Tíminn - 17.10.1931, Blaðsíða 1

^fgtciböía
C í m a n s er í €œf jargðtu 6 a.
©pin ðaglega fl. 9—6
5ími 2353
(Sjaíbferi
09 afgrciðsluma&ur Cimans et
K a rt n p e i 9 porsteinsðóttir,
Sœfjargötu 6 a. JSeYfjaoif.
XV. árg.
Reykjavík, 17. okt. 1931.
66. blað.
Nýj ar
„Neyð kennir naktri konu að ,
spinna“. Svo er um kreppurnar,
að á þeim verður seint lát, nema
menn finni nýjar leiðir til að láta
atvinnurekstur bera sig og tekj-
ur hrökkva fyrir gjöldum. Krepp-
urnar reka á eftir harðri hendi
am að nota þá möguleika, sem
bjóðast og á stundum hafa verið
vanræktir um langt skeið. Krepp-
an setur atvinnurekstur og við-
skiptahætti undir smásjá og kem-
ur þá í ljós, að sumstaðar má
spara frá því sem verið hefir og
annarsstaðar má gera ráðstafanir
til betri afkomu eftir nýjum leið-
um, sem áður eru ónotaðar. En
oftlega seinkar það bráðum bata,
að því fylgir óhjákvæmilegur
kostnaður, að ryðja hinar nýju
leiðir. Hin fyrstu spor eru þung-
stigin.
Sem dæmi um nýjar leiðir til
að láta atvinnurekstur bera sig
má nefna útflutninginn á frystu
kjöti, sem S. I. S. hefir haft for-
göngu um undanfarin ár. Er það
mikið happ, að sú leið til að afla
nýs markaðar og viðunanda verð-
iags hefir þegar verið tekin fyrir
nokkrum árum. Byrjunarerfið-
leikarnir eru að mestu yfirstignir
og hinn nýi markaður- á nú rík-
an þátt í að halda uppi kjötverð-
inu. Kjötframleiðslan væri nú í
kalda koli, ef allt sæti við salt-
kjötið eitt. Hefir samvinna bænd-
anna þar orðið á undan smáút-
gerðinni um að nota nýjar að-
ferðir til varðveizlu á nýmeti.
Saltið er gamalt og gott, en þó
ekki einhlítt, og nýjar aðferðir til
að varðveita matvörur á hinni
löngu leið milli framleiðenda og
neytenda ryðja sér óðum til rúms.
íslenzk framleiðsla stendur höll-
um fæti í samkeppninni við fram-
leiðslu annara þjóða, ef eingöngu
er „geiplað á saltinu“. Ef sam-
vinnan væri eins langt komin við
sjávarsíðuna og í sveitum lands-
ins, þá væri og lengra komið við-
leitninni til að auka verðmæti
fiskjarins en raun er á.
Þá má og nefna hin nýju,
myndarlegu mjólkurbú, sem eru
að rísa upp. Mjólkurbú Flóamanna
og mjólkurbú ölfusinga taka við
mjólk af stórum sveitum, sem áð-
ur voru mjög illa settar um að
koma mjólk og mjólkurafurðum
í verð. Og nú eru Borgfirðingar
og Mýramenn að koma sér upp
mjólkurbúi, sem nær til mikils
hluta hins frjósama héraðs. Þá
má ekki gleyma Mjólkurfélagi
Reykjavíkur og Kaupfélagi Ey-
firðinga, sem eru brautryðj end-
urnir á þessu sviði og sýnir það
sig enn hvers sámvinnan má sín
í lífsbaráttu hinna smærri at-
vinnurekenda. Samvinnan ein ger-
ir færar hinar nýju leiðir til að
afla launa fyrir starf sjómannsins
og bóndans. Árangur samvinnunn-
ar um mjólkurvinnslu og sölu sýn-
ir sig þegar í þeirri kreppu, sem
nú stendur yfir. Þær sveitir verða
nú harðast út, sem hafa slátur-
afurðir einar að selja, en mjólk-
urvinnslan léttir mikið undir, þar
i;em samvinna og samgöngur hafa
gert kleift að nota betur hina inn-
i?ndu markaðsmöguleika en áður
var. Ræktun og samvinna sveit-
anna kemur alþjóð að notum. Hún
fullnægir þörfum kaupstaðanna,
leidir
sem áður var ófullnægt og bætir
þar lífsskilyrðin jafnt og í sveit-
unum sjálfum. Sveitir og kaup-
staðir eru í því efni engar and-
stæður, heldur samverkamenn.
Sjávarútvegurinn á nú í vök að
verjast vegna sílækkanda verðs á
saltfiski. Verðfall þriggja síðustu
ára er geigvænlegt fyrir þessa
höfuðatvinnugrein.Og á sama tíma
hafa óseldar fiskbirgðir um ára-
mót þrefaldast, enda hefir fram-
leiðslan allt að því tvöfaldast á
síðustu fjórum árum. Er því
áþekkt um sjávarútgerð hér á
landi og landbúnað í kornyrkju-
löndum að ekki er óttalaust um
offramleiðslu. Eina ráðið til að
komast úr ógöngum offramleiðslu
á saltfiski, er öflun nýrra mark-
aða. En nýir saltfiskmarkaðir
hafa enn ekki fundizt, þrátt fyrir
dýra leit. Beztur árangur fæst
væntanlega með breyttri verkun
og nýjum geymsluaðferðum. Ef
hægt er að koma nýjum fiski, ís-
uðum eða frystum, á nýja mark-
aði, þá léttir jafnframt á saltfisk-
markaðinum. Katólskir íbúar Suð-
urlanda taka ekki endalaust við
saltfisldnum. En um alla Mið-
evrópu búa miljónir manna, sem
hungrar eftir nýjum og góðum
fiski. Enski markaðurinn tekur
væntanlega og við meirum fislci
en þangað hefir fluzt. Til þessa
markaðar hefir íslenzkur smá-
bátaútvegur ekki náð ennþá, nema
að mjög miklu leyti. Og þó veið-
ist á smábátana mikið af fiski,
sem er ýmist verðlaus eða verð-
lítill ef hann fer í salt. En ein-
mitt sömu fisktegundirnar eru
verðhæstar á ísfiskmarkaðinum.
Ef því væri hægt að deila aflan-
um á markaðina eftir því hvar
fæst bezt verð fyrir hverja teg-
und, þá er mikið unnið um það
að gera útveginn aftur að arð-
vænlegum atvinnuvegi.
Smábátaútvegurinn er ekki lít-
ill þáttur í íslenzkri útgerð. Iielm-
ingur alls aflans fæst á báta. Á
síðustu tveim áratugum hefir
stórfé verið lagt í véla- og báta-
kaup. Stærri bátar og sterkari
vélar eru keyptar og gömlum
kastað. Marglæti um vélakaup og
fjöldi tegundanna hefir kostað út-
gerðina mikla peninga. íslenzk-
ir sjómenn eru afkastamiklir og
aflasælir og una því illa að hafa
ekki hin beztu tæki. Það er hálf-
ur afli í því að búa vel í hendurn-
ar á sér. En það skal góðan mark-
að til, að arðurinn verði að sama
skapi. Það liggur stórfé í tækjum
smáútgerðarinnar og dýrmæt orka
í vöðvum sjómannanna. Og þó
hallar síðari árin á ógæfuhlið um
afkomu smáútgerðarinnar á stór-
um svæðum. Nýir markaðir og
deiling aflans á markaðina eftir
verðlagi tegundanna getur ein
bjargað.
I þessu efni á kreppan að geta
skapað fjörkipp. ísfiskútflutning-
ur af smábátum hefir einstaka
sinnum átt sér stað, einkum frá
ísafirði, Flateyri og Vestmanna-
eyjum. En misjafnlega hefir
f gengið, enda fylgja barnasjúk-
dómar allri nýbreytni. Nú í haust
hefir verið hafizt handa með meiri
festu en áður. Samvinnuútgerð
Isfirðinga hefir samið við þrjá
togara um útfluting .á ísuðum
bátafiski og útgerðarmenn á Suð-
ureyri og Flateyri hafa samið við
tvo togara um flutninga. Togar-
arnir eru að vísu nokkuð dýrir til
þessara flutninga, en þeir hafa
þann kost að fljótlegt er að fylla
þá og þeir eru skjótir í ferðum
á markaðinn. Ekki verður annað
sagt en að þessar tilraunir hafi
gengið vel til þessa, og valda þó
ógæftir auknum kostnaði, sem
ekki er gott að áætla. En sjómenn
hafa haft vinnu, saltfiskmarkað-
inum er ekki íþyngt og bankarnir
hafa, vegna hinnar öru umsetning-
ar, sloppið við hin löngu lán, sem
saltfiskframleiðslan heimtar.
Þá hefir stjórnin og hafizt
handa um framkvæmd laga frá
sumarþinginu um útfluting á
nýjum fiski. Aðalframkæmdin
hefir verið falin framkvæmdar-
stjóra ríkisútgerðarinnar, Pálma
Loftssyni, farsælum manni við öll
störf. Til ráðuneytis hefir hann
þrjá menn, Júlíus Guðmundsson
stórkaupmann, Ólaf Gíslason stór-
kaupmann og Ólaf Gíslason ut-
gerðarmann úr Viðey. Tvö stærri
skip hafa nú verið leigð til
flutninganna og hafa þau þegar
farið þrjár ferðir frá Austfjörð-
um, en næsti farmur verður flutt-
ur frá Siglufirði og Húsavík.
Salan erlendis hefir farið batn-
andi og virðist ekkert því til fyr-
irstöðu, að þessar tilraunir geti
haldið áfram meðan haustvertíðin
endist og e. t. v. lengur.
Er það vel farið að tilraunir
eru nú gerðar með togurum og
öðrum stærri flutningaskipum.
Fæst þá samanburður á því
hvaða skipastærð er hentugust.
Þegar byrjað verður að flytja ís-
aðan bátafisk til Þýzkalands á
Miðevrópumarkaðina kemur raun-1
ar ekki til greina að nota önnur
en stór skip. En gott er ef togar-
arnir gefast vel hinar styttri leið-
ir. Togararnir eru verðmæt eign,
sem ekki má liggja ónotuð, og
gætu þeir unnið tvöfalt gagn, þeg-
ar þeirra eigin veiðar bera sig illa,
ef þeir standa í fiskflutingum og
halda smáútgerðinni í gangi. Er
ekkert ósennilegt, að slík fisksala
gæti borið sig, þó togararnir yrðu
að stöðva veiðar um stund, því
afli landhelginnar er verðmeiri á
ísfiskmarkaði en veiðin utan land-
helgi. Og auk þess getur fiskur-
inn komizt nýrri á markað, því
margir smábátar eru ekki lengi
að fylla einn togara þegar á sjó
gefur.
Þessi fiskútflutningur er allur
með samvinnusniði. Hver fram-
leiðandi leggur sinn fisk í sölu-
félagið og félagið er öllum opið,
sem nýjan fisk hafa að selja, á
því svæði, sem skipin ná til. Án
samvinnu bátaeigendanna er þessi
nýbreytni um fisksöluna ókleif.
Hér þurfa margir smáir að vinna
saman til að gera eitt stórt. Þar
sem þessar tilraunir eru, er nú
aðalvon bátaútvegsins, og er gott
til þess að vita, að sjávarbændur
eru nú lagðir út á sömu leiðir og
landbændur hafa áður kannað,
bæði um aukna samvinnu og
skipting afurðanna í ís og salt.
Undir árangrinum á smáútgerðin
mikið um afkomu framtíðarinnar.
Nú er mikið rætt og krafið um
atvinnubætur. Er þá venjulega
átt við aukin störf, sem ríki, bæj-
ar- og sveitarfélög sjái aðþrengd-
um verkamönnum fyrir. Er hvor-
tveggja örðugt fyrir sveitar- og
bæjarfélögin, að sjá fyrir fé til
utgerd
á grundvelli hreinna
hlutaskipta
Eftir sr. Magnús Bl. Jónsson
frá Vallanesi.
[Nokkrir sjómonn á Norðfirði hafd
nú fyrir stuttu hafið togaraútgerð
með einskonar samvinnusniði. í því
skyni hafa sjómennirnir tekið á leigu
botnvörpunginn Andra og gjöra hann
út á eigin ábyrgð, en vinna sjálfir
á skipinu. Höf. eftirfarandi greinar
hefir verið í ráðum með sjómönnun-
um um útgerð þessa. — Árið 1929
ritaði sr. M. Bl. J. um samvinnu-
útgerð í e.itt af dagblöðunum í Rvik.
Hlutu tillögur hans þá litlar undir-
tektir til framkvæmda. Varð út af
þeim tillögum ritdeila nokkur milli
liöf. og Ólafs Thors, svo sem vikiö
er að í greininni].
þér liafið, herra ritstjóri, óskað, að
ég léti hiaði yðar í té álit mitt í stór-
um dráttum á þessu máli, og þá sér-
staklega með tilliti til leigunnar á
b/v Andra, sem nýlega er fram-
kvæmd að tilhlutun minni og þar
næst almennt um þetta og önnur
atriði útgerðarmálanna.
Viðleitni skal nú sýnd í þessa átt.
I.
Skipshafnaútgerð.
það hefir lengi vakað fyrir mér, að
iilutaskipti væri réttasti, sanngjarn-
asti og friðvænlegasti greiðslumáti
vinnulauna við alla sjávarútgerð,
hvort sem er á smærri eða stærri
skipum, og hver sem út gerir, hvort
heldur einstaklingar, útgerðarfélag
eða slcipshöfn. Um þetta var í fyrsta
sinn skrifað, og upp á því stungið, að
því er togaraútgerð snertir, i neðan-
málsgrein eftir mig í blaðinu „Vísi“ í
jan. og febr. 1929. það sem kom mér
af stað, til að skrifa um útgerðarmál-
in (togara) þá, var verkfallið og
kaupdeilan þann vetur, jafnframt því
sem deilan styrkti þá skoðun mína
— og breytti í fasta sannfæringu —
að hlutaskipti væri eina leiðin út úr
ógöngunum, og hin eina endilega
lausn málsins.
það hefir ennfremur verið skoð-
un mín, að lokamark fyrirkomulags-
in á rekstri sjávarútvegs vors, á
stærri sem smærri skipum, retti að
vera það, að hann kæmist, að meira
eða minna hluta, á hendur sjómanna
sjálfra, svo að myndast geti hjá oss
sjálfstæð og öflug sjómannastétt, sem
ræki fiskveiðar af eigin mætti og á
eigin ábyrgð, í stað þess að vera
leiguþjónar annara manna, sem mis-
jafnlega verður oft sýnt um rekstur-
inn, að vonum, eða láta sér misjafn-
lega annt um hann.
Slíkt fyrirkomulag hefir marga
kosti fram yfir það, sem verið liefir,
svo sem:
1. það hefði þroskandi áhrif á sjó-
mannastéttina, samfara ábyrgðartil-
iinningu og stórum auknu manngildi.
slíkra framkvæmda og eins hitt
að finna verkefni, sem 'skapi arð
í framtíðinni, en sé að öðru unn-
ið verður skuldabyrðin þung. En
af hverju stafar atvinnuleysið ?
Af örðugleikum atvinnuveganna
vegna sílækkanda verðs á afurð-
unum. Bezta atvinnubótin er því
að styðja atvinnuvegina á nýjum-
leiðum til að bæta hag sinn. Það
eru atvinnubætur fyrir bóndann
og sjómanninn, sem nú fá minnk-
anda arð af jafnmiklu starfi og
verkamanninn, sem á atvinnu sína
undir því að atvinnurekstur geti
borið sig. Eftir nýjum leiðum
komumst við fljótar út úr krepp-
unni.
Ásgeir Ásgeirsson.
2. Öllu yrði veitt nánari eftirtekt,
hvað til hags væri og hvað til skaða.
3. í rekstrinum yrði gætt nauðsyn-
legs spamaðar og hagsýni í hvivetna,
eftir föngum.
4. Launafyrirkomulagið yrði hluta-
skipti af netto arði.
5. Hlutaskiptin mundu með tíman-
um lciða í ljós, hver launakjör væru
hæfileg á samskonar skipum, þegar
ákveðin laun væru greidd. Er sá sam-
anburður mjög æskilegur, og mundi
draga úr vinnulaunadeilum. því að
jöfnum hondum mundi einnig rekin
útgerð á þann hátt, einkum fyrst í
stað, meðan hlutaskiptin væru að
ryðja sér til rúms.
Sjómannarekstur hugsa ég mér að
kæmist. á á þann hátt, að skipstjóri,
stýrimenn, vélstjórar og nokkrir úr-
vals liásetar, sem allir þekktust og
bæru traust hverir til annara, gengj-
ust fyrir félagsstofnun, réðu svo ann-
an hluta skipshafnar, að því til-
skildu, að hann gengi í útgerðarfé-
lagið, er síðan tæki á leigu eða keypti
sér skip. Öll væri skipshöfnin sam-
ábyrg fyrir rekstrinum.
Slíku félagi ætti að vera innan
handar að fá reksturslán i bönkum
gegn veði í fiski, eins og öðrum út-
gerðum.
það er nú þessi braut, sem skips-
höfnin á b/v Andra hefir gengið inn
á. En jafnframt er þar með brotinn
ísinn fyrir aðrar skipshafnir,sem vildu
reyna hið sama. Samvinna hefir
náðst við banka, og má gjöra ráð fyrir,
að þar yrði fylgt sömu stefnu áfram.
Hin ýmsu félög sjómanna hafa ým-
ist beinlínis viðurkennt nýbreytni
þessa opinberlega, með fundarálykt-
un eða óbeint með þögn, svo að eigi
þarf að bera það mál undir þau
framar. það gæti því aðeins strand-
að á skipaeigendum, að skipshafnir
af skipum, sem ekki hafa farið, eða
ætla að fara, á veiðar, fengju þau lán-
uð á líkan hátt og Andra. En það tel
ég ekki líklegt.
það er þú nú skeð (faktum), sem
1929 var dæmt sem fjarstæða (vit-
leysa) hjá mér að togari er farinn
á veiðar með hreinu hlutaskipta-
fyrirkomulagi.
Ég hefi bent á það bæði 1929 og
aftur 1931, að breyta þyrfti til, að
ýmsu leyti, um rekstursfyrirkomulag
togaranna og útgerða yfirleitt, án
þess að það hafi haft áhrif, varla í
orði og því síður í verki. Nú hefir ár-
ferðið og þær aðstæður að ég hafði
skip til umsjónar, lagt tækifærið upp
í hendur mér, að koma því að nokkru
leyti í framkvæmd — með góðri sam-
vinnu skipshafnar Andra og banka
o. fl. — sem ég áður hefi haldið fram.
Sú reynsla, sem fæst við þessa til-
raun, mætti máske verða til nokkurr-
ar bendingar í þessu efni, þótt taka
verði tillit til hins óútreiknanlega við-
skiptalífs erlendis nú og þess, að til-
raunin er gjörð með aðeins einu
skipi.
En — allt virðist betra en það, að
horfa á framleiðslutækin liggja við
festar og hina vösku sjógarpa voi’a
ganga atvinnulausa í landi.
II.
Hlutaskipta-útgerðir yfirleitt.
Eins og nú horfir við, um verðfall
afurða m. fl., má öllum vera það
ljóst, að með öllu er óhugsandi að
í’eka útgei’ð með sama sniði og sama
kostnaði, sem tíðkast hefir undanfar-
ið. Hinsvegar má útgerðin íslenzka og
sjávarframleiðsla ekki ganga hið
minnsta saman, því síður leggjast
niður, eða falla í kalda kol, þar sem
tilvera og framtíð þjóðarinnar stend-
ur og fellur með þessu. Eina leiðin
út úr ógöngunum er: breyttir rekst-
urshættir, og þá á þann veg, að breyt-
ingarnar miði að stórfelldri lækkun
útgerðarkostnaðar.
En þessu takmarki verður ekki náð
með launalækkun einna saman, sem
nú virðist liggja í loftinu, og vitan-
lega ekki aö ástæðulausu. En hverri