
lítt notuð) og hlustum þar á allt. það
er áreiðanlegt, að unglingar vinna
betur og við kvenþjóðin vinnum
margfalt meira í höndum, það er
eins og allt verði margfalt léttara.
Lífið í sveitinni hjá okkur hefir verið
svo þunglamalegt, en útvarpið mun
breyta því í betra og heilbrigðara
líf“.
útlend lög og útlent mál (þeir
virðast ekki hafa nægilegt ís-
lenzkt efni). Nærri má nú geta,
hvort ekki er eins gott að heyra
þá þessa sömu söngva sungna af
hinum beztu söngvurum, sem til
eru, þó að söngur þeirra hafi ver-
ið tekinn upp á grammófónplötu.
Hvergi nýtur grammófónninn sín
betur en í útvarpi, og útvarpið
getur jafnan haft hin beztu og
dýrustu tæki og þær birgðir- og
úrval af plötum, sem fáir eða
enginn meðal almennings getur
veitt sér. Þó að einhverjum leið-
ist lélegur grammófónn, sem
hafður er til þess að glamra á úr-
þvættislög, þá tjáir ekki að for-
dæma þessa merkilegu uppfynd-
ingu í heild sinni fyrir það. Enda
niunu og fáir, sem hlusta sér til
yndis á hljómleika útlendra út-
varpsstöðva, vara sig á því eða
gruna það, og þeir mundu varla
trúa því, hversu oft þessar stöðv-
ar nota einmitt grammófóninn.
Ýmsir hafa beðið um meira af
danslögum, sumir sérstaklega um
hljómleika frá kaffihúsunum í
Reykjavík. Líkur eru til, að samn-
ingar takist við kaffihúsin urn
þetta, þó að það sé útaf fyrir
sig ekki mikilsvert. Danslögum
hefir, eins og kunnugt er, verið
útvarpað hvert laugai'dagskvöld
í vetur. Mun næsta vetur haft á
þessu fast skipulag, svo að hægt
sé að nota danslög útvarpsins á
samlvomum út um sveitir og arm-
arstaðai' og til gleðskapar á heim-
ilum fyrir þá, sem það vilja.
Eins og nefnt var áðan, hafa
ailmargir óskað eftir að fá
„harmónikumúsík‘‘‘ í útvarpið. Sá
hængur er nú á því, hvað sem
öðru líður, að vel færir menn í
þeirri mennt munu hér ekld til.
En grammófónplötur útlendra
harmoníkuleikara er hægt að fá,
og má vænta þess, að útvarpið
daufheyrist ekki við þessari bæn,
heldur gleðji hlustendur* sína
einnig með harmóníku við og við.
Kemur þá að því efni, sem
mjög oft heíir verið nefnt og
beðið um í sömu andi'ánm og
harmóníkuspil, en það eru rímur
og kvæðalög. En þó hafa mikiu
fleiri óskað eftir þeim heldui' en
harmóníkunni. Eins og kunnugt
er, haíá rímur verið kveðnar í út-
vai'pið flest laugardagskvöld síð-
ari hluta vetrarins, og þarf ekki
að eía, að útvarpið mun fram-
yegis gleðja hlustendur sína, þá
sem þessa skemmtan þrá, með
hinni góðu og þjóðlegu kvæðalist.
Þó að einhverjir telji þessa list
úrelta og lítilsverða, mun útvarp-
ið ekki í þessu, fremur en öðru,
láta þá eina ráða, sem einhverj-
um mótmælum hreyfa.
Barnasögurnar eru eitt það
efni, sem talsvei't hefir verið að
fundið, og er útvarpsráðinu vel
ljóst, að sumar þær aðfinnslur
eiga við rök að styðjast. Útvarps-
ráðið hefir með vilja hleypt
mörgum mönnum að þessu efni
og látið hvern mann um það
sjálfan, hvemig hann færi með
það. Þetta verkefni er ágætt
reynslusvið á margan hátt. En
margar þær aðfinnslur, sem fram
hafa komið við bamasögurnar
yfirleitt, eru ekkert annað en hót-
fyndni og runnar af sömu rót og
margar aðrar, að forsmá það, sem
er öðrum ætlað en manni sjálf-
um. Margir þeii', sem sagt hafa
barnasögur, hafa orðið allra
manna vinsælastir út um land,
bæði meðal barna og fullorðinna.
Annað mál er það, að útvarpið
þarf að skipuleggja betur en ver-
ið hefir starfsemi sína fyrir böm-
in, og má vera að teknir verði
færri tímar en lengri í senn; líka
þarf að flytja bömunum fleira en
sögur eingöngu.
„Gamanvísur“. Allmargar óskir
hafa borizt útvarpsráðinu um að
fá að heyra sungnar „gamanvís-
ur“ í útvarpið, og hefir útvarps-
ráðið reynt þetta efni nokkrum
sinnum, eins og kunnugt er. Hér
er að vísu ekki um auðugan garð
að gresja, því að gamanvísna-
söngvarar eru fáir; hitt er þó
lakara, að gamanvísumar sjálfar
virðast fáskrúðugar, og meir en
það. Ef sleppt er pólitískum skop-
vísum, sem stundum em góðar —
en hæpið er fyrir útvarpið að
taka þær — þá er engu líkara en
gamanvísnasöngvaramir, sem láta
til sín heyra hér á landi, kæmu
úr allt annari veröld en flestir
aðrir menn lifa í, og sú veröld
virðist vera bæði heimsk og klúr
í senn. Því að aðalefnið í vísum
þeirra er æ og æ hið sama,
smekKlaus og viðbjóðsleg hálfyrði
um samdrátt karls og konu, eða
þá lýsingar á kvenfólki, sem er
of feitt eða afskræmilega skapað.
Allt þetta er heldur fátæklegt
gleðiefni. Geti gamanvísnasöngv-
ararnir ekki hafið sig upp úr þessu
díki, þá verða þeir að vera þar
áfram, en geta ekki átt heima í
útvarpinu.
Messiu’nar eru efalaust mjög
vinsælar, og er það að vonum, því
áð mikill hátíðleiki fylgir góðum
kirkjusöng og orgelleik, og mess-
umar, sem útvarpið flytur,
standa því í heild sinni langt
framar þeim messugerðum, sem
hægt er að hafa í fámenni út um
land. Það væri mikið efni út af
fyrir sig að tala um messurnar og
útvarpið, en ég skal hér vera fá-
orður um það. Útvarpsráðið
ákvað, að útvarpa skyldi einni
messu hvern venjulegan helgidag,
en tveimur að jafnaði á hátíðum.
iSumir hafa óskað að fá meira af
messum, en ekki er heldur að
dyijast þess, að heyrst hafa radd-
ir um hið gagnstæða. Útvarpsráð-
ið mun leitast við í framtíðinni
að fá sem flesta kennimenn til að
prédika í útvarpið, svo tilbreyt-
ing í messugerðum verði meiri.
Þær raddir, sem borist hafa um
messutímann, benda til, að ár-
degismessur séu hentugri fyrir
flestar byggðir.
Þess skal getið, að fáeinar radd-
ir hafa borizt um það, að hafa
húslestur eða bæn eða vers
úr Passíusálmum á rúmhelgum
kvöldum að vetrinum.
Endui'vai'p. Margir munu hafa
vonast eftir því, að útvarpsstöð-
in endurvai-paði meira en orðið er
frá útlendum stöðvum, og bjóst
útvarpsráðið sjálft við, að svo
mætti verða. En ekki er að ræða
um slíkt að neinu gagni fyr en
fengin er fullkomin endurvarps-
stöð (móttökustöð), en hún kost-
ar nokkra tugi þúsunda. Útvarps-
ráðið hefir sótt fast að fá slíka
stöð sem allra fyrst, en fé hefir
ekki fengizt að svo komnu. Það
getur þó varla dregizt mjög
lengi, og mun þá endurvarp verða
einn liður á dagskrá útvai'psins.
Stjóinmálaumiæðuinai' hefir
áður verið minnst á sérstaklega,
og skal ég ekki fjölyrða um þær
í þessu sambandi. En eins og áð-
ur hefir verið skýrt frá, vai’
hvaðanæfa óskað mjög eftir þeim,
enda er það vitanlegt, að mikill
fjöldi manna hefir brotizt í að fá
sér útvarpstæki, ekki sízt til þess
að geta á þann hátt fylgst betui
með í stjórnmálum.
Tungumálakennsla er sú grein
útvarpsstarfseminnar, sem einna
erfiðast er um að segja, hve mik-
ið er rækt af hlustendum. Erlend-
ar stöðvar kenna jafnaðarlega all-
mikið erlendar tungur í sínu landi,
og þótti sjálfsagc að gera tib'aun
með slíka kennslu hér nú þegar.
Utvarpsráðið hefir beðist eftir
skýrslum um þátttökuna, og bár-
ust tilkynmngar frá hér um bil
300 nemendum, ef hver málaflokk-
ur er talinn sér. En síðar varð
litvarpsráðinu kunnugt um all-
marga fleiri, eða samtals hátt á
fjórða hundrað. Sé nú gert ráð
fyrir, að ekki hafi nema annar
hver nemandi tilkynnt þátttöku,
og það mun ekki óvarlega áætl-
að, svarar því, að verið hafi 7—
800 nemendur (sumir tvítaldir,
ef þeir stunduðu bæði málin).
Mjög miklir erfiðleikar eru um
hentugan tíma fyrir tungumála-
kennsluna. Bezti tíminn þar, eins