Tíminn - 17.10.1931, Blaðsíða 2

220
TlMINN
tilraun til launalækkunar mundu
fylgja snarpar launadeilur, valdandi
stöðvun og eyðandi tíma, sem betur
væri notaður til bjargræðis. Og það
er, þegar nú, svo komið, að hvorugt
þolir þann leikskap, hvorki útgerðin,
né atvinnuþörfin. Launalækkun er
lieldur hvorki eina né aðal-atriðið í
iækkun kostnaðar, heldur atriði, sem
lcemur fram af sjálfu sér þegjandi og
hljóðalaust, þegar svo gengur, að
lækkunar er þörf. Aðalatriði kostn-
aðarlækkunar e.r það, að hinni ítr-
ustu hagsýni og sparsemi sé fylgt í
ölium rekstrinum, i smáu og stóru.
þetta er það, sem öllu máli skiptir.
Og það er skilyrðið fyrir því tvennu:
að framleiðslutækin geti haldizt 'við,
og að vinnulaun aðvinnenda verði
svo sæmileg, sem reksturinn getur
þolað á hverjum tíma.
En þessu takmarki verður að eins
náð með hlutaskiptum, þar sem hver
einstakur skipverji á afkbmu sína
undir því, hvernig hann sjálfur og
aðrir umgangast allt, i skipi og á. Ef
slík útgerð getur ekki gefið sæmileg
vinnulaun, þá er það sýnt, að stór-
útgerð hér er dauðadæmd. Eða hverj-
ir mundu geta haldið uppi atvinnu-
rekstri, sem ekki svaraði vinnulaun-
um?
í grein þeirri frá 1929, sein vitnað
er til í 1. kafla, var það lagt til, að
hlutaskiptum væri hagað svo, að af
óskiptum afla væri tekinn allur rekst-
urslcostnaður, svo og vátrygging, við-
hald og fyrnings skips, en afgangur-
inn gengi til vinnulauna og vaxta-
greiðslu af skipsverði (arði af liluta-
fé).
það skal játað, að nokkur vand-
kvæði mundu verða á því, að finna
hlutfallið á milli skips og skipshafn-
ar, við skiptingu aflans, að frádregn-
um reksturskostnaði, þ. e.: hve mikiil
hluti af eftirstöðvum afians væri ætl-
aður skipi, til vátryggingar, viðhalds
og fyrningar, og hve mikill liluti til
launagreiðslu og arðs af lilutaeign í
skipi, eða vaxta af skipsverði. Mætti
húast við eitthvað skiptum skoðunum
um þetta atriði í byrjun. En reynst-
an mundi bráðlega leiða 1 Ijós, hvað
réttlátt og sanngjamt væri í því efni.
En færi svo, að ekki næðist sam-
komulag um þetta, sem ég geri ráð
fyrir, að yrði fremur sem undantekn-
ingar, þá ætti ekki að hefja strið um
það, heldur taka hinn upp, að leigja
skipin, og yrði það þá innifalið í leig-
unni, sem skipin þurfa til viðhalds
o. s. frv. þegar skipshöfn þannig leig-
ir skip og gerir út sjálf, greiðist af
óskiptum afla, eða aflaverði, reksturs-
kostnaður og skipsleiga, og afgangur-
inn skiptist í hiuti meðal skipverja,
eftir reglum, sem þar um þarf að
setja.
Á þenna hátt kæmi þá fram tvenns
konar útgerð með launafyrirkomulag-
inu: „Hlutaskipti af hreinum arði
(afla)“, önnur rekin af skipaeigend-
um, hin af skipshöfnum. Mundi þá
reynslan skera úr því, hvor heppi-
legri væri. Gæti sú reynsla orðið mik-
ils virði fyrir framtíð islenzkrar
framleiðslu og framþróunar.
Annað atriði, sem nokkurt. vand-
hæfi kynni á að verða, að ráða til
lykta, við hlutaskipta-útgerð, er
hlutaskiptin meðal skipverja innbyrð-
is. Um þetta hefi ég ekki komið fram
með ákveðnar tillögur, í fyrri ritum
mínum um þessi efni, heldur gert
ráð fyrir, að um það mundu sjó-
mcnn koma sér saman. En síðar hefi
ég sannfærst um, að einnig um þetta
atriði er full þörf ákveðinna bend-
inga og tillaga, enda kom það þegar
fam við leiguna á Andra. þar samdi
skipshöfnin svo sín á milli, að hlutir
skipverja skyldu ákveðnir í „réttum
lilntfölluin eftir kauptaxta þeim, sem
hverjum þeirra er ákveðinn í kaup-
gjaldssamningum hinna ýmsu félaga,
sjómanna, vélstjóra o. s. frv.“.
Leigusali (skipseigandi) hafði enga
aðstöðu til þess að láta samninga
skipverja innbyrðis til sín taka, enda
hefði verið óheppilegt og óviðeigandi,
við þetta fyrsta byrjunarspor til
lilutaskipta-útgerðar, að koma þá
jafnframt með breytingartilraunir á
lilutföllum innbyrðis launakjara,
meðal einstaklinga skipshafnarinnar.
Breytingartillögur i þá átt ættu helzt
að koma fram meðal skipshafnanna
sjálfra, og ætti bezt við, að yfirmenn-
irnir ættu upptökin að þeim, þar sem
aðalefni þeirra mundi verða iiátta-
breyting á þeirra eigin launakjörum.
Er hér átt við premíugreiðsluna
af brúttó afla. Um hana hefi ég skrif-
að allítarlega neðanmáls í dagbiaðið
„Vísi“ í jan.—febr. 1931, og fordæmt
hana með öllu, sem óheilbrigða og
skaðlega. það væri því frá einni
plágu til annarar, að nota hana sem
grundvöll hlutaskipta, þar sem hvers-
konar premía af brúttó, er hinn allra
ólæilbrigðasti og vitlausasti grund-
völlur, sem unnt er að finna, til
þess að byggja á launagreiðsiur.
Að sjálfsögðu á að vera, og hlýtur
ávallt að verða allmikill munur á
launum einstakra skipverja, oftir
gagnsemi, dugnaði, verklagni, árcið-
anlcik o. fl. En launamunurinn á
ekki að skapast af neinu í líkingu
við brúttó-premiu, heldur af mismun-
andi hlutarhæð á eirnim og sama
grundvelli. Skal nú bent á þá aðferð,
sem mér virðist ofur-einföld og
vandalítil, en sem jafnframt er til
þess fallin, að kjöra hvern þann mis-
mun á launakjörum, sem æskilegt
kann að þykja.
Aðferðin er þessi: Fullgildur háseti
hefir einn hlut, og fullgildur kyndari
sama. Netamenn, yfirkyndarar, báts-
maður, stýrimenn, vélstjórar og skip-
stjóri liafa hækkandi hluti, miðað
við hásetahlut. Hækkunin verður- á
þann hátt, að hærri hlutamönnunum
er ákveðinn lx/io, V-/b, 1)4; W2, l2/3»
l3/4, 2, 2 og brot, 3 o. s. frv. hlutir.
Lækkandi kaup, t. d. aðstoðarmat-
sveins og viðvaninga (lærlinga), á-
kveðst með broti úr hlut, svo sem:
3/4, y2, y± o. s. frv.
það getur vitanlega orðið álitamál,
live marga hluti t. d. skipstjóri á að
hafa ú móti háseta. Skipstjórar eiga
að vera vel launaðir, og þó með hófi,
svo að munurinn verði .ekki allt of
himinhrópandi milli þeirra og ann-
ara skipverja, eins og opt hefir ver-
ið. Of mikill munur veldur óánægju
hinna lægra launuðu, og hún getur
bakað meiri skaða, en sem nemi lít-
ilfjörlegri lilutarhækkun yfirmanna.
Hér verður því að gæta alls hófs, og
sýna sanngimi á allar hliðar.
þó haldið sé fram, í greinum mín-
um, bæði fyr og nú, hlutaskiptum,
sem hinu æskilegasta og bezta
iauna-fyrirkomulagi við útgerð, geri
ég mér iitla von um, að það kom-
izt á yfir allt, þegar í stað, enda sé
ég ekkert á móti því, miklu fremur
máske æskilegt, að útgerð vor sé
rekin með ýmsum mismunandi
hætti. Gæti við það myndazt gagn-
legur samanburður, sem valdið gæti
lagfæringum og umbótum á víxl á
hinum ýmsu rekstursháttum. þannig
mundu hlutaskiptin geta orðið æski-
legur mælikvarði fyrir því, hve hátt
kaupgjald þær útgerðir þyldu, er
reknar yrðu áfram með ákveðnum
samningslaunum, og eigi síður hinu,
hvernig launakjörum þar skyldi
skipað.
Færi svo, sem nú var sagt, yrði út-
gerð vor rekin með þrennum mis-
munandi hætti: Nokkrir skipaeigend-
ur rækju á líkan hátt því, sem ver-
ið hefir. Nokkrir rækju með hluta-
skiptum. Og nokkrir leigðu skip sín
efnilegum skipshöfnum. Enginn ætti
að amast við annars útgerðarhætti,
heldur heldur þvert á móti styðja,
ef svo bæri undir. því að ekki ve.it,
fyr en reynir, nema nýjar brautir,
sem ruddar kynnu að verða, reynd-
ust greiðari hinum gömlu, og væri
það öllum gagn.
það liggur í hlutarins eðli, að við
hlutaskipti kemur allur afli skips
til skipta, svo lifur sem fiskur, og
sérhvað annað, er til fellst. Lifrin
hefir verið notuð sem premía, til
uppbótar fastalaunum. Með bluta-
skiptum hverfur allt slíkt, þar sem
hluturinn sjálfur er í rauninni ekk-
ert annað en hækkandi og lækkandi
premía, eftir árangri starfsins.
Stórútgerðin hér (togarar og línu-
veiðarar) hefir sagt upp launasamn-
ingum frá 1. jan. n. k., og ætti þá,
ef að vanda lætur, að vera von á
nýrri togstreytu um launaákvæði,
öllum málsaðilum til tjóns. En til
slíks má ekki koma. það virðist og
svo, sem okki mundi vandalaust, að
finna grundvöll undir hvort heldur
sem er, ákveðin launaframboð eða
ákvcðnar launakröfur, þar sem eng-
inn getur gizkað á, hvert muni verða
verð fiskjar og yfirleitt arður út-
gerðar næsta ár. Ætti að fella laun
sjómanna í hlutfalli við verðfall
sjávarafurða nú, mundu þau með
öllu verða óviðunandi. Ætti hins veg-
ar að ákveða hærri laun, en útgerð-
in gæti borið, hver ætti þá að bera
tapið? Væntanlega mundu bankarnir
verða ófúsir á, að leggja fram rekst-
ursfé á þeim grundvelli.
Hið eina, sem bjargað getur við,
eða haldið uppi útgerð vor íslend-
inga, eins og nú er komið, er stórum
aukinn sparnaður og hagsýni á öll-
um sviðum og öllum kostnaðarliðum,
að fráteknum mannalaunum. Með
því einu móti er von um, að útgerð-
irnar bæru sig svo, að skipshafnir
uppbæru lífvænleg laun, enda. þótt
eitthvað yrðu lægri en verið hefir.
— En — slíkt er hugsanlegt, að
eins með hlutaskiptum.
það, sem nú þarf að leggja á-
herzlu á, er því það, að fyrirbyggja
allar launadeilur, en ganga að því,
með fullri alvöru og krapti, að koma
á hlutaskiptum á öllum íslenzkum
skipum, smáum og stórum, eða öll-
um fjölda þeirra, svo að ekki stöðv-
ist, eða lendi í algjörðu hruni fram-
leiðsla þjóðarinnar til sjávarins, sem
öllum lieilskygnum mönnum má
ljóst vera, til hvers mundi leiða.
Gjöra má ráð fyrir, að bankar vor-
ir og landsstjórn mundu styðja til-
raunir í þessa átt. En ekki er víst,
að það nægi. Til þess gæti komið,
að þessir tveir aðilar þyrftu að beita
sér beint fyrir því, að rekstursfyrir-
komulag sjávarútvegsins í heild
kæmist á heilbrigðan grundvöll, eins
og ég benti á í nefndri Vísisgrein
minni 1931, — sjá niðurlag þeirrar
greinar.
---—O------
Fréttir
Jónas Jónsson ráðherra og Jón
Árnason bankaráðsformaður komu
úr utanför snemma í þessari viku.
Hjónaband. þann 10. þ. m. voru
gefin saman hér í bænum ungfrú
Anna Jónsdóttir og Stefán Jóhanns-
son, bæði frá Skálum á Langanesi.
Sr. Ásmundur Guðmundsson dócent “
gaf þau saman.
Páll E. Ólason bankastjóri hefir til-
kynnt bæjarstjórn, að hann geti eigi,
sökum annríkis, mætt á fundum fyrst
um sinn. Helgi Briem bankastjóri
mætir sem varamaður í hans stað, og
*í forföllum hans frú Aðalbjörg Sig-
urðardóttir.
Félag ungra Framsóknarmanna liélt
fund í Sambandshúsinu s. 1. mið-
vikudag, þann fyrsta á haustinu.
Selfoss strandaði í Hvammsfirði í
fyrradag, og sat þar um 4 klst. fast-
iir á skeri, en losnaði með ílóði og
fór þá til Stykkishólms. Varðskipið
Ægir fór vestur með lcafara til að at-
liuga skemmdirnar. Selfoss hefir
meðferðis mikið af kjöti til útlanda.
Áfengissmyglun. Lögreglan í Rvík
hefir liaft hendur í hári tveggja á-
fengissmyglara í skipinu „Botnía".
Voru þeir báðir dæmdir í sektir.
Eimskipafélagið hefir sagt upp öll-
um brytunum á skipum sínum frá
næstu áramótum. Ætlar félagið sér
að reka sjálft framvegis fæðissölu á
skipunum eins og ríkisútgerðin
gjörir nú.
Nýlega er hingað kominn frá Winni-
peg Karl Jónasson byggingameistari,
ættaður frá Hrauni í Aðaldal. Hefir
bann dvalið um 20 ár vestra.
Stjóm Flóaáveitufélagsins héltfund
sl. fimmtudag, og var atvinnumála-
ráðherra mættur á fundinum. A þeim
fundi var samþykkt, að Flóaáveitu-
félagið tæki áveituna að fullu í sínar
hendur nú þegar.
Skipasmíðastöð í Rvík. RíkisStjórn-
in hefir samkv. þál. síðasta þings
skipað þriggja manna nefnd til að
rannsaka möguleika til að koma upp
skipasmíðastöð í Rvílc. Skipaðir eru
í nefndina Pálmi Loftsson útgerðar-
s+jóri, formaður, þórarinn Kristjáns-
son hafnarstjóri, eftir till. bæjar-
stjórnar og Ásgeir þorsteinsson skrif-
stofustjóri, eftir till. útgerðarmanna.
— Pálmi Loftsson hefir áður ritað
ítarlega um mál þetta hér í blað-
inu.
Atlanzhafsflugið um ísland Trans-
continental Airlines Corporation,
Vegna áhrifa templara gerbreytt-
ist prestastétt landsins frá því að
hafa verið drykkfeld í mesta lagi
og til þess að verða bindindis-
hneigð eða hófsöm og mikill
styrkur í baráttunni við ofdrykkj-
una, og hefir það ástand yfirleitt
haldizt til þessa dags. Ef til vill
sýnir fátt betur hversu dómur al-
menningsálitsins getur verið
gagnlegur í sambandi við notkun
áfengis heldur en hin mikla um-
breyting prestastéttarinnar. En
um leið sést hve hættulegt er at-
hæfi íhaldsblaðanna og íhalds-
leiðtoganna sem mæla bót ölæði
og slarki, þar á meðal samúðar-
skeyti 25 ára stúdenta til ung-
linga þeirra sem brotlegir urðu
á Þingvöllum í vor sem leið. Bæði
Mbl. og Vísir dáðust að embætt-
ismönnum þeim, sem hér áttu
hlut að máli.
Góðtemplarar komu banninu á
hér á landi. Það er staðreynd sem
ekki verður á móti mælt. Versti
þröskuldur vínbannsins voru þær
stéttir, sem nú mynda kjarna í-
haldsflokksins, læknar, sem
veittu víni út í straumum, lög-
íræðingar, sem sáu brot á lögun-
um gegnum gleraugu, sem gerðu
sjón þeirra óskýra, stjórnmála-
menn, sem aldir höfðu verið upp
í skóla drykkjuskapar náms-
rnanna í Khöfn, kaupsýslumenn,
sem fluttu smyglað vín inn í
mélsekkjum og saltbunkum. —
Bannið hefði lánast fullkomlega
hér á landi, að því er innri á-
stæður snerti, ef íhaldsöfl lands-
ins og hin íhaldssömu blöð hefðu
ekki unnið því allt það tjón er
þau gátu.
Baráttan við áfengið
á íslandi.
Fýrir nokkrum vikum breytti
ég að nokkru fyrirkomulagi á
vínveitingum á Hótel Borg. Frá
þeim tíma að Jón Magnússon og
Sig. Eggerz opnuðu landið fyrir
Spánarvínum hefir eitt gistihús
í Reykjavík haft leyfi til að selja
Spánarvín með mat, tvisvar á
dag. Þegar bærinn og landið
hjálpuðu til að reist yrði myndar-
legt gistihús í höfuðstaðnum,
var vínleyfið flutt frá Hótel Is-
land að Hótel Borg. Ég stytti
nokkuð sölutímann með breytingu
þeirri, sem gerð var í sept. síðast-
liðinn, en gerði tímann meira
samfeldan að kvöldi til, í því
skyni að freista, að þessi vín-
notkun yrði meir í samræmi við
það sem þekkist hjá sómasamlegu
fólki, heldur en verið hafði, að
ýmsu leyti, samkvæmt skipulagi
J. M. og Sig. Eggerz. Verða í
grein þessari leidd rök að ágöll-
um þeim sem voru á því skipu-
lagi.
Meðan ég var erlendis frétti ég
að nokkrir leiðtogar góðtemplara
og Mbl.manna hefðu hneykslast
mjög á tilraun þessari, að þeir
hefðu eins og á byltingardögun-
um í vor haldið borgarafundi
bæði í „guttó“ og „fjalakettin-
um“, og að Felix Guðmundsson
og Jakob Möller hefðu stýrt þess-
um nýja siðabótar her. Fyrir til-
stuðlan þessara fjandmanna á-
fengis á Islandi var svo safnað
undirskriftum góðra borgara í
bænum til að mótmæla þeim sið-
ferðisháska sem hengi yfir höfð-
um höfuðstaðarbúa í sambandi
við vínleyfið á Hótel Borg.
Sjálft árásarefni það sem Felix
Guðmundsson og Jakob Möller
hafa valið sér er næsta lítið. I
landi þar sem allir geta keypt
vín sem vilja, samkvæmt lögum
sem 40 af 42 þingmönnum hafa
samþykkt, er aðstaðan með á-
fengi sú, að vín getur verið á svo
að segja hverju heimili í landinu.
Hótel Borg er ekki nema eitt af
þessum mörgu privat heimilum,
sem getur haft áfengi til neyzlu.
Og því miður er veruleikinn sá
að mikill hluti af þeim stéttum
sem veitir J. M. nú víggengi við
Ivosningar, notar vín almennt á
heimilum sínum. Herferð þeirra
félaga F. G. og J. M. er þess-
vegna sviplík því að lagt væri
af stað í veiðiför til að drepa
skógarþresti með 42 sm. fallbyss-
um.
En ég' vil nota tækifæri það,
sem nú hefir verið gefið frá
hálfu hinna verkasmáu en orð-
mörgu templara, og frá málpípum
hinna vínþyrstu Mbl.-manna til að
ræða málið í heild sinni, áfengis-
baráttu Islendinga eins og hún er
nú, og hin sérstöku einkenni, sem
fram koma hér á landi.
Eftir því, sem góðar heimildir
sanna hefir vínnautn legið í landi
frá fornöld, en eins og við er að
búast, var mótstöðuaflið sterkast
meðan þjóðin var frjáls og vel
mennt. Á hnignunaröldinni varð
drykkjuskapurinn að almennu
þjóðarlesti. Um 1700 var andrík-
asti kennimaður landsins reiddur
ósjálfbjarga af drykk milli búða á
Þingvöllum, í stað þess að ein-
valalið J. M. er nú flutt í bílum
í sama ástandi milli heimila beztu
manna í bænum. Fáum árum síð-
ar flugust Jón Vídalín og Oddur
iögmaður á dauðadrukknir á stór-
býli á Vesturlandi. Þannig hélt
vínnautnin áfram og um 1880
flugust tveir af þekktustu leið-
togum þeirrar tíðar á um miðja
nótt, báðir dauðadrukknir, á
prestssetri á Norðurlandi, unz
prestskonan kom til og skildi þá
eins 0g óvita. Nokkru fyrir þann
tíma var ofdrykkja presta almenn
á íslandi og urðu af því bæði
slys og meiðsli. Meðal náms-
manna erlendis, þeirra, sem
bjuggu sig undir embættisnám
var ofdrykkjan almennur löstur,
og olli því að sorgleg fyrirlitning
lagðist, þar sem þeir lærðu, á
menn þessa og land það, sem
hafði alið þá og átti síðar að fá
þessa sömu menn sem oddvita að
loknu mámi. Svo trygg hefir
drykkjuskaparómenningin verið í
sambandi við embættisnám á Is-
landi, að þegar bannið var ungt
hér á landi létu mjög margir af
þáverandi kennurum menntaskól-
ans nöfn sín sjást undir ávarpi
er hallmælti banninu. Og nú síð-
ast, vorið 1931, þegar nokkrir ný-
bakaðir stúdentar úr íhaldsheim-
ilum í Reykjavík, gerðust ölvað-
á Þingvöllum, réðust á kirkjuna
og frömdu þar ýmiskonar siðleys-
isathafnir, þá afsakaði Mbl. óláns-
pilta þessa og Jakob Möller, hinn
nýbakaði góðtemplari beitti öllum
þeim dugnaði, sem hin nýja
stúkumælska veitti honum til, að
afsaka þjóðarsmán þessa í blaði
sínu. Tvíveðrungurinn í áfengis-
siðgæði Mbl.manna sést glöggt á
þessu. Sem templar hefir J. M.
vafalaust verið búinn að læra
nógu mikið af Felix og Pétri Zo-
phoniassyni til að sjá hversu
óverjanda framferði piltunna var.
En á hinn bóginn voru „venjur“
embættismannaefna. J. M. þekkti
þær vel frá námsárum sínum.
Hann vissi vel um hin óskrifuðu
lög, sem myndast höfðu í Khöfn,
þegar óánægðir námsmenn, sem
i'undu, að þeir voru álitnir
„paria“ í dvalarlandinu, um rétt
námsmanna til ölæðis, á hátíðleg-
um augnablikum. Æskuendur-
minningar og æskuáhrifin urðu
yfirsterkari hinni nýfengnu
templaramenningu J. M. og hann
lét blað sitt falla fyrir freisting-
unni að mæla kirkjuspjöllum bót,
af því þau höfðu gerst í sam-
bandi við ofdrykkju embættis-
mannaefna. Jafnvel hin grandvöru
góðtemplarahjón, Ástvaldur og
Guðrún Lárusdóttir létu kirkju-
spjöllin á Þingvöllum óumtöluð í
„umvöndunarriti“ því er þau gefa
út.
Góðtemplarar gerðu fyrsta,
stóra átakið, sem gert var hér á
landi móti ofdrykkjunni; og var
starfsemi reglunnar þá að mörgu
leyti mögnuð alvöru og lífsþrótti.
En í öllum aðalatriðum var hreyf-
ing sú borin uppi af fátækustu
stéttum þjóðarinnar. Mbl.menn
þeirrar tíðar voru eins og nú
gefnir fyrir ölæði og töluðu ekki
um hófsemi eða góða siði í sam-
bandi við vínnautn, nema til
blekkinga við atkvæðaveiðar.